nojenkirdnewey Wellamekan – 2

nojenkirdnewey wellamekan

Eger pêmanwabêt, wellamekanî ême tewaw û dwa derkî mrovayetîn, ewa xerîkîn le xoman btêk sazdekeyn. Herweha eger pêmanwabêt, ew sîstemî rêkxistney komellge, ke ême xebatî bo dekeyn, dwayîn çawerrwanî û geşeyeke, ke mrovayetî pêydegat, ewa dîsanewe xerîkîn pûçgerayyekî dî le teputozî powçgerayyekanî dîke, çêdekeynewe. Soşyalîzm beheştêk nîye le asmanekanewe daygrîn û le perrawî efsanekanda bîdozînewe û modêrnîzey bkeyn, soşyalîzm xewnî mrovî zînduwe û be praktîkî şorrşigêrrane ketwarîy debêtewe û serkewtinîşî le kultûrbûyinda debêt, bebê ewe, le xeyallî goşegîrane û fentazî aydyalîstane bewlawetir nabêt.

Hejên

Beşî duwem

Ewendey min bîstibêtim enarşîzm, hewllêke bo têkdan û pirşubllawî bzûtnewey kargerî, çon to pagendey ewe dekey, ke enarşîzm pêçewaney eweye?

Ber lewey bême ser wellamdanewe be pirsyareke, aya hîç bellgeyekî mêjûy ya êstayî leberdestanda heye, ke ew pagendeye bselmênêt? Aya eger awez û bîrkirdnewey xo bekarbibrêt û xo le dûbarekirdnewey deqe amadekrawekan labdirêt, her bew serincame degeyn, ke to pagende dekeyt?

Le hemû serdemekanî mêjûda desellatdaran û desellatixwazan, komellge û çewsawanyan bewe ragritûn û tirsandûn, ke eger le sayey desellat û pêşrrewî desellatixwazan derbiçin, ewa wek merrî bêşwan gurg deyanixwat. Enarkîyekan, krêkaranyan û hawçîne jêrdestekanyan bo serbexoyî û xebatî rastewxo û xobîrkirdnewe û xokarabûn û xobirryardan û xorraberî handeden û le beramberda desellatixwazan bo ewey krêkaran le xoşbawerrîy be dîktatorîyetî pêşrrewan û yeksanî jêr sayey dewlletî benaw krêkarî ragrin, be sûdwergirtin le şêwazî pagendey serweran kewtûnete şêwandinî rastîyekan. Bedaxewe le serdemî komelley nêwneteweyî yekem û dwatrîş ta ruxanî împratorî bolşevîkekan û êstaş, leberewey ke mrovekan hezaran salle be naderbestî û mildan benwênerayetî û şwaneyî ramyarkaran rahatûn û destemobûn, ew pagendane karayyan leser bîrkirdnewe û birryarî çewsawan begşitî û krêkaran betaybetî danawe. Baştirîn nmûneş arastekirdnî em pirsyareye lelayen mrovgelêkî çewsawe, ke bedaxewe lem seretayyey sedey bîst û yekeda hêşta bawerryan bew pagende bêbnemayane heye.

Ewey ke desellatixwazan lenêw bzavî soşyalîstîyda bo ewey bitwanin take narrazî û yeksanîxwazekan be pêdawîstî otorîtey xoyan û pêwîstî şwaneyî ramyarîy û rêkixrawe nêwendgerakan xoşbawerrbken û lew rêyewe pawankirdnîy (domînetkirdnî) bzaveke lejêr karayî xoyanda msogerbken, dest be rexney bêbnema ya çewaşekarane deben û rexney enarkîyekan le nêwendgerayî berrêweberayetî û rêkixrawekan degorrn be pagendey djayetî enarkîyekan bo rêkxistin û serbexoyî krêkaran.

Bo ewey pirseke roşnibêtewe, lêreda naçar be leserwestanî zyatir debim. Wek aşkraye ramkare desellatixwazekanî nêw bzavî soşyalîstî, xwazyarî nêwendgerayî rêkixrawey cemawerîy û ramyarîy û berrêweberayetîy seruxwarn û wek pêdawîstî wellamdanewe be xwastekeyan le hengawî dwatirda pêwîstyan be pêkhatey quçkeyî ( hîrarşîy) rêkixrawekan û rêkxistinî komellge heye, taweku rêwşiwênî pawangerane boxoyan msogerbken û emeş dekatewe heman şêwazî rêkxistin û pêkhatey sîstemî çînayetî û heman mîkanîzmî kardkirdyan debêt û hîç pêkhateyekî qûçkeyîş bebê bûnî serwerî takêk ya hendêk beser hendêkî dîkeda û bebê nêwendgerayî bûnî nabêt û leberdem hêzî berengarî rewtî djetewjimda xoy pêrranagrêt.

Lêreda min zor be huşyarîy û mebestewe xom le bekarbirdnî destewajey “soşyalîste desellatixwazekan” ladedem û be neguncaw û natewawî debînim, çunke nakrêt yeksanîxwaz bît û hawkatîş desellatixwaz bît, ew dû çemk û amance, retkerewe û pêçewaney [paradoksî] yekdîn. Eger sernicî mêjûy dû sed salley raburdûy bzavî soşyalîstî bdeyn, be bellgey selmêndrawewe debînîn, ke nêwendgerayî (sêntralîzm), pêkhatey quçkeyî (hîrarşî), pawankirdin (domînetkirdin) , bîrukrasî, ser û xwar, fermander û fermanber berhemdehênêtewe, ke dwacar eger ew rêkxistin û hêzane bext yaryanbêt, ewa wek paşakanî şetrenc be lêdanî beramberekeyan, bebê hîç allugorrêk le sîstemî kaye û rollekanda, cêgey beramberekyan degirnewe; bewatayekî dîke, hîç le sîsteme çînayetîyeke û serwerî hendêk leser hendêkî dîke nagorrêt, bellku zyatir leweş benawî xudî çewsawanewe rewayetî zyatrî pêdebexşêt û benawî çewsawanewe, xudî çewsawan serkutdekatewe.

Le beramber emeda enarkîyekan, bo ewey ber be zallbûn û pawankirdin le rêkxistin û bîrukrasî le berrêwebirdin û rêwşiwênî fermander û fermanber le komellgeda bigrin, le ezmûngîrîy xebatî rojanewe û wek berencamî praktîkî çend sedewe, hewllî be kultûrîkirdin û cêxistnî komellêk mîkanîzm û şêwey rêkxistin û şêwazî berrêwebirdin deden, taweku şkistekan dûbare nebnewe û serencamî mangirtin û raperrîn şorrşekan gerranewe nebin bo rewayetîdan be sîstem û serwerî çînayetî û naumêdbûn nebin le rûdanî gorran, djayetî sersextî enarkîyekan bo şêwey rêkxistin quçkeyî û şêwazî têkoşanî fermanberane û mîkanîzmî destebjêraney berêweberdin û paşrrewî endam û takî xoşbawerr û redûkewtûy aydîlocîyekanî serwerîy çyanyetî, xoyan lem destewajaneda kurtdekenewe; xorrêkxistin le cyatî mildan be rêkxistinî drustikraw û sepênraw, xebatî xoxoyî û çalakî rastexo le cyatî gwêrrayellî bo nêwend û seranî nawbijîgerî rêkixrawe nêwendgerakan û quçkeyyekan, xoberrêweberayetî le cyatî mildan be nwênerayetî kesanî naxoyî, serbexoyî le cyatî paşkoyî bo part û desellat. Aya leser em bnemayane, kam bere [soşyalîste azadîxwazekan ya desellatixwaze benaw soşyalîstekan] lenêw krêkaran û zehmetkêşanda xerîkî drustkirdnî perrşubllawî û destegerîy (siktarîzm) û milkeçî û naderbestibûn û birrwabexonebûnin ?

Lem barewe, hewilldedem le dahatûda lebarey cyawazîyekan û rêkxistin û ellternatîvewe zincîre wtarêk bnûsim …

Êwe bawerrtan bekarî hawbeş legell grupe çepekanî dîkeda heye, eger wellam erêye, aya le beşdarî û serkirdayetî hawpeymanîyekanda mercêkî dyarîkrawtan heye?

Leser ew bnemayey ke enarkîyekan ne bawerryan bewe heye, ke raberayetî bikrên û ne beweş ke raberayetî kes bken, bellku pêyanwaye hemû kes detwanêt raberayetî xoy bkat û rizgarî hemû kesêkiş, le grewî têkoşanî xudî ew kesedaye. Her lêrewe hemû rêkewtin û pêkhatnêkî derewey korr û komelle krêkarîy û xocêyyekan retdekenewe, eme bo xebatî twêjekanî dîkey wek xwêndkaran û xanenşînan û pekkewtan û bêkaran û cutyaran û … tid her awa debînin. Boye hemû karêkî hawbeş leser astî destegerîy û destebjêrîy retdekenewe û tenya ddan be yekêtî çînayetî çewsawan le rêkixrawe cemawerîy û xocêyyekanda denên û hemû rêkxistin û pêkhate û dezge û kargêrrîyekî quçkeyî (hîrarşî) û destegerîy û destebjêrîy, retdekenewe.

Be boçûnî min, erkî enarkîyekan ewe nîye bçin letek çend çenebazêkî ramyarkar ya destebjêrêkî xorrêkxistû le serûy xellkewe, karî hawbeş bken, bepêçewanewe erkyan qawdanî ew destebjêre desellatixwazaneye lenêw çewsawanda û handanî xudî çewsawane bo pêkhênanî rêkxistinî serbexoy çînayetîy û twêjîy le şwênî kar û xwêndin û gerrekekan û kêllgekanda.

Leberewe, wellam nerênîye û le cyatî befêrrodanî wzey şorrşigêrrane le miştumrrî destegerî û mlimlanê û kêbrikê letek kesanêk, ke her le seretawe amancyan cêgirtnewey serweranî êstaye û hengaw be hengaw nexşe bo destemokirdnî bzave komellayetîyekan daderrêjn û hewllî paşkokirdinyan deden. Çunke eger qse leser yekêtî çînayetî çîn û twêje prrollîtîrekan (çewsawanî bêdesellat)e, ewa destegerîy û rêkixrawey ramyarîy û serkirde û raber, [wek mêjû nîşanmandedat û serencamî ezmûnekan deyselmênêt] têkder û wêrangerî rîzî xebatkaraney prrollîtaryan û hewllêkin bo berpêgirtin û gêranewey ew take prrollîtêre şorrşigêrraney, ke le sîsteme çînayetîyeke yaxîdebin û snûrekanî serwerî debezênin, bo nêw callcallokey sîstemî çînayetî û xesandinyan.

Hellwêstî êwe beramber ayîn çîye?

Ayîn ya rêrrew (mezheb) ta ew katey ke pirsêkî kesîy û peywendîyekî kesîy take letek ew ştey ke deypersitêt, îdî ew şte mrovîk bêt, ya manga û hêzêkî xeyallî serûmroyî le boşayî asmanda, kes boy nîye xoy têhellqurtênêt û azadî peyrrewkirdnî berteskibkatewe, bellam katêk em peywendî û arezûmendîye takekesîye degorrdirêt bo aydyolocyayekî serwerîy û parrastinî sîsteme çînayetîyeke û leqallbdanî azadî û serbexoyî kesanî dîke, natwanrêt û nakrêt wek pirsêkî kesîy çawî lêbkirêt, bellku wek her aydyolocyayekî desellatixwazane djayetîkirdnî erkî her kesêke, ke dllî bo azadî û yeksanî û dadpewerîy lêdedat, bellam lêreda debêt şêwazî ew djayetîye roşinbikrêtewe, djayetî ayîn wek aydyolocyay desellat û serwerî, nek djayetî takî xoşbawerr be ayîn. Ême detwanîn djayetî rêrrew [mezheb] bkeyn, bellam mafman nîye azadî peyrrewkirdnî ayîn le hîç kes bistênînewe. Herweha djayetî mezheb wek amrazî çepandinî mrovekan, be birryarderkirdin û sûkayetî be sumbulekan û ruxandinî peristgekan nakrêt, bellku be gêrranewey wîst û xeyallî azadî bo mrov, ayîn depûkêtewe û lem rêgeyewe mitmaney takî destemo ledestdedat, ewîş be huşyarbûnewey tak nek benaçarkirdnî tak be wazhênan ya sûkayetî pêkirdnî bawerrekey.

Katêk le rewtî xebat û yekgirtnî komellayetîyda, takî çewsawe twanay xoy û percûy hêzî yekgirtûy çîn û twêjekey derkkird, îdî pêwîstîy wreyî bo hêzêk le serûy xoyewe nîye û naşbêt. Ew kat xobexo û hengaw be hengaw be radey hellkişanî huşyarîy çînayetî le wabesteyî hêzî derekî û xeyallkirdî serûy xoy rizgarîdebêt, huşyarî çînayetîş, prosêsêkî sruştî xebatî rojaneye, ke tak le mitmane bexo û be hêzî yekgirtnî çînekey dillnya û birrwadardekat û lêrewe dêtekayewe, nek be sepandinî lelayen destebjêrêkewe.

Meger rêkixrawe cemawerîye enarşo sendîkalîstekan corêkî dîke le rêkixrawî paşko nîn ?

Nexêr. Çunke pêş hemû ştêk grup û rêkixrawe enarkîstekan bexoyan rêkixrawî ramyarîy quçkeyî (hîrarşî) û rû le desellat nîn û grupe enarkîyekan tenya organî rageyandin û pagendekirdnin û hîç rollêkî raberîy û ramyarîyan nîye. Amanc le pêkhênanî rêkixrawgelêkî cemawerî ke enarkîyekan hewllyan bo deden, eweye ke le rûy çînayetîyewe serbexo bin û rollî myancîgerî nêwan endamanyan û desellat ya endamanyan û xawenkar û kompanîyekan negêrrn, duwem rêkxistinî asoyî naquçkeyî (nahîrarşî)yan hebêt, wate leser bnemay fermander û fermanber pêknehatbin, sêyem karubarî rêkixraweyî û birryardan û cêbecêkirdin leser bnemay dêmokratî rastewxo bêt, çwarem, şêwazî xebatîyan rastewxo dûr le birryarî bîrukrasîyaney serkradyetî û rezamendîy desellat bêt, bêcge lemane, yekêkî dîke le cyawazîyekan eweye, ke grup û rêkixrawe enarkîyekan, tenya organî birryardan û dawakirdin nîn, bellku hawkat fêrgeyekin bo xebatî çînayetî û gêranewey mitmanebexobûnî tak û xorbîrkirdnewe û xorrêkxistin û xocêbecêkirdin bo tak (endaman/beşdarbuwan). Hemû emaneş hewllêkin bo bergirtin le serhelldanî bîrukrasî rêkixraweyî, bergirtin le drustibûnî twêjallîkî orostukrat le serûy rêkixraw û bzûtnewekewe, bergirtin le zallbûn û xosepandinî kesanî twanadar û bergirtin le sazişkirdin letek desellat û kompanîyekan, le serûy hemû emanewe lenêwbirdnî zemînekanî paşkoyî û destemobûn bo partekan û desellat.

Paşan, bêcge lewaney serewe, enarkosendîkalîzm şêwazî rêkxistne nek xudî rêkxistin, derkî enarkîstekane bo rêkxistinî cemawerîy be piştbestin be ezmûnekanî xebat. Sendîkalîzm pêş serhelldanî tîorî û têrrwanînî enarkosendîkalîstî bûnî hebuwe, ewey enarkîstekan pêy hestawn, arastekirdnî xebatî sendyalîstî buwe berew hellweşandnewey sîstemî çînayetî, berew komellgey naçînayetî. Leser ew bnemayane enarkîstekan nakewne lasayîkirdnewey desellat û  part û grupe ramyarîyekan, ke çîn û twêje prolîtêrîyekan wek paşkoy xoyan û le çwarçêwey snûrekanî aydyolocyada rêkdexen û morî darayî [mullkyetî] xoyanyan lêdeden, nexêr tewaw be pêçewanewe enarkîyekan hewllî qutkirdnewey rêkixraw benawî xoyanewe naden, bellku hewllî cêxistnî şêwazekanî xebat û rêkxistin û bîrkirdnewey djeserwerrîy le bzûtnewe komelayetîyekanda deden. Leberewe her kat enarkîyekan le şwênêk û serdemêkda behoy kem ezmûnîyewe ya lejêr karayî desellatixwaze benaw soşyalîstekan kewtne weha helleyekewe, ewa bîguman bêcge le tewawkarîy nexşe û ramyarîyekanî desellat û sîsteme çînayetîyeke [dje-şorrş], hîç karêkî dîke encamnaden û djayetîykirdinyan erkî xebatkaraney her şorrşigêrrêke.

Eger enarşîzm djî nêwendibûnî desellat û rêkxistin û berrêwebirdne, ey wllat çon rêkdexen?

Enarkîstekan nek her betenya djî nêwendêtî desellatin, bellku djî xudî desellatîşn. Çunke çemkî desellat bebê bûnî dû cemserî dijbeyekî komellge û serwer, wate desellatdar û bêdesellat, bêwatatrîn destewaje le derbrrînî hizrîda pêkdehênêt.

Katêk ke wajey desellat dêtepêşewe, destbecê wajey bêdesellat be hoşî kesî azadîxwazada guzerdekat û sernicîrradekêşêt û daydeçllekênêt. Çunke ewey ta êstake hebuwe û le aradabuwe, desellatî kemîne buwe beser zorîneda, îdî ew kemîneye çend koyledar û împrator û axayek bûbin ya çend ramyar û sermayedarêk bûbin, hîçî lewe negorrîwe, ke desellatdarîyan le encamî nayeksanî desellatda, ke berhemî nayeksanî abûrîyye, serîhelldawe. Leberyewe, nakrêt û nadrustîşe ke wajey desellat le cyatî xoberêweberayetî û xorrêkxistinî azadîxwazaney komellge, ke leser  bnemay yeksanî abûrîy û dadperwerîy komellayetî dêtebûn, bekarberîn.

Eger ême xwazyarî komellgey azadbîn, kewate naçar be xebat djî hemû ew pêkhatane debîn, ke komellge le koyletîda radegrin; wate djî ew pêkhataney ke serwerîy kemîne beser zoynewe deparêzn û xudî ew serwerîye leser bnemay nayeksanî takekan le pêgey abûrîy û komellayetîyanda dêtearawe û amanc le qutkirdnewey desellat [fermandarîy / dewllet] beser komellgewe, parêzgarîykirdne lew nayeksanîyaney ke nayeksanî desellat lenêwan gişt takekanî komellgeda drustdeken. Weha pêkhateyek, lexoyda bazneyekî daxraw, ke têyda roll û mafî tak le dewrî çeqî nayeksanîda desûrêtewe, pêkdehênêt. Bewatayekî dîke nayeksanî abûrîy, nayeksanî komellayetî drustdekat û nayeksanî komellayetîy, nayeksanî desellat drustdekat, be heman şêwe lew serewe, desellat amrazêke bo parrastinî nayeksanî abûrîy û komellayetîy, ke ne nayeksanî desellat bebê nayeksanî abûrîy bûnî debêt û ne nayeksanî abûrîy bebê nayeksanî desellat detwanêt drrêje be manewey xoy bdat û komellayetîy bbêtewe û bmênêtewe.

Leber roşnayî ew hoyaney serewe, tenya ellternatîvêk, ke detwanêt kotayî be nayeksanîye abûrîy û komellayetîy û desellatîyekan [desellatî dayk û bawk beser mindallanda, desellatî mamosta beser xwêndkaranda, desellatî berrêweber beser fermanberanda, desellatî xawenkar beser krêkaranda, desellatî zemîndar beser cutyaranda û desellatî pyaw beser jin û desellatî jin beser pyawda, desellatî penader beser penaberda] bhênêt, yekem lenêwbirdnî xudî desellate wek pêkhateyekî rêkixrawî serûxellkî, karêkî awaş bebê lêdanî bnemakanî wate darayî taybetîy û dewlletîy û karîkrêgirte û mêntalêtî û rêsay kultûrîy û pêgey komellayetî balla û payîn, esteme. Bem core debînîn, bo ewey desellatî serûxellkî kemîneyek leser zorîne lenêwberîn, pêwîste xoberêweberayetî giştî ya hemuwanî pêşnyarbkeyn, bo ewey weha xoberrêweberayetîyekî giştîy msogerbkeyn, pêwîste mîkanîzmekanî cêgîrkirdin û parrastinî weha xoberrêweberayetîyekî giştî desteberbkeyn, weha desteberkirdnêkîş bebê lêdan û retkirdnewey mîkanîzm û amrazekanî desellatî serûxellkî wate dêmokratîy nwênerayetî [fermanrrewayî parlemanî], natwanêt bbête beşêk le ketwar û bnemay xoberrêwerayetî giştî; ke dwacar ewey ke le konewe taêsta nasrawbêt û derkewtibêt û pêştirîş amraz û mîkanîzmî berêweberayetî nadewlletîy bûbêt, tenya dêmokrasî rastewxo [dêmokrasîy gelîy ya hemuwaneyye]. Weha dêmokrasîyek wek mîkanîzmî rêkxistinî serxanî komell, bebê bûnî jêrxanî teba û guncaw letek berêweberayetî giştî û komellgey azad, esteme xoy bigrêt. Leberewe bo xogirtin û cêkewtebûnî rêkxerî serxanêk, pêwîstman be bnemay jêrxanîy heye, ke le retkirdnewey paye abûrîyekanî jêrxanî desellatî serûxellkîda detwanêt serhellbdat, bewatayekî dîke bebê retkirdnewey darayî taybetî û dewlletîy û karîkrêgirte, hîç kat natwanîn be bnemakanî komellgey azad û serxanekey [dêmokrasî rastewxo] bgeyn, ew bnemayaneş berhemhênan û darayî komellayetîy [giştî nek dewlletî], karî azad û xobexşane, herewezîy û komelle kiştkarîy û pîşesazîyekanî gund û şarn.

Bew core katêk, ke ême le derûnî xudî komellge û sîstemî çînayetîda payekanî komellgey dahatû [naçênayetî] le jyan û  xebatî rojaneda bkeyne beşêk le kultûrî çewsawanî azadzîxwaz, wate le cyatî mildan be karî zoremlê û krêgirtey sermayedaran û dewllet, herwezîye hawbeşekanî xoman pêbhênîn, le cyatî paşrrewîy partekan û rîformî desellat, rêkixrawe û rêkxistne asoyî û zincîrîye cemawerîyekanî çîn û twêje prrollêtêrekanman pêkbihênîn, katêk le cyatî jyanî takgerayî lîbrallî û herewezîy xêllgerayî, komune giştîye azadekan leser bnemay azadî tak û herewezîy komell pêkbihênîn, katêk le cyatî dengdan be ramyaran û hellbjardinî çewsêneranman, xoberrêweberayetî bo herwezîyekan û komune azadekan û gerrek û gund û şaroçkeşarekan pêknihêntin, îdî ew kat hem ruxandinî desellatî çênayetî asan û şyawî wênakirdin û derkkirdne û hem egerekanî gerranewey sîstemî çînayetî weladenrên û hem pêkhênanî komellgey azad asantirîn û bêmetrisîtrîn karêk debêt, ke mrovî azadîxwaz bebê dûdllî detwanêt destî bo berêt, çunke îdî sîstemî çînayetî û desellatî serûxellkî û sermayedarî, beşêk nabin le  mêntalîtî û şêwejyan û kultûrî xellk, bellku bûnêkî nakok û lawekyan le komellgeda debêt, wek bûnî sîstem û karkirdî fîodallî le berebeyanî sîstemî borcwazîyda.

Le weha komellgeyekda hîç pêdawîstî be nêwnidî rêkxistin û berrêwebirdin û birryardan nabêt, çunke takî azad û herewezîkar, bo hestan be erkî serşanî beramber hawnîşingekanî hîç pêwîstî be fermanî kesanî serûy xoy û desellatî nêwnid nîye û xobexo û xobexşane kar û fermanî komellayetîy wek rêsayekî kultûrîy bnemay roşnibîrîy pêkdehênêt. Lêrewe îdî pêwîstî nêwendgerayî rêkxistin û berhemhênan û dabeşkirdin û berêwebirdin namênêt û takekan le komîwnîtîyekanda harîkar û piştîwanî yekdî debin û komîwnîtîyekan harîkar û piştîwanî yekdî û kîşwerekaniş ta dekate astî komellgey cîhanî azad.

Drêjey heye …

*********************

Bo xwêndnewey beşî yekem, kirte leser em besterey xwarewe bke

Nojenkirdnewey wellamekan – 1

http://wp.me/ppHbY-HN