Hejên
*24î sêptemberî 2010
Beşî duwem
Goran û wergorran
le barey partewe, boçûnî nûser druste û le boçûnî komunîste sovyetîstekan (Council communism)î wek pawl matîk(Paul Mattick http://hezhean.kurdiblogger.com/67292), enton panekowk (Anton Pannekoek http://hezhean.kurdiblogger.com/67160) û begşitî detwanim bllêm lenêw komunîste kurdekanda ew û (bjar) twanîwtane û wêrawtane xoyan lew base bden û eme cêy dillxoşîye. Bellam be boçûnî min eger nûser betemabêt, em base nojen bkatewe, ewa pêwîste hendêk destewaje welabnêt, lewane lêreda sernic bo ewe radekîşîn, ke ew nabûtbûn û darrûxaney partekan nek her cêy şadmanîy nîye L11 ke be boçûnî min, debêt pukanewe û nabûtbûnî partekan cêy dillxoşî bêt û peygîrane karîşî bo bikrêt, çunke eger komunîzmêk ke mebestî berrêzyane, heman “azadî û yeksanî û dadperwerî mrovayetî” bêt, ewan part û destebjêr dje-şorrşî ew xewne debin û bepêy ewe djayetîkirdnî sersextaneşyan erkî her soşyalîst û komunîstêkî azadîxwaz (Libertarian communism) debêt.
sîstemî sermayedarîy be hoy serkewtinî be ser desellatî soşyalîstîy belarêdaçûy sovyetîy L11
Be boçûnî min, desellat hîç kat be watay berrêweberayetî nayêt û tenya amajeye be berterî hêndêk beser hêndêkî dîkeda, boye soşyalîzm natwanêt bbête desellat, belku detwanêt şêweyek le komellge bêt, ke xawenî şêwazî cyawaze le berrêweberayetî û berhemhênan û dabeşkirdnî lenêwan take azade yekgirtuwekan, le yekgirtnêkî azadaneda leser çonyetî rêkxistinî jyan û dewruberyan. Herweha le encamî şkistî şorrşî oktober leser destî bekrigêrawanî împratorî prus, hîç kat le rusyeda sîstimî sovyetî pêk nehat û le sallî 1918da sovyetekan lekar xran, detwanin sernicî boçûn û skalakanî opozsyonî naw partî sosêal.dêmokratî rusye le kongrey 1918da bden, ke beaşkra daway gerranewey hemû birryarekan bo encumene (sovyete) xocêyyekan û azadî grup ramyarîyekan û azadbûnî destbecêy zîndanîye ramyarîyekan deken, ke mellmustirîn bellgey dîktatorî part û serkutî bêperde û bêrrollî sovîyetekane le sayey dewllete benaw soşyalîstîyekey (lênîn)da. Eger xobekomunîstzanekanî kurdistan û nawçeke kemêk xoyan mandû bken û waz le lênînpersitî bhênin, ewa detwanin le xudî bellgenamekanî partî soşyal-dêmokratî rusyeda, ew bellgane bedest bhênin, ke selmênerî ewen, şorrşî oktober bedestî bolşevîkekan têkşikênra nek dujminî derekî. Bellam bedaxewe herwek musilman û mesîhî û yehûdîyekan birryaryandawe, ke sererray hemû bellge mêjûyyekan û derkewtinî rastîyekan, çawyan bnûqênin û xerîkî witnewey wîrdekan bin.
damezranî rêkixrawbûnêkî ramyarîy û nahîzbîy le yekgirtnêkî azadane be çemk û karkirdêkî taze le yekêtîyekda ke pêydegutrê (komon) be şêweyekî roşn û dûr le hemû allozîy temumjêk û ew yasa û rêsa pollaynîy û hawkat plastîkîyaney hîzbayetîy L12
Lêreda nûser dekewête nakokîyewe, çunke rêkixrawey ramyarîy her dekatewe part û rêkixrawey ramyarî pêwîstî be destebjêre û bûnî destebjêrîş nîşaney polênkirdnî endamanî naw ew rêkixraweye bo raberr û paşrrew û fermander û fermanber.. .
Le rastîda eger wajey (komun) wek xoy werbigrîn, ewa le emrroda hîç ştêkî way têda nîye, ke cêy sernic û şeydayî bêt. Bellku le komuney parîsda ewe şêwazî rêkxistne encumenîyeke bû, ke le komunî borcwazî cyay dekirdewwe, (komun) dekate şarewanî û (komon) dekate hawbeş ya nawko. Be boçûnî min, ewe rêkixrawbûnî cemawerîy çîn û twêje bindestekane le rêkixrawe cemawerîyekanyan û xebatyan bo amance abûrîy û ramyarîy û komellayetîyekanyane, ke le paşkoyî wirdeborcwazî xorrêkxistû le parte pêşrrewekan rizgaryan dekat. Boye ew rêkixrawane herçîyekyan naw bnêyt, hîç le sruşt û nawerrok û mîkanîzmekanyan nagorrêt, bellku gring gorrên û girtneberî şêwazî rêkxistin û mîkanîzmî karkirdin û rollî lokallî û serbexoyî endamanyane, ke gringî şorrşigêrraney çînayetîyan pêdebexşêt.
“nawendêtîy dêmokrasîy” na , edî çî !?
Bekurtî bllêm, min djî hemû nawendêtîyekim çi dêmokrasî û çi bîrokrasî, le beramberda layengirî lokallîzekirdnewey hemû karubar û pêkhate û komelle û herewezî û encumenekan û yekgirtinyanim leser bnemay fîdralîzm (fîdralîzmî azadîxwazane – asoyî, nek fîdralîzmî dewlletî, quçkeyî). Lêreda xom le basî dêmokrasî ladedem , çunke wek babetêk dwatir hatuwe.
Nûser xoy zor cwan nawnidêtî benêw dêmokrasî lêkdawetewe. Tenya demewêt bllêm dêmokrasîyek ke azadîxwazan xwazyarnî, retgerewey nawendêtîye û ew nawendêtîye tenya letek dêmokrasî hîraşîyaney borcwazîda deguncêt û her soşyalîstêkîş bew nawewe karî kirdbêt ya bkat, ewa awî be aşî borcwazîda kirduwe û dekat.
Le basekanda wajey “zansitîyane” zor bekarhatuwe û be boçûnî min em wajeye tenya xelletêneraneye û bo retkirdnewey her boçûnêkî dij (neyar)e û parte komunîstekan wek kutek bekarîyan hênawe, boye pêwîste xoman le bekarbirdnî bparêzîn, çunke sûtandinî yehûdîyekan û kîmyabaranî hellebceş taqîkirdneweyekî zansitîyane bûn, têzekanî (maykyavîlî)îş lemerr desellat zansitîyanebûn. Be boçûnî min yekêk le lawazîyekan roşinnekirdnewey ew zanisteye, mebest le zansit çîye, meger le sîstimî borcwazî zansitîyanetir heye?
Min zansit retnakemewe, bellku pêmwaye zansitîş dû layeneye û hem bkuje û hem rizgarger, zansitî azad û zansitî kuntrollkraw (be sermayekraw), herweha debêt pênaseman bo nazansitîş hebêt, dîsanewe lêreda hemû zansitîbûnêk detwanêt bo beramberekey nazansitîbûn bêt û hemû nazansitîbûnêk bo beramberekey zansitî bêt, înca lêreda nazanim pêwîstî bekarbirdnî ew destewaje le basî rêkxistinda le çîdaye?
Ramanêkî taze bo Prrolîtarya û “Dîktatoryetî Prrolîtarya”.
Boçûnekanî nûser zor cwanin û hîwadarm herdem pereyan pê bdat û ewaneş ke hêştake benêwî komunîstibûnewe şeyday dîktatorîn, awrr le rehendekanî amadeyî desellatixwazî kemîneyekî pîşe kudetaçî le pişt paşkokirdnî prrolîtarya bo dîktatorî, bdenewe.
Rastîyekey em wajeye û bekarbirdnî lelayen (karl markis)ewe bê pêşîne û bnema nebuwe, çunke markisîzm birway be destebjêrîy komunîstekan hebuwe û lewêşewe dîktekirdin be krêkaran û beşekanî dîkey komellge be komunîstekan wek nwênerî ya destebjîrîy prolîtarya despêrît. Hawkatîş bekarbirdnî em destewajeye, bebê hîç pasa û bnemayekî sruştî le xebatî çewsawanda lelayen (karl markis)ewe fretir le hellçûnî serpêêyaney nûserêk deçêt, ke wellamî neyarekanî be tundî bdatewe. Neyarekanî be dîktatorî tawanbaryan kirdbêt û ewîş ketuwete pyahelldanî dîktatorîyekey û letek dîktatorî djekanî berawridî dekat.
Prolîtarya, eger be serçawe em wajeye werbigrîn, le zmane konekanda be çînî reşurrut û bêdesellat witrawe. Ewey ke markisîstekan bo cyakirdnewey twêjêk le çînî krêkar wate krêkaranî pîşesazî bekarî deben, heremekîye, çunke çîn lenaw çînda, lojîkî nîye. Çîn ya yeke ya nîye. Bemcore prrolîtarya ya wek çîn hemû mrove bêdesellat û bêxawendarêtîyekan degrêtewe, ewaney ke bo bjêwyan, wzey jyanî rojaneyan defroşn û le beramberda muçe ya krêyek werdegrin, degrêtewe. Em pênaseyeş hemû mrovêk, ke le pênaw dabînkirdnî pêdawîstîyekanî jyanî rojaney naçar be froştinî hêzî bazûrîy û hoşî xoy bêt be kesanêkî dîke, ke xawenî sermaye û amêrekanî berhemhênanin, degrêtewe. Wate ew kesaney ke debne krêgirte [ krêkirte nakate sîxurr û destkela] î kesanî dîke û bem pênaseye krêkar û mamosta û fermanber û xanenşîn û bêkar û letek ewaneşda kesanêk ke ya endamanî xêzanîy ew twêjaney prolîtarya pêkdehînin ya ewaney be mûçey kemendamî û xwêndkarî wabestey sîstemeken, degrêtewe. Çunke ewaneş wek twêjekanî dîkey prrolîtarya xawenî serwerî xoyan nîn û çi le rûy abûrîy û çi le rûy ramyarîy û yasayyewe wabeste û jêrçepokî serwerî kemayetî borcwazîn. Lêreda wawetir narrom û degerêmewe ser çemkî |dîktatorîy prrolîtarya”.
Bellam ewe her gorranekanî 150 sall nîn, ke ”dîktatorî û prolîtarya”î pêşeng retdekenewe, bellku lekatî nûsînewey manîfêstî komunîstîşda, kem nebûn ewaney ke dijyan nûsîwe û rexyan lêgirtuwe. Lêreda sernicî xwêneran bo rexney prodon û bakonîn û paşînanî ewan lew çemke, radekêşm.
Le hemûy serincrakêştir eweye, ke dîktatorîyekey parte komunîstekan lepaş serkewtin û drustkirdnî dewlletekeyanewe destipêdekat, pirsyar eweye, “ewane” kên, ke prrolîtarya be nwênerayetî (komunîstekan) dîkteyan pêdekat, eger borcwakanin, îdî le weha barêkda qsekirdnin le serkewtinî şorş û komellgey soşyalîstî, galltecarî nîye?
Eger min ew destewajaney nûser weber rexney dawn , wirdtir bkemewe, ewa bew serencame degem, ke dewlletêkî soşyalîstî, ke markis deyixwazêt, dewlletî soşyal-dmokrasîye û dîktatorî prolîtaryaş kudetayekî serbazîye, ke komunîstekan pêhelldestin û komellge berew ew komunîzme deben, ke lênîn û stalîn û paşînanyan birdyan. Le katêkda şorrşî soşyalîstî, şorrşêkî komellayetîye û le prosey geşe û xudhuşyarbûnewey komellayetîda berew serkewtin derrwat, herweha şorrşêkî awa le rjane ser şeqamekan û sengerbendîye serbazîyekanewe destipênakat, bellku zor pêştir lewe le berrwallet kiptrîn satekanî komellgeda bûnî heye û le hemû bwarîkda kar leser hellgêranewey bnema serekî û lawekîyekanî sîstem û pêkhatey çînayetî her le rêkxistnekanewe ta berrêweberayetî û huner û edebyat û kultûr û rêsa komellayetîyekan, dekat û le xebat û jyanî rojaneda ellternatîvî soşyalîstî cêkewte dekat.
Leweş galltecartir eweye, ke parte komunîstekan lejêr fşarî hejmûnî postmodêrnîzm û nîolîbralîzimda le rûyan nayêt nêwî dîktatorîyekeyan bhêyinin û le naxewe xewnî pêwe debînin û lenêw kobûnewe şaneyyekanî xoyanda swêndî leser dexon û bellên deden, ke serî neyaranî pê pan bkenewe, hellbete ew herreşane serî min û nûserîş degirnewe.
Dêmokrasî
Dêmokrasî, ke wek çemkî resenî destewajeke, le (yonan)da be watay “fermanrrewayî gel” dêt û le (yonan)î konda wate heşt sede pêş mesîh be watay “fermanrrewayî rastexoy gel” dêt, ewey ke ewroke [wek retkirdnewey dêmkratî droyîney nwênerayetî ”dêmokratî rastexo”], be dêmokratî le xwarewera nêwdebrêt, nasrawe, nmûneş le emrroda bzavî djedesellatî le erjentîn. Bellam ew dîmokrasîyey ke parte komunîstekan basî lêwedeken, hawşêwey dêmokratî parlemanî narrastewxoye û leser bnemay nwênerayetî cêgîr û sepaw pêkdêt û le baştirîn barda nêwî denên “mîrayetî nwênerayetî” û lîbrallekan be “mîrayetî têknokrat” nêwî deben. Eger sernic bdeyn, le hersê barekeda, ewey ke le êstada heye mîrayetî parlemanî herêmî kurdistan ya ‘îraq, mîrayetî nwênerayetî parte xobepîşrrewzanekan û mîrayetî tekinkokratî lîbrallekan, yek mîkanîzm û yek bnemayan heye, ewîş eweye, ke zorîney nezan [be lêkdanewey ewan û sîstemekeyan] pêwîstî be şwaneyî û nwênerayetî ramyaran û roşnibîran û pisporran heye, taweku karubarî jyanyan û komellgeyan bo rêk bxen.
Eger dêmokratî rastexoy yonanî kon leberçaw bigrîn, debînin, letek şêwazî berrêwerayetî komellgey sosyalîstîş deguncêt, bellam ewey emrro be dêmokrasî nasrawe, ştêk nîye, cge le kewillkirdnî dêmokrasî yonanî kon. Herweha dêmokratî be wata û çemkî henûkeyî nêwendî roşnibîrî, tenya detwanêt ştêkî rîjeyî bêt û be amadeyî û xebatî çîn û twêje bindestekanewe bestrawe û çendî çewsawan yekgirtû û amade bin, dêmokrasîş cêgîr û krawetir debêt, çendî xamoş û pirşublaw bin, ewendeş serkutkraw û daxraw debin. Kewate dêmokratî be watay krawnewe û serbestî tak le hendê karubarî takekesîyda, ewey ke nîo lîbralle teknokratixwazekan be şanazîy xoyanî dejmêrn, berhemî dêmokratî nwênerayetî û dyarî part û kesayetîye teknokratixwazekan û parlemantarekan nîye, bellku berhemî ceng û ruwerrûbûnewey rojaney zorîney jêrdeste letek damudezge û birryar û yasa sepawekanî desellatî çînayetî; çendî xellk [twêje corawcorekanî prrolîtarya] birrjêne ser şeqamekan, ewende serweran naçar be desthellgirtin û paşeksê le pawangerîy komell û çepawllî dahatî komellge û sûkayetî û serkut, debin, be pêçewaneşewe, çendî xellk be dêmokratî nwênerayetî [parlemanî] xoşbawer bêt û çawerrwanî ledaykbûnî serweranî dillsoz û dadperwer û peydabûnî dewlletî baş bkat, ewende serkut û nayeksanî û nadadwerî serwerî çînayey payedar debin û fretir rîşeyan benêw kultûr û rêsa komellayetîyekanda rodeçêt.
Raste, mîngemîngî komunîstekanî naw parelemanekan, nek sûdî nebuwe, bellku be djeşorrşîş tewawbuwe û dezgeyek, ke nawendî sepandin û saxkirdnewey berjewendî û daxwazîyekanî borcwazî bêt, bebê dûdllî çekî serkutî çewsawanîş debêt. Bellam letek eweşda sîstimêkî dêmokratî borcwazî le sosyalîzmî dewlletî baştre û bwar û roşnîy û dyarbûnî djekan asantre û çewsawan be asanî derkî ewe deken, ke şeqamekan û meydanekan elternatîvî parlemanekanin û kes be nwênerî xoyan nazanin, bellam le sîsteme polîsî û mîlîtêrîye benaw soşyalîstîyyekanda ewe ewaney serewen, ke nwêner û birryarder û hemû ştêkin û şeqam tenya şwênî hatûçoyye bo serkar û berizkirdnewey wêney serokan û pyahelldanî partî pêşrrew. Lew dewlletaneda ke benêwî prrolîtaryawe dîktatorî sermayedarî dewlletîyan be lutke geyand, nek tenya narrezayetî jêrdestanî komellge serkut dekra û sêdaredan û dûrxistnewe û karî-zoremlê krabûne elf û bê û be xellk dîkte dekran, bellku her narrezayetîyyekî jêrdestan [twêje prrolîtêrekan] be dujimnayetî û djexunî le soşyalîzm hejmar dekra û narrezayetî jêrdestanî dewllete benêw soşyalîstîyekan, xraptir le jêrdestanî dewllete sermayedarîyekanî xorawa, serkut dekran û çalakanyan paktaw dekran.
xwêneranî hêja, ew beşaney hêllyan bejêrda kêşrawe, le pertûkî “gorran û wergoran” wergîrawn û bo asankarî û cyakirdneweyan, min hêllm bejêrda kêşawn.