Normal
0
false
false
false
MicrosoftInternetExplorer4
st1\:*{behavior:url(#ieooui) }
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:”Table Normal”;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-parent:””;
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin:0cm;
mso-para-margin-bottom:.0001pt;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:10.0pt;
font-family:”Times New Roman”;
mso-ansi-language:#0400;
mso-fareast-language:#0400;
mso-bidi-language:#0400;}
Nazm Hîkmet baştir bnasîn
Regî Honrawekanî min le Xxakî Sserzemînimdaye
Nazm Hîkmet
w. le Farsîyewe : Hejên
Beşî duwem
le nozde sallîda xwênkarî Zzankoy Mmosko bû
Nazm û wala çûne ‘ zankoy mîletanî xorhellat ‘ le mosko û le beşî zansitî ramyarîda destyan be xwêndin kird. Lem zankoyeda fêrixwazanî zorêk le wllatanî asyayî xerîkî xwêndnin û nazm û wala nexşey hawellêtî letek ewanda daderêjn: ‘ ês cîb wefa ‘ xellkî hîndustan, ‘sî- ya – u’ xellkî çayna, ‘lahutî’î honer xellkî êran û ‘sllêman rostem’ honerêkî dîke xellkî azerbaycanî sovyet, nasrawtirînyan bûn.
Lem dewrubere fêrixwazîyeda çwar kes le giştyan leyekewe nzîktrin, ke bezorîy pêkewe jyanyan deguzerand. ‘abd ‘almof (nasraw be ‘pitrusyan’ ), kurrî yekêk le musullmananî ‘krîme’ye û çend zman dezanêt û be turkî wek zmanî daykîy xoy qsedekat. Ew zor harîkarîy nazm dekat û le gişt griftekanîda yawerî debêt. ‘almuf honrawekanî nazm werdegêrrête ser zmanî rusî û debête hoy ewey, ke nazm le korr û komellî edebîda nawbang peydabkat. Nazm lew hemû geşt û nîştecêbûn û sergerdanîyaneyda tenya ştêk, ke hergîz feramoşînekrid, honrawe honînewe bû û ew bexoy debêjêt ” be radey baranêk, ke bedrêrayî sall le mosko debarêt, honrawem gutuwe”. Bellam ‘almuf tûşî ‘werem’ buwe û çend mangêk zyatir najî.
‘sî- ya – u’ fêrixwazî çaynî, ke arezûy gerranewey bo çayna û piştîwanîkirdnî şorrşî nîştmanekey heye. ‘anuşka’ kîjêkî rus, ke bawkî serbazanî cenerrall ‘kulçak’, ke le djî fermandarîy [hkumetî] tazey bolşevîkî decenga, le pêş çawî gulebaranîkirduwe û kuştibûy û dwatir daykî be nexoşî tîfus Tiyphus mirduwe. Nêwanî anuşka û ‘sî- ya – u’ sozdarîyekî frawanî amête be xoşewîstî hebû, bellam ‘sî- ya – u’ fretir le xoşewîstî bîrî lelay rizgarî xellkî nîştmanekey bû. Leberewe ewan becêdehêllêt û degerrêtewe çayna û zorî pênaçêt, ke hewallî serbrrînî ew lelayen dagîrkeranî nîştmanekeyewe degat. ”almuf’îş becorêkî dîke demrêt. Şewêk wek hemîşe şad û xendan deçête korrî dostaney ewan û beşêweyekî çawerrwannekraw, le barey mergewe dedwêt û paş satêk [alsa’e], le katî çûnexwarewe le apartmanekewe, ke le nhomî çwareme, wek hemîşe be xlîskanê be mehcerey pêplîkaneda berew xwar xoy dexzênêt, paş kemêk hawellekanî leberdem pêplîkanekanî nhomî yekemda mêşk pjaw û bêgyankewtû, deybînin.
Anuşka û nazm ke şeydayane yekdîyan xoşdewêt, tenya demênnewe, bellam herdem sêberî ‘sî- ya – u’ lenêwanyandaye û nazm’îş wek ‘sî- ya – u’ arezûy gerranewey bo nîştmanekey û rizgarkirdnî turkyey heye, tenanet le beramber pêşnyarî aşkray anuşka bo hawserîkirdin letek ew, xoy ladedat.
Lem nêweda kîjêkî turk benawî ‘nezhet’, ke le xizmanî dûr û nasyawanî xêzanî nazm’e û le zankoy mosko dexwênêt, le nazm nzîkdebêtewe û nasyawî pêştiryan degorrêt be xoşewîstî û dwatir debête hawserî. Lem kateda nazm temenî 21 salle û xoy watenî ‘dêwêkî çawşîn’e, ke arezûgelêkî dêwasay le serdaye û arezûy kîjolleyek, ke xozgey xanûyekî giçke û baxçeyekî pirr le zerdegullî yasemînî heye, natwanêt em sewdayane bêt. Leberewe hawserîyekeyan sallêk drêjenakêşêt , ke kîjolleke ew becêdehêllît û degerrêtewe îstanbul û eme kotayî yekemîn hawserîy nazm debêt.
Honrawey “dêwî çawşîn û naske jnî xincîle” lebomaweyeke, ke lem hawserîye mawe kurteda bo edebyatî turk becêmawe. Em honraweyey nazm hîkmet le pley yekemda nîşaney geyîştinî ewe be qonaxî pêgeyînî honerane û nmûneyeke le honrawe drewşawe yekemînekanî ew, ke tyayanda awazî muzîkî honrawey dîwanî letek peyvînî sade xellk têkellkrawe û şêwazêkî nwêy le honrawey turkî’da dahênawe . …
Ew dêwêkî çawşîn bû
Şeyday naske jnêkî xincîle
Xewnî jne xanûyekî giçke bû
ke le baxçekeyda
Çlle yasmînî zerd
gullî kirdbêt
Dêw, dêwasa hezî lêbû û
Destanî dêw bo cure karêkî gewre
çêkrabûn
Ke neydetwanî xanûy giçke robnê û
le dergey xanûy giçke bda
Xanûyek ke le baxçekeyda
zerdegullî yasemîn
pişkutûbê
Ew dêwêkî çawşîn bû
Şeyday naske jnêkî xincîle
Naske jnî xincîle
Tasey aramî kird
Le nêwerrêy dûrudrêjî dêwda mandûbû û
Mallawayî le dêwî çawşîn kird û
Qollî le qollî kurtebneyekî dewllemend na
çuwe xanûyek, ke zerdegullî yasemîn
le baxçekeyda
Pişkutuwe û
Êstake îdî dêwî çawşîn baş dezanêt
Ke xanûyek be çlle yasemînî zerdewe
le baxçekeyda pişkutuwe
Bo arezuwe dêwasakan
Tenanet gorrîş natwanêt hebêt
Newtraw nemênêtewe, ke nazm le tewawî ew maweda beşêweyekî rêkupêk namey bo bawkî û daykî û samye’î xuşkî denûsî û denard … Namekanî nazm hîkmet, boxoyan komellêkî sernicrrakêşn. Bellam le lewênebûnî nazm’da bawkî û daykî leyekcyabûnewe û daykî nazm ‘celîle’ xatûn, le parîs dejî û drêje be wênekîşan dedat.
Lem kateda cengekanî serbexoyî le turkye kotayyanhatuwe. ‘mustefa kemal paşa’ le hemû berekanda lewane berey ramyarîyda serkewtûbuwe û dagîrkeran îstanbul’yan becêhêştuwe û ‘îzmîr’îş lelayen supay mîlî’yewe rizgarkrawe, rjêmî paşayetî hellgerrawetewe û dwa paşay usmanî derkrawe û fermandarîy ‘hkumetî’ komarî le turkye rageyêndrawe. Mustefa kemal paşa lelayen encumenî gewrewe wek yekemîn serokkomarî turkye hellbijêrdrawe û netewey turk naznawî “babî turk”î pêbexşîwe.
Nazm hîkmet drêje be xwêndinî xoy dedat. Le dwasallî zankodaye, ke lênîn demrêt û ew wek nwênerî zankokeyan,molletî pênc xulek pasewanî le tenîşt cenazekey lênîn’î pêdedrêt ; ” lênîn’mi nedîtuwe, bellam le sallî 1924da pasewanî cenazekey ewm kirduwe.”
Dwacar sallêk dwatir, wate le sallî 1925da nazm degerrêtewe îstanbul û be bawke pîr û xuşkekey, ke behoy dûbare bînînewey ewewe eşkî şadîyan derrêja, gut ” îdî hîçîdîke le êwe danabrrêm”. Bellam hîç yek lewan lew sateda neyandezanî ke eme hêştake seretayî dabrranekane.
Nazm hîkmet, îdî ew lawe 25 sallane nîye, gorrangelêkî zorî cesteyî û gyanîy lewda derkewtûne û ew gorranane le hemûy zyatir le honrawey ewda bedîdekrên.
Nazm destebecê paş hatnî bo îstanbul, dekewête bllawkirdnewey honrawekanî û deyewêt ewey ke le serzemînî şorrşî rusye’î sovyetî fêrbuwe, le turkye pyadeybkat…. Le govar û rojnamekanda honrawe bllawdekatewe û le konifransekanda beşdarîdekat. Karî serekî ew beşdarîykirdin bû le destey nûseranî govarî “roşnibîran Aydisinlik ”
Bellam destbecê kardanewekan destyanpêkrid … Yekemîn agadarkirdnewe le dûr û nzîkewe bergiwê dekewt : deyanpirsî, ke çî dewêt? Plewpaye? Nawbang? Ya pare? … Detwanrêt gişt bolwanekan bixrêne berdestî. Bellam bew mercey, ke bo çînî xêzanekey xoy wefadar bmênêtewe û le bîrî huşyarkirdnewey çîne bêbeşekanda nebêt. Her le rojanî yekemewe, ewyan dîtuwe, ke letek hawrrêkanî le gerrekî hejarinşînî “qasm paşa” leser pirdeke rojnamey soşyalîstî defroşêt.
Paş agadarkirdnewekan û bolwanbexşînekan, norey herreşekan dêt. Bellam nazm gwêy be hîç yek lewane nebû û rêgey xoy grêteber … Fşarekan le îstanbul roj be roj tundtir debin û nazm bo ewey bitwanêt azadane drêje bekarekey xoy bdat, deçête ‘ îzmîr ‘.
Lem kateda le îstanbul destigîyirkirdnekan destyanpêkirduwe û serencam ewîş dekewête jêr çawdêrîykirdin û nûsîn û honrawekanî ew le govar û rojnamekanda wek bellge le dadge dexrênerrû û dawakarîy szay qursî zîndan bo ew deken. Xudî nazm le ‘îzmîr’e û benhênî jyan deguzeryênêt. Le îstanbul le lewênebûnî xoyda dadgeyîdekrêt û panze sall zîndan szadedrêt.
Polîs le duy nazm degerêt. Le îstanbul ablloqey mallî bawkî deden. Bawkî destigîrdeken û deybene polîsxane û daway dirkandinî şwênî xoşardnewey nazm’î lêdeken, bellam hîç bedestnahênin. Xuşkekeşî destigîrdeken û lêprisînewey letekda deken, bellam her natwanin seredawêk lemerr şwênî xoşardnewey nazm bedestibhênin.
Lem maweda nazm benhênî le ‘îzmîr’ewe dête îstanbul û çend rojêk lelay daykî demênêtewe. Be daykî delêt “dayke, pazde sall zîndan szayandawm, pazde sall le pişt dîwarî zîndan, le katêkda ke hîç tawanêkim nîye, ewperrî gemjeyye, meger min mrovim kuştuwe, dzîm kirduwe,nîştmanim froştuwe ya djexunîm le nîştman kirduwe ? …….. Hîçkam ! … Ewan deyanewêt pazde sall min bêdengibken. Bellam min ke tawanêkim nekirduwe, leberewe weha szayek pesendnakem û hergîz mlîpênadem. Naçarm nîştmanim becêbhêllm. … Êsta gwêm bo radêre daye, to nîgarkêşî, bew bonewe arayîşkirdnîş şarezay. Debêt êsta awa ruxsarm bgorrît, ke nek tenya dujimnekanim, bellku dostekanîm nemnasnewe”.
‘celîle’ xatûnî daykî, gişt hunerî xoy le gorrînî ruxsarî ew xistekar. Nazm be ruxsarî tazeyewe, bexêrayî mallawayî le daykî kird û be şew be belemêkî motorî ke bepêy rêkewtinî pêştir çawerrêy bû, le ‘ bugaz bsifr’ çuwe deryay reş û lewêweş be keştî berew rusye berrêkewt.
Nazm hîkmet dû sall dîke le mosko mayewe û lem maweyeda be peygîrîyekî tewawewe, şew û roj xerîkî honrawe û şano û rumannûsî bû. Lem kateda letek ‘muhsin ertugrul’ yekêk le pêşrrewanî şanoy hawçerxî turkî, ke derhêner û hunermendêkî betwana bû, yekdyan nasî û em nasîne dwatir le turkye buwe hoy harîkarîy em duwane ‘muhsin ertugrul’ yekemîn kesêk bû, ke şanonamekanî nazm hîkmet’î le turkye birde ser şano.
Nazm lem maweda letek duwemîn hawserî’ lna ‘ ke pzîşk bû, aşnabû û hawserîykird. Katêk ke le turkye yasay lêburdinî giştî pesendikraw û em yasaye tawanî ramyarîşî girtewe, nazm lelayen xêzanekeyewe agadarkrayewe, ke ewîş ber lêburdinî ew yasaye dekewêt. Nazm birryarî gerranewey da û xwastî hawserekeşî letek xoyda bo turkye bbat, bellam rûberrûy griftgelêk buwewe, ke yasa û birryare serwerekanî ew kat leser rêy ew drustyankirdbûn. Naçar nazm xoy betenya gerrayewe nîştman. Bellam sererray yasay lêburdinî giştî, her ke pêynaye xakî turkye, le gundêkî sersinûrîy ‘hup’ destigîrkra û zincîr ledest, rewaney zîndan kra. Lekatî destigîrkirdnî gîrfanekanî gerran û parçe kaxezêkyan dozîyewe, ke têyda nazm dwayîn honrawey benawî ” le xewnî hîraklît”da nûsîwbû. Lew serdemeda herçende yasay gorrînî rînûs pesendikrabû, bellam xwêndin û nûsîn be pîtî latînî betewawî lenêw xellkîda giştîy nebuwewe. Nazm’îş hêştake honrawekanî be pîtî ‘erebî denûsîn. Lem rînûseda ‘hraklît’ be ‘hraqlît’ denûsra û karmendî lêprisînewe, ke weha nawêkî nebîstibû, be ” hir aqlît / her kemîneyek”î turkî xwêndibûyewe û be xeyallî xoy baştirîn bellgey leser nazm bedestihênabû û le raportekeyda nûsî ” ew le bîrî hemû kemîne neteweyyekandaye û deyewêt yaxyan bkat “.
Nazm hewllîda ew karmende bedbext û peygîre têbgeyênêt, ke ‘hraqlît’ fîlosofêkî yonanîye, bellam ew roşinkirdneweye karmendekey begumantir kird û le raportekeyda em risteyeşî zyadkird ” le hemûy grintir eweye ke deyewêt ‘kemîne’ yonanîyekanîş bo yaxîbûn le djî fermandarîy [hkumet] nêwendî hanbdat “.
Zyatir le dû mang drêjeykêşa, ta karmendanî yasa, pirsî “hir aqlît” û “hir aklît”yan bo roşinbuwewe. Sererray eweş nazm’yan be zincîrewe berew ‘ankara’ nard. Û dîsanewe lewêş zîndanîkra. Bellam rojnamekan pirsekeyan bllawkirdewe û leser ewe rexney tund le dewllet gîran û zîndanîkirdnî honerêkî nasraw, wêrray learadabûnî yasay lêburdin be nadadwerîy bêperde nawyanbird. Serencam dewllet naçarbû, ke nazm le zîndan bkatederewe. Nazm çuwe îstanbul paş çend roj pşûdan, koşşekanî xoy destipêkirdewe û kewte bllawkirdnewey honrawekanî û nûsînî şanoname û roman û wtar le rojname û govarekanda.
Sallî 1929ye, şeşemîn sallyadî ledaykbûnî komarî turkyeye, bellam paşayîxwazanî xrapekar û djexun lecêy xoyanda mawnetewe. Fermandarîy buwete komarîy, bellam hêştake hizrî kone û gende lenêwneçuwe û le weha barêkda honrawe û nûsînekanî nazm hîkmet hêrş qurs dekene ser ewane û eme debête hoy kardanewey ewan; pênûse ‘derbarekan’ wegerrdekewn û nazm berengaryandebêtewe. Lêredaye ke tenzekanî [satîrekanî] nazm yek le dway yek le beşî satîrî govarekanî ‘mamostayanî nasrawî edebî’ û serokanî ‘sengîn’ û encumene edebîyekanda bllawdekirdewe. Satîre-honrawekanî nazm boxoyan le şakarekanî honrawey hawçerxî turkye’n.
Yekemîn pertûkî nazm benawî ” 835 dêrr” le sallî 1929da bllawkrayewe ew honrawaney ewî degirtexo, ke lenêwan sallanî 1922 ta 1928 honîbûnîyewe. Nawî rastîney pertûkeke “goranî xornûşan” bû. Em pertûke, çêwe [form] û krrokêkî tewaw nwêy bo edebî turkye dahêna, bewey ke rêsay bawî le edebyatî honraweda têkupêkda. Zman û hzir û çêwey tewaw nwê bû. Lawan be şeydayyewe pirryandaye em pertûke. Tofanêk ke em berheme le korr û komellî hunerîyda berpaykirdbû hêştake nenîştibûwe, ke duwemîn pertûkî nazm bllawkrayewe; ” ju kondusî – ya – aw … ” Û leser laperrey yekemî pertûkeke nûsîbûy ” beyadî hawellm ‘ ju kondusî – ya – aw ‘ …., ke le şanghay seryan le cestey cyakirdewe …. “
Sererray hemû emane, nazm bêkar bû û le duy kar degerra. Bellam le hîç cêyek karyan bew nededa; ne le fermangey dewlletîy û ne le kertî taybetî. Bawkî nazm bûbuwe berrêweberî sînemayek û derametêkî away nebû. Mallîşyan herdem qereballx bû, leberewe hîkmet beg, paş cyabûnewey le ‘celîle’ xatûn, dûbare hawserîykirdbuwewe û le hawsere tazekeşî dû mindallî hebû. Dwacar be hewllî ‘wala nuredîn’ le govarî ‘ mangî wênakrid’ karêkyan be nazm da.
Sallî 1932we, herwa nazm xerîkî nûsînî honrawe û bllawkirdnewey bawerr û berhemekanî xoyetî û lelayekî dîkewe letek kesanî koneparêz miştumrrî nûsînîy drêjepêdeda. Îdî le hemû cêyek ewyan wek honerî gewre û resen denasî, pertûkekanî, komelle honrawekanî bllawdebûnewe û lem sallaneda romanêkî benawî ‘ benercî boçî xoy kuşt? ‘ bllawkirdewe .
Lem salleda bawkî nazm demrêt û ewan wate nazm û xuşkekey naçardebin xanûyekî bçûk le derewey şarî îstanbul bekrêbgrin û lewê bo guzerandinî jyanyan xerîkî kiştkarîş debin. Nazm, dawa le hawserî xuşkekey, ke le şaroçke kardekat, dekat, taku bête layan û harîkarîyan bkat. Le derewey malekeyan kêllgeyekî gewre hebû, ke bo kiştkarîy û çandin amadeydeken ‘pîraye’şi letekyandaye û nazm û pîraye hêşta hawserîyanekirdbû … Hemûyan le beyanîyewe ta êware beyekewe kardeken û şewane pêkewe dadenîşn û be cestey manduwewe, bellam be gyanêkî şadewe qsewbas deken û bo ayende nexşedekêşn. Em aramî û şadîye zor drêjenakêşêt. Lem rojaneda, carêkî dîke destigîrkirdnî roşnibîran û azadîxwazan destipêkirduwetewe, rojêk pyawanî desellat derrjêne mallyanewe û nazm’îş destigîrdeken û em care daway lesêdaredanî bo deken. Herçende hêşta hîç bellgeyekyan leberdestda nîye, bellam pertûkekanî û nûsînekanî nazm, ke çap û bllawkirdneweyan lew kateda azad bû, wek bellgeyek bo tawanbarbûnî dekşirêne dadgewe.
Normal
0
false
false
false
MicrosoftInternetExplorer4
Nazm Hîkmet baştir bnasîn
Regî Honrawekanî min le Xxakî Sserzemînimdaye
Nazm Hîkmet
w. le Farsîyewe : Hejên
Beşî duwem
le nozde sallîda xwênkarî Zzankoy Mmosko bû
Nazm û wala çûne ‘ zankoy mîletanî xorhellat ‘ le mosko û le beşî zansitî ramyarîda destyan be xwêndin kird. Lem zankoyeda fêrixwazanî zorêk le wllatanî asyayî xerîkî xwêndnin û nazm û wala nexşey hawellêtî letek ewanda daderêjn: ‘ ês cîb wefa ‘ xellkî hîndustan, ‘sî- ya – u’ xellkî çayna, ‘lahutî’î honer xellkî êran û ‘sllêman rostem’ honerêkî dîke xellkî azerbaycanî sovyet, nasrawtirînyan bûn.
Lem dewrubere fêrixwazîyeda çwar kes le giştyan leyekewe nzîktrin, ke bezorîy pêkewe jyanyan deguzerand. ‘abd ‘almof (nasraw be ‘pitrusyan’ ), kurrî yekêk le musullmananî ‘krîme’ye û çend zman dezanêt û be turkî wek zmanî daykîy xoy qsedekat. Ew zor harîkarîy nazm dekat û le gişt griftekanîda yawerî debêt. ‘almuf honrawekanî nazm werdegêrrête ser zmanî rusî û debête hoy ewey, ke nazm le korr û komellî edebîda nawbang peydabkat. Nazm lew hemû geşt û nîştecêbûn û sergerdanîyaneyda tenya ştêk, ke hergîz feramoşînekrid, honrawe honînewe bû û ew bexoy debêjêt ” be radey baranêk, ke bedrêrayî sall le mosko debarêt, honrawem gutuwe”. Bellam ‘almuf tûşî ‘werem’ buwe û çend mangêk zyatir najî.
‘sî- ya – u’ fêrixwazî çaynî, ke arezûy gerranewey bo çayna û piştîwanîkirdnî şorrşî nîştmanekey heye. ‘anuşka’ kîjêkî rus, ke bawkî serbazanî cenerrall ‘kulçak’, ke le djî fermandarîy [hkumetî] tazey bolşevîkî decenga, le pêş çawî gulebaranîkirduwe û kuştibûy û dwatir daykî be nexoşî tîfus Tiyphus mirduwe. Nêwanî anuşka û ‘sî- ya – u’ sozdarîyekî frawanî amête be xoşewîstî hebû, bellam ‘sî- ya – u’ fretir le xoşewîstî bîrî lelay rizgarî xellkî nîştmanekey bû. Leberewe ewan becêdehêllêt û degerrêtewe çayna û zorî pênaçêt, ke hewallî serbrrînî ew lelayen dagîrkeranî nîştmanekeyewe degat. ”almuf’îş becorêkî dîke demrêt. Şewêk wek hemîşe şad û xendan deçête korrî dostaney ewan û beşêweyekî çawerrwannekraw, le barey mergewe dedwêt û paş satêk [alsa’e], le katî çûnexwarewe le apartmanekewe, ke le nhomî çwareme, wek hemîşe be xlîskanê be mehcerey pêplîkaneda berew xwar xoy dexzênêt, paş kemêk hawellekanî leberdem pêplîkanekanî nhomî yekemda mêşk pjaw û bêgyankewtû, deybînin.
Anuşka û nazm ke şeydayane yekdîyan xoşdewêt, tenya demênnewe, bellam herdem sêberî ‘sî- ya – u’ lenêwanyandaye û nazm’îş wek ‘sî- ya – u’ arezûy gerranewey bo nîştmanekey û rizgarkirdnî turkyey heye, tenanet le beramber pêşnyarî aşkray anuşka bo hawserîkirdin letek ew, xoy ladedat.
Lem nêweda kîjêkî turk benawî ‘nezhet’, ke le xizmanî dûr û nasyawanî xêzanî nazm’e û le zankoy mosko dexwênêt, le nazm nzîkdebêtewe û nasyawî pêştiryan degorrêt be xoşewîstî û dwatir debête hawserî. Lem kateda nazm temenî 21 salle û xoy watenî ‘dêwêkî çawşîn’e, ke arezûgelêkî dêwasay le serdaye û arezûy kîjolleyek, ke xozgey xanûyekî giçke û baxçeyekî pirr le zerdegullî yasemînî heye, natwanêt em sewdayane bêt. Leberewe hawserîyekeyan sallêk drêjenakêşêt , ke kîjolleke ew becêdehêllît û degerrêtewe îstanbul û eme kotayî yekemîn hawserîy nazm debêt.
Honrawey “dêwî çawşîn û naske jnî xincîle” lebomaweyeke, ke lem hawserîye mawe kurteda bo edebyatî turk becêmawe. Em honraweyey nazm hîkmet le pley yekemda nîşaney geyîştinî ewe be qonaxî pêgeyînî honerane û nmûneyeke le honrawe drewşawe yekemînekanî ew, ke tyayanda awazî muzîkî honrawey dîwanî letek peyvînî sade xellk têkellkrawe û şêwazêkî nwêy le honrawey turkî’da dahênawe . …
Ew dêwêkî çawşîn bû
Şeyday naske jnêkî xincîle
Xewnî jne xanûyekî giçke bû
ke le baxçekeyda
Çlle yasmînî zerd
gullî kirdbêt
Dêw, dêwasa hezî lêbû û
Destanî dêw bo cure karêkî gewre
çêkrabûn
Ke neydetwanî xanûy giçke robnê û
le dergey xanûy giçke bda
Xanûyek ke le baxçekeyda
zerdegullî yasemîn
pişkutûbê
Ew dêwêkî çawşîn bû
Şeyday naske jnêkî xincîle
Naske jnî xincîle
Tasey aramî kird
Le nêwerrêy dûrudrêjî dêwda mandûbû û
Mallawayî le dêwî çawşîn kird û
Qollî le qollî kurtebneyekî dewllemend na
çuwe xanûyek, ke zerdegullî yasemîn
le baxçekeyda
Pişkutuwe û
Êstake îdî dêwî çawşîn baş dezanêt
Ke xanûyek be çlle yasemînî zerdewe
le baxçekeyda pişkutuwe
Bo arezuwe dêwasakan
Tenanet gorrîş natwanêt hebêt
Newtraw nemênêtewe, ke nazm le tewawî ew maweda beşêweyekî rêkupêk namey bo bawkî û daykî û samye’î xuşkî denûsî û denard … Namekanî nazm hîkmet, boxoyan komellêkî sernicrrakêşn. Bellam le lewênebûnî nazm’da bawkî û daykî leyekcyabûnewe û daykî nazm ‘celîle’ xatûn, le parîs dejî û drêje be wênekîşan dedat.
Lem kateda cengekanî serbexoyî le turkye kotayyanhatuwe. ‘mustefa kemal paşa’ le hemû berekanda lewane berey ramyarîyda serkewtûbuwe û dagîrkeran îstanbul’yan becêhêştuwe û ‘îzmîr’îş lelayen supay mîlî’yewe rizgarkrawe, rjêmî paşayetî hellgerrawetewe û dwa paşay usmanî derkrawe û fermandarîy ‘hkumetî’ komarî le turkye rageyêndrawe. Mustefa kemal paşa lelayen encumenî gewrewe wek yekemîn serokkomarî turkye hellbijêrdrawe û netewey turk naznawî “babî turk”î pêbexşîwe.
Nazm hîkmet drêje be xwêndinî xoy dedat. Le dwasallî zankodaye, ke lênîn demrêt û ew wek nwênerî zankokeyan,molletî pênc xulek pasewanî le tenîşt cenazekey lênîn’î pêdedrêt ; ” lênîn’mi nedîtuwe, bellam le sallî 1924da pasewanî cenazekey ewm kirduwe.”
Dwacar sallêk dwatir, wate le sallî 1925da nazm degerrêtewe îstanbul û be bawke pîr û xuşkekey, ke behoy dûbare bînînewey ewewe eşkî şadîyan derrêja, gut ” îdî hîçîdîke le êwe danabrrêm”. Bellam hîç yek lewan lew sateda neyandezanî ke eme hêştake seretayî dabrranekane.
Nazm hîkmet, îdî ew lawe 25 sallane nîye, gorrangelêkî zorî cesteyî û gyanîy lewda derkewtûne û ew gorranane le hemûy zyatir le honrawey ewda bedîdekrên.
Nazm destebecê paş hatnî bo îstanbul, dekewête bllawkirdnewey honrawekanî û deyewêt ewey ke le serzemînî şorrşî rusye’î sovyetî fêrbuwe, le turkye pyadeybkat…. Le govar û rojnamekanda honrawe bllawdekatewe û le konifransekanda beşdarîdekat. Karî serekî ew beşdarîykirdin bû le destey nûseranî govarî “roşnibîran Aydisinlik ”
Bellam destbecê kardanewekan destyanpêkrid … Yekemîn agadarkirdnewe le dûr û nzîkewe bergiwê dekewt : deyanpirsî, ke çî dewêt? Plewpaye? Nawbang? Ya pare? … Detwanrêt gişt bolwanekan bixrêne berdestî. Bellam bew mercey, ke bo çînî xêzanekey xoy wefadar bmênêtewe û le bîrî huşyarkirdnewey çîne bêbeşekanda nebêt. Her le rojanî yekemewe, ewyan dîtuwe, ke letek hawrrêkanî le gerrekî hejarinşînî “qasm paşa” leser pirdeke rojnamey soşyalîstî defroşêt.
Paş agadarkirdnewekan û bolwanbexşînekan, norey herreşekan dêt. Bellam nazm gwêy be hîç yek lewane nebû û rêgey xoy grêteber … Fşarekan le îstanbul roj be roj tundtir debin û nazm bo ewey bitwanêt azadane drêje bekarekey xoy bdat, deçête ‘ îzmîr ‘.
Lem kateda le îstanbul destigîyirkirdnekan destyanpêkirduwe û serencam ewîş dekewête jêr çawdêrîykirdin û nûsîn û honrawekanî ew le govar û rojnamekanda wek bellge le dadge dexrênerrû û dawakarîy szay qursî zîndan bo ew deken. Xudî nazm le ‘îzmîr’e û benhênî jyan deguzeryênêt. Le îstanbul le lewênebûnî xoyda dadgeyîdekrêt û panze sall zîndan szadedrêt.
Polîs le duy nazm degerêt. Le îstanbul ablloqey mallî bawkî deden. Bawkî destigîrdeken û deybene polîsxane û daway dirkandinî şwênî xoşardnewey nazm’î lêdeken, bellam hîç bedestnahênin. Xuşkekeşî destigîrdeken û lêprisînewey letekda deken, bellam her natwanin seredawêk lemerr şwênî xoşardnewey nazm bedestibhênin.
Lem maweda nazm benhênî le ‘îzmîr’ewe dête îstanbul û çend rojêk lelay daykî demênêtewe. Be daykî delêt “dayke, pazde sall zîndan szayandawm, pazde sall le pişt dîwarî zîndan, le katêkda ke hîç tawanêkim nîye, ewperrî gemjeyye, meger min mrovim kuştuwe, dzîm kirduwe,nîştmanim froştuwe ya djexunîm le nîştman kirduwe ? …….. Hîçkam ! … Ewan deyanewêt pazde sall min bêdengibken. Bellam min ke tawanêkim nekirduwe, leberewe weha szayek pesendnakem û hergîz mlîpênadem. Naçarm nîştmanim becêbhêllm. … Êsta gwêm bo radêre daye, to nîgarkêşî, bew bonewe arayîşkirdnîş şarezay. Debêt êsta awa ruxsarm bgorrît, ke nek tenya dujimnekanim, bellku dostekanîm nemnasnewe”.
‘celîle’ xatûnî daykî, gişt hunerî xoy le gorrînî ruxsarî ew xistekar. Nazm be ruxsarî tazeyewe, bexêrayî mallawayî le daykî kird û be şew be belemêkî motorî ke bepêy rêkewtinî pêştir çawerrêy bû, le ‘ bugaz bsifr’ çuwe deryay reş û lewêweş be keştî berew rusye berrêkewt.
Nazm hîkmet dû sall dîke le mosko mayewe û lem maweyeda be peygîrîyekî tewawewe, şew û roj xerîkî honrawe û şano û rumannûsî bû. Lem kateda letek ‘muhsin ertugrul’ yekêk le pêşrrewanî şanoy hawçerxî turkî, ke derhêner û hunermendêkî betwana bû, yekdyan nasî û em nasîne dwatir le turkye buwe hoy harîkarîy em duwane ‘muhsin ertugrul’ yekemîn kesêk bû, ke şanonamekanî nazm hîkmet’î le turkye birde ser şano.
Nazm lem maweda letek duwemîn hawserî’ lna ‘ ke pzîşk bû, aşnabû û hawserîykird. Katêk ke le turkye yasay lêburdinî giştî pesendikraw û em yasaye tawanî ramyarîşî girtewe, nazm lelayen xêzanekeyewe agadarkrayewe, ke ewîş ber lêburdinî ew yasaye dekewêt. Nazm birryarî gerranewey da û xwastî hawserekeşî letek xoyda bo turkye bbat, bellam rûberrûy griftgelêk buwewe, ke yasa û birryare serwerekanî ew kat leser rêy ew drustyankirdbûn. Naçar nazm xoy betenya gerrayewe nîştman. Bellam sererray yasay lêburdinî giştî, her ke pêynaye xakî turkye, le gundêkî sersinûrîy ‘hup’ destigîrkra û zincîr ledest, rewaney zîndan kra. Lekatî destigîrkirdnî gîrfanekanî gerran û parçe kaxezêkyan dozîyewe, ke têyda nazm dwayîn honrawey benawî ” le xewnî hîraklît”da nûsîwbû. Lew serdemeda herçende yasay gorrînî rînûs pesendikrabû, bellam xwêndin û nûsîn be pîtî latînî betewawî lenêw xellkîda giştîy nebuwewe. Nazm’îş hêştake honrawekanî be pîtî ‘erebî denûsîn. Lem rînûseda ‘hraklît’ be ‘hraqlît’ denûsra û karmendî lêprisînewe, ke weha nawêkî nebîstibû, be ” hir aqlît / her kemîneyek”î turkî xwêndibûyewe û be xeyallî xoy baştirîn bellgey leser nazm bedestihênabû û le raportekeyda nûsî ” ew le bîrî hemû kemîne neteweyyekandaye û deyewêt yaxyan bkat “.
Nazm hewllîda ew karmende bedbext û peygîre têbgeyênêt, ke ‘hraqlît’ fîlosofêkî yonanîye, bellam ew roşinkirdneweye karmendekey begumantir kird û le raportekeyda em risteyeşî zyadkird ” le hemûy grintir eweye ke deyewêt ‘kemîne’ yonanîyekanîş bo yaxîbûn le djî fermandarîy [hkumet] nêwendî hanbdat “.
Zyatir le dû mang drêjeykêşa, ta karmendanî yasa, pirsî “hir aqlît” û “hir aklît”yan bo roşinbuwewe. Sererray eweş nazm’yan be zincîrewe berew ‘ankara’ nard. Û dîsanewe lewêş zîndanîkra. Bellam rojnamekan pirsekeyan bllawkirdewe û leser ewe rexney tund le dewllet gîran û zîndanîkirdnî honerêkî nasraw, wêrray learadabûnî yasay lêburdin be nadadwerîy bêperde nawyanbird. Serencam dewllet naçarbû, ke nazm le zîndan bkatederewe. Nazm çuwe îstanbul paş çend roj pşûdan, koşşekanî xoy destipêkirdewe û kewte bllawkirdnewey honrawekanî û nûsînî şanoname û roman û wtar le rojname û govarekanda.
Sallî 1929ye, şeşemîn sallyadî ledaykbûnî komarî turkyeye, bellam paşayîxwazanî xrapekar û djexun lecêy xoyanda mawnetewe. Fermandarîy buwete komarîy, bellam hêştake hizrî kone û gende lenêwneçuwe û le weha barêkda honrawe û nûsînekanî nazm hîkmet hêrş qurs dekene ser ewane û eme debête hoy kardanewey ewan; pênûse ‘derbarekan’ wegerrdekewn û nazm berengaryandebêtewe. Lêredaye ke tenzekanî [satîrekanî] nazm yek le dway yek le beşî satîrî govarekanî ‘mamostayanî nasrawî edebî’ û serokanî ‘sengîn’ û encumene edebîyekanda bllawdekirdewe. Satîre-honrawekanî nazm boxoyan le şakarekanî honrawey hawçerxî turkye’n.
Yekemîn pertûkî nazm benawî ” 835 dêrr” le sallî 1929da bllawkrayewe ew honrawaney ewî degirtexo, ke lenêwan sallanî 1922 ta 1928 honîbûnîyewe. Nawî rastîney pertûkeke “goranî xornûşan” bû. Em pertûke, çêwe [form] û krrokêkî tewaw nwêy bo edebî turkye dahêna, bewey ke rêsay bawî le edebyatî honraweda têkupêkda. Zman û hzir û çêwey tewaw nwê bû. Lawan be şeydayyewe pirryandaye em pertûke. Tofanêk ke em berheme le korr û komellî hunerîyda berpaykirdbû hêştake nenîştibûwe, ke duwemîn pertûkî nazm bllawkrayewe; ” ju kondusî – ya – aw … ” Û leser laperrey yekemî pertûkeke nûsîbûy ” beyadî hawellm ‘ ju kondusî – ya – aw ‘ …., ke le şanghay seryan le cestey cyakirdewe …. “
Sererray hemû emane, nazm bêkar bû û le duy kar degerra. Bellam le hîç cêyek karyan bew nededa; ne le fermangey dewlletîy û ne le kertî taybetî. Bawkî nazm bûbuwe berrêweberî sînemayek û derametêkî away nebû. Mallîşyan herdem qereballx bû, leberewe hîkmet beg, paş cyabûnewey le ‘celîle’ xatûn, dûbare hawserîykirdbuwewe û le hawsere tazekeşî dû mindallî hebû. Dwacar be hewllî ‘wala nuredîn’ le govarî ‘ mangî wênakrid’ karêkyan be nazm da.
Sallî 1932we, herwa nazm xerîkî nûsînî honrawe û bllawkirdnewey bawerr û berhemekanî xoyetî û lelayekî dîkewe letek kesanî koneparêz miştumrrî nûsînîy drêjepêdeda. Îdî le hemû cêyek ewyan wek honerî gewre û resen denasî, pertûkekanî, komelle honrawekanî bllawdebûnewe û lem sallaneda romanêkî benawî ‘ benercî boçî xoy kuşt? ‘ bllawkirdewe .
Lem salleda bawkî nazm demrêt û ewan wate nazm û xuşkekey naçardebin xanûyekî bçûk le derewey şarî îstanbul bekrêbgrin û lewê bo guzerandinî jyanyan xerîkî kiştkarîş debin. Nazm, dawa le hawserî xuşkekey, ke le şaroçke kardekat, dekat, taku bête layan û harîkarîyan bkat. Le derewey malekeyan kêllgeyekî gewre hebû, ke bo kiştkarîy û çandin amadeydeken ‘pîraye’şi letekyandaye û nazm û pîraye hêşta hawserîyanekirdbû … Hemûyan le beyanîyewe ta êware beyekewe kardeken û şewane pêkewe dadenîşn û be cestey manduwewe, bellam be gyanêkî şadewe qsewbas deken û bo ayende nexşedekêşn. Em aramî û şadîye zor drêjenakêşêt. Lem rojaneda, carêkî dîke destigîrkirdnî roşnibîran û azadîxwazan destipêkirduwetewe, rojêk pyawanî desellat derrjêne mallyanewe û nazm’îş destigîrdeken û em care daway lesêdaredanî bo deken. Herçende hêşta hîç bellgeyekyan leberdestda nîye, bellam pertûkekanî û nûsînekanî nazm, ke çap û bllawkirdneweyan lew kateda azad bû, wek bellgeyek bo tawanbarbûnî dekşirêne dadgewe.
st1\:*{behavior:url(#ieooui) }
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:”Table Normal”;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-parent:””;
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin:0cm;
mso-para-margin-bottom:.0001pt;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:10.0pt;
font-family:”Times New Roman”;
mso-ansi-language:#0400;
mso-fareast-language:#0400;
mso-bidi-language:#0400;}