Carol Ehirlich
Û. Le farsîyewe
Beşî sêyem:
Bargerayî* (Situationism) û anarko- fêmînîzm
Gorrînî cîhan û allugorrî pêkhatey jyan yekin û heman ştin.12
Kesayetî boxoy ramyarîye.13
Enarkîstekan rahatûn letek gwêragirtin lewey gwaye rwangeyekyan nîye, ke bitwanêt le binyatnanî komellgey nwêda yarmetîder bêt. Le baştirîn barda, rexnegranyan berrêzewe dellên enarkîzm pêman dellêt, ke çî nekeyn. Bwarî bîrukrasî ya desellatî quçkeyî (hierarchical authoritiy) neden , mollet be parte pêşrrewekan neden, ta birryarekan le brî êwe bden, min pêşêl meke, hîçkes pêşêl meke. Leser bnemay em rwangeye, enarkîzm be hîç şêweyek tîorî nîye. Bellku brîtîye le komelle praktîkêkî wiryagerawane (zengderane), dengî wîjdanî azadîxwaz – herdem aydyalîst, hendêk kat kemêk bêbezeyî û car car fretir nabecê, bellam yadhênereweyyekî pêwîst.
Lem wirdegîrîyeda zor krokî rastîy hen. Be heman şêwe, le hizrî enarkîstîda corî zor bûnyan heye, ke detwanin çwarçêwey tîorî bo lêkdanewey cîhan û destbekarbûn bo gorrînî desteber deken. Lewaneye bo fêmînîste radîkallekan, ewaney ke deyanewêt “hengaw bo perepêdanî tîorî xo-huşyarî” 14 bnên, le bargerayîda wzeyekî behêz bedest dênin.
Gringî bargerayî (Situationism) bo lêkdaneweyekî enarko- fêmînîstî eweye, ke huşyarî sosyalîstî lemerr serwerîy serkewtgerî sermayedarî û pêdagrî enarkîstî leser goranî serapay komellge û jyanî taybetî û cvakî pêkewe kodekatewe. Em xalle lemerr serkutgerîy sermayedarîyewe gringî heye: zor car awa nîşan drawe, ke enarkîstekan lewe beaga nîn, ke sîstemî abûrî zorîney xellk behrekêşî dekat. Belam zorîney soşyalîstekan ( betaybet markisîstekan) le astî ew rastîyeda nabînan, ke xellkî le hemû bwarekanî jyanyanda deçewsêndirênewe; kar, beserbirdnî katekanî destbetallî, kultûr, peywendîye kesîyekan û hîtir û hîtrîş. Ewe tenya enarkîstekanin pê leser ewe dadegrin, ke xellkî debêt bexoy helumercî jyanî xoy bgorrêt – kes natwanêt emey encam bdat. Ne part û ne sendîka û ne “rêkxerekan”, ne lelayen hîçkesî dîkewe, natwanrêt encam bidrêt.
dû çemkî bnerretî bargerayî brîtîn le ”kalla-commoditiy” û ”xistnerrû- spectacle ”n. Sermayedarî gişt peywendîye komellayetîyekanî gorrîwn be peywendî kalayî. Bazar beser hemûyanda zalle. Kesekan tenya berhemhêner û bekarber nîn be wata abûrîye berteskekey, bellku zorêk le pêkhatey jyanî rojaneyan leser binçîney peywendî kallayî damezrawn. Komellge bekarbere wek giştêk- komellêk le peywendîye komellayetîyekan û pêkhatekanyan, berhemî serekî abûrî kallayîn.15 eme be naçarî nek tenya xellkî le karekey, bellku letek serapay jyanî namo kirduwe; behoy bekarberîy (be kallakirdnî) peywendîye komellayetîyekanewe, tak buwete bînerêkî nakaray jyanî xoy. Bem core, xistnerrû, kultûre, ke le abûrî kallayyewe helldequllêt – şanoke amadekrawe, rollekan degêrrdirên, çeplle lêdedeyn, katêk pêmanwaye ke xoşhallîn, dem daderrîn, katêk pêmanwaye ke werrsîn, belam natwanîn le şanoke bçîne derewe. Çunke le derewey şanoke, cîhanêkî dîke nîye, ta boy bçîn.
Lem dwayyaneda, sereray eweş, xerîke şanoy komellayetî destî be darruxan kirduwe û bew core egerî twanay binyatnanî cîhanêkî dîke le derewey şanoke bûnî heye – em care, dunyayekî ketwarî, dunyayek ke têyda her yek le ême rastewxo wek bkerêk (subject) beşdarî têda bkat, nek wek berkarêk (object). Derbrrînî bargerayî (situationist) bo em egere ”nojekirdnewey jyanî rojane”ye.
Çon jyanî rojane nojen dekrêtewe? Be afrandinî barudoxgelêk, ke ewey wek sîstemî sruştî ştekan derdekewêt, têkdedat – ew barudoxaney ke mrovekan lenêw şêwaze xupêwegirtuwekanî bîrkirdnewe û reftakirdin dehênête derewe. Kesekan tenya lew bareda twanay encamdanî eweyan heye, têkdanî şano saxteke û abûrî kallayî – wate lenawbirdnî sermayedarî be hemû şêwekanîyewe. Tenya lew bareda detwanin, jyanî azad û dûr le namoyî çê bken.
Yekangîrî (wêkhatnewey) tîorî enarkîzmî komellgera letek fêmînîzmî radîkall, leser em çalakîye sernicirrkêşe. Çemkî kalla û xistnerrû be dyarîkrawî le jyanî jnanda deguncêt. Le rastîda zorêk le fêmînîste radîkallekan be dûrudrêjî û wirdekarîyewe emeyan rûn kirduwe, bebê ewey bîxene çwarçêwey bargerayyeweSituationist 16 . Bo şîkirdnewey qull û nîşandanî stemkarîy le jnan wek beşêkî organîk le komellge wek giştêk, merc nîye jnan ser be çîn û twêjî komellayetî dyarîkraw bin. Stem leser jnan wek beşêk le stem begşitî le ser hemû xellk behoy abûrî sermayedarîyeweye, bellam kemtir le stem lewanî dîke nîye. Bepêçewaney – rwangey bargerakaneweSituationist –, bo ewey çewsawe bît, pêwîst nîye beşêkî dyarîkrawî jnan bît; bo ewey stem lêkraw naw bibrêyt, pêwîst nîye beşêk bît le prolîtarya, be şêwey pîşeyî, wek krêkarî pîşesazî, ya wek kesêk naserbexoy abûrîy bît. Engo pêwîstan bewe nîye, ke betamezroyî çawerrêy manîfêstî soşyalîstekan bmênnewe, ta dîktetan pê bken, ke lêhatûytan heye; wek kabanî mall (barhênanewey neweyekî dîke le krêkaran), wek krêkarêkî nûsînge, wek xwêndkarêk ya fermanberêkî mamnawendîy dewllet ( bo ewey beşêk bît le ”çînî krêkarî nwê”). Engo pêwîstan bewe nîye, beşêk bin le cîhanî sêyem, ya hawrregezbaz ya jnêkî besalaçû ya wergirî komekî komellayetî bin. Hemû ew jnane le abûrî kallayîda berkarn (objectis); hemûyan bîneranî nakaray -şanoken. Ewe aşkraye, ke jnan le hendêk barda beberawrid be jnanî dîke le rêwşiwênî zor xraptirdan, bellam, le heman katda hîç kamyan le hemû layenekanî jyanyanda azad nîn.
* Situationism , bedaxewe leber cêkewtenebûnî em wajeye le zmanî kurdîda û nebûnî hawwatay kurdîy wajeke, nacarbûm em wajeye pêşnyar bkem bargera, çunke xudî wajey (Situation) be watay : rêwşiwên, babet, bar, hellkewtey bar (muq’, muçu’, hale, wiç’) dêt û lem bareda le zmanî farsîda be (muq’îtbawrî) wergêrrdrawe. Ke le kurdîyekeyda dekate (bawerrdarîy be destbekarbûn le kat û wişwênî xoyda =bargerayî).
Perwaêz:
12. Strasbourg Situationists, Once the Universities Were Respected, 1968, p.38. 13. Carol Hanisch, “The Personal is Political”, Notes from the Second Year. N.Y.: Radical Feminism, 1970, pp. 76-78.
15. Point-Blank!, “The Changing of the Guard”, in Point-Blank, October 1972, p.16.
16. For one of the most illuminating of these early analyses, see Meredith Tax, “Woman and Her Mind: The Story of Everyday Life”, Boston: Bread and Roses Publication, 1970.
** Em babete le saytî (xuşe) wergîrawe û bedaxewe çend salle le arada nemawe. Le wergêranîda bo ser zmanî kurdî, letek deqe îngilîzîyekey berawrid krawe.