Hejên
*24î sêptemberî 2010
Beşî heştem
Kat û şwên le şorrşî soşyalîstîy.
Şorrşî soşyalîstîy bew pêyey debête gorrankarîy û werçerxanêkî gring û mezn bo gişt barekanî komell.. Pêşbînîykirdin û destinîşankirdnî kat û şwênî hellgîrsanekey kar û birryarêkî hênde asan û asayî nîye, …….; sereta pêwîste sercem pêdawîstîyekanî (serhelldan û parastin û drêjepêdan)î amade û rêkixrabê.. Herwa nexşeyekî pêşnyarkrawî akam û derencamekanîşî bo darêjdrabê enca be bawerrbexobûnêkî çespaw – xorragrane û bê dûllîy – birryarêkî çarenussazane leser herdûkyan bidrê; leser katêkî guncaw û dyarkraw (bo daysanî yekem trûskey şorrş) û leser şwênêkî lebar û dyarkraw (ca ew şwêne wllatêke ya nawçeyeke ya seraserî cîhane). L 44
Kat û şwên bo şorrşî soşyalîstîy ştêkî amadekraw yan yedegêkî berdest û danraw nîye ta her katêk arezû bikrê destî bo bbirdrê û bekarbihêndirê, hêşta le çwarçêwey hellsukewtipêkirdin û kar raperrandinêkî nwê xoy denwênê û ezmûnêkî hênde zorî nîye ta çendîn rêwşiwênî ew kare kirdeyye sax krabêtewe û dyarde û encamî aşkra û bercestey hebê û le çendbarekirdneweyda serpêyyane temaşa bikrê û be şêweyekî asayî berêbxirê. L 45
Em dû peregrafe, dûcar yekdî retdekenewe; carêk le ( l.44)da plan û katî şorrş be pêşmerc dadenêt, keçî le (l.45)da boçûnekey (l.44) retdekatewe. Carêk bas le dûrînî şorrş dekat wek poşakî berdestî bergidûrêk nek wek dyardeyekî zîndûy xobexo û ktupirr û hemîşe amadey nêw bzave komellayetîyekan. Carêkî dî dellêt “ kat û şwên bo şorrşî soşyalîstîy ştêkî amadekraw yan yedegêkî berdest û danraw nîye ta her katêk arezû bikrê destî bo bbirdrê û bekarbihêndirê,“ ke emeş retkerewey nexşe û planî nêwdêrekanî pêşûtre û yekdî retdekenewe.
Eger lem nakokîye bguzerêm, ewa hêşta xom letek rwangeyekî mîkanîkîda dergîr debînim, ke şorrş be xallî birryardanî çend kesêk ya katjêrî rageyandin debînêt. Eme ktumt rwangey lênîstekane, ke le fêbrîwerî xellk leser şeqamekan bûn, sedan hezar jin manyangirtbû, sovyetekan pêkhatbûn, keçî ewan bîryan le endazyarî şorş dekirdewe û loto (yanesîb)î beşdarî deselatî borcwazî ya şorşyan radekêşa.
Pêştir lemerr huşyarî şorrşigêrraney çînayetî û rêkxistin û xebatî cemawerî boçûnî xom xisterrû, herwek pêmwaye, ke ew xohuşyarîye û xebate rojaneye, pêdawîstî û ezmûnkirdin û nakokî kar û sermaye drustî dekat û le lay krêkaran û twêje berhelistkarekanî komellge gellalle debêt û wek wellam be pêdawîstîyekanî xebatî rojane dête bûn, herwaş şorrş rewtêkî mêjûîy gorranî komellgeye û seruketnî xallî be lutkegeyiştnî nakokîyekane. Eger şorrş be berî drextêk biçwênim, ewa ew beraney ke nexoşn, zû dekewne xwarewe, bellam bere tendrustekan ta dwaxallî geyîn perwerde debin û înca dekewne xwarewe. Bemcore şorrş xallî kewtnexwarewey bere genîw û kirrmollekan nîye, bellku xallî be encamgeyiştnî prosey şorrşekeye. Serhelldan û pêgeyînî şorrşîş wek pêgeyînî berî drextêk [ be fermanî xwa nayêtebûn wek aydyalîstekan pagendey deken] bellku be yekangîrî komelêk pêdawîstî û barudox û lebarî keşî pêgeyînekeye, drustî dekat. Şorrşîş berhemî endazyarî destebjêrêkî komunîst nîye, bellku berhemî yekangîrî huşyarî şorrşigêrane û giştgîrî ew xohuşyarîye û pêgeyîynî nakokîyekanî bindestan letek serweran û belutkegeyînî xebatekeyan û hatnî xallî teqînewey yekcarîye, wate pêdawîstî ruxanî sîstemeke, wek sîstemekanî pêşû katî xoy dêt û emeş be amadeyî û xohuşyarî û wîstî çewsawanewe bestrawe. Herwaş serkewtinî djeşorrşan le çeşnî borcwakan le şorrşî djî fîodalîzimda, wek berbûnewey bere nexoşekanî drextêke û eweş komelêk hokarî nawekî û derekî xoy heye û gewretrînyan naamadeyî xohuşyarî şorrşigêraney çewsawan û xoşbawerrîyane be têrrwanîn û bernamey wirdeborcwazî dselatixwaz, wek xoşbawerrîy çewsawan be soşyalîste deselatixwazekan le şorrşî oktoberî 1917î rusyeda.
herçende ezmûnî herdû şorrşî komuneey parîs û oktoberî sovyetîy komellêk pend û waney çakyan le dway xoyanewe cêhêşt….. Her le nêw ewanîşda bewe geyişt birryarî kat û şwên dyarkirdnî herdû şorrş bidrê û paşanîş be tewawîy be larrêda bçin. L 45
Wek pêştir wtim, rwangeyek ke şorş û xallî be teqînewegeyiştnî şorrş yekî degrêt, naçar endazyaran û rageyêneranî katjêrî sfir qut bkatewe, ewa bêcge lew dû teqînewane şorrş le hîç şwênêkî dîke nabînêt. Eme gewretrîn gurzî kuşindebuwe le hizrî şorrşigêrrîy û roll û karay xudî çewsawan lew şorrşaneda.
Be boçûnî min, cîhan tenya dû şorşî be xowe nedîwe û berdewam be xebatî çewsawan şorş bargawî debêt. Eger ême daxwazî û goranekanî jyan le rewtî mêjûda be nmûne werbigrîn, boman derdekewêt, ke şorş prosêsêkî berdewamî rû le pêşe; bo nmûne le ewrupa û emerîka 300 sall reşpêştekan wek kalla bazirganyan pêwe dekra û tenanet kem seyirkirdinyan lelayen xudî çewsawanî ew wllatanewe dyardeyekî nkollî hellnegre, keçî ewrroke newey ew çewsawe nahuşyarane letek reşpêstekan ewîndarî deken. Şeş dehe pêştir çewsawanî ferense û allman deçûne sengerî desellatdaranewe û djî yekdî decengan, keçî emrro le hawxebatî çînayetîda piştîwanî leyek deken. Rojgarêk bû, ewrupîyekan be gwêrrayellî kenîsekan berew xorhelat berrê dekewtin, keçî le cengekanî vîtnam û kurya û efganistan û ‘îraqda le 120 şarî ewrupî û emerîkîda milyonan mrov wek hawderdî û westanewe djî ceng, rjane serşeqamekan. Aya emane beşêk le bergirtnî prosêsî şorş nîn, aya emane hengawekanî naw şorş û berhemî ew gorrananane nîn, ke berdewamî şorş drustîyan dekat? Aya emane nîşaney şorrş û hengawî henûkeyî şorrş nîn?
Min boxom ew taqîgerîyey soşyalîzm û dêmokratî le xwarewera le erjentîn [destbeserdagirtnî karxanekan û xoberêweberayetî krêkarîy û pêkhênanî herewezîyekanî naw gerrekekan û harîkarî û hawpiştî çînayetî nêwan bzûtnewey bêkaran û rêkixrawî daykanî zîndanyan û xoberrîweberayetîye krêkarîyekan û encumenî gerrekekan ] kemtir lew dû şٶrrşe nabînim, ke nûser û zorêkî dîke rîzyan kirdûn û deken. Çunke lem ezmûne tazeda ewe zana û fîlosof û bîryare rîşn û seksokedar û boybaxlemlekan nîn, ke le serkirdayetî partekanewe planî xebatî û şêwazî rêkxistin û hengaw û katî şorrşîyan bo krêkaran dyarî deken, ewe xoyanin û tenya xoyan xerîkin her lenaw em sîsteme xoyda, soşyalîzm û dîmokratî rastewxo, pêşnyar deken û ezmûnî deken û nîşanî deden, ke geşesendin û peresendinî berhemhênan le yekêtî û yeksanî û xoberrêweberayetî krêkaran û zehmetkêşanda baştir le sayey bûnî borcwakan û hîraşîyekeyanda rû leser debêt û emeş aydyay pêwîstî qonaxî sermayedarî bo geyiştin be soşyalîzm bedroxistewe, herwek komunekanî okranya 1917- 1921 herewezîyekanî ketelonya 1936-1939 pêştir nîşanyan da, le hejartirîn û dwakewtûtrîn şwênî em goy zemîneda soşyalîzm wek her şwênêkî geşekridû û dewllemendî dîke şyawî rûdan û serkewtne û le herdû barekeda jyan û azadî û dadperwerî û geşey berhemhênan û perwerdebûnî mrovî azad baştir lew [qonaxe xwênawîye] berhem dêt, ke bîryaranî sedey nozde pesendeyan dekirdin. Bellam le nmûney dîktatorî bolşevîzm le rusye û paşrewanîda hawkîşeke pêçewane debêtewe û dway 70 sall împratorîyekeyan wek peşmek detwêtewe û kotayî be zîndanî soşyalîzmî dewlletî û neteweyî rusekan û ewanî dîke dêt, ezmûnekan nîşanman deden, ke ême rizgar nakrêyn, bellku tenya xoman detwanîn xoman rizgar bkeyn û bo weha rizgarbûnêkîş bêcge le xohuşyarîy û wîst (îrade)î xoman, hîç pêşmercêkî geşesendûîy abûrîy û bûnî rêkixrawî quçkeyî ramyarîy û nwêneranî çenebazî parleman, pêwîst û mercî serkewtin nîn.
Tenanet lew dwayyaneş kellegayî rjêmî sermayedarîy neyantwanîwe bzavî komunîstî rabridû ke hîç rêkixrawêkî ewto yan hêzêkî berangarîyşî nemawe bew şêweye karkenar û serkut bka ke hîç rolêkî nemênê leser gorrankarîye komellayetîyekan û nexşe ramyarîyekan, hawkat le barî êstada temî ser be larêda çûnî bzavî komunîstî rabridû be tewawîy rewîtewe û yeksanîyixwazan rêgeçare û hêllî tazeyan bedesteweye û zor bekemupuxtîy kar deken û hengawî gewre denên. L46
Le serapay babetekanî pertûkekey nûserda, bzavî ya hizrî” nwêy komunîstî” lelay xwêner îdekanî xudî nûser degeyênêt, bellam lêreda xerîke bas lew rêkixraw û grupane dekat, ke paş darrmanî împratorîyekey bolşevîzm seryanheldawe. Leberewe pirsyarêkî dî lay min qutdebêtewe, aya ew grup û hizre ew têrrwanînaney retkirduwetewe, ke bûne nezokî hizrî komunîstî klasîk? Min boxom hêşta ştî wam berçaw nekewtuwe, ke komunîzm wek hizrêkî azad wate naaydyolocya hatbête meydan û dewllet û part û dîktatorî û destebjêrî xoy retkirdbêtewe.
êsta hellgîrsandinî şorrşî soşyalîstîy le caran ptir lebartir û guncawtre û pêwîsteher êsta encam bidrê, bellam ew her êstaye ewe degeyenê ke debê bay hêndekomunîstanêk peyda bûbin ke hêzêkî hemelayenyan têda bê bo hellgîrsandin û parastin û drêjepêdanî şorrş L 46
Eger xom lewe bibwêrm, ke birrwam bew şorşe qurmîşkrawe nîye, grîman şorrş her eweye, ke destebjêrêk awezîyan pêy deşkêt û bew serencame degen, ke katî şorrşe, ewa lem bareda hîç birwam be şorş namênêt, çunke eger letek sedekanî raburdû û serdeme pirr hellçûnekanî raburdû û nacêgîrî ya nebûnî dewllete serapagîre neteweyyekan letek cîhanîbûnewey desellat û kultûrîbûnewey mşexorîy û hêz û pantayî mîdyayan berawridî bkem, ewa bepêçewanewe şorrş le caran guncawtir û lebartir nîye. Eme lelayek û lelayekî dîkewe, şorrşî soşyalîstî, berhemî şerrî partîzanî û xopîşandanî yasayî û kudetay distebjêrêkî komunîst nîye, taku be hebûnî jmareyekî dyarîkraw pîşe-ramyar[wek blankî û lênîn û mensûrî hîkmet û ewanî dîkey pêş û paşyan pagendeyan bodekrid], soşyalîzm damezrênin. Nexêr şorrşî soaşyalîstî, raperrînî komellgeye, raperrînî çîn û twêje bindest û çewsawekane, ke çîdîke wek serdemî koylayetî û derebegayetî letek barudox û sîstemekeda naguncên û naçar be gorrînî debin.
Herweha wek wtim hellgîrsandinî şorş û parastin û drêjepîdanî be hebûnî jmareyek destebjêrewe nebestrawe û peywendî be pêdawîstî û wîstî rizgarbûnî çewsawanewe heye, key ew wîst û naçarîye giştgîr û yekangîr bû, eger komunîstekanî hemû dunyaş bibne parêzerî em sîsteme henûkeyye, ewa her debêt brruxît û kes natwanêt bîgêrrête dwawe, wek çon sîstemekanî koylayetî, fîodallî, beserçûn û bûne beşêk le raburdûy hergîz negerrawe.
Bellam be rageyandin û destbekarbûnî bzavêkî komunîstî raşkaw û pişt estûr becîhanbînîy nwê û ledaykbûy nêw keltûrî resenî komunîzm detwandirê ew hêzebe zûîy wedestibhêndirê, L 46
Bedaxewe min le xwêndnewey wajey resenda tenya ortodoksîzmekey hîkmetîstekan dexwênmewe. Resen wate çî û narresen kameye? Resen le hemû bwarekanda wate negorr, ştêk ke wek xoy mabêtewe. (Ortodoksî markisî)îş her emeye, aya mebestî nûserîş her markisîzmî ortodokse? Eger erê, îdî pagendekanî zansitîbûnî markisîzm çi bnemayekyan heye? Leweha barêkda aya ortodoksîbûn nakate konepersitî û koneparêzî?
Bellke leher şwênêk twana û pêdawîstîyekanî hellgîrsan peydakrabê û twanay parastin û drêjepêdanî awakirdnî komellgeyekî soşyalîstîy nexşeyekî bernameamêzî zansitîy û hunerîy bo kêşrabê ewa pêwîste ew şorrşe lewê encam bidrê L 46
Em têrrwanîne mîkanîkyane û em wêna komîdîye le şorrş serdemî beser çû, lew katewey nûser em babetaney nûsîwn û min destim be xwêndneweyan kirduwe, deyan şit wek hengawe wirdekanî şorrş gorrawn û rûyandawe. Şorrş leser planî zansitî û hunerî nawestêt. Şorş kopî xaneyî merr û planî hêrrşî serbazî nîye, taweku ” nexşeyekî bernameamêzî zansitî û hunerî” bo bkêşrêt. Şorrş, huşyarbûnewe û xebat û yekgirtnî çewsawane, ke dwa wêstgey le serzemînî sermayedarîda, lenawbirdnî desellat û pêkhate hîrarşîyekanî komellge û nawendekanî birryardanî serû xellkîye û xallî destipêkirdnî mêjûyekî dîkeye; mêjûy azadî û yeksanî û dadperwerî mrov wek takî komellayetî huşyarewebû le berebeyanî komellgey mrovayetîyewe ta henûke û ta katîk ke serwerî mrov beser mrovda ya koyletî mrov bo mrov le arada bêt, şorrş berdewam debêt û mrovî azadîxwaz hemû satêk le şorrişda debêt, be watayekî dîke şorrş prrosêsêkî berdewamî mêjûyye, ke bzûtnewe komellayetîye dje serwerîyekan le her satêkî xebatî rojaneda payekanî cêgîr û serkewtnekanî tomar deken, şorrş katêkî dyarîkra û nexşeyekî pêş amadekraw nîye . Çunke herwa ke hîç dyardeyek ya sîstemêk le şewrrojêk û be planêkî mîkanîkî nehatuwete bûn, herwaş şorrş djî dyardekan û sîstemekan û lenawbirdinyan le xallêk û satêkî dyarîkraw û qurmîşkraw û le şewrrojêkda rûnadat û serkewtin bedest nahênêt û ew dyarde çînayetîyaney ke be prosêsêkî mêjûîy komellayetî bûnetewe û bûnete beşêk le kultûrî xellk, be rageyandinêkî cadûyyaney destebjêrêk le şewurrojêkda lenaw naçin, her eme wek erkêkî şorşigêrrane besermanda desepênêt, ke her emrro û lenaw em sîsteme çînayetîyeda bo ragirtin û awejûkidnewey ew prosêse mêjûye, rojane le paye komelayetî û kultûrîyekanî sîstemî serwerî çînayetî bdeyn û ellternatîve abûrîy û ramyarîy û kultûrîyekanî xoman beher radeyek ke boman lwaw bêt, cêgîr û komellayetî bkeynewe. Leser em bnemayeye, ke dellêm rollî destebjêrî pîşe-ramyar bêcge le wênakirdnî sopermanî be ketwar, hîçî dîke nabêt û eger hezaran car ew heleyan bo brrexsêtewe, ke le xoşbawerrîy çewsawanî şorrşî 1917da boyan rexsa, ewa bêcge le gewretribûn û frawantirbûnî ast û rehendî dîktatorî û mallwêranî û “kuştin û sêdarey şorrşigêrrane“î xudî çewsawanî narrazî, hîçî dîke berhem nahênênewe. Serhelldanî hemû dîktatorîyekîş lew xallewe serhelldedat, ke kemîneyek, zorîne be gemje û nezan dezanêt û pêywaye erkî ewe, ke jyan û çonîtetî bîrkirdnewe û helsukewtîyan pê dîkte bkat û kudeta bkat û mîrî damezrênêt û birryaryan bo bdat û komellgeyan bo bkat bew” beheşt”ey ke xoy nêwî dêmokrasî û soşyalîzm û zorî dîkey lêdenêt.
Serencam dyarkirdnî kat û şwên bo şorrşî soşyalîstîy begwêrey (çend û çon û çyetîy)î hellsaneserpêy krêkaran û çîne zehmetkêş û bêbeşekanî komell û bllawbûnewe û teşenekirdnî hizrî komunîstî birryarî leser dedrê ke eweş lewaneye maweyekî kem yan zor bxayenê bellam bêguman her dêtepêş û gringîş eweye ke ta pênegeyiştbê destî bo nebirdrê. L46
Kat û şwên dyarîkirdin le pantayî gerdûnda çende le ketwarewe dûre, hêndeş satî teqînewey kotayî şorş (nek şorrş)î komellayetî, le nexşe û sat dyarîkirdnî kudetaçîyane [nek şorrşigêrrane]we dûre.
Xwêneranî hêja, ew beşaney hêllyan bejêrda kêşrawe, le pertûkî “gorran û wergoran” wergîrawn û bo asankarî û cyakirdneweyan, min hêllm bejêrda kêşawn. Bo xwêndnewey pertûkeke, serdanî em bestere bken: http://emrro.com/goranuwergoran.htm