Hejên
24î sêptemberî 2010 *
Beşî Çwarem
Rêkixrawe pîşeyî û komellayetîyekan
Hemîşe bûnete nawendî kêşmekêşî nakokîyekanî nêwan çewsêneran û koneparêzan le layek û çewsawan û pêşkewtûxwazan le layekey dî. L28
Em destewajeye zor bom roşn nebû; aya çewsêneran û koneparêzan … Çewsawan û pêşkewtnixwazan leberamber yekdan ya le bereyekdan?
Eger mebest barî duwem bêt, ewa hawrram, bellam eger mebestî yekem bêt, ewa letekîda nakok debim. Çunke koneparêzan, boxoyan dardestî çewsêneranin û le çewsanewe û behrekêşîda beşdarn. Le beramberîşda hawkîşeke pêçewane debêtewe, çunke pêşkewtin frerrehende û bwar û astî cyawaz le xodegrêt. Pîşkewtin detwanêt djî çewsawan bêt û deştwanêt le berjewendîyan bêt, nmûne her berdebazêk, ke behoy pêşkewtinî zansit û teknolojyawe dêtebûn û sermayedarî le qeyranêk rizgar dekat, detwanêt û hokarî tundtirbûnewe û drêjbûnewey çewsanewe bêt.
Begşitî boçûnekanî nûserm lem barewe le la pesendin. Bellam hêştake nakokî le têrwanînman bo roll û erkî rêkixrawekan heye.
Bellke pêwîste lew rwangewe bê ke çendey krêkaran mafe abûrîyekanyan wedistibhênin bew endazeye guzeranyan baştir debê û hoşyartir debnewe û hawkat komellgey mrovîş be giştîy berew kotayîpêhênanî çewsanewey çînayetîy tekan pê deden. L30
Bellke pêwîste tenya – be giftar û be kirdar – piştgîrîy le hemû dawakarîy û xopîşandan û mangirtin û têkrray narrezatetîyekanyan bka bo çaktirkirdnî barî kar û berewpêşewebirdnî barî guzeran û parastinî asayş û destkewt û mafekanyan. L30
Nûser lem dû peregrafeda zor bexêrayî belay roll û karkird û pêwîstî rêkixrawe cemawerîyekanî çîn û twêje bindestekan têdeperrêt. Ewîş wek komunîste klasîkekan û paşrrewanyan le ewrrokeda, pêywaye, ew rêkixrawane tenya bo bedestihênanî hendêk daxwazî abûrîy û ramyarîy pêwîstin û lewe bedwawe hîçî dîke. Bellam le rwangey minda rêkixrawe cemawerîye serbexokan, pêş hemû ştêk fêrgey çînayetî û sekoy hoşyarbûnewen û takî azadîxwaz û yeksanîxwaz û dadperwerîxwaz bo komellgey naçînayetî perwerde deken û bexoşyan pêkhatey serekî berrêweberayetî ew komellgeye pêkdehênin, ke xebatî bo deken. Ew rêkixrawane her lem komellge çînayetîyeda rollî nmûneyekî pêşnyarkraw le yeke pêkhênere azadekanî komellgey dahatû û nîşanderî wênayekî nmûneyîn le komellge herewezîye azadekanî sbenê û yekgirtnî azadaney rêkixrawekan le fêdrasyon û pêkhênanî konfîdrasyone sertaserî û nêwneteweyyekan û her lem komellgeyeda hengawî yekemin bo berew kotayîpêhênanî ew dîwar û kêşe û nakokîyaney ke çîne desellatdarekan bo parastinî xoyan lenêwan herêmekan, keme netewe û netewekan, ayînekan, kultûrekan, rengekan û nejadekan drustîyan deken. Boye debû nûser herwa le xotêhellqurtan û destitêwerdanda, snûrî le nêwan boçûnî xoy û rêkixrawe komunîste klasîkekan kêşawe, debû le nêwan erkî rêkixrawe rîformîstekan û erkî rêkixrawe serbexokanîşda snûrik bkêşêt.
Lebarey pirsî rêkixrawbûnî jnanewe.
Sereta debêt ewe bzanîn, ke kes natwanêt kes rizgar bkat û ewî ew pagendeye bkat, ewa dûbare têrrwanînî bolşevîkekan desepênêtewe, ke pêyanwabû ewan [komunîstekan] krêkaran rizgar deken û leber eweş le xebat û le berrêweberayetîşda debne raber û mamostayan. Çunke eger pêmanwabêt twêjêk ya çînêk rêwşiwênî abûrîy û ramyarîy û komellayetî xoy heye, ewa tenya be yaxîbûn lew rêwşiwêne detwanêt xoy rizgar bkat û leber eweş kes natwanêt le rêwşiwênêkî dîkewe, kesêkî dîke rizgar bkat. Herweha bew pêyyey ke komunîste klasîkekan û komunîste nwêyekan, bawerryan be pêwîstî hebûnî rêkixrawî ramyarîy taybet be xoyan heye, eme le katêkda ke komunîstibûn wek twêjêkî komellayetî pêgey abûrîye serbexo û nîye û eger mangrin ya xoyan cyakenewe ya xoyan agir têberden, hîç gorran û fşarêk drust naken, bellam wek her twêjêkî roşnibîr detwanin hoşyargerewe bin û bes.
Xo eger amancî deselatixwazîy û mamostayî le pişt xewnî pyawanêkewe, ke xoyan be yeksanîxwaz denasênin nebuwaye, ewa weha rêkixrawgelêk [her rêxrawêkî ramyarîy] deyantwanî kollekey xebatî yeksanîxwazî û piştîwanî jnan bin. Bellam bedaxewe ewey hanî ew pyawane dedat, komîtegerî partekeyan û xewnî plewpayegirtne lew rêkixrawaneda, wek ew rêkixrawaney ke le ewrupa û kurdistan benêwî jnanî ‘îraqî û êranî û kurdewe drust dekrên. Hîç cyawazîyek lenêwan ew rêkixrawane û rêkixrawgelêk ke jnan be amancî dabrrîy hawxebatîy jnan û pyawan drustyan deken, nîye. Çunke le herdû barekeda amancî destebjêr distemokirdnî (domînetkirdnî) jnanî narrazî û yeksanîxwaze bo bedestihênanî plewpayey take derkewtuwekanî ew destebjêreye û ewan eweyan kirduwe be bnema û handerî hewllekeyan, ke jnan bexoyan twanay rizgarbûn û bedestihênanî azadî û yeksanîyan nîye û pêwîstîyan be mamostayî û firyadrresî jnan û pyawanî destebjêr heye, eme xallî hawbeşî markisîstekan û nîolîbrallekane lemerr rollî rêkixrabûn û twanay rizgarî çîn û twêjekan.
Boye be boçûnî min, lebarey jnanewe eme wanîye, çunke jnan; daykin, nîwey krêkaran û mamostayan û fermanberan û bêkaran û xanenşînan û kemendaman û xwêndkaranin û detwanin fşarî abûrîy û ramyarîy û komellayetî drust bken û nîwekey dîke naçar be harîkarî bken, çunke jnan pêkhateyekî hizrî û aydyolocî nîn, bellku endamî çîn û twêjekanî komelln û pêgey komellayetî û qursayî abûîy xoyan heye û rêkixrawbûnyan le rêkixrawey cemawerîy twêje komellayetîyekanda leser bnemay yeksanî maf û erk û azadî takekesîy, detwanêt bbête hoy hellxirrandinî bzavêkî komellayetî fre bwar û giştgîr, bellam eme hîç kat nabête hoy retkirdnewey rêkixrawey pagendeyî jnan bo geşepêdan û komellayetîykirdnewey xohuşyarî azadî û yeksanî le astî komellge û le nawendî bzavî cemawerîy twêje komellayetîyekanda.
Hellbete min djî cyakirdnewey jnan le nêw çîn û twêje komellayetîyekanyanda, le şwênî kar û xwêndin û ferman û şwênî jyan dewestmewe; hîç kat letek eweda nîm, ke rêkixrawî mamostayanî jin, rêkixrawî krêkaranî jin le beşe pîşesazîyekanda, rêkixrawî jnanî cutyar, rêkixrawî jnanî xwêndkar ya kemendam û xanenşîn û fermanber û bêkar drust bbêt, çunke karêkî wa rollî djeşorrş degêrêt. Letek ewedam rêkixrawî jnanî xohoşyargerewe û pagendeger hebêt, bellam wek rêkixrawe ramyarîy û roşnibîrîye hîrarşîyekan na. Katêk her rêkixraweyek benêwî jnanewe, wek rêkixrawe dje-şorrşîyekanî êsta, wek rêkixrawe paşkokanî parte komunîstekan, wek rêkixrawe zerde mîrîyekan, ke le brî handanî jnan bo rêkixrawbûn û çalakbûn le rêkixrawe pîşeyî û abûrîye cemawerîyekan, le brî handanyan bo xebat le nawendî xêzan û xwêndge û karge û fermange û naçarkirdnî nêrîney hawkar û hawxêzanyan be harîkarî, jnan bo djepyawî û paranewe le desellat û çawerwanî le nwêneranî borcwazî û dengdan han bden, ewa be boçûnî min djayetî weha rêkixrawgelêk beşêkî cyanekrawe debêt le xebat le djî giştêtî barî yasayî û komellayetî û kultûrîy nayeksananey jnan û ew rêkixrawane deçne xaney rêkixrawe zerdekanewe, lewane borcwa-fêmînîstekanî kurdistan, ke henûke jnan be dêmokrasî borcwazî û dewlletî neteweyî û çareserî yasayî û yeksankirdnî jnan letek pyawan[ yeksanî le koyletîda] û be bedeselatgeyiştnî jnanêkî destebjêr wek nwêneranî jnan, xoşbawerr deken.
Wek wtim rêkixrawî hellixrrêner û huşyarîbexşî jnan, yekêke le pêdawîstîye henûkeyyekanî komellge, bellam be têrrwanînî fêmînzimî radîkall û şorrşigêrr, ke arastey bnebirkirdnî stem û hellawardinî jnane, nek bekarbirdnî xebatî azadîxwazane û yeksanîxwazaney jnan bo piçrrînî desellat bo destebjêrêk le jnan, ke hîçyan le desellatdarî milhurraneyî pyawan kemtir nîye û naşbêt!
Jnan û komunîzm
Bedaxewe, ewey ke taêsta pêşkewtinî mrovayetî le bwarî peybirdin be razekanî komellge seretayyekanda pêygeyiştuwe, tenya komelêk xeyalln û hîçî dîke. Eger bawerrman bewe hebêt huşyarî mrov le emrroda le hî sedeyek pêştir balatir bêt, ewa bedillnyayyewe mrovî ewrroke le rûy têgeyiştin û mrovdostî û tebayî û pêkeweguncan û leyek nzîkbûnewewe, le mrovî seretayî û serdemekanî pêşûtir lepêştir debêt. Dekrêt hendêk xêll û gund û nawçe le hendêk nawçey dîke lenêwan xoyanda mrovanetir û aştîxwazanetir û yeksananetir û azadanetir jyabin, bellam hîç kat le beramber ewanî derewey xoyanda weha reftaryan nekirduwe û bellku hestîyan be metrisî kirduwe. Çunke mrov le rûy huşyarî û derkewe fre le ajellekanî dewruberî cyawaz nebuwe û tenanet le qsekirdin û culle û xwardin û sêkis û peywendî û rûberrûbûnewe û cengekanda lasayî tewawî ajellekanî kirduwetewe. Katêk mrov lasayîgerewey ajell bûbêt, bew corey ke hêştake komelêk lew lasayyaneman têdamawe; wek goşixwardin û rawkirdin û ceng û pelamardan û xopolênkirdin beser bnemalle û xêll û netewey cyawazda, qsekirdin le komuneyî jyan zyaderrewîye. Leber em hoyane min natwanim ew boçûnane lemerr komellgey seretayî, ke corêk le komellgey azad û yeksan bûbêt, behend werbigrim. Lêreda naçarm bgerêmewe ser têzî dunyayîkirdnî beheşt lelayen markisîstekanewe, ke le ayînekan û efsanekanda mrov le beheşt derdekrêt û bo geranewey pêwîstî be gwêrayellî xwa û peyamberanî heye û dwacar degerêtewe beheşt, ew geraneweş kirdewey peristyareke dyarî dekat û leser dûryanêke, eger gwêrayell bêt, berewe beheşt derrwat û eger serpêçî bkat, berew dozex deçêt.
Aya efsaney komuney seretayî û serhelldanî komellgey çînayetî behoy kiştukall û berhemhênanewe û dwacar be paşrrewî aydyolocyayekî wek markisîstî berew beheşt degerêtewe, heman efsaney xwardinî sêweke û derkran le beheşt û dwacar gerranewe be peyrrewkirdnî ayînekan û pakbûnewe le xrapîyekan, nîye?
Min pêmwaye, ber le serhelldanî kiştukall û berhemhênan, xîll û grupekan pêkhatey hîrarşîyan têdabuwe û cyawazî lenêwan pyaw û jin û pîr û mnall û behêz û bêhêz, hebuwe û xawendarêtîyan hebuwe û eger grupêkî dîke le berî drextekanî ewanî xwardibêt ya lenawçey ewanda rawî kirdbêt ya wîstibêtî bjêt û nîştecê bêt, bedillnyayyewe berîyan pêgritûn û kuştûyanin û lenawnyan birdûn, herweha xêll û grupî nanîştecê bo bedestihênanî şwênî baştir û guncawtir wek dagîrkarî nwê , pelamarî nawçekanî dîkeyan dawe û be kuştin û paktawkirdnî danîştwanekeyan, dagîryan kirdûn.
Înca leweha barêkda çon dekrêt rêwşuynî jnan le êsta baştir bûbêt? Le katêkda pyawanî grup le raw û kuştukuştarda bûbin û jnan û mnallan leeşkewt û hewar û kollîtekanyanda mabnewe û ber hêrşî ewanî dîke kewtbin? Be dillnyayyewe, etkirdin û dzînî jnan û kuştin û koylekirdinyan her lew bere bereyanewe dest pêdekat, ke hîşta mrov gund û kêllgekanî drust nekirdbûn. Bedillnayyewe wênekanî sêksîzm le ewrrokeda, drêjbûnewey wênekanî ewkatin û be sûdwergirtin le teknolojya razênrawnetewe. Her boye hîç bellgeyek bedî nakem, ke qonaxêk benêwî dayksalarî ya beheştî jnan, hebûbêt. Wek wtim, dekrêt lenaw hendêk komellî zû nîştecêbûda rêwşiwênî jnan le sayey tebayî û aramî û yeksanî rêjeyî takekanî nêw komellekeyan, le rêwşiwênêkî baştir behremend bûbin, ke le kon û emrroşda cyawazî rêwşiwênî jnan tenanet le nawçekanî kurdistanîşda bedey dekeyn, bellam hîç kat ew xohuşyarîyey ke ewroke lemerr yeksanî regezekanewe heye, le arada nebuwe û jnan begşitî jêrdest û qurbanî bûn. Herwa ke natwanîn bllêyn hemû nawçekan be serdemî koyletî ya xêllayetîda têperrîwun, herwaş natwanîn bllêyn ke le hemû nawçekanda hemû komellgekan jinsalar, pyawsalar ya mrovsalar [ yeksan] bûn. Bew pêyeş natwanîn çend sed salêk ya çend hezar salêk nêw bnêyn jinsalarî, koylayetî, fîwdalîzm, sermayedarî… . Bellam detwanîn bllêyn, ew nawçaney ke be sîstembendî koylayetî û xêlayetîda têneperrîwun, berradeyek jnan le çaw nawçe xêllekîyekan azadtir û yeksantir bûn, bellgeş bo eme, detwanin sernic bdeyne amarî kuştinî jnan [ le nawerrastî sedey raburduwewe ta emrro] leser ewîndarî û sêkis [ewey pêy dellên parastinî şeref û namus] le nawçe cyawazekanî herêmî başûrî kurdistanda, amarekan eweman bo deselmênin, le kwê xîll behêz bêt, kuştinî jnan berçaw û rû lesere. Lem barewe bepêçewaney lêkdanewey hendêk nûserî fêmînîst û komunîstewe, natwanîn bllêyn leladê jin jêrdeste û le şar azad û nakujrêt, bellku hem le şarekan û hem le ladêkanda dyardey jinkuştin amadeye, tenya detwanîn cyawazîyeke le astî nawçekanda bedî bkeyn, ewîş taybetmendî xîllekîbûn û naxîllekîbûn dyarî dekat, nek gund û şar.
Felsefey matiryalîstîy be piştbestin be têkrray zanistekanî mêjûy mroyî le xwêndnewey mêjû be şêweyekî babetîyane selmandûyetî ke jnan ber le drustibûnî komellgey çînayetîy – serdemî komellge seretayyekan – be hoy jinbûnyanewe be hîç corêk le layen pyawanewe neçewsêndrawnetewe.. Çunke ew dem twanîwyane be pêy pêwîstîyekanî guzeran û têkrray jyan gişt erkekanî serşanî xoyan rabperrênin .. Tenanet bo maweyek desellat le dest ewanda buwe nek pyawan, L32
Pirsyarêkî dîke, eweye ke komunîstekan lejêr hejmûnî borcwa-fêmînîzm û desellatixwazî sosyalîzmî markisda herwek çon desellatdarî xoyan be dadperweranetir le hî djekanyan dezanin, herwaş desellatdarî jnan le hî pyawan baştir dezanin. Egîna cyawazî le nêwan ewey jin desellatdar bêt ya pyaw, çîye? Meger bûnî deselatdarî çîn û twêjêk beser ewanî dîkeda nîşaney çînayetîbûnî komellge nîye? Îtir ew komune seretayye, ke fîlosofî matiryalîstî be piştbestin be zansitêk ke leser grîmane binyatinrawe, piştî pêdebestêt, çakî û drustî le kwêdaye ke ême şeyday bbîn û bmanewêt mrovayetî berew ewênderê weber xoman bdeyn?
Katêk ke lew komellaneda jnan salar bûbin, kewate kesanî nasalarîş hebûn, bem core bûnî kesanî nasalayş bellgey bûnî dû çîn û destey dij beyeke û le drêjey locîkî weha bîrkirdneweyekda kewate pyawsalarî berhemî tollesendnewe û sendenewey desellate le jnan û qorixkirdnîyetî lelayen pyawanewe. Herweha ştêkî dîkey narroşn, roşn nekirdnewe û xonedanî ew xawen tîoryaneye le berhellsitî jnan le beramber bedesellatgeyiştî pyawanda û wanîşan dedrêt ke wek dozînewey agir û bllawbûnewe û bekarbirdnî, pyawsalarîş zor asayî wek pêdawîstîyek perey sendibêt. Lekatêkda hem serhelldanî xawendarêtî û koylekirdnî ewanî dîke û bêdeselatkirdnî jnanîş, nakrêt bebê ceng û kuştar û nza û skalla rûydabêt!
Ew grîmananey ya ew şeydayyaney ke komuneyistekanî sedey nozde û paşrewanyan bo komellgeyek, ke nêwî komuney seretayyan lênawe, heyane, heman şeydayye, ke çepekanî ewrupa û emerîka bo komellge xêlekîyekanî lemerr xoman heyane û ew şêwe kolêktîvîstîye le jyanî êmeda heye û hebuwe, be komunîzm dezanin û xozgey bo dexwazn, çunke takgerayî borcwazî peywendîye komelayetîyekanî wêrankirdûn û leberdem deselatî çîne darakanda doşdamawn û lebrî hewilldan bo gorînî peywendîye robotîyekanî tak û cêgirtneweyan be peywendîye komellayetîye pêwîst û mroyyekan, xozge be raburdû wate komellgekanî ême, ke tak têyayanda paşrrewe, dexwazn.
xwêneranî hêja, ew beşaney hêllyan bejêrda kêşrawe, le pertûkî “gorran û wergoran” wergîrawn û bo asankarî û cyakirdneweyan, min hêllm bejêrda kêşawn.