nojenkirdnewey Wellamekan – 11
Eger pêmanwabêt, wellamekanî ême tewaw û dwa derkî mrovayetîn, ewa xerîkîn le xoman btêk sazdekeyn. Herweha eger pêmanwabêt, ew sîstemî rêkxistney komellge, ke ême xebatî bo dekeyn, dwayîn çawerrwanî û geşeyeke, ke mrovayetî pêydegat, ewa dîsanewe xerîkîn pûçgerayyekî dî le teputozî powçgerayyekanî dîke, çêdekeynewe. Soşyalîzm beheştêk nîye le asmanekanewe daygrîn û le perrawî efsanekanda bîdozînewe û modêrnîzey bkeyn, soşyalîzm xewnî mrovî zînduwe û be praktîkî şorrşigêrrane ketwarîy debêtewe û serkewtinîşî le kultûrbûyinda debêt, bebê ewe, le xeyallî goşegîrane û fentazî aydyalîstane bewlawetir nabêt. Hejên
Beşî yazdehem
Başe ke to fîdrallyetî êstay herêmî kurdistan retdekeytewe, lewlaşewe dewlletî sêkîwlar û serbexoy hizbî komonîstî krêkarî retdekeytewe, wabzanim bawerrîşt be wlayetî îslamîş nîye, edî çi ellternatîvêkt heye, ke îdî’ay bkey?
Be boçûnî min her pêşnyar û ellternatîvêkt hebêt, ewa dû rêge bo cêxistinyan hen; yekem pagende û huşyarkirdnewe û praktîzekirdin le xwarewera be yekgirtin û hengawî kirdeyî jêrdestan, duwem sepandin le serewera, be birryarî ramyaran û sewda û sazşî desellatixwazan. Pêş ewey le pêşnyarekey xom bidwêm, baştre nmûne bo her dû bareke bhênînewe, ke min lêreda kolxozekanî rusyey sayey bolşevîzm û herewezîyekanî okranyay 1917- 1921 û herewezîyekanî serdemî cengî nêwxoy îspanya 1936-1939, berawirddekem:
Le rusye’î paş raperrînî sallî 1917 bolşevîkekan hewllyanda olguy xoyan bo kêllgey soşyalîstî bezor bsepênin, lew barewe serçawe û dokumênte mêjûyyekan karesatî bêwêney mêjûîy le zordarî û milhurrî partî bolşevîk û naamadeyî xellk û mirdnî çendan milyonî û bêberhemî ew hewlle degêrrnewe, ke berradeyek cutyaranî rusye tûşî karesat bûn, ke barî jyan û berehem û guzeranyan le serdemî paşayetî [tzarî] û cengî nêwxo xraptir bû û radey berhemhênan dabezîbû û granî û nebûnî ballî beser gundekanda kêşabû, lêreda bwarî lîstkirdnî ew ew amar û drawane,keme, leberewe xom lew kare ladedem, eger gumant leme heye, tkaye le wellamî em wellameda, agadarimbkerewe ta nmûnegelêkî zorî bellgedar, le demî rexnegranî komunîstewe, bxemerrû.
Le beranberda herewezîyekanî okranya 1917-1921 ke lelayek lelayen leşkirî nemsa û allmanyawe hêrşyan dekraye ser û hawkat le piştewerra lelaeyn leşkirdî sûrewe hêrrşyan dekraye ser, herweha herewezîyekanî îspanya le raperrînî 1936î “cengî nêwxoyî” îspanyada, ke lelayek franko xoy bo hêrş amadedekrid û lelayekî dîkewe komunîste prro-rusekan rêgrîyan le her hewll û olguyekî azadîxwazane dekrid, keçî be pêçewaney ezmûnî serkutgeranî bolşevîkekanewe, herewezîye azadekan hem lelayen cutyaran û krêkaranewe pêşwazîyekî frawanî cemawerîyan lê dekra û hem berhem û serkewtûyyan berawrid be nawçekanî dîke zyatir û berçawbû. Bellê serkewtin û peresendinyan berradeyek bû, katêk ke xawenî kêllge gewrekan û karge û karxanekan be serkewtinî leşkirî franko gerranewe, hem kêllge û kargekan awedan bûn û hem brrî berhemhênan zyadîkirdbû. Eme percûy kar û yekêtî û herwezîy azad bû, ketwar û rastîyek, ke bolşevîkekan nîw sede be hemû corêk hewllî şardnewe û şêwandinyan da!
Ew cyawazîye le serencamda tenya bo yek ho degerrêtewe, ewîş azadî wîst (îrade)î tak û komîwnîtîyekane, ke le barî yekemda [rusyay bolşevîkî] cutyaran bezor naçar bebeşdarî dekran û zorîney berhemyan lelayen bacgranî partî pêşrrew û sîxuranî (çîka)we zewtdekra û ewî amadey beşdarî kolxozekan nebuwaye, ewa bo sîbirya û urdûge zoremlêyyekanî dîke degwêzrayewe. Bellam le herewezîye enarkîyekanî okranya û îspanyada, her kes azadbû beşdarîbkat ya na, letek eweşda ew kesey ke beşdarî nekirdaye û le kotayî sallda berhemî kem buwaye, lelayen cutyaranî nêw herewezîyekanewe, destigîroyî dekra û jyanî wek komekî komellayetî dabîndekra. Her em xalle way le cutyaran kird, ke gringî û serkewtûîy herewezîyekan derkibken û be harîkarî û be çek parêzgarîyan lê bken û lew pênaweşda beranber leşkirî franko, lepênaw azadî û yeksanî desellat û serbexoyî abûrîy û dadperwerîy komellayetîyda gewretrîn qurbanîbden.
Hellbete em xudhuşyarîy û amadeyye çînayetîye le şewrrojêkda serîhellnedawe û nebuwete hêzî komellayetî û beşêk le kultûrî xellkeke. Ewey ke bo wllamekey min gringe, her em xalleye û demewêt bllêm, şorrş prosêsêkî berdewamî mêjûyye û hemû xallêk lew prosêseda pêwîstî be karî huşyarîbexiş û pagendey şorrşigîrane heye, her ewey ke enarkîyekan le kotayî sedey nozdewe ta sallî 1936 le îspanya, şew û roj berdewam lenêw kargekan û kêllgekanda karyan bo kirdbû û bûbuwe beşêk le huşyarî û tenanet awez û kultûrî xellk.
Her leberewe, eger êmeş [hawserdemyanî em sate] bo her karêk çi pêkhênanî rêkixrawêkî cemawerî bêt ya berpakirdnî raprisîyek [rîfrandomêk] ya hellxirrandinî raperrînêk ya rêkxistnewey komellge leser şêwazêk û cêxistnî ellternatîvêk, ewa pêwîstman be pagende û huşyarkirdnewey berdewam heye, wek pêşmercî destbekarbûn. Çunke sergirtin û cêkewtebûnî dyardeyek, pêwîstî be bûn be beşêk le kultûr û awezî tak û komellge begşitî heye, eger na, ya eweta wek ezmûnî çepekan le ‘îraq û kurdistan nîşanîdedat, debêt xozge be percûy asmanî bixwazîn bo hatnedî ya eweta wek bolşevîkekan be kuştin û zîndan û herreşey dûrxistenewe deysepênîn.
Çi ‘îra qi begşitî çi herêmî kurdistan, le komellêk êtnî û ayîn û kultûrî cyawaz pêkhatuwe, le kotayî sedey nozdewe begşitî û le paş dagîrkirdnî ‘îraq lelayen dagîrkarîy brîtanyawe bzave nasîwnalîstîyekan û parte ramyarîyekan leser rêkxistinî herêmekan û nawçekan leser bnemay aydyolocî nasîwnalîstî û drustkirdnî dujimnayetî û kêşe û ceng û kuştar lenêwan netewekanda begşitî û nawçe hawbeşekanda betaybetî kardeken û em herême çend cengî nêwxoyî û derekî beserda hatuwe, kîmyabaran û cînosaydî têdakrawe. Her ellternatîvêk em rûdawane leberçawnegrêt, bedillnyayyewe wek beyanname partîyekan debête raburdûyekî nezok.
Wek dezanîn lenêw zorbey grupe ramyarîyekanda be çep û rast û nêwendewe yek ellternatîv pêşnyare, ewîş gorranî rwalletî [ramyarîy] ya gorran le desellatî ramyarîda, ke her grup û arasteyekî ramyarîy xoy be baştirîn kandîd bo cêgirtnewey serweranî êsta debînêt, gişt desellatixwazan yek peyamyan bo cemawerêk ke deyanewêt serwerîy beserda bken, heye, ewîş eweye “eger dway min bkeêt, beheştî asmanekkant leser zewî bo msogerdekem”. Em ellternatîveş ya be beşdarî hellbjardinî parlemanî cêbecêydeken ya be kudetay serbazî û qostnewey lazarî raperrînekan. Le beranberda ew ştaney ke le hîç serdemêkî em nawçeyeda lelay grup û parte çepekan pêşnyarnebûn, rêkxistinî serbexoy cemawerîy, çalakî [xebatî] rastewxo, xoberrêweberaryetî serbexo [otonom]î komîwnîtyekan û karge û kêllge herewezîyekan, dêmokrasî rastewxo û yekgirtnewey fêdrallîstîyaney komellgekan, ke debne bnaxey rêkxistnewey komellgey azad.
Herweha be boçûnî min, her kat destipêbkeyn, pêwîste lem seretayewe destipêbkeyn û bebê em seretaye û bebê em amadekarîye, esteme le hîç hellçûn û raperrînêkî şorrşigêraneda ya le hîç qeyranêkî sermayedarîda, bitwanîn hengawêk berew allowgۊrî komellayetî; bewatay têkdanî bnemay abûrîy û bûne kultûrîyekanî sîstemî sermayedarî, bnêyn. Le hemû serdemekanda griftî ewaney ke pagendey soşyalîstibûnyan kirduwe [betaybet le sallî 1991 bedwawe] ewe buwe, ke pagendey gorranekanyan wek xewnêk bo rojanî hellçûn û qeyran hellgirtuwe û lew rojeda wîstûyane be derkirdnî rageyandinêk [beyanname] û bangewazkirdnî xellk, şorrş [be watay xoyan] berpabken.
Min nazanim key û çend dexayênêt, ta xewnekanî ême çi le jyanî xomanda û çi bo newekanî dahatû dênedî, bellam lewe dillnyam her êsta ya ew satey ke erkî henûkeyî serşanman dekeyn, pêwîste karî bo bkeyn û ewe leberçawbigrîn, ke le dahatûda bebê kar û têkoşanî êsta, esteme serkewtin bedestibhênîn. Bo nmûne eger bmanewêt le sallî dahatûda bzûtneweyekî bêkarî behêz û serbexo ya bzûtneweyekî şwarîy cêkewteman hebêt ya le çend sallî dahatûda zincîreyek herewezî dîhatekan û komuney şarîy û komellêk xoberêweberîy krêkarîy karxanekan û komellêk xwêndingey serbexo û azadî xoberrêweberayetî xwêndkaran û mamostayanman hebin, pêwîste her êsta û lem satewe pagendeyan bo bkeyn û xohuşyarî û xorrêkxistin û xoberrêweberêwebirdin û otonomî jyan bkeyne beşêk le bernamey çalakî û têkoşanî rojaneman û hewillbdeyn byankeyn be beşêk le kultûrî jyanî rojaneman. Nek çawerrêy helbarîn le asmanewe ya ledaybûnî raberan bîn!
Wek gutim ‘îraq û herêmî kurdistan, fre kultûr û fre êtnî û fre ayînin, bo ewey kar û têkoşanî şorrşigêrraneman serkewtûbêt, pêwîste şêwazî “xocêy çalakîkirdin û sertaserîy hawpiştîkirdin ” bkeyne bnemay kar û çalakî û peyrrewîbkeyn. Bo emeş pêwîste pêş hemû ştêk wek seretayek û bnemayek le birrwabûnman be azadî, bawerrman be cyabûnewe û yekgirtnî nawçekan, herêmekan, êtinyekan, azadî kultûrî, azadî zman û xwêndinî zmanî dayk, hebêt.
Le hengawî duwemda her kese û le şwênî kar û jyanî xoyda, xerîkî pagende û huşyarkirdnewe bêt û le rêkixrawey pîşeyî û abûrîy û torrî komellayetîy xocêyda xerîkî çalakî serbexoy xoy bêt. Eme dekate xoperwerdekirdin û perwerdekirdnî takî azadîxwaz û serbexo. Katêk ke twanra le astî komellgeda bzûtnewe komellayetîyekan bew araste berrêbxirên û astî huşyarî tak bgeyênrête ew astey, ke çîdî netwanrêt le jêr sayey sîstemî quçkeyî berrêwebirdinda bjî. Ew kat le amadeyî û yekêtî komellayetîy fre rehendda hawsengî hêz lenêwan berey gorranixwaz (şorrş) û berey koneparêz (djeşorrş)da belay berey şorrişda deşkêtewe û asantir detwanrêt ewe wênabkirêt, ke be mangirtnî giştî û yaxîbûnî komellayetîy berdewam û hêzgirtnî xoberrêweberayetîyekan û kenarxistinî rollî dewllet û berrêweberan le jyanî komellayetîyda, desellatî çînayetî derruxênrêt. Lewaneye bo ewaney ke be paşrrewîy desellatixwazan destemobûn û xuyangirtuwe, wênakirdin û birrwakirdnî weha ştêk asannebêt, bellam eger sernicî mêjûy bîst sallî raburdû bdeyn, ewa be asanî çendîn nmûney zîndû berçawdekewn, ke pêçewaney têrwanînî paşrewane û destemoyyaney ramyarîyîn: le sedey raburdûda le wllatî bengladîş û herweha le wllatî lubnan, herçende bzûtnewekanî: bergirtin be taybetîkirdnewey kertekan û pêkhênanî herewezîyekan û sendnewey karxane û nêwendekanî xizmetguzarî û şwêne giştîyekan le dewllet û sermayedaran le aradanebûn û rêkxistnewey komellayetîy berhemhênan û xoberrêweberayetî gelîy bûnyannebû, bellam wêray eweş çend car fermandarîy (hkumetî) ew dû wllate behoy mangirtnî giştî û sertaserîyewe twanrawe brruxêndirên û hellweşêndirênewe. Herweha le mangî cunî 2010- 2011 wllatî belcîka behoy kêşey nêwan lîste brawekanî hellbjardnewe, bebê fermandarîy mayewe û wek wllatî bebê fermandarîy, rîkordî cîhanî şkand û hemû karubarekanî komellge û guzeranî jyanî rojane û rotîyn berrêwedeçû û bebê ewey ew bêserewbereyye drustibbêt, ke ramyarekan bewe kesanî nahuşyar û birrwabexonebû detrisênin; “eger şwaneyî dewllet û fermandarîy serûxellkî nebêt, jyan naguzerêt”. Hellbete pêş ew hengawane û paş eweş, pêwîste mafî birryardan û raprisîy leser pirse komellayetî û abûrîyekan, leberçawgîrabêt û her nawçe û herêmêk ya gund û şarêk leser birryardanî giştî herewezîyekan û şurakan û rêkixrawe cemawerîyekanî, bepêy bnemakanî dêmokratî rastewxo, mafî cyabûnewe ya yekgirtin ya çonyetî rêkxistinî jyan û xoberrêwebirdnî xoy hebêt.
Bew core detwanîn ber be xwênrriştin û cengî labelayî nêwan nawçekan û êtnîyekan û ayînekan û kultûre cyawazekan bigrîn û le desteberkirdnî azadî û serbexoyî hemuwanda gyanî tebayî û hawpiştî û pêkewejyan behêzbkeyn; wate nasênralîzekirdnî berrêweberayetî û şêwey jyan û rêkxistinî komîwnîtîyekan; wate gêrranewey birryardan û berrêweberayetî bo xudî xellk [gişt endamanî komellge], eger na her hewllêkî ramyarîy le nzîktirîn wêstgeyda, serî le bîrokrasî û tîokrasîyewe dedeçêtewe !
Bellam lebîrman neçêt, ke destbekarbûn bo pêkhênanî herewezîyekan û xoberrêweberayetî karxane û kêllge û xwêndinge û fermange û şarewanîyekan û bûnî rêkixrawe serbexo cemawerîyekan wek berdî bnaxey komellge azadekan, yekemîn hengawî destbekarbûne be amancî gorrînî sîstemî çînayetî. Herweha perwerdekirdnî birrwabexobûnî takekes û serbexoyî le desellatî serwerî û partekan û baykotî ramyarkaran û mşexoran le jyanî komellayetîyda, mercî serbexoyî nêwendekanî xebate.
Ta ewendey min bîstibêtim enarşîstekan bawerrîyan be şorrş nye, ey to çî dellêyt?
Eger wellameke kurtibkemewe, ewa emey lê derdeçêt; enarkîstekan bawerryan be şorrşî komellayetî heye û hîç allugۊrêkî ramyarîy û serûxellkî be şorrş nanasn û qonaxbendîş bo şۊrriş naken û rastewxo xoyan le şorrşî komellayetîyda debînnewe, hellbete şۊrriş bew watayey ke enarkîstekan mebestîyane nek bewatay serkewtinî partêk le hellbjardinî parlemanîda ya kudetayekî serbazî û bedesellatgeyiştnî partêk le şkistî raperrînêkda benawî prrollîtaryawe, ya hellçûnêkî satekî narrazîyanî komellge û gorrînî serwerêk be serwerêkî dîke, gorrînî dîktatorrêkî serbazîy be dîktatorrêkî parilmanî, gorrînî tîokrasî be heray parlemanî, gorrînî faşîzmî ayînî be faşîzmî sêkîwlar. Şorrş rewtî gorranî komellayetîyaney komellgey çînayetîye berew komellgey naçînayetî, weha prosêsêkî mêjûîy tewaw pêçewaney allugorre ramyarîy û rwalletîyekane, gorrînî komellgeye be gorrînî rîşeyî bnema û rêkxistne abûrîy û kultûrîy û pêkhateyyekanî!
Le rwangey mnewe, şorrş rûdawêkî ktupirr û katîy nîye, fukirdnî partêk û raberayetî partaêk nîye be cuqeyekî leşkirîyda, bellku prrosêsêkî mêjûyye û lewetey çewsanewe heye, ewîş berdewame û hêşta le hîç şwênêkî goy zemînda serkewtinî yekcarekî bedestnehênawe, ew rûdawe mêjûyyaney ke be “şorrş” nawbrawn û nawdebrên, le raperrîn û hellçûnî satekî şorrşigêrrane bewlawetir nîn. Şorrş wate gorranî komellayetî, ke le bwarî abûrîyda dekate gorranî peywendîyekanî berhemhênan û komellayetîykirdnewey kertekanî berhemhênan û lenêwbirdnî payekanî sîstemî çînayetî [karîkrêgirte û darayî taybet], le bwarî berrêwebirdnî komellgeda dekate hellweşandnewey sîstemî ramyarîy û komellayetîykirdnewey pirse komellayetîye berramyarîykrawekan û rêkxistnewey komellgekan û tewawî cîhan leser bnemay yekgirtnî fêdralîstîyaney azad û piştbestû be hawpiştî û tebayî û pêkewejyanî mrov û bûnewerekanî dîke.
Be boçûnî min, xudî rewtî geşey komellgey çînayetî, le henawî xoyda hellgirî arastey şorrş û djeşorrşe, bellgekan û derkewtekan û locîkî derkewtin û têdaçûnî dyarde komellayetîyekan, selmênerî bûn û berdewamî mlimlanêy nêwan şorrş û djeşorrşin, her le berebeyanî komellgey mroyyewe ta henûke. Eger berawridî sereta û êstay dyardekan bkeyn, ewa locîkî berdewamî şorrişman le jyanî rojaneda bo derdekewêt; bo nmûne tundutîjî û kuştar lenêw eşkewtinşînan û êsta, şêwey pêkewejyanî spîpêst û reşpêst pêş 100 sall û êsta, goştxorî û ajellkujî caran û êsta, rêwşiwênî jnan, caran û êsta zor ştî dîke, debînin, sererray hewllekanî serweran bo modêrnîzekirdnî drrindayetî huşyaraney mrov behoy twanay teknolocî û sertapagîrî sîstemekewe, hêşta hoşyarî û pişttêkirdnî takekan le ceng û nejadpersitî û demargîrî ayînî û êtnîy û regezîy, rû le pêşe û bazarî drrindeyî le çaw caran rû le kzîye. Bo min emane dyardey şorrşin û gewahî bo berdewamî şorrş deden.
Bepêçewaney bîrî baw û zall, hîç yek le gorranekanî sîstemekan [koylayetî be derebegayetî be sermayedarî] her le ewey pêydellên “şorrşî koylan”, “şorrşî gewrey ferense” ta “şorrşî komune” û ta “şorrşî oktoberî 1917” û “şorrşî 1936î îspanya ” û “şorrşî 1979î êran” û azarî 1991î kurdistan, şorrş nebûn, bellku tenya bazneyek û hengawêk bûn le rewtî şorrişda, şorrşêk ke ta jyan hebêt, berdewam debêt û ruxan û drustibûnî hîç sîstemêkî komellayetî natwanêt kotayî ew bêt. Ew rûdawane û hezaran rûdawî dîkey nenasraw û şêwênrawî dîke, tenya hellçûn û teqînewey xêray şepolekanî şorrş bûn û letek têkişkanî raperrîne cemawerîyekanda, djeşorrş serkewtinî bedestihênawe, le sallanî nêwan 1779 – 1793 – 1848 le têkişkanî berey cemawerîy çewsawanda [cutyaran û krêkaranî şarîy], borcwazî ferensî wek djeşorrş û pawangerî xwastekanî şorrş, serkewtinî bedestihêna, le sallanî paş raperrînî cemawerîy oktoberî sallî 1917da, bolşevîzm wek djeşorrş le têkişkandinî komîtey karxanekan û şuray şarekan û herwezîy gundekanda serkewtinî bedestihêna, sallî 1939 le îspanya, leşkirî franko be têkişkandinî mîlîtêryaney herewezîyekan gerrayewe desellat, le têkişkandinî pîlananey raperrînî cemawerîy rêbendanî 1979î êranda, be komekî zilhêzekan, axundekan bedesellaygeyîştin, le têkişkandinî raperrînî cemawerîy azarî 1991da berey kurdistanî û layengranî emerîka serkewtinyan bedestihêna, wek debînîn le têkişkanî raperrînekanî em dû salley dwayîşda [2011-2012] le wllatanî bakûrî efrîka, îslamîyekan û nasîwnalîst û prro-emerîkîyekan serkewtinyan bedestihênawe û dehênin, bellam hîç kat û le hîç şwênêk şorrş newestawe û berdewame û beramber hewllekanî djeşorrş kardanewey nîşandawe û dedatewe, çunke şorrş hîwa û handerî jyane û jyan bebê şorrş ne bûnî heye û ne detwanêt drêjey hebêt!
Şorrş wek allogorrî komellayetî û gorranî şêwazî rêkxistinî abûrî û kotayî serwerî çînayetî û çêkirdnî komellgey azadî û yeksan û dadperwer, le hîç yek lew cêyaneda, ke raperrînekanyan be “şorrş” nawdebrên, serkewtinî yekcarekî bedestnehênawe û berdewam le hellkişan û dakşanda buwe û heye. Bellam hîç kat newestawe û hîç katîş xudî şorrş têknaşkêt, bellku ewey têkdeşkêt, tenya rûda û hellçûnêkî xêray nêw rewtî şorrş û hêze ramyarîyekanî nêw rewtî rûdawekanin. Her boye katêk ke împratorî bolşevîkî paş 70 sall têkdeşkêt, derkewtnewey xêray şepolekanî şorrş hem lewê û lem le derewey ew berçawtir debin û xebat peredesênêtewe !
Ewey ke ew waje û destewajane [hellpey ramyarîy, raperrîn û şorrş] be helle bekardebrên û cêgorrkêyan pêdekrêt, le nahuşyarî ême û lêzanî dujimnaneweye, taweku lew rêgewe le awez û huşyarîy êmeda qufll le rewtî şorrş bden. Katêk ke koyle le djî koylayetî radeperrêt û le têkişkanîda corî serwerî degۊrrêt û ew serwerîye xoy dekate berhemî raperrînî koylan û morî kotayî şorrş lêdedat û xoyşî dekate dwaamancî çewsawan. Her awa katêk ke le ewrupada raperrînî cutyaran û krêkaranî şarîy têkdeşkêt û komellêkî dîke [dewlletmendekan] cêgey serwerekanî pêşû (fîodallekan) degirnewe û bedesellatgeyiştînî xoyan dekene amancî bedîhatûy raperrînî “şorrşî” cutyaran. Eme destawdestkirdnî desellate le destî fîodallekanewe bo destî borcwakanî şar. Katêk ke krêkaran û serbazan le rusye radeperrn û le têkişkanî herewezîyekan û şura û komîtey karxanekanda bolşevîkekan desellatî qereqûşyaneyan desepênin û eme dekene kotayî mêjû û berhemî şorrşî prrollîtarya û her bew nawewe serkutî hemû raperrînewe û yaxîbûnêkî prrollîtêrî deken, ewe têkişkanî raperrînî çewsawane be serkewtinî djeşorrş. Bem core zincîrey têkişkanekan berdewam benawî şorrşewe debne serkutgerî şorrşî çewsawan û ew naumêdîye berhemdehênêt, ke lem rojgareda beser mrovaytîda zallbuwe; bewatayekî dîke katêk dellêyn “raperrîn” têkişkawe, wate têkişkanî hewllêk le kat û şwên û bar û doxêkî dyarîkrawda, hîç kat eme le awez û hoşî takî çewsaweda nabête naumêdkerî, lewey ke beyanî ya le şwênêkî dîke û bar û doxêkî dîkeda, egerî serkewtinî heye. Bellam katêk ke bllêyn “şorrş” têkişkawe, le hoş û awezî takî yaxî têkişkawda ew pucgerayye berhemdehênêt, ke serkewtinî “modêlî bîsmarkî” lelayen bolşevîkekanewe le rusya dekate serencamî “şorrş” û dwatir têkişkanî heman modîl le sallî 1989da dekate berhemhênerî pûçgerayyekî dîke; ” şorrş her ewe bû, ke azadî serkutdekrid, şorrş ruxa wkotayîhat û îdî bo hemîşe sermayedarî dwa qonaxî mêjuwe” !
Beboçûnî min, katî ewe hatuwe, ke be wiryayyewe destewajekan bekarberîn û wajey drust le şwênî guncawda bekarberîn. “Şorrş” brîtîye le xebatî huşyaraney berdewam bo kotayîhênan be çewsanewey mrov û ajell û têkdanî jînke lelayen mrove huşyare drrindekanewe. Em xewne bebê lenêwbirdnî payekanî ragirtnî çewsanewe; serwerî, darayî taybet, karîkrêgirte, mşexorîy, esteme bbête ketwar. Lêrewe detwanîn sernicî ew rûdawane bdeyn, ke le mêjûda be “şorrş” nawbrawn û debrên. Aya ew çwar taybetmendîyey sîstemî çînayetîyan lenêwbirduwe?
Beboçûnî min nexêr û le radîkalltirînyanda, ke raperrînî oktoberî 1917 bû, nek netwanra her çwar payekey sîstemî çînayetî lenêwbibrên, bellku her çwaryan lew sîstemeda manewe û amadeyyan hebû û behêztir kran; partî komunîst serwer bû, dewllet daray amrazekanî berhemhênan û zemîn û samanî komellge bû, krêkaran krêgirtey dewllet bûn, seranî part û dewllet mşexorî rencî berhemhêneranî komellge bûn.
Boçî enarşîstekan hemîşe pena bo tundutîjî deben û xebatî çînayetî û cemawerî retdekenewe ?
Bedaxewe zorbey birryarekanî takî goşkraw be perwerdey partîy, le pêşdawerîyewe serçawedegrin; “madam awa bawe û awa dellên, îdî awaye. Min awam bîstuwe”. “Hemuwan awa dellên” …tid. Berrêzm, min le destewajekanî toda ewendey pêşdawerîy û hejmûnî mîdyay desellat debînim, ewende serincderîy û pirsyar nabînim. Min nazanim zorbey ewaney ke enarkistekan be tundutîj û wêranger debînin, çi serçawe û bellgeyek ya dîtnêkî xudîyan lew dîmenane heye, ke wênayandeken?
Bepêçewanewey pagende bawekanewe, yekem pêkdadanekan bew core nîn, ke kamêray masmîdya nîşanyandeden. Lem barewe detwanîn sernicî ew fîlme dokumênterî û kurte fîlm û wênane bdeyn, ke destey hewallnêrî xopîşanderan le xopîşandanekan deyangrin û le torre komellayetîyekan û le mîdyay serbexo [wwiw.indiymedia.org] deyanxene rû, hêrişkerî yekem hêzekanî desellatin, ke pelamarî xopîşanderan deden û ewey le nîşanderî kanallekanewe nîşandedrêt, kardaneweye be rûy tundutîjî desellatda, bo nmûne sernicî her dû dîwî rûdawekan ewey mîdyay desellat û ewey mîdyay djedesellat le syatil û gutîbêrg û gênêva û ..tid deyxenerrû, bden.
Paşan bepêçewaney ewey ke le dû seda sallî raburdûda lemerr enarkîyekan gutrawe û pagendey bêbnemayan bo krawe, bepêçewaney ewanewe, ke bawerryan be têkoşanî ramyarîy û partayetî û hellpey parlemanî û rêkxistinî quçkeyaney rêkixrawe cemawerîyekan heye, enarkîyekan tenya yek şêwaz le têkoşan be sengerî çînayetî dezanin, ewîş xebatî cemawerîy û rêkxistinî naquçkeyîy bzûtnewe komellayetîyekane, ke rêkxistinêkî weha têkoşanî natundutîj dexwazêt, çunke rêkixraw û rêkxistnekanî ew bzûtnewane, pêkhatey mîlîşyayî nîn û pêwîstîyan be plan û bernamey piştperdey partayetî û destey têror û toqêner nîye. Dekrêt le bzûtneweyekî cîhangirda le xorhellatewe bo xorawa, le başûrewe bo bakûr, çendîn grupî pêkhatû le lawanî xwêngerm û bêezmûn hebin, ke pêkdadan letek polîs û damirkanewey satekî tûrreyî kellekebûy sallaneyan beramber dezge serkutgerekanî polîs û bodîgardekan, ke rojane sûukayetî û tundutîjî beramber take jêrdestekan denwênin û bekardeben, be karêkî şorrşigêrane û sûdmend bzanin. Bellam serpay mêjûy bzûtnewey enarkîstî tijyetî le bzûtnewey komellayetîy û bîryaran û tîorî natundutîj, lewane detwanîn nawî mahatma gandî [Mahatma Gandhi] û klara vîşman [Clara Wichmanin] û tolistoy û çendînî dîke berîn.
Paşan, mebest le xebatî çînayetî çîye, aya hewll û çenebazîy parlemanî, xebatî çînayetîye? Aya wajokokirdnewe û parranewe le desellat û berey hawbeş letek parte ramyarîyekan, xebatî çînayetîye? Aya pêkhênanî rêkixrawey quçkeyî, ke kemayetîyek tyayanda bo zorîne birryardeden, rêkxistinî çînayetîye? Aya cullanewe û xopîşadan le çwarçêwey yasa û çawdêrî û serperşitî hêzekanî dewllet û berizkirdnewey lafîtey spî û druşmî şerimnokaney neteweyî û nîştmanî û tawanbarkirdnî desellatdaran bewey ke neyantwanîwe neteweperwer û nîştmanparêzbin, xebatî dje-sermayedarîy çewsawane?
Bedaxewe, lem barewe, soşyalîstekanî kurd û nawçeke lelayek serçawey bellge û birryardanekanyan nîşanderî telefzyonekanyane û lelayekî dîkewe hênde be xebatî serbexoy cemawerîy û komellayetî namobûn, ke her bzûtneweyek lejêr fermanî seranî partekan nebêt û hewsarî desellat le mlîda nebêt, be ajawe û tundutîjîy dezanin, eme le katêkda hîç dezge û rêkxistinêkî qûçkeyî çi le desellatda û çi le derewey desellat bûnî nîye, ke rojane tundetîjîy beramber endamanî û kesanî jêrdestey bekarnebat. Hellbete mebest le tundutîjîy, tenya tundutîjîy cesteyî nîye, bellku ferman û fşar û tengetawkirdnî derûnî û tîrorî hoşîy û kesayetîş degrêtewe, ke le hemû dezgeyekî çînayetîda bekardebrêt û bnemay karkirdin û manewey pêkdehênêt. Bellam leberewey ke le hoşîy takî jêrdesteda weha reftar û bekarbirdnêk rewayetî pêdrawe û wek beşêk le kultûr û şêwazî bîrkirdnewe û cîhanbînîy giştî cêgîrkrawe, kesanî nahuşyar û xoşbawerr be pagende û yasakanî serwerîy, naderbestane û destemoyane paşrewîy lêdeken û hîç kardaneweyekî serbexo nîşannaden, le beramberda katêk ke debînin, kesêk beranber polîs kutek berizdekatewe ya berdêk degrête camxaney bankêk, îdî tûşî naaramîy debêt û twananî xwêndnewey ewey nîye, ke ewey ew lew sateda kamêrakan boy degwazinnewe, tenya kardaneweyekî sruştîy katî hellçûn û parêzgarîy lexokirdnî xopîşanderane !
Ew hemuwe ball û liq û popaney ke benawî enarşîsmewe hen, meger nîşaney siktarîstibûn nîn, ey çîn ?
Sereta pêwîste ddan bew ketwareda bnêm, ke araste ya têrrwanîne enarkîstîyekan lemerr pirse komellayetîyekan berew ball û likgerîy çûn, emeş lejêr karayî paşekşêy paş têkişkanî raperrînekan û cenge cîhanîyekan û karayî dananî destegerîy markisîstî buwe, betaybet rûkirdnî çepekan le enarkîzm û parastinî ferhenge partîy û siktarîstîyekeyan le bar û doxî lawazîy bzavekeda. Min be dyarîkrawî û be aşkra le wllatanî xorhellatî nawîn, eme dyardeye debînim û zorêk lewaney waz le çep dehênin û rû le enarkîzm deken, beheman sûnetî pêşû û kardeken û têrramane enarkîstîyekan be rewtî cya werdegrin û xoyan bew core rêkdexen û deykene şunasî grupekanyan. Çunke le sunetêkî awa hatûn û beasanî natwanin û herweha zemîney komellayetîy lebarîş bo xoderbazkirdinyan lew raburduwe, le arada nîye ya zor lawaze. Leberewe lewaneye maweyekî zorî bwêt, ta destberdarî karayî rêkixrawî ramyarîy û pêkhatey qûçkeyî û kirdar û guftarî siktarîstî û xudinmayî ramyarîy bbin. Her lebereweşe ke ew kesane fretir wek platformîst kardeken û lew bareda hest be aramî deken.
Be boçûnî min le raburdûda hîç yek le bîryaranî enarkîzm nehatuwe têrramanî lemerr pirsêkî dyarîkraw wek rewtêkî cyay enarkî bnasênêt. Bo nmûne êma golldman [Emma Goldman] neygutuwe jnanî hellgirî aydyay enarko-fêmînîstî debêt cya le pyawan û dabrraw le têramane enarkîstîyekanî dîke xoyan rêkbxen û karbken, ya rodollf roker [Rudolf Rocker] nehatuwe bllêt hellgranî aydyay enarko-sendîkalîstî be cya le hellgranî rewtekanî dîke xoyan rêkbxen û herwa pîter kropotkîn û ewanî dîkeş herwa ne xoyan û ne têrranîn û têzekanyan cya le giştîyetî bzûtnewe, nexustuwete rû.
Nexêr, aydya enarkîstîyekan û têrramanekan tenya ellternatîvî enarkîstekan bûn le beranber hejmûn û karî çep û rastda, bewatayekî dîke enarko-sendîkalîzm şêwazî rêkxistinî rêkixrawey cemawerîy enarkîstîye, wate katêk ême rêkixrawêkî jnanman hebêt û arastey enarkîstî hebêt, xobexo xorrêkxistinî le xwarewera û asoyî debêt, wate pêkhatey quçkeyî rêkxistin û rêkixraw retdekenewe, emeş ellternatîvî enarkîstîye le bwarî rêkxistinda, ke dekate [enarkosendîkalîzm], ya eger rêkixrawêk, herewerzîyek, sendîkayekî krêkarîman hebêt, ewa enarko fênmînîstekan leser bnemay xebatî hawbeş bo lenêwbirdnî hellawardnekan lew rêkixraweda, leser bnemay têrramane enarko fêmînîstîyekan, djayetî hemû dûberekîyek û her hellawardinêk leser bnemay regezîy deken. Bem core herwa têrramanî enarkîzmî takgera û komunîstî û jîngeparêz û ajelldost û bwarekanî dîke tewawkerî bzavî enarkîstîn, nek ballêk û rewtêkî dabrraw û xorrêkxistû becya lewanî dîke, bellku be hemû ellternatîvekan û têrramanekanewe, bzûtneweyekî komellayetîy frerrehend pêkdehênin [bzûtnewey enarkîstî]. Her kat bzavî enarkîstî bew arasteye çû, ke wek çend ballêk xebatbkat, ewa ew kate îdî tenya brîtî debêt le çend komelleyekî mezhebî û siktarîstî wek part û grupe markisîst û lîbrall û nasîwnalîst û ayînîyekan.
***********************************************************
Bo xwêndnewey beşî yekem, kirte leser em besterey xwarewe bke
Beşî yekem : http://wp.me/ppHbY-HN
Beşî duwem : http://wp.me/ppHbY-HY
Beşî sêyem : http://wp.me/ppHbY-If
Beşî çwarem: http://wp.me/ppHbY-IH
Beşî pêncem:http://wp.me/ppHbY-IK
Beşî şeşem: http://wp.me/ppHbY-Jb
Beşî hewtem : http://wp.me/ppHbY-Jm
Beşî heştem : http://wp.me/ppHbY-Jt
Beşî nohem: http://wp.me/ppHbY-JM
Beşî dehem : http://wp.me/ppHbY-JR