Xemi Nan & Xewni Azadi

Carol Ehirlich

Û. Le farsîyewe:

 Beşî duwem:

Fêmînîzmî radîkall û fêmînîzmî enarkîst

Gişt fêmînîste radîkallekan û fêmînîste soşyal-anarkîstekan [enarko fêmînîstekan- û.k] serqallî komellêk karubarî hawbeşn: ledestxodabûnî cestey xud [serbestî her takêk beser cestey xoyda]; cêgrewe [ellterbatîv] bo nêwke-xêzan û peywendî sêksî nahawcor [heterosexualitiy] ; şêwazgelî nwêy perwerdekirdnî mindall, ke bexêwgeran û xudî zarrokanîş rizgar dekat; abûrî xo-dyarîger [self-determination]; kotayîhênan be çwarçêwe regezîyekan le perwededa, le rageyandnekan û le şwênî karda; hellweşandnewey yasa serkutgerekan,kotayîhênan be desellatdarî pyaw, xawendarêtî û çawdêrî beser jnanda; xistne berdestî amrazgelêk bo jnan be mebestî peredan be şarezayî û beha pozetîvekanyan; kotayîhênan be peywendî sozîy serkutgerane; eweş ke sîtwatisyonîyistekan (Situationist) nêwyan nawe: “tazekarî le jyanî rojaneda”.

Bem pêye, şitgelêkî fre hen, ke fêmînîste radîkallekan û fêmînîste enarkîstekan leseryan kokin. Bellam fêmînîste enarkîstekan serqallî ştêkî zyatir lewen. Leberewey ke enarkîstin, amancyan kotayîhênane be hemû peywendîye deselatîyekan, be hemû pirsêk ke têyda kesekan detwanin stem le yektir bken. Bepêçewanewey hendêk le fêmînîste radîkallekanewe ke enarkîst nîn, enarkîstekan bawerryan bewe nîye, ke eger desellat le destî jnanda bêt, bitwanrêt komellge berew komellgeyekî naserkutgerane berewpêş bibrrêt. Herweha be pêçewaney zorêk le fêmînîste soşyalîstekanewe, bawerryan bewe nîye, ke le bzavgele cemawerîyekanî jêr raberî destebjêrda, ştekan berew başe brron. Bekurtî, ne ”dewlletî krêkarî” û ne ”dayksalarî”da, kotayî be stemkarî beser hemuwanda nayêt. Kewate, amanc bedestihênanî desellat nîye, bew corey soşyalîstekan pêy leser dadegrin, bellku hellweşandnewey desellate.

Be pêçewaney bawerrî bawewe, gişt enarkîste komellgerakan, soşyalîstin. Bew watayey, ke ewan deyanewêt saman le destî kemayetîda derbihêrêt û lenêw gişt takekanî komellgeda dabeş bikrêtewe. Herweha pêyanwaye, ke kesekan le brî jyan wek takî leyek dabrraw, pêwîstyan be harîkarî yekdî heye wek komell. Sererray ewe bo enarkîstekan, herdem pirse serekîyekan brîtîn le desellat û plebendî komellayetî (social hierarchiy). Eger dewllet – tenanet dewlletî nwêneranî krêkaranîş- berdewam şêwekanî zallbûn berhem dehênêtewe û hendêk le sayeyda azad nabin. Ewe azadî kesekan nageyênêt, tenya leberewey ke le jyanda bin ya le rûy abûrîyewe asûde bin. Ewan tenya katêk azad debin, ke desellatyan beser jyanî xoyanda hebêt. Jnan, tenanet zortir le zorîney pyawan, kemtirîn deselatyan beser jyanyanî xoyanda heye. Bedestihênanî weha serbexoyyekî lew core û dillnyayî lewey ke hemû kesêk lêy behremende, amancî bnerretî fêmînîste enarkîstekan [enarko-fêmînîstekan]e.

Desellat bo hîç kes û bo hemuwan: bo her kesêk desellat beser jyanî xoyda [çi jin/ çi pyaw], nek beser kesanî dîkeda.7

Le pyadekirdinda

Eme tîorîye. Ey le pyadekirdinda çone? Dîsanewe, lemeşda fêmînîzmî radîkall û fêmînîzmî enarkîst xallî hawbeşî fretiryan letek yekda heye, taweku ewey letek fêmînîzmî soşyalîstda 8 heyane. Her dûkyan bo çêkirdnî rêkixrawgelî cêgrewe [ellternatîv] kar deken û her dûk ramyarîye takekesîyekan fretir peygîrane degirneber. Fêmînîste soşyalîstekan be zorî pêyan xoş nîye, em karane wek yekêk le pêdawîstîyekanî şorrş leberçaw bigrin.

Perepêdanî şêwe cêgrewekanî rêkixrawekan be watay pêkhênanî nexoşxane (klînke) xo-komekîyekan le brî miştumirr le ser hebûnî tenya yek nexoşxaney bnerretî û mlimlanê leser lêjne berrêweberayetîyekey. Wate grupe hewallîy û vîdyoyî û rojnameyyekanî jnan le brî kenallî têlefzyon û rojname bazirganîyekan; jyanî be komell le brî xêzanî dabrrawî nêwekî, nêwendekanî pêrrageyiştin û westanewe dij be laqekirdin, herewezîyekanî kereste xorakîyekan, nêwendekanî çawdêrî rojaney berçawî daykan û bawkan, fêrge azadekan, çapemenîye herewezîyekan, grupe radyoyye cêgrewekan û hîdîkeş…

Bellê. Pêkhênanî rêkixrawe cêgrewekan be pêkhategelêk ke lasayî le sermayedarî û nmûne quçkeyyekan dekenewe û bo ême nasrawn, ewende be kellk nîn. Zorêk le fêmînîste radîkallekan pêştir em babeteyan destinîşan kirduwe: her leber ewey, ke ewan bo bedîhênanî gorran le rwangey jnanda beramber cîhan û xoyan ( le rêgey destey huşyargerewe) kar deken û herweha leber ewey, ke ewan bo pêkhênanî allugorr le şêwey peywendîyekanî kar û peywendî beramberane û harîkarî nêwan kesekan ( le rêgey deste giçke bê serkirdekanewe, ke tyayanda hawşan erkekan berrêwe deçin û şarezayî û zanîn hawbeşîy dekrêtewe) çalakî deken. Ewan hewllyan deda, ke weha karêk le komellge quçkeyî (heremîy)yekanda, ke bêcge le nayeksanî bwarî hîç şêwazêkî dîke naden, pyade bken. Be dillnyayyewe, zanînî tîorî enarkîstî û şêwazekanî rêkixrawbûnî yarmetîder debin. Çekdarbûn bem zanînane, fêmînîste radîkallekan le hendêk helle, ke encamyan dawn, dûr dexatewe û lewaneye baştir bitwanin le dest dijwarîygelêk ke le hewllekanyanda bo goranî xoyan û komellge, rûberrûyan debnewe, rizgarîyan bbêt.

Bo nmûne, miştumrî henûkeyî le ser ”jnanî behêz-sitrong women” û babetgelî zor nzîk û peywest be raberî leberçaw bigrin. Detwanrêt hellwêstî fêmînîstanî radîkall bem core kurt bikrêtewe:

1- jnan jêrçepok mawnetewe, leberewey leyekdî dabrrawn û le peywendîyekî deselatixwazîy û milkeçaneda letek pyawanda yekangîr bûn.

2- pyawan, jnan azad naken. Jnan bexoyan debêt xoyan azad bken. Em kare meyser nabêt, eger her jnêk byewêt be tenya bo azadbûnî têbkoşêt. Leberewe pêwîste jnan beyekewe leser şêwazî yarmertî herewezîyane kar bken.

3- “xuşkayetî hêz bexşe”, bellam jnan natwanin xuşk bin, eger şêwaze pyawanîyekanî zallbûn û milkeçî kopî û dûbare bkenewe.

4- şêwekanî rêkixrawbûnî nwê pêwîse pêşkewtû bin. Seretayîtrîn şêweyan, destey giçkey bêserkirden; bnema serekîyekanyan yeksanî (egalitarianism), harîkarî û piştîwanî herewzîyane û hawbeşkirdnî şarezayî û zanînin.

Egerçî zorêk le jnan em babetaneyan pesend kirdûn, bellam hawkat jnanêkî zortir hebûn, ke pesendyan nekridûn. Hendêk le hengawî seretawe dij bûn; ewanî dîke destbecê pêyanwabû pyadekirdinyan dijware û bedaxewe bew serencame geyiştin, ke awa amancgelêkî cwan, hîç kat kirdeyî nakrênewe.

Piştîwaney aydyolocî bo ewaney, ke bnemagelêkî seretayî ke “enarkîste nahuşyarekan ”pêşnyaryan kirdbûn, ret kirdewe, le dûtwêy dû bellgenameda pêşkeş kra, ke be xêrayî le rêy rojnamekanî azadîy jnan (women’si liberation) û rêkixrawekanda giştîy (t’mim) krayewe. Yekem bellgename qsekanî ansêlma dêll olyo (Anselma dell`Olio) bûn bo duwem kongirêsî jnanî yekgirtû (United Women), ke le mangî may 1970da le nîwyork sîtî berpa kra. Qsekanî be nêwnîşanî “ cyabûnewe û xowêranî le bzavî jnanda: wazname, xistnerrûy bellgekanî dêll olyoy bo xokêşanewey le bzavî jnan. Duwemîn bellgename “serkutgerîy bêpeykere”î corîn (Joreen) bû, ke sereta le sallî 1972da le şepollî duwem (The Second Wave)da bllawkrayewe. Her dûkyan karayyan leser babetgelî praktîke rêkixraweyî û kesîyekan, ke hêştakeş bo bzavî jnan zor gringin, dana.

“min hatûm, ke dwa qsekanî xom letek bzavî jnan bkem [hatûm goranî qazî qullnig bo bzavî jnan biçrrim]… Min wêran bûm… Le sê sall û nîwî raburdûda bom derkewt, ke jnan herdem le djî yekdî dabeşênrawn, xowêrangern û lêwanlêwn le turreyî nakara. Min hîç kat bîrm lewe nekirduwetewe , rojgarêkî awa bbînim, em turreyye, ewey ke xoy le şêwe yeksangerayî radîkalîzmî droyne le jêr allay ”layengirî jnan”da, wergêrrête ser dengî trisnakî faşîstîy djerroşingerîy çep û lenêw bzavekeda bo bo têkişkandinî xuşkanêk ke kşawnete dwawe, sûd le hemû wirdekarîy û dadwerîyekanî dadgey kangrow [dadgey nhînî û.k]î ku klakis klan (Ku Klux Klan) werbigrêt. Be dillnyayyewe pence bo ser hêrrişgelêkî kesîy çi aşkra û çi nefretêner radekêşm, ke dekrêne ser jnanêk le nêw bzavekeda, ewaney be renc û mandûbûn her pleyekî beamancgeyiştinyan bedestyan hênawe… Eger to … kesêkî serkewtû bît, destbecê natorey hellpersitî frîwdert dwa dexen, krêgirteyekî bêwîjdan, ke bo bedestihênanî nawbang û saman, beser cestey bêgyanî xuşkanî le xoburdûda, ke twanayîyekanî xoyan xistuwete lawe û arezuwekanî xoyan kirdûwete qurbanî wedîhatnî serifrazî fêmînîzm … Baz dedeyt. Eger bext yart nebê , netirsane û bêperde xot derbibrrît, be şeyday desellatdarî, destebjêrîy, nejadpersitî û serencam dzêwtirîn cnêw beramber gişt tometbarkrawan: pyawanî bûnit dedene pall.” 9

Katêk ke ansêllma dêll olyo em mallawayye turreyyey le bzaveke kird, dû şit rûyan da: bo hendêk le jnan em pirsyarey wrujand, jnan çon detwanin, kotayî be peywendî nayeksananey desellat le nêwan xoyanda bhên, bebê ewey yekdî têkbişkênin. Ewanî dîke rêk be pêçewaney emewe reftaryan kird: byanûyekî asan bo ew deste le jnan, ke jnanî dîkeyan be şêweyekî zor naxuşkane xistbuwe jêr desellatî xoyan. Her kesêk ke lew kateda le bzavî azadîxwazaney jnanda beşdarî hebû, deyzanî, ke derbrrînekanî dêll olyo lelayen hendêk le jnanewe bem modewe wergêrrdran: xot be peygîr, ya behêz , ya behredar nawbihêne û ew kat detwanî napesendî, bêhestî û reftarî stemkarane be baş naw bhênî. Jnanêk ke xoyan wek pallewananî tracîdîyekan nasand, gwaye be destî xuşkanî çawtêbirr (hsud) û nahezkar ( hellbete kem behretir)î xoyan têkşikênrawn, deyantwanî çawyan le derbrrînî hawderdî hendêk le jnanî dîke bêt.

Be heman şêwe, jnanêk ke lew kateda le bzavekeda beşdarbûn, dezanin ke zorêk lew core ştaney ke dêll ollyo wek rûdraw lebareyanewe qsey kird, nedebû rû bden. Hellbete tenya hebûnî danşî tîorîye enarkîstîyekan, bo bergirtin le hêrrşe kwêranekan bo ser jnan, bes nîyn. Bellam le têkoşanî fêrbûnî rêge nwêyekanî peywendî û letek yekdî reftarkirdin, weha danşêk lewaneye (tenya lewaneye) bitwanêt ber be hendêk le helle wêrangerekan bigrêt.

Le bedbextîda [betwancewe], handerî ew hellane, bêzarî fêmînîste radîkallekan bû le şêwe bawekanî desellat û peywendî namrovaney,kesîy, ke debne hoy zallbûnî desteyek kes be ser desteyekî dîke. Katêk ke fêmînîste radîkallekan û enarkîstekan qse le lenawbirdnî desellat deken, mebestyan le lenawbirdnî hemû rêkixrawekan, hemû forme komellayetîyekan, hemû ew şêwazaney ke be hoyanewe kesekan naçar dekrên, djî yektir bin û naçar dekrîn mil bew naçarîye bden.

Griftêkî gewre lemerr pênasekirdnî sruştî kîne le bzavî jnanda serî hellda. Dujimnayetî beramber jnî ”behêz” perey send, çunke ew kesêk bû, layenî kem deytwanî jnanî dîke, ke be berawrid be xoy kemtir twanay derbrrînayn hebû, kemtir huşyarbûn, kemtir piştbexobestû bûn, naçar bkat. Naçarkirdin zor le hêzî cesteyî ya abloqey abûrîy, wird û zîrekantre. Kesêk detwanêt kesêkî dîke, bebê ewey karekey lêbsênêt, ya azarî bdat, ya bîxate zîndanewe, naçar bkat.

Pirsî jnanî behêz letek berterîyekî sernicrrakêş destî pêkrid. Be zorî fretiryan dezanî, bêguman demêk bû, ke twanîbûyan beser pêkhatey komellayetîy têkşêner [gewcker]da zall bbin; ewey ke destemoyî û naderbestibûn, kem rûîy û gwêrrayellî dekirde rewşitî nmûneyî-rewşitêk ke jnanî fêr dekrid, eger ştêk serqallî nekridûn, pêbkenin, katêk ke hawar le geruyandaye, çpeçp bken û katêk ke kesêk bêşermane morreyan lê dekat, çawanî xoyan xwar bken. Jnanî behêz tirsyan le qsekirdin le nêw xellkda nebû, hîç tirsyan le encamdanî karî pyawane, ya taqîkirdnewey ştî taze nebû. Ya bew core derdekewtin.

Le desteyekî [grupêkî] bçûkda jnêkî ”behêz” letek jnêkî ”bêhêz-lawaz” dabnê, ew letek griftda rûberrû debêt: çon debêt xoy nesepênêt? Çon şarezayyekanî ke be dijwarî bedestîhênawn û piştbexobestnekey letek xuşkekey beş bkat? Le layekî dîkewe – jnêkî ”lawaz” çon fêr debêt, ke benwênerî xoyewe reftar bkat? Kesêk çon detwanêt tenanet wênay komekî ”alwêrane” le rêwşiwênêkî yek layenewe bkat? Katêk ke lew ”xuşkayetî”yeda, endamî ”lawaz” hest be yeksanbûn letek endamî ”behêz”da nakat?

Emane prisgelêkî alozn, wêray nebûnî wellamî asan boyan. Lewaneye nzîktirîn wellamêk ke dekrêt bedest bêt ew druşme enarkîstîye bêt ”kesanî behêz, pêwîstyan be raber nîye”. Hendêk le ême, ewaney ke fêrbûn, manewey xoyan le zallbûn beser kesanî dîkeda debînnewe, her wek hendêkî dîkeman, ewaney ke manewey xoyan le mildan be desellatda debînnewe, pêwîstman be serlenwê komellayetîybûnewey xoman heye, bewey xoman behêz bkeyn, bebê ewey yarî zallbûn û milkeçbûn bkeyn, bewey ewey beserman dêt bigrîne dest, bebê kontrollkirdnî kesanî dîke. Natwanrêt karêkî wa be hellbjardinî kesanî şyaw bo kargêrrîy ya be peyrrewîkirdin le hêll û rêrrewî partêk encam bidrêt: herweha be danîştin û bîrkirdnewe le tawanekanman encam bidrêt. Ême bexoman, xoman û dunyakeman serlenwê le rêy çalakîyekanmanewe, le rêy serkewtne bçûkekanman û helle û serkewtne here giçkekanmanewe, çê dekeynewe. Hemû emane le katêkda rûdeden, ke ême behêztir û bexoman piştestûtir bîn.

Eger ansêlma dêll olyo, rexney le ezmûnî kesîy fêmînîste radîkalekan girt, curîn çend pirsyarêkî sextî lemerr peykerey rêkixraweyî wrûjand. Serkutî bê peykere10 [Sitructurelesisness] nîşanî dedat, ke hîç grupêkî bê peykere natwanêt bûnî hebêt û kesanêk ke ew pagendeye deken, xoyan frîw deden. Hemû grupekan peykereyan heye; cyawazî le aşkrabûn û aşkranebûnîdaye. Eger şarawe bêt, destebjî şarawe bûnyan heye û grupeke kontroll deken – herweha heryek le raberan û raberîykrawan, nkollî le bûnî ew kontrolle deken ya be droy dexenewe. Bo serkewtin beser ew grifteda, pêwîste grupekan krawe pêkbihêndirên, peykereyan bo destipêrrageyîştinî endametî aşkra bêt.

Be boçûnî min, her fêmînîstêkî enarkîst şîkirdnewe û lêkdanewekey ewî, ta em xalle, lewe bewlawetir na, la pesend debêt. Çunke bew corey curîn wtî ”grupe bêpeykere bêrraberekan” le kirdarda natwanin wawetir le qonaxî qsekirdin, berew kirdewe brron. Nek tenya krawenebûnî peykerey grupekan, bellku bçûknebûnyan û pêdanegirtinyan le ser berizkirdnewey astî huşyarî, nakaray dekirdin.

Curîn neygut ke grupekanî jnan debêt peykerbendîyan be şêwey quçkeyî bêt. Le rastîda, ew bangewazî bo raberî dekrid, ewey ke ”nanêwendîyane, kêşhatenî, krawe û katî” bêt; bo rêkixrawgelêk bû, ke wek wellamdanewey rêkxistin, dabeşkirdnî desellat le nêwan zorêney kesekan, noreyîwunî erkekan, hawbeşîkirdnî şarezayyekan û bllakirdnewey zanyarî û serçawekan, binyat binrên. Gişt binçîne rêkixraweyye başekanî enarkîste komellgera (soşyalîste)kan! Bellam nkollîkirdnî ew lemerr roşingerî û hezî ew bo rêkixrawe herêmî û sertaserîye gewrekan le bnerretewe zor cerrdrawane beşêk bûn le şêwaze konekanî encamdanî ştekan û be şêweyekî naaşkra berdwamî peykerey quçkeyî le la pesend bû.

Grupe gewrekan be şêweyek rêkdexrên, ke desellat û birryardan -be kemayetîyek despêrdirên – hellbete, meger ewey kesêk qse le torrêkî asoyî hawaheng le herewezîye bçûkekan bkat, ewey ke ew nawî nehênawe. Grupêkî wek (NOW) beşest hezar endamewe le sallî 1975da, çon detwanêt bew core erkekan be noreyî hellsurrênêt, şarezayyekan hawbeşîy bkat û msoger bkat, ke hemû zanyarîyekan û serçawekan leberdestî hemuwanda bin? Bedillnyayyewe ke natwanêt. Weha grupgelêk pêwîstyan be serok û lêjneyekî berrêweberayetî û nûsîngeyekî sertaserî û endametîyan heye, hendêk le endamekan le grupe xocêyekandan û hendêkî dîkeyan endamî dabraw. Hejmarêkî kem le grupgelî awa, dêmokratî rastexoy zoryan têdaye û zor kemyan endamekanyan fêrî şêwazî nwêy kar û peywendîgîrî letek yekdî, deken.

Karayî daxawîyane (efsusane)î serkutî bêpeykere ewe bû, ke rêkixrawe gewrekan û peykerey fermî û karî rastewxo (direct action) serkewtuwaney pêkewegrê da, becorêk ke ew peywendaney le hoşî zorêkda cêgîr kird. Zorêk le jnan pêyanwabû, ke bo xebat djî stemî komellayetî, bûnî rêkixrawêkî gewre pêwîste û herçî gewretir bêt, baştre. Wênakirdneke eweye hêz le beramber hêzda berengarî dekat: be çekî dje asmanî fîl nakujî û mîrîyekî bawksalarîş be grupêkî bçûk narruxêt. Bo jnanêk ke bellgehênanewey ”herçî gewretir bekartir” pesend deken, hellbijêrî rêkixraweyyan be gewreyî grupgelî lîbrallî wek NOW ya rêkixrawe soşyalîstîyekan ke rêkixrawey cemawerdarn, snûrdar krawe.

Wek le zor şitda, awa berçaw dekewêt, ke locîk helleye. ”stemî komellayetî” amrazêke, tundirrewîyekî trisnak û gewckere, dezgeyekî ronrawe, be şêweyekî frawan le watada, heman steme ke beser zorêkmanda rûdedat . Bellam ewe gring nîye, stemekan ta çi radeyek giştgîr bin, ya ta çi radeyek şyawî pêşbînî bin, be zorî hemîşe lelayen kesêkewe, beramberman dekrêt – tenanet eger ew kese wek nwênerî dewllet, ya wek endamî nejadî serwer, regez ya çînêk destbekar bêt. Hêrşe gewrekanî polîs bo ser kobûnewey hêze kemekanî ême, tenanet efserî polîs ya serok (boss) ya hawser ke be regeze pêştir zallkrawekeyewe ya role desellatgerayanekeyewe le sate dyarîkrawekanî jyanî rojaneda letek ême serukarî heye. Serkutî rêkixraw (dezgeyîkraw) le pêwaneyekî frawantirda bûnî heye, bellam be degmen pêwîstî be hêrrişkirdteser lelayen grupêkî gewrewe heye (le rastîda be degmen detwanrêt hêrşitî bkiryêe ser). Taktîkekanî cengî gerîlayî lelayen grupe bçûkekanewe – hendêk car tenanet lelayen take kesêkewe – lem barewe zor be cwanî tolle dekenewe.

Karayyekî nexwastrawî dîkey awezî serkutî bêpeykere, danedan (tixjye) bû be enarkîste kllêşeyyekan stereotiypes (xellkî ta birsî nebêt, hîç qut nadat). ( Bêguman, le barî asayîda xellkî ta birsî nebêt, hîç qut nadat.), le rastîda soşyal enarkîstekan djî peykere ( sitructure) nîn: tenanet djî raberîş nîn, bemercêk hîç berterî û padaştêk le arada nebêt,katîy bêt, snûrdar bêt, bo erkêkî dyarîkraw bêt. Sererray eweş, enarkîstekan kesanêkin, ke deyanewêt pêkhatey quçkeyî hellweşînnewe, be zorî hemîşe klêşeyî bûn, ke hîç peykereyekyan nawêt. Bedaxewe jnanî enarkîst be bêserewebereyî desteyek, ke bebê arastey dyarîkraw derron, wêna krawn. Bo nmûne le sallî 1976da, kwêst “Quest” çend peregrafêkî le hevpeyvînêk, ke letek şarlot bbenc “Charlott Buncih” û bêvêrlî fîşer “Beverliy Fisher” torrî radyoyî fêmînîst le sallî 1972 da encamî dabû, dûbare bllawî kirdewe. Be şêweyek, ke serincrakîştirîn beşî hevpeyvîneke ewe bû, ke derhêneranî kwêst hestyan kird, ke hêştake le sallî 1976da pirsekan babetî rojn. 11 (“ême heman têkişkanî raberî û pyahelldanî bêpeykereyî pênc sall lewewber debînîn” l. 13). Bellam ewey ke benc Buncih lew barewe lew serdemeda wtî, zor sernicrrakêşîş bû: bepêy qsekanî ew, pêdagirtin leser çareserî griftî peykere û raberî “arezûyekî behêzî enarkîstî, arezûyekî baş bû, bellam naketwarî (nawaqî’î) bû” (l. 4). Enarkîstanêk ke xerîke be ”naketwarbîn” naw bibrên, têdegen ke naketwarîybûneke serapa lew griftanedaye, ke bzavî jnan le xorrêkxistinî xoyda letekyan rûberrû buwe: griftekanî raberayetî şarawe, griftekanî hebûnî ”raberekan” ke lelayen rageyandekanewe desepêndirên, dijwarî peywendîgirtin letek jnanêkî hogir, bellam nawabeste (xîr miltzim), le zorî nwênerayetî jnan çînî nêwencîda, ke katî zoryan bedestewe hebû, griftî bê formî bzaveke, griftî kembûnî grupekanî kar, ke jnan deyantwanî pêweyan peywest bin, griftî djayetî letek jnanêk ke hezyan dekrid xoyan wek raber ya pêşrrew nîşan bden. Tometnameyekî qurs! Taku henûke em grifte zor ketwarîyane, ne enarkîzm bûte hoy serhelldanyan, ne lelayen pêşrrewayetîyeweAvantgardism ya rîformîzmewe çareser nekrawn. Be lêdanî lezgey ”enarkîzm” le grifte rêkixraweyyekan, fêmînîstekan çawpoşîyan le sûnete (tradition) dewllemendekanî enarkîzm kirduwe , eme le katêkda, ke hawkat çaresergelêk pêşnyar deken ke enarkîstîn- herçende le rwalletda wa derdekewêt ke nazanin -. Benc û fîşer şêweyek (modêlêk) le raberayetyan hênawete pêşewe, ke têyda hemû kesêk le birryardanda beşdare û raberayetî bo barêkî dyarîkraw destinîşankrawe û le rûy katewe snûdare. Fîşer leser ”raberayetî quçkeyî ke leberamber endamgîrî frawanda wellamderewe nîye”rexne le “NOW” degrêt (p. 9), herwa benç rûnî dekatewe: ”rberayetî wate kesekan destipêşxerî deken, karubarekan degirne esto, bo destipêkirdnî ştêk boçûn û wênakirdinyan heye, herweha le bwarî corawcorda şarezayîyan nîşandeden” (l.8) çon pêşnyar deken, ême ber bigrîn le bêdengî jnan le çwarçêwey têgeyiştne hellekanda le yeksanîxwazî? ”tenya rêgeyek ke jnan detwanin hênanexwarewey jnanêk ke behêzn, rabgrin, eweye ke xoyan behêz bken” (l.12). Ya bew corey ke pêştir witman kesanî behêz, pêwîstyan be raber nîye.” bo pêşewe!

Perawêz:

7. LIlith’si Manifesto, from the Women’si Majoritiy Union of Seattle, 1969. REprinted in Robin Morgan (ed.), Sisterhood is Powerful. N.Y.: RAndom House, 1970, p.529.

8. THe best and most detailed description of the parallels between radical feminism and anarchist feminism is found in Kornegger, op cit.

9. THe speech is currentliy available from KNOW, Inc.

10. THe Second Wave, 2:1, 1972.

11. “WHat Future for Leaderiship?”, Quest, 2:4, Sipring 1976, pip.2-13.

Bo xwêndnewey serçawe îngilîzîyekey :

Hittp://wwiw.anarcha.org/salliydaritiy/CarolEhirlich.htim

Em babete le saytî (xuşe) wergîrawe û bedaxewe çend salle le arada nemawe. Le wergêranîda bo ser zmanî kurdî, letek deqe îngilîzîyekey berawrid krawe.

Carol Ehrlich

و. لە فارسییەوە: 

 بەشی دووەم:

 فێمینیزمی ڕادیکاڵ و فێمینیزمی ئەنارکیست

 گشت فێمینیسته‌ ڕادیكاڵەکان و فێمینیسته‌ سۆشیال–ئاناركیسته‌كان [ئەنارکۆ فێمینیستەکان– و.ک] سه‌رقاڵی كۆمه‌ڵێك كاروباری هاوبه‌شن: لەدەستخۆدابوونی جەستەی خود [سه‌ربه‌ستی هه‌ر تاكێك به‌سه‌ر جه‌سته‌ی خۆیدا]؛ جێگره‌وه‌ [ئەڵتەرباتیڤ] بۆ نێوکە–خێزان و پەیوەندی سێکسی ناهاوجۆر [heterosexuality] ؛ شێوازگه‌لی نوێی په‌روه‌رده‌كردنی منداڵ، كه‌ به‌خێوگه‌ران و خودی زاڕۆكانیش ڕزگار ده‌كات؛ ئابووری خۆ–دیاریگەر [self-determination]؛ كۆتاییهێنان بە چوارچێوە ڕەگەزییەکان لە پەروەدەدا، لە ڕاگەیاندنەکان و لە شوێنی كاردا؛ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی یاسا سەرکوتگەرەکان،كۆتاییهێنان بە دەسەڵاتداری پیاو، خاوه‌ندارێتی و چاودێری به‌سه‌ر ژناندا؛ خستنه‌ به‌رده‌ستی ئامرازگه‌لێك بۆ ژنان به‌ مه‌به‌ستی په‌ره‌دان به‌ شاره‌زایی و بەها پۆزه‌تیڤه‌كانیان؛ كۆتاییهێنان به‌ په‌یوه‌ندی سۆزیی سەرکوتگەرانە؛ ئه‌وه‌ش كه‌ سیتواتسیۆنییستەکان (Situationist) نێویان ناوه‌: “تازەکاری لە ژیانی ڕۆژانەدا“.

 به‌م پێیه‌، شتگه‌لێكی فره‌ هه‌ن، كه‌ فێمینیسته‌ ڕادیكاڵه‌كان و فێمینیسته‌ ئه‌ناركیسته‌كان له‌سه‌ریان كۆكن. به‌ڵام فێمینیسته‌ ئه‌ناركیسته‌كان سه‌رقاڵی شتێكی زیاتر له‌وه‌ن. له‌بەرئەوەی كه‌ ئه‌ناركیستن، ئامانجیان كۆتاییهێنانه‌ به‌ هه‌موو په‌یوه‌ندییه‌ ده‌سه‌لاتییەکان، به‌ هه‌موو پرسێك كه‌ تێیدا كه‌سه‌كان ده‌توانن ستەم لە یه‌كتر بكه‌ن. بەپێچەوانەوەی هه‌ندێك له‌ فێمینیسته‌ ڕادیكاڵه‌كانەوە كه‌ ئه‌ناركیست نین، ئەنارکیستەکان باوه‌ڕیان به‌وه‌ نییە، كه‌ ئەگەر ده‌سه‌ڵات له‌ ده‌ستی ژناندا بێت، بتوانرێت كۆمه‌ڵگه‌ به‌ره‌و كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی ناسه‌ركوتگەرانە به‌ره‌وپێش ببڕێت. هه‌روه‌ها بە پێچەوانەی زۆرێك له‌ فێمینیسته‌ سۆشیالیسته‌كانەوە، باوه‌ڕیان به‌وه‌ نییە، كه‌ له‌ بزاڤگەلە جه‌ماوه‌رییەکانی ژێر ڕابه‌ری ده‌سته‌بژێردا، شتەکان بەرەو باشە بڕۆن. به‌كورتی، نه‌ ”دەوڵەتی كرێكاری” و نه‌ ”دایكسالاری”دا، کۆتایی به‌ ستەمکاری بەسەر هەموواندا نایێت. کەواتە، ئامانج به‌ده‌ستهێنانی ده‌سه‌ڵات نییه‌، بەو جۆرەی سۆشیالیستەکان پێی لەسەر دادەگرن، به‌ڵكو هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌.

 به‌ پێچه‌وانه‌ی باوه‌ڕی باوەوە، گشت ئه‌ناركیسته‌ کۆمەڵگەراكان، سۆشیالیستن. بەو واتایەی، کە ئه‌وان ده‌یانه‌وێت سامان له‌ ده‌ستی كه‌مایه‌تیدا ده‌ربهێرێت و له‌نێو گشت تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌دا دابه‌ش بكرێتەوە. هه‌روه‌ها پێیانوایە، كه‌ کەسەکان لە بری ژیان وەك تاكی لەیەك دابڕاو، پێویستیان بە هاریكاری یەكدی هەیە وەك کۆمەڵ. سەرەڕای ئەوە بۆ ئه‌ناركیسته‌كان، هەردەم پرسە سەرەکییەکان بریتین لە ده‌سه‌ڵات و پله‌بەندی كۆمه‌ڵایه‌تی (social hierarchy). ئه‌گه‌ر دەوڵەت – ته‌نانه‌ت دەوڵەتی نوێنه‌رانی كرێكارانیش– بەردەوام شێوه‌كانی زاڵبوون به‌رهه‌م ده‌هێنێته‌وه‌ و هەندێك لە سایەیدا ئازاد نابن. ئەوە ئازادی کەسەکان ناگەیێنێت، تەنیا لەبەرئەوەی کە لە ژیاندا بن یا لە ڕووی ئابوورییەوە ئاسوودە بن. ئه‌وان ته‌نیا كاتێك ئازاد ده‌بن، كه‌ دەسەڵاتیان بەسەر ژیانی خۆیاندا هەبێت. ژنان، ته‌نانه‌ت زۆرتر له‌ زۆرینەی پیاوان، کەمترین دەسەلاتیان به‌سه‌ر ژیانیانی خۆیاندا هەیە. به‌ده‌ستهێنانی وه‌ها سه‌ربه‌خۆییەکی لەو جۆرە و دڵنیایی له‌وه‌ی كه‌ هه‌موو كه‌سێك لێی به‌هره‌مه‌نده‌، ئامانجی بنەڕەتی فێمینیسته‌ ئه‌ناركیسته‌كان [ئەنارکۆ–فێمینیستەکان]ە.

 ده‌سه‌ڵات بۆ هیچ كه‌س و بۆ هه‌مووان: بۆ هه‌ر كه‌سێك دەسەڵات به‌سه‌ر ژیانی خۆیدا [چ ژن/ چ پیاو]، نه‌ك بەسەر كه‌سانی دیکەدا.7

 له‌ پیادەکردندا

ئه‌مه‌ تیئۆرییە. ئەی لە پیادەکردندا چۆنه‌؟ دیسانەوە، لەمەشدا فێمینیزمی ڕادیكاڵ و فێمینیزمی ئەنارکیست خاڵی هاوبه‌شی فره‌تریان له‌ته‌ك یه‌كدا هه‌یه‌، تاوه‌كو ئەوەی له‌ته‌ك فێمینیزمی سۆشیالیستدا 8 هەیانە. هه‌ر دووكیان بۆ چێكردنی ڕێكخراوگه‌لی جێگره‌وه‌ [ئەڵتەرناتیڤ] كار ده‌كه‌ن و هه‌ر دووك ڕامیارییه‌ تاكەکەسییه‌كان فره‌تر په‌یگیرانه‌ ده‌گرنەبەر. فێمینیسته‌ سۆشیالیسته‌كان به‌ زۆری پێیان خۆش نییه‌، ئه‌م كارانه‌ وه‌ك یه‌كێك له‌ پێداویستییه‌كانی شۆڕش لەبەرچاو بگرن.

 په‌ره‌پێدانی شێوه‌ جێگره‌وەكانی ڕێكخراوه‌كان به‌ واتای پێكهێنانی نەخۆشخانە (کلینکە) خۆ–کۆمەکییەکان له‌ بری مشتومڕ له‌ سه‌ر هه‌بوونی ته‌نیا یەك نه‌خۆشخانه‌ی بنه‌ڕه‌تی و ململانێ لەسەر لێژنە به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییەکەی. واته‌ گروپه‌ هه‌واڵیی و ڤیدیۆیی و ڕۆژنامه‌ییه‌كانی ژنان له‌ بری کەناڵی تێله‌فزیۆن و ڕۆژنامه‌ بازرگانییه‌كان؛ ژیانی به‌ كۆمه‌ڵ له‌ بری خێزانی دابڕاوی نێوه‌کی، نێوه‌ندەکانی پێڕاگه‌یشتن و وەستانەوە دژ به‌ لاقەکردن، هەرەوەزییەکانی كه‌رەسته‌ خۆراكییه‌كان، نێوه‌نده‌كانی چاودێری ڕۆژانه‌ی به‌رچاوی دایكان و باوکان، فێرگه‌ ئازاده‌كان، چاپه‌مه‌نییە هەرەوەزییەکان، گروپه‌ ڕادیۆییه‌ جێگره‌وه‌كان و هیدیکەش…

 به‌ڵێ. پێكهێنانی ڕێكخراوه‌ جێگره‌وه‌كان به‌ پێكهاته‌گه‌لێك كه‌ لاسایی له‌ سه‌رمایه‌داری و نموونە قوچکەییەکان دەکەنەوە و بۆ ئێمه‌ ناسراون، ئه‌وه‌نده‌ به‌ كه‌ڵك نین. زۆرێك له‌ فێمینیسته‌ ڕادیكاڵه‌كان پێشتر ئه‌م بابه‌ته‌یان ده‌ستنیشان كردووه‌: هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ی، كه‌ ئه‌وان بۆ به‌دیهێنانی گۆڕان له‌ ڕوانگه‌ی ژناندا بەرامبەر جیهان و خۆیان ( له‌ ڕێگه‌ی ده‌سته‌ی هوشیارگه‌ره‌وه‌) كار ده‌كه‌ن و هەروەها له‌به‌ر ئه‌وه‌ی، كه‌ ئەوان بۆ پێكهێنانی ئاڵوگۆڕ له‌ شێوه‌ی په‌یوه‌ندییەکانی كار و په‌یوه‌ندی به‌رامبه‌رانه‌ و هاریكاری نێوان کەسەکان ( له‌ ڕێگه‌ی ده‌سته‌ گچکه‌ بێ سه‌ركرده‌كانه‌وه‌، كه‌ تیایاندا هاوشان ئه‌ركه‌كان به‌ڕێوه‌ ده‌چن و شاره‌زایی و زانین هاوبه‌شیی دەکرێتەوە) چالاكی ده‌كه‌ن. ئه‌وان هه‌وڵیان ده‌دا، كه‌ وه‌ها كارێك له‌ كۆمه‌ڵگه‌ قوچکەیی (هەرەمیی)یەکاندا، كه‌ بێجگه‌ له‌ نایه‌كسانی بواری هیچ شێوازێكی دیکە نادەن، پیاده‌ بكه‌ن. به‌ دڵنیاییەوە، زانینی تیئۆری ئه‌ناركیستی و شێوازەکانی ڕێكخراوبوونی یارمه‌تیده‌ر ده‌بن. چه‌كداربوون به‌م زانینانه‌، فێمینیسته‌ ڕادیكاڵه‌كان له‌ هه‌ندێك هه‌ڵه‌، كه‌ ئه‌نجامیان داون، دوور دەخاتەوە و لەوانەیە باشتر بتوانن له‌ دەست دژوارییگه‌لێك كه‌ له‌ هه‌وڵەکانیاندا بۆ گۆرانی خۆیان و كۆمه‌ڵگه‌، ڕووبه‌ڕوویان ده‌بنه‌وه‌، ڕزگارییان ببێت.

 بۆ نموونه‌، مشتومری هه‌نووكه‌یی له‌ سه‌ر ”ژنانی به‌هێز–strong women” و بابەتگەلی زۆر نزیك و په‌یوه‌ست به‌ ڕابه‌ری له‌به‌رچاو بگرن. دەتوانرێت هەڵوێستی فێمینیستانی ڕادیكاڵ به‌م جۆره‌ كورت بکرێته‌وه‌:

 1- ژنان ژێرچەپۆك ماونەتەوە، لەبەرئەوەی لەیەکدی دابڕاون و له‌ په‌یوه‌ندییەکی ده‌سه‌لاتخوازیی و ملکەچانەدا لەتەك پیاواندا یەکانگیر بوون.

2- پیاوان، ژنان ئازاد ناكه‌ن. ژنان به‌خۆیان ده‌بێت خۆیان ئازاد بكه‌ن. ئەم کارە مه‌یسه‌ر نابێت، ئه‌گه‌ر هه‌ر ژنێك بیه‌وێت به‌ ته‌نیا بۆ ئازادبوونی تێبکۆشێت. له‌به‌رئه‌وه‌ پێویستە ژنان به‌یه‌كه‌وه‌ له‌سه‌ر شێوازی یارمه‌رتی هەرەوەزییانە كار بكه‌ن.

3- “خوشكایه‌تی هێز بەخشە”، به‌ڵام ژنان ناتوانن خوشك بن، ئەگەر شێوازە پیاوانییەكانی زاڵبوون و ملکەچی کۆپی و دووبارە بکەنەوە.

4- شێوه‌كانی ڕێكخراوبوونی نوێ پێویسە پێشکەوتوو بن. سه‌ره‌تاییترین شێوه‌یان، ده‌سته‌ی گچكه‌ی بێسه‌ركرده‌ن؛ بنەما سەرەکییەکانیان یەکسانی (egalitarianism)، هاریكاری و پشتیوانی هەرەوزییانە و هاوبه‌شكردنی شاره‌زایی و زانینن.

 ئه‌گه‌رچی زۆرێك له‌ ژنان ئه‌م بابه‌تانه‌یان په‌سه‌ند كردوون، به‌ڵام هاوکات ژنانێكی زۆرتر هه‌بوون، كه‌ په‌سه‌ندیان نه‌كردوون. هه‌ندێك له‌ هه‌نگاوی سه‌ره‌تاوه‌ دژ بوون؛ ئەوانی دیکە دەستبەجێ پێیانوابوو پیاده‌كردنیان دژوارە و بەداخەوە بەو سەرەنجامە گەیشتن، كه‌ ئاوا ئامانجگەلێکی جوان، هیچ كات کردەیی ناکرێنەوە.

 پشتیوانەی ئایدیۆلۆجی بۆ ئه‌وانەی، کە بنه‌ماگەلێکی سه‌ره‌تایی کە “ئه‌ناركیسته‌ ناهوشیاره‌كان ”پێشنیاریان کردبوون، ڕه‌ت كرده‌وه‌، لە دووتوێی دوو به‌ڵگه‌نامەدا پێشکەش کرا، کە به‌ خێرایی له‌ ڕێی ڕۆژنامه‌كانی ئازادیی ژنان (women’s liberation) و ڕێكخراوه‌کاندا گشتیی (تعمم) کرایەوە. یەکەم بەڵگەنامە قسه‌كانی ئانسێلما دێڵ ئۆلیۆ (Anselma dell`Olio) بوون بۆ دووه‌م کۆنگرێسی ژنانی یه‌كگرتوو (United Women)، كه‌ له‌ مانگی مای 1970دا له‌ نیویۆرك سیتی به‌رپا كرا. قسەکانی به‌ نێونیشانی “ جیابوونەوە و خۆوێرانی له‌ بزاڤی ژناندا: وازنامه‌، خستنەڕووی به‌ڵگه‌كانی دێڵ ئۆلیۆی بۆ خۆكێشانه‌وه‌ی له‌ بزاڤی ژنان. دووه‌مین بەڵگەنامە “سەرکوتگەریی بێپەیکەرە”ی جۆرین (Joreen) بوو، كه‌ سه‌ره‌تا له‌ ساڵی 1972دا له‌ شه‌پۆڵی دووه‌م (The Second Wave)دا بڵاوكرایه‌وه‌. هه‌ر دووکیان کاراییان لەسەر بابه‌تگەلی پراکتیکە ڕێكخراوه‌یی و كه‌سییه‌كان، کە هێشتاکەش بۆ بزاڤی ژنان زۆر گرنگن، دانا.

“من هاتووم، كه‌ دوا قسه‌كانی خۆم له‌ته‌ك بزاڤی ژنان بكه‌م [هاتووم گۆرانی قازی قوڵنگ بۆ بزاڤی ژنان بچڕم]… من وێران بووم… لە سێ ساڵ و نیوی ڕابوردوودا بۆم دەرکەوت، كه‌ ژنان هه‌رده‌م له‌ دژی یەکدی دابەشێنراون، خۆوێرانگه‌رن و لێوانلێون لە توڕەیی ناکارا. من هیچ كات بیرم لەوە نەکردووەتەوە ، ڕۆژگارێکی ئاوا ببینم، ئه‌م توڕەییە، ئەوەی کە خۆی له‌ شێوه‌ یه‌كسانگه‌رایی ڕادیکالیزمی درۆینە له‌ ژێر ئاڵای ”لایەنگری ژنان”دا، وەرگێڕێتە سەر دەنگی ترسناکی فاشیستیی دژەڕۆشنگەریی چەپ و لەنێو بزاڤەکەدا بۆ بۆ تێكشكاندنی خوشكانێك كه‌ كشاونه‌ته‌ دواوه‌، سوود لە هەموو وردەکاریی و دادوەرییەکانی دادگەی کانگرۆو [دادگەی نهینی و.ک]ی کو کلاکس کلان (Ku Klux Klan) وه‌ربگرێت. بە دڵنیاییەوە پەنجە بۆ سه‌ر هێڕشگه‌لێكی كه‌سیی چ ئاشکرا و چ نه‌فره‌تێنه‌ر ڕادەکێشم، کە دەکرێنە سەر ژنانێك له‌ نێو بزاڤەکەدا، ئەوانەی ‌به‌ ڕه‌نج و ماندووبوون هەر پلەیەکی بەئامانجگەیشتنیان به‌ده‌ستیان هێناوه‌… ئه‌گه‌ر تۆ … کەسێکی سه‌ركه‌وتوو بیت، دەستبەجێ ناتۆره‌ی هه‌ڵپه‌رستی فریودەرت دوا ده‌خه‌ن، كرێگرته‌یه‌كی بێویژدان، كه‌ بۆ بەدەستهێنانی ناوبانگ و سامان، به‌سه‌ر جه‌سته‌ی بێگیانی خوشكانی له‌ خۆبوردوودا، كه‌ توانایییه‌كانی خۆیان خستووه‌ته‌ لاوه‌ و ئاره‌زووه‌كانی خۆیان كردوووه‌ته‌ قوربانی وەدیهاتنی سه‌رفرازی فێمینیزم … باز دەدەیت. ئه‌گه‌ر بەخت یارت نەبێ ، نەترسانە و بێپه‌رده‌ خۆت دەرببڕیت، به‌ شەیدای ده‌سه‌ڵاتداری، دەستەبژێریی، نه‌ژادپه‌رستی و سەرەنجام دزێوترین جنێو بەرامبەر گشت تۆمەتبارکراوان: پیاوانی بوونت دەدەنە پاڵ.” 9

 كاتێك كه‌ ئانسێڵما دێڵ ئۆلیۆ ئەم ماڵئاواییە توڕەییەی له‌ بزاڤه‌كه‌ كرد، دوو شت ڕوویان دا: بۆ هه‌ندێك له‌ ژنان ئه‌م پرسیارەی وروژاند، ژنان چۆن ده‌توانن، كۆتایی به‌ په‌یوه‌ندی نایەکسانانەی ده‌سه‌ڵات له‌ نێوان خۆیاندا بهێن، به‌بێ ئه‌وه‌ی یەکدی تێكبشكێنن. ئه‌وانی دیکە ڕێك به‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌مه‌وه‌ ڕەفتاریان کرد: بیانوویەکی ئاسان بۆ ئه‌و ده‌سته‌ له‌ ژنان، كه‌ ژنانی دیکەیان به‌ شێوه‌یه‌كی زۆر ناخوشكانه‌ خستبووه‌ ژێر ده‌سه‌ڵاتی خۆیان. هه‌ر كه‌سێك كه‌ له‌و كاته‌دا له‌ بزاڤی ئازادیخوازانه‌ی ژناندا به‌شداری هەبوو، ده‌یزانی، كه‌ ده‌ربڕینه‌كانی دێڵ ئۆلیۆ له‌لایه‌ن هه‌ندێك له‌ ژنانه‌وه‌ به‌م مۆدەوە وه‌رگێڕدران: خۆت به‌ پەیگیر، یا به‌هێز ، یا بەهرەدار ناوبهێنە و ئه‌و كات ده‌توانی ناپەسەندی، بێهەستی و ڕه‌فتاری سته‌مكارانه‌ به‌ باش ناو بهێنی. ژنانێك کە خۆیان وەك پاڵه‌وانانی تراجیدییەکان ناساند، گوایە به‌ ده‌ستی خوشكانی چاوتێبڕ (حسود) و ناحەزکار ( هه‌ڵبه‌ته‌ کەم بەهرەتر)ی خۆیان تێکشکێنراون، ده‌یانتوانی چاویان لە ده‌ربڕینی هاوده‌ردی هه‌ندێك له‌ ژنانی دیکە بێت.

به‌ هەمان شێوە، ژنانێك كه‌ له‌و كاته‌دا له‌ بزاڤه‌كه‌دا به‌شداربوون، ده‌زانن كه‌ زۆرێك له‌و جۆرە شتانەی كه‌ دێڵ ئۆڵیۆ وەك ڕوودراو لەبارەیانەوە قسەی کرد، نه‌ده‌بوو ڕوو بده‌ن. هه‌ڵبه‌ته‌ ته‌نیا هه‌بوونی دانشی تیئۆرییە ئه‌ناركیستییەکان، بۆ به‌رگرتن له‌ هێڕشه‌ کوێرانەکان بۆ سه‌ر ژنان، به‌س نیین. به‌ڵام له‌ تێکۆشانی فێربوونی رێگه‌ نوێیه‌كانی په‌یوه‌ندی و له‌ته‌ك یه‌كدی ڕەفتارکردن، وه‌ها دانشێك لەوانەیە (ته‌نیا لەوانەیە) بتوانێت به‌ر به‌ هه‌ندێك له‌ هه‌ڵه‌ وێرانگه‌ره‌كان بگرێت.

 لە بەدبەختیدا [بەتوانجەوە]، هاندەری ئه‌و هه‌ڵانه‌، بێزاری فێمینیسته‌ ڕادیكاڵه‌كان بوو له‌ شێوه‌ باوەکانی ده‌سه‌ڵات و په‌یوه‌ندی نامرۆڤانەی،كه‌سیی، كه‌ دەبنە هۆی زاڵبوونی ده‌سته‌یه‌ك کەس به‌ سه‌ر ده‌سته‌یه‌كی دیکە. كاتێك كه‌ فێمینیسته‌ ڕادیكاڵه‌كان و ئه‌ناركیسته‌كان قسه‌ له‌ له‌ناوبردنی ده‌سه‌ڵات ده‌كه‌ن، مه‌به‌ستیان له‌ لەناوبردنی هه‌موو ڕێكخراوه‌كان، هه‌موو فۆرمە کۆمەڵایەتییەکان، هه‌موو ئه‌و شێوازانەی کە بە هۆیانەوە كه‌سه‌كان ناچار دەکرێن، دژی یەکتر بن و ناچار دەکرین مل بەو ناچارییە بدەن.

گرفتێکی گەورە له‌مەڕ پێناسه‌کردنی سروشتی کینە له‌ بزاڤی ژناندا سه‌ری هه‌ڵدا. دوژمنایەتی بەرامبەر ژنی ”به‌هێز” پەرەی سەند، چونكه‌ ئەو کەسێك بوو، لایەنی كه‌م دەیتوانی ژنانی دیكه‌، کە به‌ به‌راورد به‌ خۆی کەمتر توانای دەربڕیناین هەبوو، کەمتر هوشیاربوون، كه‌متر پشتبه‌خۆبەستوو بوون، ناچار بکات. ناچارکردن زۆر له‌ هێزی جەستەیی یا ئابلۆقەی ئابووریی، ورد و زیرەکانترە. کەسێك ده‌توانێت کەسێکی دیکە، به‌بێ ئه‌وه‌ی کارەکەی لێبسێنێت، یا ئازاری بدات، یا بیخاتە زیندانەوە، ناچار بکات.

 پرسی ژنانی به‌هێز لەتەك بەرتەرییەکی سەرنجڕاکێش دەستی پێکرد. به‌ زۆری فرەتریان ده‌زانی، بێگومان دەمێك بوو، كه‌ توانیبوویان به‌سه‌ر پێکهاتەی کۆمەڵایەتیی تێکشێنەر [گەوجکەر]دا زاڵ ببن؛ ئەوەی كه‌ دەستەمۆیی و ناده‌ربه‌ستبوون، كه‌م ڕوویی و گوێڕایه‌ڵی دەکردە ڕەوشتی نموونەیی–ڕەوشتێك كه‌ ژنانی فێر دەکرد، ئەگەر شتێك سه‌رقاڵی نه‌كردوون، پێبكه‌نن، كاتێك كه‌ هاوار له‌ گه‌رویاندایه‌، چپەچپ بكه‌ن و كاتێك كه‌ كه‌سێك بێشەرمانە مۆڕه‌یان لێ ده‌كات، چاوانی خۆیان خوار بكه‌ن. ژنانی به‌هێز ترسیان له‌ قسه‌كردن له‌ نێو خەڵکدا نەبوو، هیچ ترسیان له‌ ئه‌نجامدانی كاری پیاوانه‌، یا تاقیکردنەوەی شتی تازه‌ نه‌بوو. یا به‌و جۆره‌ دەردەکەوتن.

له‌ ده‌سته‌یه‌كی [گروپێکی] بچووکدا ژنێكی ”به‌هێز” له‌ته‌ك ژنێكی ”بێهێز–لاواز” دابنێ، ئەو لەتەك گرفتدا ڕووبەڕوو دەبێت: چۆن دەبێت خۆی نەسەپێنێت؟ چۆن شارەزاییەکانی كه‌ به‌ دژواری بەدەستیهێناون و پشتبەخۆبەستنەکەی له‌ته‌ك خوشكه‌كه‌ی به‌ش بكات؟ له‌ لایه‌كی دیکه‌وه‌ – ژنێكی ”لاواز” چۆن فێر ده‌بێت، كه‌ بەنوێنەری خۆیەوە ڕەفتار بکات؟ کەسێك چۆن ده‌توانێت ته‌نانه‌ت وێنای کۆمەکی ”ئالوێرانە” له‌ ڕێوشوێنێكی یه‌ك لایه‌نه‌وه‌ بکات؟ كاتێك كه‌ لەو ”خوشكایەتی”یەدا، ئه‌ندامی ”لاواز” هه‌ست بە یه‌كسانبوون له‌ته‌ك ئه‌ندامی ”به‌هێز”دا ناكات؟

 ئەمانە پرسگه‌لێكی ئالۆزن، وێرای نەبوونی وه‌ڵامی ئاسان بۆیان. له‌وانه‌یه‌ نزیكترین وه‌ڵامێك كه‌ ده‌كرێت به‌ده‌ست بێت ئەو دروشمە ئه‌ناركیستییە بێت ”کەسانی به‌هێز، پێویستیان به‌ ڕابه‌ر نییه‌”. هەندێك له‌ ئێمه‌، ئەوانەی كه‌ فێربوون، مانه‌وه‌ی خۆیان له‌ زاڵبوون به‌سه‌ر كه‌سانی دیکەدا ده‌بیننه‌وه‌، هه‌ر وه‌ك هەندێکی دیکەمان، ئەوانەی كه‌ مانه‌وه‌ی خۆیان له‌ ملدان به‌ ده‌سه‌ڵاتدا ده‌بیننه‌وه‌، پێویستمان بە سەرلەنوێ کۆمەڵایەتییبوونەوەی خۆمان هەیە، به‌وەی خۆمان بەهێز بکەین، بەبێ ئەوەی یاری زاڵبوون و ملکەچبوون بكه‌ین، بەوەی ئەوەی بەسەرمان دێت بگرینه‌ ده‌ست، به‌بێ کۆنترۆڵکردنی کەسانی دیکە. ناتوانرێت کارێکی وا بە هەڵبژاردنی كه‌سانی شیاو بۆ کارگێڕیی یا به‌ په‌یڕه‌ویکردن له‌ هێڵ و ڕێڕه‌وی پارتێك ئەنجام بدرێت: هەروەها بە دانیشتن و بیرکردنەوە لە تاوانەکانمان ئەنجام بدرێت. ئێمە بەخۆمان، خۆمان و دونیاکەمان سەرلەنوێ لە ڕێی چالاکییەکانمانەوە، لە ڕێی سه‌ركه‌وتنە بچووکەکانمان و هەڵه‌ و سەرکەوتنە هەرە گچکەکانمانەوە، چێ دەکەینەوە. هەموو ئەمانە لە کاتێکدا ڕوودەدەن، کە ئێمە به‌هێزتر و بەخۆمان پشتئەستووتر بین.

ئه‌گه‌ر ئانسێلما دێڵ ئۆلیۆ، ڕه‌خنه‌ی لە ئه‌زموونی کەسیی فێمینیسته‌ ڕادیكاله‌كان گرت، جورین چەند پرسیارێکی سەختی له‌مه‌ڕ پەیكەرەی ڕێكخراوەیی ورووژاند. سەرکوتی بێ پەیکەرە10 [Structurelessness] نیشانی ده‌دات، كه‌ هیچ گروپێكی بێ پەیکەرە ناتوانێت بوونی هه‌بێت و كه‌سانێك كه‌ ئه‌و پاگه‌نده‌یه‌ ده‌كه‌ن، خۆیان فریو ده‌ده‌ن. هه‌موو گروپه‌كان پەیکەرەیان هه‌یه‌؛ جیاوازی له‌ ئاشكرابوون و ئاشکرانەبوونیدایە. ئه‌گه‌ر شاراوه‌ بێت، دەستەبژی شاراوە بوونیان هه‌یه‌ و گروپه‌كه‌ كۆنترۆڵ ده‌كه‌ن – هەروەها هه‌ریەك لە ڕابه‌ران و ڕابەرییکراوان، نكۆڵی له‌ بوونی ئه‌و كۆنترۆڵه‌ دەكه‌ن یا به‌ درۆی دەخه‌نه‌وه‌. بۆ سەرکەوتن بەسەر ئەو گرفتەدا، پێویستە گروپه‌كان کراوە پێکبهێندرێن، پەیکەرەیان بۆ دەستپێڕاگەییشتنی ئه‌ندامه‌تی ئاشکرا بێت.

به‌ بۆچوونی من، هه‌ر فێمینیستێكی ئه‌ناركیست شیكردنه‌وه‌ و لێكدانه‌وه‌كەی ئەوی، تا ئەم خاڵە، لەوە بەولاوەتر نا، لا پەسەند دەبێت. چونكه‌ به‌و جۆره‌ی جورین وتی ”گروپه‌ بێپەیکەرە بێڕابه‌ره‌كان» له‌ كرداردا ناتوانن واوه‌تر له‌ قۆناخی قسه‌كردن، بەرەو کردەوە بڕۆن. نه‌ك ته‌نیا كراوەنەبوونی پەیکەرەی گروپەکان، به‌ڵكو بچووكنه‌بوونیان و پێدانه‌گرتنیان له‌ سه‌ر بەرزکردنەوەی ئاستی هوشیاری، ناکارای ده‌کردن.

جورین نه‌یگوت كه‌ گروپه‌كانی ژنان ده‌بێت پەیکەربەندییان به‌ شێوه‌ی قوچکەیی بێت. له‌ ڕاستیدا، ئەو بانگه‌وازی بۆ رابه‌ری دەکرد، ئەوەی كه‌ ”نانێوه‌ندییانه‌، کێشهاتەنی، كراوه‌ و كاتی” بێت؛ بۆ ڕێكخراوگه‌لێك بوو، كه‌ وەك وەڵامدانەوەی ڕێکخستن، دابه‌شكردنی ده‌سه‌ڵات له‌ نێوان زۆرێنه‌ی کەسەكان، نۆرەییوونی ئەرکەكان، هاوبه‌شیكردنی شاره‌زاییه‌كان و بڵاكردنه‌وه‌ی زانیاری و سه‌رچاوه‌كان، بنیات بنرێن. گشت بنچینە ڕێکخراوەییە باشه‌كانی ئه‌ناركیسته‌ کۆمەڵگەرا (سۆشیالیستە)كان! به‌ڵام نكۆڵیكردنی ئەو له‌مه‌ڕ ڕۆشنگه‌ری و حه‌زی ئەو بۆ ڕێكخراوه‌ هەرێمی و سه‌رتاسه‌رییە گه‌وره‌کان له‌ بنه‌ڕه‌ته‌وه‌ زۆر جەڕدراوانە بەشێك بوون لە شێوازە کۆنەکانی ئەنجامدانی شتەکان و به‌ شێوه‌یه‌كی نائاشکرا به‌ردوامی پەیکەرەی قوچکەیی لە لا پەسەند بوو.

گروپه‌ گه‌وره‌كان به‌ شێوه‌یه‌ك ڕێكده‌خرێن، كه‌ ده‌سه‌ڵات و بڕیاردان –به‌ كه‌مایه‌تییه‌ك ده‌سپێردرێن – هه‌ڵبه‌ته‌، مەگەر ئەوەی کەسێك قسه‌ له‌ تۆڕێكی ئاسۆیی هاوئاهەنگ له‌ هەرەوەزییە بچووكه‌كان بکات، ئەوەی کە ئەو ناوی نەهێناوە. گروپێكی وه‌ك (NOW) بەشەست هه‌زار ئه‌ندامه‌وه‌ له‌ ساڵی 1975دا، چۆن ده‌توانێت به‌و جۆره‌ ئه‌ركەکان بە نۆرەیی هه‌ڵسوڕێنێت، شاره‌زاییه‌كان هاوبه‌شیی بكات و مسۆگەر بكات، كه‌ هه‌موو زانیارییه‌كان و سه‌رچاوه‌كان له‌به‌رده‌ستی هه‌موواندا بن؟ بەدڵنیاییەوە كه‌ ناتوانێت. وه‌ها گروپگه‌لێك پێویستیان به‌ سەرۆك و لێژنه‌یه‌كی به‌ڕێوه‌به‌رایەتی و نووسینگه‌یه‌كی سەرتاسەری و ئه‌ندامه‌تییان هەیە، هه‌ندێك له‌ ئه‌ندامه‌كان لە گروپە خۆجێیەکاندان و هه‌ندێكی دیکەیان ئەندامی دابراو. هەژمارێکی کەم لە گروپگه‌لی ئاوا، دێمۆکراتی ڕاستەخۆی زۆریان تێدایە و زۆر کەمیان ئه‌ندامه‌كانیان فێری شێوازی نوێی كار و پەیوەندیگیری لەتەك یەکدی، دەکەن.

 كارایی داخاوییانە (ئەفسوسانە)ی سەرکوتی بێپەیکەرە ئەوە بوو، کە ڕێكخراوە گەورەکان و پەیکەرەی فەرمی و کاری ڕاستەوخۆ (direct action) سەرکەوتووانەی پێکەوەگرێ دا، به‌جۆرێك کە ئه‌و په‌یوه‌ندانه‌ی له‌ هۆشی زۆرێكدا جێگیر كرد. زۆرێك له‌ ژنان پێیانوابوو، كه‌ بۆ خەبات دژی ستەمی كۆمه‌ڵایه‌تی، بوونی ڕێكخراوێکی گه‌وره‌ پێویسته‌ و هه‌رچی گه‌وره‌تر بێت، باشتره‌. وێناکردنەکە ئەوەیە هێز له‌ به‌رامبه‌ر هێزدا بەرەنگاری دەکات: به‌ چەکی دژە ئاسمانی فیل ناكوژی و میرییه‌كی باوكسالاریش به‌ گروپێكی بچووك ناڕوخێت. بۆ ژنانێك كه‌ بەڵگەهێنانەوەی ”هه‌رچی گه‌وره‌تر به‌كارتر” په‌سه‌ند دەکه‌ن، هه‌ڵبژێری ڕێكخراوه‌ییان به‌ گەورەیی گروپگه‌لی لیبراڵی وه‌ك NOW یا ڕێكخراوه‌ سۆشیالیستییه‌كان كه‌ ڕێکخراوەی جەماوەردارن، سنووردار کراوە.

وەك لە زۆر شتدا، ئاوا بەرچاو دەکەوێت، کە لۆجیك هەڵەیە. ”ستەمی كۆمه‌ڵایه‌تی” ئامرازێکە، توندڕەوییەکی ترسناك و گەوجکەرە، دەزگەیەکی ڕۆنراوە، به‌ شێوەیەكی فراوان لە واتادا، هەمان ستەمە کە بەسەر زۆرێكماندا ڕوودەدات . به‌ڵام ئەوە گرنگ نییه‌، ستەمەکان تا چ ڕاده‌یه‌ك گشتگیر بن، یا تا چ ڕاده‌یه‌ك شیاوی پێشبینی بن، به‌ زۆری هه‌میشە له‌لایه‌ن كه‌سێكه‌وه‌، بەرامبەرمان دەکرێت – ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌سە وەك نوێنەری دەوڵەت، یا وەك ئەندامی نەژادی سەروەر، ڕەگەز یا چینێك دەستبەکار بێت. هێرشە گەورەکانی پۆلیس بۆ سەر کۆبوونەوەی هێزە کەمەکانی ئێمە، تەنانەت ئەفسەری پۆلیس یا سەرۆك (boss) یا هاوسه‌ر كه‌ بە ڕەگەزە پێشتر زاڵکراوەکەیەوە یا ڕۆلە ده‌سه‌ڵاتگه‌رایانەکەیەوە لە ساتە دیاریکراوەکانی ژیانی ڕۆژانه‌دا له‌ته‌ك ئێمه‌ سه‌روكاری هه‌یه‌. سەرکوتی ڕێكخراو (دەزگەییکراو) له‌ پێوانەیەکی فراوانتردا بوونی هه‌یه‌، به‌ڵام به‌ ده‌گمه‌ن پێویستی بە هێڕشكردته‌سه‌ر له‌لایه‌ن گروپێكی گه‌وره‌وه‌ هەیە (له‌ راستیدا به‌ ده‌گمه‌ن ده‌توانرێت هێرشتی بكریێه‌ سه‌ر). تاكتیكه‌كانی جه‌نگی گەریلایی لەلایەن گروپە بچووكه‌كانەوە – هه‌ندێك جار ته‌نانه‌ت له‌لایه‌ن تاکە كه‌سێكه‌وه‌ – له‌م باره‌وه‌ زۆر بە جوانی تۆڵە دەکەنەوە.

كاراییه‌كی نه‌خواستراوی دیکەی ئاوەزی سەرکوتی بێپەیکەرە، دانەدان (تغذیة) بوو بە ئه‌ناركیسته‌ كڵێشه‌ییه‌كان stereotypes (خه‌ڵكی تا برسی نه‌بێت، هیچ قوت نادات). ( بێگومان، لە باری ئاساییدا خه‌ڵكی تا برسی نه‌بێت، هیچ قوت نادات.)، له‌ ڕاستیدا سۆشیال ئه‌ناركیسته‌كان دژی پەیکەرە ( structure) نین: ته‌نانه‌ت دژی ڕابه‌ریش نین، به‌مه‌رجێك هیچ بەرتەری و پاداشتێك له‌ ئارادا نه‌بێت،كاتیی بێت، سنووردار بێت، بۆ ئه‌ركێکی دیاریكراو بێت. سەرەڕای ئەوەش، ئه‌ناركیستەکان كه‌سانێکن، کە ده‌یانه‌وێت پێکهاتەی قوچکەیی هەڵوەشیننەوە، به‌ زۆری هەمیشە كلێشه‌یی بوون، كه‌ هیچ پەیکەرەیەكیان ناوێت. به‌داخه‌وه‌ ژنانی ئه‌ناركیست بە بێسەرەوەبەرەیی دەستەیەك، کە بەبێ ئاراسته‌ی دیاریکراو ده‌ڕۆن، وێنا کراون. بۆ نموونه‌ له‌ ساڵی 1976دا، کوێست «Quest» چەند پەرەگرافێکی لە هه‌ڤپه‌یڤینێك، کە له‌ته‌ك شارلۆت ببەنج «Charlott Bunch» و بێڤێرلی فیشه‌ر «Beverly Fisher» تۆڕی ڕادیۆیی فێمینیست له‌ ساڵی 1972 دا ئه‌نجامی دابوو، دووباره‌ بڵاوی كرده‌وه‌. بە شێوەیەك، کە سه‌رنجراكیشترین به‌شی هه‌ڤپه‌یڤینه‌كه‌ ئه‌وه‌ بوو، كه‌ دەرهێنەرانی کوێست هه‌ستیان كرد، كه‌ هێشتاكه‌ له‌ ساڵی 1976دا پرسەكان بابه‌تی ڕۆژن. 11 (“ئێمه‌ هه‌مان تێکشکانی ڕابه‌ری و پیاهەڵدانی بێپەیکەرەیی پێنج ساڵ له‌وه‌وبه‌ر دەبینین” ل. 13). به‌ڵام ئه‌وه‌ی كه‌ بەنج Bunch لەو بارەوە له‌و سه‌رده‌مه‌دا وتی، زۆر سه‌رنجڕاكێشیش بوو: بەپێی قسەکانی ئەو، پێداگرتن له‌سه‌ر چاره‌سه‌ری گرفتی پەیکەرە و ڕابه‌ری “ئارەزوویەكی به‌هێزی ئه‌ناركیستی، ئارەزوویەکی باش بوو، به‌ڵام ناكه‌تواری (ناواقیعی) بوو” (ل. 4). ئه‌ناركیستانێك كه‌ خەریکە بە ”ناكه‌تواربین” ناو ببرێن، تێده‌گه‌ن كه‌ ناكه‌توارییبوونەکە سەراپا له‌و گرفتانەدایە، كه‌ بزاڤی ژنان له‌ خۆڕێكخستنی خۆیدا له‌ته‌كیان ڕووبه‌ڕوو بووە: گرفتەکانی ڕابه‌رایەتی شاراوە، گرفته‌كانی هه‌بوونی ”ڕابه‌رەکان” کە لەلایەن ڕاگه‌یانده‌كانەوە دەسەپێندرێن، دژواری پەیوەندیگرتن لەتەك ژنانێکی هۆگر، به‌ڵام ناوابەستە (غیر ملتزم)، لە زۆری نوێنەرایەتی ژنان چینی نێوه‌نجیدا، كه‌ کاتی زۆریان بەدەستەوە هەبوو، گرفتی بێ فۆرمی بزاڤه‌كه‌، گرفتی كه‌مبوونی گروپه‌كانی كار، كه‌ ژنان ده‌یانتوانی پێوه‌یان په‌یوه‌ست بن، گرفتی دژایه‌تی له‌ته‌ك ژنانێك كه‌ حەزیان دەکرد خۆیان وه‌ك ڕابه‌ر یا پێشڕه‌و نیشان بده‌ن. تۆمه‌تنامه‌یه‌كی قورس! تاکو هەنووکە ئه‌م گرفتە زۆر کەتوارییانە، نه‌ ئه‌ناركیزم بووته‌ هۆی سەرهەڵدانیان، نه‌ له‌لایه‌ن پێشڕەوایەتییەوەAvantgardismیا ریفۆرمیزمه‌وه‌ چارەسەر نەکراون. بە لێدانی له‌زگه‌ی ”ئه‌ناركیزم” له‌ گرفتە ڕێكخراوه‌ییەکان، فێمینیستەکان چاوپۆشییان لە سوونەتە (tradition) دەوڵەمەندەکانی ئه‌ناركیزم كردووه‌ ، ئەمە له‌ کاتێکدا، کە هاوکات چارەسەرگەلێك پێشنیار دەکەن كه‌ ئه‌ناركیستین– هه‌رچه‌نده‌ له‌ رواڵه‌تدا وا دەردەکەوێت کە نازانن -. بەنج و فیشه‌ر شێوەیەك (مۆدێلێك) له‌ ڕابه‌رایەتیان هێناوه‌ته‌ پێشه‌وه‌، كه‌ تێیدا هه‌موو كه‌سێك له‌ بڕیارداندا به‌شداره‌ و ڕابه‌رایەتی بۆ بارێکی دیاریکراو دەستنیشانکراوە و لە ڕووی كاتەوە سنوودارە. فیشه‌ر له‌سەر ”ڕابه‌رایەتی قوچکەیی كه‌ له‌به‌رامبه‌ر ئه‌ندامگیری فراواندا وه‌ڵامده‌ره‌وه‌ نییه‌»ڕه‌خنه‌ لە «NOW» ده‌گرێت (p. 9)، هەروا بەنچ ڕوونی دەکاتەوە: ”ڕبه‌رایەتی واته‌ که‌سەکان دەستپێشخەری دەکەن، كاروبارەكان دەگرنە ئەستۆ، بۆ دەستپێکردنی شتێك بۆچوون و وێناکردنیان هه‌یه‌، هەروەها لە بواری جۆراوجۆردا شاره‌زایییان نیشاندەدەن» (ل.8) چۆن پێشنیار دەکەن، ئێمە بەر بگرین لە بێده‌نگی ژنان له‌ چوارچێوەی تێگەیشتنە هه‌ڵه‌کاندا لە یه‌كسانیخوازی؟ ”ته‌نیا ڕێگه‌یه‌ك كه‌ ژنان ده‌توانن هێنانه‌خواره‌وه‌ی ژنانێك كه‌ به‌هێزن، ڕابگرن، ئه‌وه‌یه‌ كه‌ خۆیان به‌هێز بكه‌ن» (ل.12). یا به‌و جۆره‌ی كه‌ پێشتر وتمان کەسانی به‌هێز، پێویستیان به‌ ڕابه‌ر نییه‌.” بۆ پێشه‌وه‌!

پەراوێز:

7. Lilith’s Manifesto, from the Women’s Majority Union of Seattle, 1969. Reprinted in Robin Morgan (ed.), Sisterhood is Powerful. N.Y.: Random House, 1970, p.529.
8. The best and most detailed description of the parallels between radical feminism and anarchist feminism is found in Kornegger, op cit.
9. The speech is currently available from KNOW, Inc.
10. The Second Wave, 2:1, 1972.

11. “What Future for Leadership?”, Quest, 2:4, Spring 1976, pp.2-13.

بۆ خوێندنەوەی سەرچاوە ئینگلیزییەكەی :

http://www.anarcha.org/sallydarity/CarolEhrlich.htm

ئەم بابەتە لە سایتی (خوشە) وەرگیراوە و بەداخەوە چەند ساڵە لە ئارادا نەماوە. لە وەرگێرانیدا بۆ سەر زمانی کوردی، لەتەك دەقە ئینگلیزییەکەی بەراورد کراوە.

Carol Ehirlich
Û. Le farsîyewe

Beşî yekem:

Grîman to jnêkî le komellgeyekî sermayedarîda. Le gişt layêkewe serqallît: kar, lîstî bjardin, hawser (ya hawserî pêşîn), wane û xwêndgey mnallan, karî nêwmall, cwan bûn, naşîrînî, meyserbûn, meysernebûn (corêk le piştigwê xistin) û … Eger lemerr hemû emane û ewey çon letek yek pêkhatûn û guncawn û ewey debêt çi ştêk bgorrdirêt, bîrt kirduwetewe û bo derbrrînî babete serekîyeke be dway wajegelêkda degerrêy, egerî ewe heye ”fêmînîzmî soşyalîstî” bxeyterrû.1

Hemû nîşanekan eme piştrast dekenewe, ke ”rabûn”î zorêk le jnan leberamber griftî hellawardinî regezî, fêmînîzmî soşyalîstî wek rêgeçareyek leberçaw degrin. Ewrroke ”soşyalîzm” (le nmûne sernicrrakêşe corawcorekanîda) bo zorêk le xellk nasrawe, çunke qsey frey bo kirdin pêye: awirrdanewe le kargeran, xerwarêk le tîorîye şorrşigêrrekan, ke xellkî detwanin piştyan pê bbestin ( çi xwêndbinyanewe ya neyanxiwêndibnewe) û weha nmûnegelêkî berdest le wlatanî pîşesazîykraw, ke be şîweyekî cyawaz le wlate yekgirtuwekanî emerîka û hawpeymananî binyatinrawn.

Bo zorêk le fêmînîstekan, soşyalîzm lew ruwewe ke bellênî kotayîhênan be nayeksanî abûrîy be jnanî karger dedat, sernicrrakêşe. Letek eweşda, soşyalîzm le hemankatda le beramber kallbûnewey rwange radîkallekanî xoy hellwêst werdegrêt, bew beşe le jnan ke pêyanwaye lêkdaneweyekî tewaw fêmînsitî natwanêt gişt nayeksanîyekan bigrêtewe, bellênî têrrwanînêkî kraweter dedat.

Bem pêye bepêy ew bellgane, jnan bîr lewe dekenewe ke aya ”fêmînîzmî soşyalîstî” wek rwangeyekî ramyarî, bekellk dêt ya na. Lewe deçêt fêmînîste soşyalîstekan hem awezgîr û hem radîkall bin; layenî kem ewendey bzanrêt zorbeyan le beramber dawî sazan û xopersitî, ke jmareyekî berçawî jnan têy dekewn, hestêkî nerêyî behêzyan heye.

Bo zorêk le ême ke kemtir xeyallîyn, wênakirdnî xêllî amazon, be supayek le jnanî behêzî xêll, ke berew awabûnî xor bcengin, lewaneye naketwarî û bêsûd bêt. Babetêkî peygîranetir, grîmaney hoşîy zall beramber be xwawende gewrekan û nîşanekanî dîkey hawcorpersitî, cadû, bangkirdnî gyane. Min wek fêmînîstêk ke xemî gorrînî pêkhatey komellgeme, em babete bêzyan nabînim.

Babetî yekem: zyatir le çwar sed (400) jin le aprîlî 1976da çûne bostin, taweku le konifransî gyanîy jnan (women’si spiritualitiy conference) ke beşêkî zorî bo lêkollînewe lew babetaney baskran terxan krabû, beşdarîyan kird. Aya nedekra wzey srudekan, ke cêgey dwayîn awazekanî serkewtinyan degirtewe û kargegelî fêrbûnî semay zig û berpakirdnî boney ayînî mangane, le karêkî baştir û jnanetirda xerc bikraye?

Babetî duwem: layenî kem bepêy rageyandinî rojnameyekî fêmînîstî, desteyek le jnanî leşifroş (sêksifroş) hewllyan da ke (Susan Saxe) le zîndan derken. Eger ewan rastgoyane pêyanwabû, ke weha karêk ew azad dekat, kewate begşitî le ketwaryeweye ke le fşarekanî komellgey pyawsalarewe dûr bûn. Herweha eger birryar bû , ke ewe gallteyekî dillxoşker bêt, ey boçî hîç kes bewe pênakenêt?

Metrisîyek ke lelayen rîformîzmewe herreşe le hogrî jnan dekat, le yarîyekanî bangkirdnî gyan fre gewretre. Min dezanim ke ”rîformîst” derbrrînêke detwanrêt le zor rêgewe bekar bibrêt, ke hîçkamyan ne berrêzn û ne ewendeş besûd. Be giştî bo derbrrînî nyazpakî tak, ya bo derbrrînî ewey her core çalakîyekî ramyarî çun yek, bê nirxe, leber ewey ke karî ramyarî le xudî xoyda şyawî allugorre. Le welamda, hendêk le fêmînîstekan be şêweyekî bawerrpêhênerane deryanxistuwe, ke core drustekanî rîform detwanin bzavêkî radîkall binyat bnên.2

Bem şêwe hendêk le hellwêstigîrîyekanî rîformîstekan wzey jnan be fîrro deden, çawerwanî allugorrî gewre drust deken û lewêwe ke naytwanin, frîwderane û têkderaneye. Baştirîn (ya xraptirîn) nmûne, têkoşanî hellbjardnekane. Hendêk le soşyalîstekan lejêr karayî nîşanegelî”pêşkewtinî hengaw be hengaw” dekewne em dawewe. To natwanît be amrazî naazadîxwazane xot azad bkeyt. Hellbjardinî grupêk le ramyarkaran (çendî xuşkaneş bêt) bo berêwebirdnî rêkixrawe kone bêkellkekan, ke dwacar êwe berêwe deben, ştêk nabaêyte pêşewe. Katêk ke rêkixrawî nîştmanî kobûnewey zorîney jnan(National Organization of Women’si Majoritiy Caucus) ballî gewrey ew rêkixrawe be heman amrazgel ke ramyarîyekanî hellbjardin deygirneber, dawa le jnan dekat, ke peyrrewî lewan (le derçûn le rewtî bnerretî şorrş) bken,  hemuwan le qulayîda, çi ewey ke pêştir hebuwe û çi eweyş ke henûke  heye, ro deçin.

Şêwekanî hellbijradin dawgelêkî aşkray rojanen. Tenanet hendêk le naradîkallekan fêrbûn dûreperêzyan lê bken. Ştêkî zîrekaney dîke, derkewtinî sermayedarîyye le lêjnekanî twanay abûrî jnanda. Bo nmûne torrî abûrîy fêmînîstî (Feminist Economic Network) leberçaw bigrin. Em nawe be asanî detwanêt frîwtan bdat. Le rwalletda torrêk bû le çalakîye bazirganîye cêgrewekan be mebestî labirdnî sermayedarî le rêgey pêkewenanî abûrî xobesêtî bo jnan. Eme bawerrêkî frîwderaneye. Letek eweşda yekemîn projey gewre (FEN) le eprîlî 1976da le dîtorît (Detroit) krayewe. Be bjardinî sallane 100 dolar wek abûney endametî, jnanî endam deyantwanî le melewangey taybetî mele bken, le barî taybetîda xwardnewe bxonewe û le le komellêk le kogakanda be daşkandnewe ştumek bikrrin. FEN Be fermanberanî xoy bo her katjêrêk kar 2.5 dolarî debjard. Lawra brawn, berêweberî  FEN em hengawey be ”seretay şorrşî abûrî jnane” nawbird.3

Lew katewey ke lezgey ”şorrş” bew telleke konewe ( şêwe hellbjardnekan û sermayedarî)ewe nrawe, wajey şorrş pêçewane buwetewe. Cêy sersurrman nîye, bo zorêk le jnan ke nayanewêt leşifroş, cengaweranî seretayî, sînator ya giçke sermayedar bin, belam deyanewêt le binyatnanî komellgeyekî allugorr kirdûda, hellawerdne regezîyekan kotayî pêbhênin, ballî enarkîstîy fêmînîzm bkene serçawey zulallî şorrş. ”fêmînîzmî enarkîstî” deytwanî çwarçêweyekî tîorî be pît bxaterrû, bellam zorêk le fêmînîstekan tenanet nawîşyan nebîstuwe ya egerîş bîstibêtyan behelle wek rêkixrawî hawpiştî pyawanî narincokhawêjyan leberçaw girtuwe.

Fêmînîzmî soşyalîstî, buwete xorakî komellêk le rêkxistne ramyarîyekan, lelayekewe le grupe çepe sunetîyekanewe, grupgelî wek partî komunîstî şorrşigêrr (Revolutionary Communist Partiy) ya heman yekêtî şorrşigêrî pêşû (Revolutionary Union), yekêtî oktober  (October League) û partî kargeranî cîhanî (International Partiy Workers) nzîke û hendêk car amêteyan buwe, ke jnanêkî fre kemyan têdaye. Lelayekî dîkewe, jnanêkî zor berew rêkxistne hellbjardinîye çewtuçewêllekan, ke lelayen grupe çepe nwêye tazeserhelldawekanî wek bzûtnewey nwêy emêrîkayî (New American Movement) ya le rêgey yekêtîgele serbexokanî jnanewe, rakêş dekrên.

Fêmînîste soşyalîstekan nwêyekan destyan dawete bangewazêkî peygîr û şyawî derkkirdin bo peywestibûnî jnanî bêlayen be rîzekanî xoyanewe. Le beramberda, grupe çepe kone perrgîrekan bîrokey pêkewekarkirdnî jnanî harregezbaz, cyaxwazekan û pêkhate corawcorekanî dîke û fêmîniste nawazekan letek mîratbere resenekanî markis, trotsikî (herçend trotsikîstekan şyawî leberçawgirtin nîn), stalîn û mawo be şêweyekî giştî, retdekenewe. Zorbeyan bîrokey perjane ser gişt pirsekanî jnan lelayen bzavî jnanî serbexowe, retdekenewe. Be têrrwanînî ewan, em bzave taybete be jnanî borcwa (dzêwtirîn wajey markîstekan), ke sergermî “karî xoyan”ni û eme “çînî karger dabeş dekat”. Çunke bepêy bnemay têrrwanînî bawyan, lenaw çînî kargerda, mêşk lawaztirîn kesan hen. Hendêkyan hestêkî hêstiryaneyan beramber jnanî hawrregezbaz (Lesbian) heye: dyartirînyan (yekêtî oktober) û (partî komunîstî şorrşigêrr)n, ke hellbet tenya emane nebûn. Lem ramyarîyeşda wek zorêkî dîke, hêllî dje jnanî harregezbazî wlatanî komunîstî degîrdirêteber. Bo nmûne partî komunîstî şorrşigêrr (R.C.P) le sallekanî seretay 1970da, le beyannameyekda ( ke bo rojanî pêş pêkhatnî part degerrêtewe ,katêk ke hêşta yekêtî şorrşigêrrî caran bû) boçûnekanî xoy bllawkirdewe û lewêda raygeyand hawrregezbazan “le qullayî zelkawî bogen û nizmîy borcwazîda roçûn” û azadî hawrregezbazan “djî çînî karger û djî şorrşe”. Hîçkam le grupe çepe konekan letek em pirseda, ke jnan le derewey çwarçêwey prolîtaryaş lejêr fşardan, beasanî boyan qutnadrêt. Hellbete ”çînî krêkar pêşrrewe” boxoy çemkêkî sernicrrakêşe: le kêşmekêşe henûkeyyekanî nêwan çepekanda em çemke le kargeranî berhemhênerewe destipêdekat, ta degate her kesêk ke hêzî karî le beramber krêyekda defroşêt ya herkesêk ke guzeranî be kesanî dîkewe bestrabêtewe. Eme nzîkey hemûman degrêtewe. ( Dey başe, eger leseda newedî danîştwanî dewllete yekgirtuwekanî emrîka pêşrrewn, boçî taêstake şorrş rûynedawe?)

Fêmînîste soşyalîstekan nwêyekan le hemû rêgeyekî dahêneranewe hewilldeden hesteyekî nawendîy le bîrkirdnewey markisîst- lînînîst pêkbihênin, le emrroda bîparêzn û be fêmînîzmî radîkallî xoyanewe muturbey bken. Hendêkcar serencamî naasayî letek xoyda dehênêt. Le culay 1975da, jnanî bzûtnewey nwêy emrîkayî û jmareyek le grupe serbexokan, yekemîn konifransî nîştmanî (sertaserî)yan lemerr fêmînîzmî soşyalîstî xoyan best. Betaybet ewey ke beşêweyekî frawan lebareyewe pagende nekrabû, belam hemuwan le dîtnî zorî komellî jnan (zyatir le şessed kes û jmareyekî fretrîş gerabûnewe) ke deyanewîst pşûy kotayî heftey 4î culay le (Yellow Sipring )î ohayo beser bern, seryan surrmabû.

Bexwêndnewey deqî wtarekanî konifranis û herweha boçûngelî corawcor ke lelayen jnanî amadewe nûsrabûn, 4 rûn nîye ke wênakirdnî rêkxeranî konifranseke le xistnerûy nawnîşaneke “fêmînîzmî soşyalîstî” çî buwe. Binçînekanî yekparçeyî ke pêş konifranseke amade û rêkixraw bûn dû şityan degirte xo, ke herdem letek fêmînîzmî radîkall dehatnewe û le rastîda nîşanderî bîruboçûnî tewaw nakok be rwangey soşyalîstîyn. Binçîney yekem dellêt : “ême pêdawîstî bûnî bzûtnewe serbexokan derk dekeyn û lenêw bzavî şorrşigêrraneda piştîwanîyan lê dekeyn”. Binçîney duwem dellêt “ême dan beweda denêyn, ke corekanî fşar, çe nejadî, çînayetî, regezî, ya hawrregezbazî[jnan/ û.k] letek yek serukaryan heye û xebat bo azadbûn lejêr ew fşaraneda, debêt pêkewe û be harîkarî encam bidrêt”. Binçîney sêyem, tenya pence bo ewe radekêşêt ”fmînîzmî soşyalîstî sitratîjêke bo şorrş” û çwaremîn binçîne bangewazkirdne bo dyalogkirdin ”be nêwerrokî têkoşan û yekêtîyewe”.

Hellbete, eme têkelleyekî bawerrnekerdenîye le komellêk bnemay sernicrrakêş- lîstêke ke be kirdewe bangewazî hemuwan dekat. Bellam katêk fêmînîste soşyalîstekan, be şêweyekî serekî lepênaw bzavî jnanî serbexoda debêt û katêk ke dellên stemî çînayetî yekêke le serkutgerîyekanî dîke, nek gringtir le ewanî dîke, îdî (bew core ke rexnegranî markisîst dellên) çîdîke eme be soşyalîzm dananrêt.

Sererray eweş, fêmînîste soşyalîstekan ta kotayî rê hawrray bernamekanî fêmînîzmî radîkall nîn. Eger hawrra buwayên, debû em bnemayey dîkeyş qbull bken ke : pêkhate na- quçkeyyekan bo kirdey (praktîkî) fêmînîstî pêwîstin. Hellbete girtneberî eme bo hendêk le soşyalîstekan zor sexte. Bellam eme ewe degeyênêt, ke fêmînîzmî radîkall letek yekêk le corekanî enarkîzm zor nzîktre ta letek soşyalîzm. Ew coreş, enarkîzmî komellgera (herweha be enarkîzmî komungeraş nasrawe) nek letek corekanî dî wek takgera ya enarko – kapîtalîst.

Eme bo ew fêmînîstaney ke letek bnema enarkîstîyekan aşnan, babetêkî taze nîye. Bêcge le hejmarêkî kem le fêmînîstekan. Eme şyawî têgeyiştne, ke enarkîzm lenêwan rojnamegerîy bed û perdepêdrawîda şêwênrawe. Eger fêmînîstekan letek enarkîzm aşna buwayên, weha peygîrane wek amrazêk bo xebat djî stemî cênderî neyanderrwanîye soşyalîzm. Fêmînîstekan naçarn, beramber her tîorîyekî komellayetî ke be komellêk raber û peyrrewgerewe lkêndrawe, gumanî xrab bken, ewe gring nîye ke ew pêkhate nawendgerayîye ta çi endazeyek hewilldedat dêmokratane reftar bkat. Jnanî hemû çînekan, hemû nejadekan û hemû barekanî jyan, demêke be xwastî kotayîhênan be zallbûn geyîyiştûn, ke çîdîke amade nîn cêge raberanî henûkeyî be desteyekî dîke bgirnewe. Ême dezanîn ke desellat le destî kêdaye û  (kemokeyekî nawaze nebêt) ke le ême nîye.

Zorêk le fêmînîstanî enarkîstî hawçerx roşnayyan xistuwete ser peywenîyekanî nêwan enarkîzmî komellgera û fêmînîzmî radîkall. Layn farow (Lyinne Farrow) lem barewe wtuyetî: fêmînîzm ewe kirdeyî dekatewe, ke enarkîzm bangewazî bo dekat. Pêgî koringer (Peggiy Kornegger) lew birrwayedaye, ke ” salanêke fêmînîstekan çi le tîorî û çi le kirdarda be şêweyekî naagane enarkîstin”. Herweha marya leytin(Marian Leighton) radegeyênêt, ”amancî xopallawtin le fêmînîstî radîkalewe bo fêmînîzmî enarkîstî, xoy le xoyda hengawêkî gewreye le berewpêşbirdnî huşyaraney tîorîda. 5

Ême xomuxtarî binyat denêyn        We build autonomiy
Rewtî herdem rû le geşey djebaw         The process of ever growing syinthesis
Bo hemû gyanleberêk.            For every living creature
Ême bllawdekeynewe                 We sipread
Xobexoyî û dahênan                 Spontaneitiy and creation
Ême fêr debîn xoşî azadî             We learn the joys of equalitiy
Xoşî peywendî                 Of relationishipis
Bebê zallbûn                     Without dominance
Lenêw xuşkanda.                 Among sisters
Ême zallbûn helldeweşêninyewe         We destroy domination
Le hemû şêwekanîda.                In all itis formis

Em srûde le rojnamey fêmînîstî radîkall ”ewe min nîm xoşewîstim”6 derkewt, ke serdêrrî hemû laperrekanî ”kotayî be plewpaye bhênin” dexate rû. Herçende nîşanîy rojnameyekî enarkîst (ya enarko-fêmînîst)î lê nedrabû, bellam peywendîyekan dyarn. Ew rojname bellgeyek bû leser bzavî azadîbexşî jnan le salanî seretay bujaneweyda, herwa  eme heman krokî behadare, ke eger têkelley fêmînîste soşyalîstekan, rîşe dabkutêt; eger peristnî xudawend ya netewey jnanî hawrregezbaz, jnan bbene ser ew birrwayey, ke pêşwazî le şêwe tazekanî zallbûn (dominance) û mildan pêy bken ya tenanet bexoyan berpay bken, le dest deçêt.

Perawêzekan:

1. BArbara Ehrenreich, “What is Socialist Feminism?”, Win Magazine, June 3, 1976, p.4.
2. THe best of these argumentis I’ve encountered are “Socialist Feminism; A Sitrategiy for the Women’si Movement”, biy the Hiyde Park Chapter, Chicago Women’si Liberation Union, 1972; and Charlotte Buncih, “The Reform Tool Kit”, Quest, 1:1, Summer 1974, pip.37-51.
3. REportis biy Polly Anna, Kana Trueblood, C. COrday and S. TUftis, The Fiftih Estate, May, 1976, pip. 13, 16. THe ” revolution” failed: FEN and itis club shut down.
4. PEople who are interested in reading reportis of the conference will find them in almost every feminist or socialist newispaper that appeared in the montih or so after July 4tih. SPeeches biy Barbara Ehrenreich, Michelle Russell, and the Berkeley-Oakland Women’si Union are reprinted in Socialist Revolution, No. 26, October-December 1975; and the speech biy Charlotte Buncih, “Not for Lesbianis Onliy”, appears in Quest, 2:2, Fall 1975. A Thirtiy-minute audiotape documentary is available from the Great Atlantic Radio Conispiraciy, 2743 Mariyland Avenue, Baltimore, Mariyland 21218.
5. FArrow, “Feminism as Anarchism”, Aurora, 4, 1974, p.9; Kornegger, “Anarchism: The Feminist Connection”, Second Wave, 4: 1, Sipring 1975, p.31; Leighton, “Anarcho-Feminism and Louise Michel”, Black Rose, 1, April 1974, p. 14.
6.  DEcember, 1, 1970, p.11.
Bo xwêndnewey serçawe îngilîzîyekey :
Hittp://wwiw.anarcha.org/salliydaritiy/CarolEhirlich.htim

Em babete le saytî (xuşe) wergîrawe û bedaxewe çend salle le arada nemawe. Le wergêranîda bo ser zmanî kurdî, letek deqe îngilîzîyekey berawrid krawe.

سۆشیالیزم، ئەناركیزم و فێمینیزم

Carol Ehrlich

و. لە فارسییەوە

بەشی یەکەم:

گریمان تۆ ژنێكی لە كۆمەڵگەیەكی سەرمایەداریدا. لە گشت لایێكەوە سەرقاڵیت: كار، لیستی بژاردن، هاوسەر (یا هاوسەری پێشین)، وانە و خوێندگەی مناڵان، كاری نێوماڵ، جوان بوون، ناشیرینی، مەیسەربوون، مەیسەرنەبوون (جۆرێك لە پشتگوێ خستن) و … ئەگەر لەمەڕ هەموو ئەمانە و ئەوەی چۆن له‌ته‌ك یەك پێكهاتوون و گونجاون و ئەوەی دەبێت چ شتێك بگۆڕدرێت، بیرت كردووەتەوە و بۆ دەربڕینی بابەتە سەرەكییەكە بە دوای واژەگەلێكدا دەگەڕێی، ئەگەری ئەوە هەیە ”فێمینیزمی سۆشیالیستی” بخەیتەڕوو.1

هەموو نیشانەکان ئەمە پشتراست دەكەنەوە، كە ”رابوون”ی زۆرێك لە ژنان لەبەرامبەر گرفتی هەڵاواردنی ڕەگەزی، فێمینیزمی سۆشیالیستی وەك ڕێگەچارەیەك لەبەرچاو دەگرن. ئەوڕۆكە ”سۆشیالیزم” (لە نموونە سەرنجڕاکێشە جۆراوجۆرەكانیدا) بۆ زۆرێك لە خەڵك ناسراوە، چونكە قسەی فرەی بۆ كردن پێیە: ئاوڕدانەوە لە كارگەران، خەروارێك لە تیئۆرییە شۆڕشگێڕەكان، كە خەڵكی دەتوانن پشتیان پێ ببەستن ( چ خوێندبنیانەوە یا نەیانخوێندبنەوە) و وەها نموونەگەلێكی بەردەست لە ولاتانی پیشەسازییكراو، كە بە شیوەیەکی جیاواز لە ولاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا و هاوپەیمانانی بنیاتنراون.

بۆ زۆرێك لە فێمینیستەكان، سۆشیالیزم لەو ڕووەوە كە بەڵێنی كۆتاییهێنان بە نایەكسانی ئابووریی بە ژنانی كارگەر دەدات، سەرنجڕاكێشە. له‌ته‌ك ئەوەشدا، سۆشیالیزم لە هەمانكاتدا لە بەرامبەر كاڵبوونەوەی ڕوانگە ڕادیكاڵەكانی خۆی هەڵوێست وەردەگرێت، بەو بەشە لە ژنان كە پێیانوایە لێكدانەوەیەكی تەواو فێمینستی ناتوانێت گشت نایەكسانییەكان بگرێتەوە، بەڵێنی تێڕوانینێكی كراوەتەر دەدات.

بەم پێیە بەپێی ئەو بەڵگانە، ژنان بیر لەوە دەكەنەوە كە ئایا ”فێمینیزمی سۆشیالیستی” وەك ڕوانگەیەكی ڕامیاری، بەكەڵك دێت یا نا. لەوە دەچێت فێمینیستە سۆشیالیستەكان هەم ئاوەزگیر و هەم ڕادیكاڵ بن؛ لایەنی كەم ئەوەندەی بزانرێت زۆربەیان لە بەرامبەر داوی سازان و خۆپەرستی، كە ژمارەیەكی بەرچاوی ژنان تێی دەكەون، هەستێكی نەرێیی بەهێزیان هەیە.

بۆ زۆرێك لە ئێمە كە كەمتر خەیاڵیین، وێناكردنی خێڵی ئامازۆن، بە سوپایەك لە ژنانی بەهێزی خێڵ، كە بەرەو ئاوابوونی خۆر بجەنگن، لەوانەیە ناكەتواری و بێسوود بێت. بابەتێكی پەیگیرانەتر، گریمانەی هۆشیی زاڵ بەرامبەر بە خواوەندە گەورەكان و نیشانەكانی دیكەی هاوجۆرپەرستی، جادوو، بانگكردنی گیانە. من وەك فێمینیستێك كە خەمی گۆڕینی پێكهاتەی كۆمەڵگەمە، ئەم بابەتە بێزیان نابینم.

بابەتی یەكەم: زیاتر لە چوار سەد (400) ژن لە ئاپریلی 1976دا چوونە بۆستن، تاوەكو لە كۆنفرانسی گیانیی ژنان (women’s spirituality conference) كە بەشێكی زۆری بۆ لێكۆڵینەوە لەو بابەتانەی باسكران تەرخان كرابوو، بەشدارییان كرد. ئایا نەدەكرا وزەی سرودەكان، كە جێگەی دوایین ئاوازەكانی سەركەوتنیان دەگرتەوە و كارگەگەلی فێربوونی سەمای زگ و بەرپاكردنی بۆنەی ئایینی مانگانە، لە كارێكی باشتر و ژنانەتردا خەرج بكرایە؟

بابەتی دووەم: لایەنی كەم بەپێی ڕاگەیاندنی ڕۆژنامەیەكی فێمینیستی، دەستەیەك لە ژنانی لەشفرۆش (سێکسفرۆش) هەوڵیان دا كە (Susan Saxe)لە زیندان دەركەن. ئەگەر ئەوان راستگۆیانە پێیانوابوو، كە وەها كارێك ئەو ئازاد دەكات، كەواتە بەگشتی لە كەتواریەوەیە کە لە فشارەكانی كۆمەڵگەی پیاوسالارەوە دوور بوون. هەروەها ئەگەر بڕیار بوو ، كە ئەوە گاڵتەیەكی دڵخۆشكەر بێت، ئەی بۆچی هیچ كەس بەوە پێناكەنێت؟

مەترسییەك كە لەلایەن ریفۆرمیزمەوە هەڕەشە لە هۆگری ژنان دەكات، لە یارییەكانی بانگكردنی گیان فرە گەورەترە. من دەزانم كە ”ریفۆرمیست” دەربڕینێكە دەتوانرێت لە زۆر ڕێگەوە بەكار ببرێت، كە هیچكامیان نە بەڕێزن و نە ئەوەندەش بەسوود. بە گشتی بۆ دەربڕینی نیازپاكی تاك، یا بۆ دەربڕینی ئەوەی هەر جۆرە چالاكییەكی رامیاری چون یەك، بێ نرخە، لەبەر ئەوەی كە كاری رامیاری لە خودی خۆیدا شیاوی ئاڵوگۆڕە. لە وەلامدا، هەندێك لە فێمینیستەكان بە شێوەیەكی باوەڕپێهێنەرانە دەریانخستووە، كە جۆرە دروستەكانی ریفۆرم دەتوانن بزاڤێكی رادیكاڵ بنیات بنێن.2

بەم شێوە هەندێك لە هەڵوێستگیرییەكانی ڕیفۆرمیستەكان وزەی ژنان بە فیڕۆ دەدەن، چاوەروانی ئاڵوگۆڕی گەورە دروست دەكەن و لەوێوە كە نایتوانن، فریودەرانە و تێكدەرانەیە. باشترین (یا خراپترین) نموونە، تێكۆشانی هەڵبژاردنەكانە. هەندێك لە سۆشیالیستەكان لەژێر كارایی نیشانەگەلی”پێشكەوتنی هەنگاو بە هەنگاو” دەكەونە ئەم داوەوە. تۆ ناتوانیت بە ئامرازی نائازادیخوازانە خۆت ئازاد بكەیت. هەڵبژاردنی گروپێك لە رامیاركاران (چەندی خوشكانەش بێت) بۆ بەرێوەبردنی ڕێكخراوە كۆنە بێكەڵكەكان، كە دواجار ئێوە بەرێوە دەبەن، شتێك ناباێیتە پێشەوە. كاتێك كە ڕێكخراوی نیشتمانی كۆبوونەوەی زۆرینەی ژنان(National Organization of Women’s Majority Caucus) باڵی گەورەی ئەو ڕێكخراوە بە هەمان ئامرازگەل كە رامیارییەكانی هەڵبژاردن دەیگرنەبەر، داوا لە ژنان دەكات، كە پەیڕەوی لەوان (لە دەرچوون لە ڕەوتی بنەڕەتی شۆڕش) بكەن، هەمووان لە قولاییدا، چ ئەوەی كە پێشتر هەبووە و چ ئەوەیش كە هەنووكە هەیە، ڕۆ دەچن.

شێوەكانی هەڵبژرادن داوگەلێكی ئاشكرای ڕۆژانەن. تەنانەت هەندێك لە نارادیكاڵەكان فێربوون دوورەپەرێزیان لێ بكەن. شتێكی زیرەكانەی دیكە، دەركەوتنی سەرمایەداریییە لە لێژنەكانی توانای ئابووری ژناندا. بۆ نموونە تۆڕی ئابووریی فێمینیستی (Feminist Economic Network) لەبەرچاو بگرن. ئەم ناوە بە ئاسانی دەتوانێت فریوتان بدات. لە رواڵەتدا تۆڕێك بوو لە چالاكییە بازرگانییە جێگرەوەكان بە مەبەستی لابردنی سەرمایەداری لە رێگەی پێكەوەنانی ئابووری خۆبەسێتی بۆ ژنان. ئەمە باوەڕێكی فریودەرانەیە. له‌ته‌ك ئەوەشدا یەكەمین پرۆژەی گەورە (FEN) لە ئەپریلی 1976دا لە دیتۆریت (Detroit) كرایەوە. بە بژاردنی ساڵانە 100 دۆلار وەك ئابوونەی ئەندامەتی، ژنانی ئەندام دەیانتوانی لە مەلەوانگەی تایبەتی مەلە بكەن، لە باری تایبەتیدا خواردنەوە بخۆنەوە و لە لە كۆمەڵێك لە كۆگاكاندا بە داشكاندنەوە شتومەك بكڕن. FEN بە فەرمانبەرانی خۆی بۆ هەر كاتژێرێك كار 2.5 دۆلاری دەبژارد. لاورا براون، بەرێوەبەری FEN ئەم هەنگاوەی بە ”سەرەتای شۆڕشی ئابووری ژنانە” ناوبرد.3

لەو كاتەوەی كە لەزگەی ”شۆڕش” بەو تەڵەكە كۆنەوە ( شێوە هەڵبژاردنەكان و سەرمایەداری)ەوە نراوە، واژەی شۆڕش پێچەوانە بووەتەوە. جێی سەرسوڕمان نییە، بۆ زۆرێك لە ژنان كە نایانەوێت لەشفرۆش، جەنگاوەرانی سەرەتایی، سیناتۆر یا گچكە سەرمایەدار بن، بەلام دەیانەوێت لە بنیاتنانی كۆمەڵگەیەكی ئاڵوگۆڕ كردوودا، هەڵاوەردنە ڕەگەزییەكان كۆتایی پێبهێنن، باڵی ئەناركیستیی فێمینیزم بكەنە سەرچاوەی زولاڵی شۆڕش. ”فێمینیزمی ئه‌ناركیستی” دەیتوانی چوارچێوەیەكی تیئۆری بە پیت بخاتەڕوو، بەڵام زۆرێك لە فێمینیستەكان تەنانەت ناویشیان نەبیستووە یا ئەگەریش بیستبێتیان بەهەڵە وەك ڕێكخراوی هاوپشتی پیاوانی نارنجۆكهاوێژیان لەبەرچاو گرتووە.

فێمینیزمی سۆشیالیستی، بووەتە خۆراكی كۆمەڵێك لە ڕێكخستنە ڕامیارییەكان، لەلایەكەوە لە گروپە چەپە سونەتییەكانەوە، گروپگەلی وەك پارتی كۆمونیستی شۆڕشگێڕ (Revolutionary Communist Party) یا هەمان یەكێتی شۆڕشگێری پێشوو (Revolutionary Union)، یەكێتی ئۆكتۆبەر (October League) و پارتی كارگەرانی جیهانی (International Party Workers) نزیكە و هەندێك جار ئامێتەیان بووە، كە ژنانێكی فرە كەمیان تێدایە. لەلایەكی دیكەوە، ژنانێكی زۆر بەرەو ڕێكخستنە هەڵبژاردنییە چەوتوچەوێڵەكان، كە لەلایەن گروپە چەپە نوێیە تازەسەرهەڵداوەكانی وەك بزووتنەوەی نوێی ئەمێریكایی (New American Movement) یا لە ڕێگەی یەكێتیگەلە سەربەخۆكانی ژنانەوە، ڕاكێش دەكرێن.

فێمینیستە سۆشیالیستەكان نوێیەکان دەستیان داوەتە بانگەوازێكی پەیگیر و شیاوی دەرككردن بۆ پەیوەستبوونی ژنانی بێلایەن بە ڕیزەكانی خۆیانەوە. لە بەرامبەردا، گروپە چەپە کۆنە پەڕگیرەکان بیرۆکەی پێكەوەكاركردنی ژنانی هاڕەگەزباز، جیاخوازەكان و پێکهاتە جۆراوجۆرەکانی دیکە و فێمینستە ناوازەكان له‌ته‌ك میراتبەرە ڕەسەنەكانی ماركس، ترۆتسكی (هەرچەند ترۆتسكیستەكان شیاوی لەبەرچاوگرتن نین)، ستالین و ماوۆ بە شێوەیەكی گشتی، ڕەتدەکەنەوە. زۆربەیان بیرۆکەی پەرژانە سەر گشت پرسەكانی ژنان لەلایەن بزاڤی ژنانی سەربەخۆوە، ڕەتدەكەنەوە. بە تێڕوانینی ئەوان، ئەم بزاڤە تایبەتە بە ژنانی بۆرجوا (دزێوترین واژەی ماركیستەكان)، كە سەرگەرمی “كاری خۆیان“ن و ئەمە “چینی كارگەر دابەش دەكات“. چونكە بەپێی بنەمای تێڕوانینی باویان، لەناو چینی كارگەردا، مێشك لاوازترین كەسان هەن. هەندێكیان هەستێكی هێستریانەیان بەرامبەر ژنانی هاوڕەگەزباز (Lesbian) هەیە:دیارترینیان (یەكێتی ئۆكتۆبەر) و (پارتی كۆمونیستی شۆڕشگێڕ)ن، كە هەڵبەت تەنیا ئەمانە نەبوون. لەم ڕامیارییەشدا وەك زۆرێکی دیكە، هێڵی دژە ژنانی هاڕەگەزبازی ولاتانی كۆمونیستی دەگیردرێتەبەر. بۆ نموونە پارتی كۆمونیستی شۆڕشگێڕ (R.C.P) لە ساڵەكانی سەرەتای 1970دا، لە بەیاننامەیەكدا ( کە بۆ ڕۆژانی پێش پێكهاتنی پارت دەگەڕێتەوە ،كاتێك كە هێشتا یەكێتی شۆڕشگێڕی جاران بوو) بۆچوونەکانی خۆی بڵاوكردەوە و لەوێدا ڕایگەیاند هاوڕەگەزبازان “لە قوڵایی زەلکاوی بۆگەن و نزمیی بۆرجوازیدا ڕۆچوون” و ئازادی هاوڕەگەزبازان “دژی چینی كارگەر و دژی شۆڕشە“. هیچكام لە گروپە چەپە کۆنەكان له‌ته‌ك ئەم پرسەدا، كە ژنان لە دەرەوەی چوارچێوەی پرۆلیتاریاش لەژێر فشاردان، بەئاسانی بۆیان قوتنادرێت. هەڵبەتە ”چینی كرێکار پێشڕەوە” بۆخۆی چەمكێكی سەرنجڕاکێشە: لە كێشمەكێشە هەنووكەییەكانی نێوان چەپەكاندا ئەم چەمكە لە كارگەرانی بەرهەمهێنەرەوە دەستپێدەكات، تا دەگاتە هەر كەسێك كە هێزی كاری لە بەرامبەر كرێیەكدا دەفرۆشێت یا هەركەسێك كە گوزەرانی بە كەسانی دیكەوە بەسترابێتەوە. ئەمە نزیكەی هەموومان دەگرێتەوە. ( دەی باشە، ئەگەر لەسەدا نەوەدی دانیشتوانی دەوڵەتە یەکگرتووەکانی ئەمریكا پێشڕەون، بۆچی تائێستاكە شۆڕش ڕووینەداوە؟)

فێمینیسته‌ سۆشیالیسته‌كان نوێیەکان لە هەموو ڕێگەیەكی داهێنەرانەوە هەوڵدەدەن هەستەیەكی ناوەندیی لە بیركردنەوەی ماركسیست– لینینیست پێكبهێنن، لە ئەمڕۆدا بیپارێزن و بە فێمینیزمی ڕادیكاڵی خۆیانەوە موتوربەی بكەن. هەندێكجار سەرەنجامی نائاسایی له‌ته‌ك خۆیدا دەهێنێت. لە جولای 1975دا، ژنانی بزووتنەوەی نوێی ئەمریكایی و ژمارەیەك لە گروپە سەربەخۆكان، یەكەمین كۆنفرانسی نیشتمانی (سەرتاسەری)یان لەمەڕ فێمینیزمی سۆشیالیستی خۆیان بەست. بەتایبەت ئەوەی كە بەشێوەیەكی فراوان لەبارەیەوە پاگەندە نەكرابوو، بەلام هەمووان لە دیتنی زۆری كۆمەڵی ژنان (زیاتر لە شەسسەد كەس و ژمارەیەكی فرەتریش گەرابوونەوە) كە دەیانەویست پشووی كۆتایی هەفتەی 4ی جولای لە (Yellow Spring )ی ئۆهایۆ بەسەر بەرن، سەریان سوڕمابوو.

بەخوێندنەوەی دەقی وتارەكانی كۆنفرانس و هەروەها بۆچوونگەلی جۆراوجۆر كە لەلایەن ژنانی ئامادەوە نووسرابوون، 4ڕوون نییە كە وێناكردنی ڕێكخەرانی كۆنفرانسەكە لە خستنەرووی ناونیشانەكە “فێمینیزمی سۆشیالیستی” چی بووە. بنچینەكانی یەكپارچەیی كە پێش كۆنفرانسەكە ئامادە و ڕێكخراو بوون دوو شتیان دەگرتە خۆ، كە هەردەم له‌ته‌ك فێمینیزمی ڕادیكاڵ دەهاتنەوە و لە ڕاستیدا نیشاندەری بیروبۆچوونی تەواو ناكۆك بە ڕوانگەی سۆشیالیستیین. بنچینەی یەكەم دەڵێت : “ئێمە پێداویستی بوونی بزووتنەوە سەربەخۆكان دەرك دەكەین و لەنێو بزاڤی شۆڕشگێڕانەدا پشتیوانییان لێ دەكەین“. بنچینەی دووەم دەڵێت “ئێمە دان بەوەدا دەنێین، كە جۆرەكانی فشار، چە نەژادی، چینایەتی، ڕەگەزی، یا هاوڕەگەزبازی[ژنان/ و.ک] له‌ته‌ك یەك سەروكاریان هەیە و خەبات بۆ ئازادبوون لەژێر ئەو فشارانەدا، دەبێت پێكەوە و بە هاریكاری ئەنجام بدرێت“. بنچینەی سێیەم، تەنیا پەنجە بۆ ئەوە ڕادەكێشێت ”فمینیزمی سۆشیالیستی ستراتیژێكە بۆ شۆڕش” و چوارەمین بنچینە بانگەوازکردنە بۆ دیالۆگكردن ”بە نێوەڕۆكی تێکۆشان و یەکێتییەوە”.

هه‌ڵبه‌ته‌، ئه‌مه‌ تێکەڵەیەکی باوەڕنەکەردەنییە لە کۆمەڵێك بنەمای سەرنجڕاکێش– لیستێکه‌ کە بە کردەوە بانگەوازی هەمووان دەکات. به‌ڵام كاتێك فێمینیسته‌ سۆشیالیسته‌كان، بە شێوەیەکی سەرەکی لەپێناو بزاڤی ژنانی سه‌ربه‌خۆدا دەبێت و كاتێك كه‌ ده‌ڵێن ستەمی چینایەتی یه‌كێكه‌ له‌ سەرکوتگەرییەكانی دیکە، نه‌ك گرنگتر له‌ ئەوانی دیكە، ئیدی (به‌و جۆره‌ كه‌ ڕه‌خنه‌گرانی ماركسیست ده‌ڵێن) چیدیكە ئه‌مه‌ به‌ سۆشیالیزم دانانرێت.

سەرەڕای ئەوەش، فێمینیسته‌ سۆشیالیسته‌كان تا کۆتایی ڕێ هاوڕای به‌رنامه‌كانی فێمینیزمی ڕادیكاڵ نین. ئه‌گه‌ر هاوڕا بووایێن، ده‌بوو ئه‌م بنه‌مایه‌ی دیكەیش قبوڵ بكه‌ن كه‌ : پێكهاته‌ نا– قوچکەییەكان بۆ كرده‌ی (پراکتیکی) فێمینیستی پێویستن. هه‌ڵبه‌ته‌ گرتنەبەری ئەمە بۆ هەندێك لە سۆشیالیستەکان زۆر سه‌خته‌. به‌ڵام ئەمە ئەوە دەگەیێنێت، كه‌ فێمینیزمی ڕادیكاڵ له‌ته‌ك یه‌كێك له‌ جۆره‌كانی ئه‌ناركیزم زۆر نزیكتره‌ تا له‌تەك سۆشیالیزم. ئه‌و جۆره‌ش، ئه‌ناركیزمی کۆمەڵگەرا (هەروەها به‌ ئه‌ناركیزمی كۆمونگه‌راش ناسراوە) نه‌ك له‌تەك جۆرەکانی دی وەك تاكگه‌را یا ئه‌ناركۆ – کاپیتالیست.

ئه‌مه‌ بۆ ئه‌و فێمینیستانه‌ی كه‌ له‌ته‌ك بنه‌ما ئه‌ناركیستییه‌كان ئاشنان، بابه‌تێكی تازه‌ نییه‌. بێجگە لە هه‌ژمارێكی كه‌م له‌ فێمینیسته‌كان. ئه‌مه‌ شیاوی تێگه‌یشتنە، كه‌ ئه‌ناركیزم له‌نێوان ڕۆژنامەگەریی بەد و پەردەپێدراویدا شێوێنراوە. ئه‌گه‌ر فێمینیسته‌كان له‌ته‌ك ئه‌ناركیزم ئاشنا بووایێن، وه‌ها په‌یگیرانه‌ وه‌ك ئامرازێك بۆ خه‌بات دژی ستەمی جێنده‌ری نه‌یانده‌ڕوانییه‌ سۆشیالیزم. فێمینیسته‌كان ناچارن، به‌رامبه‌ر هه‌ر تیئۆرییه‌كی کۆمەڵایەتی كه‌ بە كۆمه‌ڵێك ڕابه‌ر و په‌یڕه‌وگەرەوە لکێندراوە، گومانی خراب بكه‌ن، ئەوە گرنگ نییه‌ كه‌ ئه‌و پێكهاته‌ ناوه‌ندگەرایییه‌ تا چ ئه‌ندازه‌یه‌ك هەوڵدەدات دێمۆکراتانە ڕه‌فتار بكات. ژنانی هەموو چینەکان، هه‌موو نەژادەکان و هه‌موو بارەکانی ژیان، دەمێکە به‌ خواستی كۆتاییهێنان بە زاڵبوون گەیییشتوون، كه‌ چیدیكە ئاماده‌ نین جێگه‌ ڕابه‌رانی هه‌نووكه‌یی به‌ ده‌سته‌یه‌كی دیكە بگرنه‌وه‌. ئێمه‌ ده‌زانین كه‌ ده‌سه‌ڵات له‌ ده‌ستی كێدایه‌ و (كه‌مۆکەیەكی ناوازه‌ نەبێت) کە لە ئێمە نییە.

زۆرێك له‌ فێمینیستانی ئه‌ناركیستی هاوچه‌رخ ڕۆشناییان خستووه‌ته‌ سه‌ر په‌یوه‌نییه‌كانی نێوان ئه‌ناركیزمی کۆمەڵگەرا و فێمینیزمی ڕادیكاڵ. لاین فارۆو (Lynne Farrow) لەم بارەوە وتویەتی: فێمینیزم ئەوە کردەیی دەکاتەوە، کە ئه‌ناركیزم بانگەوازی بۆ دەکات. پێگی كۆرنگه‌ر (Peggy Kornegger) لەو بڕوایەدایه‌، كه‌ ” سالانێكە فێمینیسته‌كان چ له‌ تیئۆری و چ له‌ كرداردا به‌ شێوه‌یه‌كی نائاگانه‌ ئه‌ناركیستن”. هەروەها ماریا له‌یتن(Marian Leighton) ڕادەگەیێنێت، ”ئامانجی خۆپاڵاوتن لە فێمینیستی ڕادیكالەوە بۆ فێمینیزمی ئه‌ناركیستی، خۆی لە خۆیدا هه‌نگاوێكی گەورەیە له‌ به‌ره‌وپێشبردنی هوشیارانه‌ی تیئۆریدا.

ئێمه‌ خۆموختاری بنیات ده‌نێین We build autonomy

ڕەوتی هەردەم ڕوو لە گەشەی دژەباو The process of ever growing synthesis

بۆ هەموو گیانلەبەرێك. For every living creature

ئێمە بڵاودەکەینەوە We spread

خۆبەخۆیی و داهێنان Spontaneity and creation

ئێمە فێر دەبین خۆشی ئازادی We learn the joys of equality

خۆشی پەیوەندی Of relationships

بەبێ زاڵبوون Without dominance

له‌نێو خوشكاندا. Among sisters

ئێمه‌ زاڵبوون هەڵدەوەشێننیەوە We destroy domination

لە هەموو شێوەکانیدا. In all its forms

ئه‌م سرووده‌ له‌ ڕۆژنامه‌ی فێمینیستی ڕادیكاڵ ”ئه‌وه‌ من نیم خۆشه‌ویستم”6ده‌ركه‌وت، كه‌ سەردێڕی هه‌موو لاپه‌ڕه‌كانی ”كۆتایی به‌ پله‌وپایه‌ بهێنن” ده‌خاته‌ ڕوو. هه‌رچه‌نده‌ نیشانیی ڕۆژنامه‌یه‌كی ئه‌ناركیست (یا ئه‌ناركۆ–فێمینیست)ی لێ نەدرابوو، به‌ڵام پەیوەندییەکان دیارن. ئه‌و ڕۆژنامه‌ بەڵگەیەك بوو لەسەر بزاڤی ئازادیبه‌خشی ژنان له‌ سالانی سه‌ره‌تای بوژانه‌وه‌یدا، هەروا ئه‌مه‌ هه‌مان کرۆکی بەهادارە، كه‌ ئه‌گه‌ر تێکەڵەی فێمینیسته‌ سۆشیالیسته‌کان، ڕیشه‌ دابكوتێت؛ ئەگەر پەرستنی خوداوەند یا نەتەوەی ژنانی هاوڕەگەزباز، ژنان ببەنە سەر ئەو بڕوایەی، كه‌ پێشوازی له‌ شێوه‌ تازه‌كانی زاڵبوون (dominance) و ملدان پێی بكه‌ن یا ته‌نانه‌ت به‌خۆیان به‌رپای بکه‌ن، له‌ ده‌ست ده‌چێت.

پەراوێزەکان:

1. Barbara Ehrenreich, “What is Socialist Feminism?”, Win Magazine, June 3, 1976, p.4.

2. The best of these arguments I’ve encountered are “Socialist Feminism; A Strategy for the Women’s Movement”, by the Hyde Park Chapter, Chicago Women’s Liberation Union, 1972; and Charlotte Bunch, “The Reform Tool Kit”, Quest, 1:1, Summer 1974, pp.37-51.

3. Reports by Polly Anna, Kana Trueblood, C. Corday and S. Tufts, The Fifth Estate, May, 1976, pp. 13, 16. The ” revolution” failed: FEN and its club shut down.

4. People who are interested in reading reports of the conference will find them in almost every feminist or socialist newspaper that appeared in the month or so after July 4th. Speeches by Barbara Ehrenreich, Michelle Russell, and the Berkeley-Oakland Women’s Union are reprinted in Socialist Revolution, No. 26, October-December 1975; and the speech by Charlotte Bunch, “Not for Lesbians Only”, appears in Quest, 2:2, Fall 1975. A thirty-minute audiotape documentary is available from the Great Atlantic Radio Conspiracy, 2743 Maryland Avenue, Baltimore, Maryland 21218.

5. Farrow, “Feminism as Anarchism”, Aurora, 4, 1974, p.9; Kornegger, “Anarchism: The Feminist Connection”, Second Wave, 4: 1, Spring 1975, p.31; Leighton, “Anarcho-Feminism and Louise Michel”, Black Rose, 1, April 1974, p. 14.

6. December, 1, 1970, p.11.

بۆ خوێندنەوەی سەرچاوە ئینگلیزییەكەی :

http://www.anarcha.org/sallydarity/CarolEhrlich.htm

ئەم بابەتە لە سایتی (خوشە) وەرگیراوە و بەداخەوە چەند ساڵە لە ئارادا نەماوە. لە وەرگێرانیدا بۆ سەر زمانی کوردی، لەتەك دەقە ئینگلیزییەکەی بەراورد کراوە.

*24î sêptemberî 2010

Beşî nohem (kotayî)

Serencam

Serencam koy ew têrrwanînaney serewe (wergorran)êkî berceste û raşkaw beser bzavî komunîzmî klasîkîy dadehênê û le akar û nêwerokda hizrêkî nwêy komunîstî lê weberhemdehênê, ew hizreş xobexo bzavêkî ramyarîy û rêkixraweyî bedwada dê ke leser bnema binçîneyye felsefîy û hizrîyekanî cîhanbînîy markisîzm dademezrê L 47

Dwacar wellamî ew pirsyarem wergirtewe, ke leber narroşnî pêşnyarkirdnî xudî “hizrî nwêy komunsîtî” le babetekanda be dûcorî cyawaz le serencamda seretatkêman letekda dekat, ke hendêk car wek bzûtneweyekî bekirdewey amade qse dekat û hendêk car wek bzavêkî lebarî ledaykbûn û pêgirtinda xoy nîşan dedat, bellam bem seretayyey serencameke, derdekewêt, ke mebest le “hizrî nwêy komunîstî” komellêk serxetin, ke xudî nûser deyanxate rû. Ke birryare wergorran beser bzavî komunîzmî klasîkîy da bhênin. Bellam çon, le katêkda ke xudî em “hizre nwêyey komunîzm” xoy leser bnema binçîneyye felsefîy û hizrîyekanî cîhanbînîy markisîzm dademezrênêtewe, ke be norey xoyan hokarî şkistixwardinî bzavekanî ta îsta bûn? Le weha barêkda çon detwanêt peyamî wergoran û bedestihênanî serencamî dîkeman pêbdat?

Ew wergorrane tazeye hêndeserapagîre tenanet bo teşenekirdnî hizre nwêye berhemhatuwekeşî – ke lenêw yekêtîyekî napartîy geşedeka û derrsikê – şêwey rêkixrawbûnî partîy degorrê û leser binçîney (destebendîy komellayetîy) û be şêwey komuneeyî rêkixrawî deka, ew rêkixrawbûneş le yekgirtnêkî çînayetîyaney gişt ew komunîstanepêkdê kerastewxo leencamî mlimlanêy xudî nakokîyekanî nêwan kar û sermaye komunîzmyan wek hzir û ramyarîy bo gorrînî sîstem û geyiştin beqonaxî ayindey mrovayetîy – keçewsanewey mrov lelayen mrovewey têda bnebirr debê – hellbjarduwe L47

Lêreda dîsanewe ellternatîvî rêkixrawî partîy, rêkixrawî tenya komunîstekane, ke nûser be “destebendîy komellayetîy” nêwyan debat. Pirsyar: aya nakomunîstekan le kwêy ew destebendîye komellayetîyeda cêgîr debin ya dewestin?

Herweha wek peregrafekanî dîke şorş û erkî gorrînî komellge be rêkixrawey komunîste hzirniwêyekan debestêtewe. Pirsyar: aya rollî çîn û twêje bindeste nakomunîstekan û rêkixrawe xebatkarekanyan lew peywendeda çî debêt?

Herwa betundîyş pê leser ewedadegrê ke pêwîste komunîstekan – leher nawçew wllat û serzemînêkî jyanda hen – bepêy têrrwanîn û berjewendîyeçînayetîyekanî çînî krêkaran û tewawî çewsawan pêwîstîybûnî yekêtîyekî komunîstî bo ew şwênanebselmênin.. Bo yekdengîy û hawkarîy û hawxebatîyş bebayexpêdanêkî zor û bekirdewele nêwan gişt yekêtîyekan (yekêtî giştîy komunîstî cîhanîy) dabmezrênin bo berrêwebirdin û serkirdayetîykirdnî xebatî komunîstî leser astî têkrray cîhan. L 48

Ey xudî yekêtîye krêkarî û cemawerîyekan rollyan çî debêt? Aya cyawazî em berrêwebirdin û serkirdayetîkirdney komunîste hzir nwêyekan, letek serkrayetîyek ke dû sede komunîste hzir nanwêyekan pagendeyan bo kird û bezorî polîs û pajney asnînî leşkir beser krêkaranda sepandinyan, çîye? Aya serkrayetî komunîstekan watay binkrayetî nakomunîstekan nageyênît? Aya krêkarî binkirdayetî (cêbecêgerî fermanî serkirdan) detwanêt le sayey hebûnî serkirdayetî komunîstekanda azad bêt? Aya dekrêt pasawî ew serkirdayetîye bzanîn û rege sruştîyekanî le hizrî azayixwazî û komellgey soşyalîstîda, ke biryare kes serwerî kes nebêt, peyda bkeyn?

Hizrî nwêy komunîstî wek wergorranêkî mezn dahênanêkî mêjûkridî babetîyew le mindalldanî nakokîye çînayetîyekan û kêşmekêşmî xosaxkirdnewî bzavêkî rasteqîney komunîstî ledaykbuwew xoşî bedrêjepêderî heman bzav dezanê, welî leencamî ladan û xoxerîkkirdnî ew bzave bekomellêk kêşey labela û rotînîy nêw komellgey sermayedarîy lelayek û neguncan û hebûnî komellêk nakokîy xoy legell hizrî komunîstî rasteqînew berjewendîye çînayetîyekanî çînî krêkaran zehmetkêşan lelayekîdî kebbûnekosp leberdem geşekirdnî sruştîyaney xoy.. Serencam beşêweyekî naasîy ruwew helldêr bowe, a her lew serubendaneda hizrî nwêy komunîstî wek hêllêkî giştîy û cwayezî ew bzaveleherdû rûy ramyarîy û rêkixraweyî û begerranewe bo binçînew pêkhate serekîy û resenekanî markisîzm û bereçawkirdnî barudoxî berdewam legorranday komellgey mrovayetîy le dîd û boçûnêkî tazew bexwêndneweyekî hûrid û zansitîyaney çemk û karkirde komunîstyekan hatoteser gorrepaneke û xoy be rengdanewey ew wergorrane serapagîrîye dezanê ke her êsta serleberî cîhanî tenîwetewe. L48

Dwacarîş, ke “hizrî nwêy komunîstî” xoy be wergorranêkî mezn pênase dekat, keçî xêra xêra pabendî be markisîzm wek aydyolocyayek dûpat dekatewe. Eme xobexo retkirdnewey wergorrane. Herçende nêwî aydyolocya be aşkra nabînîn, bellam katêk bnemay serekî hizrêkî taze markisîzm bêt, îdî çon detwanêt, paye bnerretîyekanî komunîzmî markisîstî ret bkatewe, ke dewllet û dîktatorî û part û destebjêr û rêkxistinî hîrarşî û raberî komunîstekane?

Ta em sate, ke min em dêrane denûsim, hîç deste û grupêkî komunsît- markisîst nanasm, ke ew bnemayaney markisîszim ret bkenewe, bêcge le komunîste sovyetîstekan, ke her le seretay şorrşî oktoberda hawşanî enarkîstekan rexney radîkallyan le bolşevîzm girt û [ ewan nek enarkîstekan], lênînzim û îzmekanî prro bolşevîkyan becorîk le ladan le markisîzm nasandyan û partyan retkirdewe.

Dwa wşe, hîwadarm nûser be gyanêkî azadîxwazane û soşyalîstanewe em serincanem lê werbigrêt û eme bbête seretay giftugo û rexnegirtnêkî radîkall û bitwanîn be gişt layekmanewe besteleke aydolocîyekanî nêw bzûtnewey soşyalîstî bişkênîn û be rexne lexogirtin û leyektirgirtin, narroşnîyekanî yekdî roşn bkeynewe û lawanî soşyalîst le lasayîkirdnewe û derixkirdnî deqekan wergêrrîn û hzir û aydya soşyalîstîyekan bgêrrînewe nawcergey bzûtnewe komellayetîyekan û le brî mamostayî û wanewtnewe, pirsyar le xoman bkeyn û le derûnî bzûtnewe komellayetîyekanda û le hellsengandinî ezmûnekanda û le derbirînî her takêkî penadestî soşyalîstmanda le dûy welamekan bgerrêyîn û pêmanwanebêt, pirsyarekan wellamî yekcarekîyan wergirtuwetewe, bellku be çawî rexnewe û be rexnegrîyekî wêrrangeranewe, wellame dogmakan têkbişkênîn û le korr û komell û grupe karîy û komellayetîye lokallîyekanmanda serlenwê byanxeynewe rû û pêkewe le berencamî kar û xebatî rojaneda, le dûy wellamekanyan bgerêyn. Herwa hîwadarm twanîbêtim, çend pirsyarêk lay xwênerî bederbest becêbhêllm û ew pirdem drust kirdbêt, ke letekimda bkewête giftugo û rexne û sernicî xoy arastey narroşnîyekanî naw em serincaney mnîş bkat.

* em babete le 24î sêptemberî 2010 da nûsrawe û le êstada (12/06/2011) paknûs û bo bllawkirdnewe amade krawe. Şayanî base, pêştir letek nûserda (priswirra)mi kirduwe, her çende babetekanî naw pertûkeke pêştir wek zincîre babetêk bllawkrawnetewe, nûser pêy baş bû paş bllawbûnewey pertûkeke, mnîş dest be bllawkirdnewey serincekanim bkem. Bedaxewe leber hawkatbûnî bllawbûnewey pertûkeke û serhelldanî zincîre raperrînekanî bakûrî efrîka û xorhelatî nawîn, nemperjaye ser blawkirdnewey û erk û serqallî lepêştir hatne pêş û pêwîstirbûnî xoyan beserimda sepand.

Xwêneranî hêja, ew beşaney hêllyan bejêrda kêşrawe, le pertûkî “gorran û wergoran” wergîrawn û bo asankarî û cyakirdneweyan, min hêllm bejêrda kêşawn. Bo xwêndnewey pertûkeke, serdanî em bestere bken:http://emrro.com/goranuwergoran.htm

*24ی سێپتەمبەری 2010

بەشی نۆهەم (کۆتایی)

سەرەنجام

سه‌ره‌نجام كۆی ئه‌و تێڕوانینانه‌ی سه‌ره‌وه‌ (وه‌رگۆڕان)ێكی به‌رجه‌سته ‌و راشكاو به‌سه‌ر بزاڤی کۆمونیزمی كلاسیكیی داده‌هێنێ و له ‌ئاكار و نێوه‌رۆكدا هزرێكی نوێی کۆمونیستی لێ وه‌به‌رهه‌مده‌هێنێ، ئه‌و هزره‌ش خۆبه‌خۆ بزاڤێكی رامیاریی و رێكخراوه‌یی به‌دوادا دێ كه ‌له‌سه‌ر بنه‌ما بنچینه‌ییه‌ فه‌لسه‌فیی و هزرییه‌كانی جیهانبینیی ماركسیزم داده‌مه‌زرێ ل.47

دواجار وەڵامی ئەو پرسیارەم وەرگرتەوە، کە لەبەر ناڕۆشنی پێشنیارکردنی خودی “هزری نوێی کۆمونسیتی” لە بابەتەکاندا بە دووجۆری جیاواز لە سەرەنجامدا سەرەتاتکێمان لەتەکدا دەکات، کە هەندێك جار وەك بزووتنەوەیەکی بەکردەوەی ئامادە قسە دەکات و هەندێك جار وەك بزاڤێکی لەباری لەدایکبوون و پێگرتندا خۆی نیشان دەدات، بەڵام بەم سەرەتاییەی سەرەنجامەکە، دەردەکەوێت، کە مەبەست لە “هزری نوێی کۆمونیستی” کۆمەڵێك سەرخەتن، کە خودی نووسەر دەیانخاتە ڕوو. کە بڕیارە وەرگۆڕان به‌سه‌ر بزاڤی کۆمونیزمی كلاسیكیی دا بهێنن. بەڵام چۆن، لە کاتێکدا کە خودی ئەم “هزرە نوێیەی کۆمونیزم” خۆی له‌سه‌ر بنه‌ما بنچینه‌ییه‌ فه‌لسه‌فیی و هزرییه‌كانی جیهانبینیی ماركسیزم دادەمەزرێنێتەوە، کە بە نۆرەی خۆیان هۆکاری شکستخواردنی بزاڤەکانی تا ئیستا بوون؟ لە وەها بارێکدا چۆن دەتوانێت پەیامی وەرگۆران و بەدەستهێنانی سەرەنجامی دیکەمان پێبدات؟

ئه‌و وه‌رگۆڕانه ‌تازه‌یه‌ هێنده‌سه‌راپاگیره ‌ته‌نانه‌ت بۆ ته‌شه‌نه‌كردنی هزره ‌نوێیه به‌رهه‌مهاتووه‌كه‌شی – كه ‌له‌نێو یه‌كێتییه‌كی ناپارتیی گه‌شه‌ده‌كا و ده‌ڕسكێ – شێوه‌ی‌ رێكخراوبوونی ‌پارتیی ده‌گۆڕێ و له‌سه‌ر بنچینه‌ی (ده‌سته‌به‌ندیی كۆمه‌ڵایه‌تیی) و به ‌شێوه‌ی کۆمونەه‌یی رێكخراوی ده‌كا، ئه‌و رێكخراوبوونه‌ش له ‌یه‌كگرتنێكی چینایه‌تییانه‌ی گشت ئه‌و کۆمونیستانه‌پێكدێ كه‌راسته‌وخۆ له‌ئه‌نجامی ململانێی خودی ناكۆكییه‌كانی نێوان كار و سه‌رمایه ‌کۆمونیزمیان وه‌ك هزر و رامیاریی بۆ گۆڕینی سیسته‌م و گه‌یشتن به‌قۆناغی ئاینده‌ی مرۆڤایه‌تیی – كه‌چه‌وسانه‌وه‌ی مرۆڤ له‌لایه‌ن مرۆڤه‌وه‌ی تێدا بنه‌بڕ ده‌بێ – هه‌ڵبژاردووه‌ ل.47

لێرەدا دیسانەوە ئەڵتەرناتیڤی ڕێکخراوی پارتیی، ڕێکخراوی تەنیا کۆمونیستەکانە، کە نووسەر بە “دەستەبەندیی کۆمەڵایەتیی” نێویان دەبات. پرسیار: ئایا ناکۆمونیستەکان لە کوێی ئەو دەستەبەندییە کۆمەڵایەتییەدا جێگیر دەبن یا دەوەستن؟

هەروەها وەك پەرەگرافەکانی دیکە شۆرش و ئەرکی گۆڕینی کۆمەڵگە بە ڕێکخراوەی کۆمونیستە هزرنوێیەکان دەبەستێتەوە. پرسیار: ئایا ڕۆڵی چین و توێژە بندەستە ناکۆمونیستەکان و ڕێکخراوە خەباتکارەکانیان لەو پەیوەندەدا چی دەبێت؟

هه‌روا به‌توندییش پێ له‌سه‌ر ئه‌وه‌داده‌گرێ كه‌ پێویسته‌ کۆمونیسته‌كان – له‌هه‌ر ناوچه‌و وڵات و سه‌رزه‌مینێكی ژیاندا هه‌ن – به‌پێی تێڕوانین و به‌رژه‌وه‌ندییه‌چینایه‌تییه‌كانی چینی كرێكاران و ته‌واوی چه‌وساوان پێویستییبوونی یه‌كێتییه‌كی کۆمونیستی بۆ ئه‌و شوێنانه‌بسه‌لمێنن.. بۆ یه‌كده‌نگیی و هاوكاریی و هاوخه‌باتییش به‌بایه‌خپێدانێكی زۆر و به‌كرده‌وه‌له ‌نێوان گشت یه‌كێتییه‌كان (یه‌كێتی گشتیی کۆمونیستی جیهانیی) دابمه‌زرێنن بۆ به‌ڕێوه‌بردن و سه‌ركردایه‌تییكردنی خه‌باتی کۆمونیستی له‌سه‌ر ئاستی تێكڕای جیهان. ل.48

ئەی خودی یەکێتییە کرێکاری و جەماوەرییەکان ڕۆڵیان چی دەبێت؟ ئایا جیاوازی ئەم بەڕێوەبردن و سەرکردایەتیکردنەی کۆمونیستە هزر نوێیەکان، لەتەك سەرکرایەتییەك کە دوو سەدە کۆمونیستە هزر نانوێیەکان پاگەندەیان بۆ کرد و بەزۆری پۆلیس و پاژنەی ئاسنینی لەشکر بەسەر کرێکاراندا سەپاندنیان، چییە؟ ئایا سەرکرایەتی کۆمونیستەکان واتای بنکرایەتی ناکۆمونیستەکان ناگەیێنیت؟ ئایا کرێکاری بنکردایەتی (جێبەجێگەری فەرمانی سەرکردان) دەتوانێت لە سایەی هەبوونی سەرکردایەتی کۆمونیستەکاندا ئازاد بێت؟ ئایا دەکرێت پاساوی ئەو سەرکردایەتییە بزانین و ڕەگە سروشتییەکانی لە هزری ئازایخوازی و کۆمەڵگەی سۆشیالیستیدا، کە بریارە کەس سەروەری کەس نەبێت، پەیدا بکەین؟

هزری نوێی کۆمونیستی وه‌ك وه‌رگۆڕانێكی مه‌زن داهێنانێكی مێژووكردی بابه‌تییه‌و له ‌منداڵدانی ناكۆكییه ‌چینایه‌تییه‌كان و كێشمه‌كێشمی خۆساغكردنه‌وی بزاڤێكی راسته‌قینه‌ی کۆمونیستی له‌دایكبووه‌و خۆشی به‌درێژه‌پێده‌ری هه‌مان بزاڤ ده‌زانێ، وه‌لی له‌ئه‌نجامی لادان و خۆخه‌ریككردنی ئه‌و بزاڤه ‌به‌كۆمه‌ڵێك كێشه‌ی لابه‌لا و رۆتینیی نێو كۆمه‌ڵگه‌ی سه‌رمایه‌داریی له‌لایه‌ك و نه‌گونجان و هه‌بوونی كۆمه‌ڵێك ناكۆكیی خۆی له‌گه‌ڵ هزری کۆمونیستی راسته‌قینه‌و به‌رژه‌وه‌ندییه چینایه‌تییه‌كانی چینی كرێكاران زه‌حمه‌تكێشان له‌لایه‌كیدی كه‌ببوونه‌كۆسپ له‌به‌رده‌م گه‌شه‌كردنی سروشتییانه‌ی خۆی.. سه‌ره‌نجام به‌شێوه‌یه‌كی نائاسیی رووه‌و هه‌ڵدێر بۆوه‌، ئا هه‌ر له‌و سه‌روبه‌ندانه‌دا هزری نوێی کۆمونیستی وه‌ك هێڵێكی گشتیی و جوایه‌زی ئه‌و بزاڤه‌له‌هه‌ردوو رووی رامیاریی و رێكخراوه‌یی و به‌گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ بنچینه‌و پێكهاته‌ سه‌ره‌كیی و ڕەسەنه‌كانی ماركسیزم و به‌ره‌چاوكردنی بارودۆخی به‌رده‌وام له‌گۆڕاندای كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تیی له ‌دید و بۆچوونێكی تازه‌و به‌خوێندنه‌وه‌یه‌كی هوورد و زانستییانه‌ی چه‌مك و كاركرده ‌کۆمونیستیه‌كان هاتۆته‌سه‌ر گۆڕه‌پانه‌كه ‌و خۆی به ‌ره‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌و وه‌رگۆڕانه ‌سه‌راپاگیرییه ‌ده‌زانێ كه ‌هه‌ر ئێستا سه‌رله‌به‌ری جیهانی ته‌نیوه‌ته‌وه‌. ل48

دواجاریش، کە “هزری نوێی کۆمونیستی” خۆی بە وەرگۆڕانێکی مەزن پێناسە دەکات، کەچی خێرا خێرا پابەندی بە مارکسیزم وەك ئایدیۆلۆجیایەك دووپات دەکاتەوە. ئەمە خۆبەخۆ ڕەتکردنەوەی وەرگۆڕانە. هەرچەندە نێوی ئایدیۆلۆجیا بە ئاشکرا نابینین، بەڵام کاتێك بنەمای سەرەکی هزرێكی تازە مارکسیزم بێت، ئیدی چۆن دەتوانێت، پایە بنەڕەتییەکانی کۆمونیزمی مارکسیستی ڕەت بکاتەوە، کە دەوڵەت و دیکتاتۆری و پارت و دەستەبژێر و ڕێکخستنی هیرارشی و ڕابەری کۆمونیستەکانە؟

تا ئەم ساتە، کە من ئەم دێرانە دەنووسم، هیچ دەستە و گروپێکی کۆمونسیت- مارکسیست ناناسم، کە ئەو بنەمایانەی مارکسیسزم ڕەت بکەنەوە، بێجگە لە کۆمونیستە سۆڤیەتیستەکان، کە هەر لە سەرەتای شۆڕشی ئۆکتۆبەردا هاوشانی ئەنارکیستەکان ڕەخنەی ڕادیکاڵیان لە بۆلشەڤیزم گرت و [ ئەوان نەك ئەنارکیستەکان]، لێنینزم و ئیزمەکانی پڕۆ بۆلشەڤیکیان بەجۆریك لە لادان لە مارکسیزم ناساندیان و پارتیان ڕەتکردەوە.

دوا وشە، هیوادارم نووسەر بە گیانێکی ئازادیخوازانە و سۆشیالیستانەوە ئەم سەرنجانەم لێ وەربگرێت و ئەمە ببێتە سەرەتای گفتوگۆ و ڕەخنەگرتنێکی ڕادیکاڵ و بتوانین بە گشت لایەکمانەوە بەستەلەکە ئایدۆلۆجییەکانی نێو بزووتنەوەی سۆشیالیستی بشکێنین و بە ڕەخنە لەخۆگرتن و لەیەکترگرتن، ناڕۆشنییەکانی یەکدی ڕۆشن بکەینەوە و لاوانی سۆشیالیست لە لاساییکردنەوە و دەرخکردنی دەقەکان وەرگێڕین و هزر و ئایدیا سۆشیالیستییەکان بگێڕینەوە ناوجەرگەی بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان و لە بری مامۆستایی و وانەوتنەوە، پرسیار لە خۆمان بکەین و لە دەروونی بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکاندا و لە هەڵسەنگاندنی ئەزموونەکاندا و لە دەربرینی هەر تاکێکی پەنادەستی سۆشیالیستماندا لە دووی وەلامەکان بگەڕێیین و پێمانوانەبێت، پرسیارەکان وەڵامی یەکجارەکییان وەرگرتووەتەوە، بەڵکو بە چاوی ڕەخنەوە و بە ڕەخنەگرییەکی وێڕانگەرانەوە، وەڵامە دۆگماکان تێکبشکێنین و لە کۆڕ و کۆمەڵ و گروپە کاریی و کۆمەڵایەتییە لۆکاڵییەکانماندا سەرلەنوێ بیانخەینەوە ڕوو و پێکەوە لە بەرەنجامی کار و خەباتی ڕۆژانەدا، لە دووی وەڵامەکانیان بگەرێین. هەروا هیوادارم توانیبێتم، چەند پرسیارێك لای خوێنەری بەدەربەست بەجێبهێڵم و ئەو پردەم دروست کردبێت، کە لەتەکمدا بکەوێتە گفتوگۆ و ڕەخنە و سەرنجی خۆی ئاراستەی ناڕۆشنییەکانی ناو ئەم سەرنجانەی منیش بکات.

* ئەم بابەتە لە 24ی سێپتەمبەری 2010 دا نووسراوە و لە ئێستادا (12/06/2011) پاکنووس و بۆ بڵاوکردنەوە ئامادە کراوە. شایانی باسە، پێشتر لەتەك نووسەردا (پرس‌وڕا)م کردووە، هەر چەندە بابەتەکانی ناو پەرتووکەکە پێشتر وەك زنجیرە بابەتێك بڵاوکراونەتەوە، نووسەر پێی باش بوو پاش بڵاوبوونەوەی پەرتووکەکە، منیش دەست بە بڵاوکردنەوەی سەرنجەکانم بکەم. بەداخەوە لەبەر هاوکاتبوونی بڵاوبوونەوەی پەرتووکەکە و سەرهەڵدانی زنجیرە ڕاپەڕینەکانی باکووری ئەفریکا و خۆرهەلاتی ناوین، نەمپەرژایە سەر بلاوکردنەوەی و ئەرك و سەرقاڵی لەپێشتر هاتنە پێش و پێویستربوونی خۆیان بەسەرمدا سەپاند.

خوێنەرانی هێژا، ئەو بەشانەی هێڵیان بەژێردا کێشراوە، لە پەرتووکی “گۆڕان و وەرگۆران” وەرگیراون و بۆ ئاسانکاری و جیاکردنەوەیان، من هێڵم بەژێردا کێشاون. بۆ خوێندنەوەی پەرتووکەکە، سەردانی ئەم بەستەرە بکەن: http://emrro.com/goranuwergoran.htm

Hejên

*24î sêptemberî 2010

Beşî heştem

Kat û şwên le şorrşî soşyalîstîy.

Şorrşî soşyalîstîy bew pêyey debête gorrankarîy û werçerxanêkî gring û mezn bo gişt barekanî komell.. Pêşbînîykirdin û destinîşankirdnî kat û şwênî hellgîrsanekey kar û birryarêkî hênde asan û asayî nîye, …….; sereta pêwîste sercem pêdawîstîyekanî (serhelldan û parastin û drêjepêdan)î amade û rêkixrabê.. Herwa nexşeyekî pêşnyarkrawî akam û derencamekanîşî bo darêjdrabê enca be bawerrbexobûnêkî çespaw – xorragrane û bê dûllîy – birryarêkî çarenussazane leser herdûkyan bidrê; leser katêkî guncaw û dyarkraw (bo daysanî yekem trûskey şorrş) û leser şwênêkî lebar û dyarkraw (ca ew şwêne wllatêke ya nawçeyeke ya seraserî cîhane). L 44

Kat û şwên bo şorrşî soşyalîstîy ştêkî amadekraw yan yedegêkî berdest û danraw nîye ta her katêk arezû bikrê destî bo bbirdrê û bekarbihêndirê, hêşta le çwarçêwey hellsukewtipêkirdin û kar raperrandinêkî nwê xoy denwênê û ezmûnêkî hênde zorî nîye ta çendîn rêwşiwênî ew kare kirdeyye sax krabêtewe û dyarde û encamî aşkra û bercestey hebê û le çendbarekirdneweyda serpêyyane temaşa bikrê û be şêweyekî asayî berêbxirê. L 45

Em dû peregrafe, dûcar yekdî retdekenewe; carêk le ( l.44)da plan û katî şorrş be pêşmerc dadenêt, keçî le (l.45)da boçûnekey (l.44) retdekatewe. Carêk bas le dûrînî şorrş dekat wek poşakî berdestî bergidûrêk nek wek dyardeyekî zîndûy xobexo û ktupirr û hemîşe amadey nêw bzave komellayetîyekan. Carêkî dî dellêt “ kat û şwên bo şorrşî soşyalîstîy ştêkî amadekraw yan yedegêkî berdest û danraw nîye ta her katêk arezû bikrê destî bo bbirdrê û bekarbihêndirê,“ ke emeş retkerewey nexşe û planî nêwdêrekanî pêşûtre û yekdî retdekenewe.

Eger lem nakokîye bguzerêm, ewa hêşta xom letek rwangeyekî mîkanîkîda dergîr debînim, ke şorrş be xallî birryardanî çend kesêk ya katjêrî rageyandin debînêt. Eme ktumt rwangey lênîstekane, ke le fêbrîwerî xellk leser şeqamekan bûn, sedan hezar jin manyangirtbû, sovyetekan pêkhatbûn, keçî ewan bîryan le endazyarî şorş dekirdewe û loto (yanesîb)î beşdarî deselatî borcwazî ya şorşyan radekêşa.

Pêştir lemerr huşyarî şorrşigêrraney çînayetî û rêkxistin û xebatî cemawerî boçûnî xom xisterrû, herwek pêmwaye, ke ew xohuşyarîye û xebate rojaneye, pêdawîstî û ezmûnkirdin û nakokî kar û sermaye drustî dekat û le lay krêkaran û twêje berhelistkarekanî komellge gellalle debêt û wek wellam be pêdawîstîyekanî xebatî rojane dête bûn, herwaş şorrş rewtêkî mêjûîy gorranî komellgeye û seruketnî xallî be lutkegeyiştnî nakokîyekane. Eger şorrş be berî drextêk biçwênim, ewa ew beraney ke nexoşn, zû dekewne xwarewe, bellam bere tendrustekan ta dwaxallî geyîn perwerde debin û înca dekewne xwarewe. Bemcore şorrş xallî kewtnexwarewey bere genîw û kirrmollekan nîye, bellku xallî be encamgeyiştnî prosey şorrşekeye. Serhelldan û pêgeyînî şorrşîş wek pêgeyînî berî drextêk [ be fermanî xwa nayêtebûn wek aydyalîstekan pagendey deken] bellku be yekangîrî komelêk pêdawîstî û barudox û lebarî keşî pêgeyînekeye, drustî dekat. Şorrşîş berhemî endazyarî destebjêrêkî komunîst nîye, bellku berhemî yekangîrî huşyarî şorrşigêrane û giştgîrî ew xohuşyarîye û pêgeyîynî nakokîyekanî bindestan letek serweran û belutkegeyînî xebatekeyan û hatnî xallî teqînewey yekcarîye, wate pêdawîstî ruxanî sîstemeke, wek sîstemekanî pêşû katî xoy dêt û emeş be amadeyî û xohuşyarî û wîstî çewsawanewe bestrawe. Herwaş serkewtinî djeşorrşan le çeşnî borcwakan le şorrşî djî fîodalîzimda, wek berbûnewey bere nexoşekanî drextêke û eweş komelêk hokarî nawekî û derekî xoy heye û gewretrînyan naamadeyî xohuşyarî şorrşigêraney çewsawan û xoşbawerrîyane be têrrwanîn û bernamey wirdeborcwazî dselatixwaz, wek xoşbawerrîy çewsawan be soşyalîste deselatixwazekan le şorrşî oktoberî 1917î rusyeda.

herçende ezmûnî herdû şorrşî komuneey parîs û oktoberî sovyetîy komellêk pend û waney çakyan le dway xoyanewe cêhêşt….. Her le nêw ewanîşda bewe geyişt birryarî kat û şwên dyarkirdnî herdû şorrş bidrê û paşanîş be tewawîy be larrêda bçin. L 45

Wek pêştir wtim, rwangeyek ke şorş û xallî be teqînewegeyiştnî şorrş yekî degrêt, naçar endazyaran û rageyêneranî katjêrî sfir qut bkatewe, ewa bêcge lew dû teqînewane şorrş le hîç şwênêkî dîke nabînêt. Eme gewretrîn gurzî kuşindebuwe le hizrî şorrşigêrrîy û roll û karay xudî çewsawan lew şorrşaneda.

Be boçûnî min, cîhan tenya dû şorşî be xowe nedîwe û berdewam be xebatî çewsawan şorş bargawî debêt. Eger ême daxwazî û goranekanî jyan le rewtî mêjûda be nmûne werbigrîn, boman derdekewêt, ke şorş prosêsêkî berdewamî rû le pêşe; bo nmûne le ewrupa û emerîka 300 sall reşpêştekan wek kalla bazirganyan pêwe dekra û tenanet kem seyirkirdinyan lelayen xudî çewsawanî ew wllatanewe dyardeyekî nkollî hellnegre, keçî ewrroke newey ew çewsawe nahuşyarane letek reşpêstekan ewîndarî deken. Şeş dehe pêştir çewsawanî ferense û allman deçûne sengerî desellatdaranewe û djî yekdî decengan, keçî emrro le hawxebatî çînayetîda piştîwanî leyek deken. Rojgarêk bû, ewrupîyekan be gwêrrayellî kenîsekan berew xorhelat berrê dekewtin, keçî le cengekanî vîtnam û kurya û efganistan û ‘îraqda le 120 şarî ewrupî û emerîkîda milyonan mrov wek hawderdî û westanewe djî ceng, rjane serşeqamekan. Aya emane beşêk le bergirtnî prosêsî şorş nîn, aya emane hengawekanî naw şorş û berhemî ew gorrananane nîn, ke berdewamî şorş drustîyan dekat? Aya emane nîşaney şorrş û hengawî henûkeyî şorrş nîn?

Min boxom ew taqîgerîyey soşyalîzm û dêmokratî le xwarewera le erjentîn [destbeserdagirtnî karxanekan û xoberêweberayetî krêkarîy û pêkhênanî herewezîyekanî naw gerrekekan û harîkarî û hawpiştî çînayetî nêwan bzûtnewey bêkaran û rêkixrawî daykanî zîndanyan û xoberrîweberayetîye krêkarîyekan û encumenî gerrekekan ] kemtir lew dû şٶrrşe nabînim, ke nûser û zorêkî dîke rîzyan kirdûn û deken. Çunke lem ezmûne tazeda ewe zana û fîlosof û bîryare rîşn û seksokedar û boybaxlemlekan nîn, ke le serkirdayetî partekanewe planî xebatî û şêwazî rêkxistin û hengaw û katî şorrşîyan bo krêkaran dyarî deken, ewe xoyanin û tenya xoyan xerîkin her lenaw em sîsteme xoyda, soşyalîzm û dîmokratî rastewxo, pêşnyar deken û ezmûnî deken û nîşanî deden, ke geşesendin û peresendinî berhemhênan le yekêtî û yeksanî û xoberrêweberayetî krêkaran û zehmetkêşanda baştir le sayey bûnî borcwakan û hîraşîyekeyanda rû leser debêt û emeş aydyay pêwîstî qonaxî sermayedarî bo geyiştin be soşyalîzm bedroxistewe, herwek komunekanî okranya 1917- 1921 herewezîyekanî ketelonya 1936-1939 pêştir nîşanyan da, le hejartirîn û dwakewtûtrîn şwênî em goy zemîneda soşyalîzm wek her şwênêkî geşekridû û dewllemendî dîke şyawî rûdan û serkewtne û le herdû barekeda jyan û azadî û dadperwerî û geşey berhemhênan û perwerdebûnî mrovî azad baştir lew [qonaxe xwênawîye] berhem dêt, ke bîryaranî sedey nozde pesendeyan dekirdin. Bellam le nmûney dîktatorî bolşevîzm le rusye û paşrewanîda hawkîşeke pêçewane debêtewe û dway 70 sall împratorîyekeyan wek peşmek detwêtewe û kotayî be zîndanî soşyalîzmî dewlletî û neteweyî rusekan û ewanî dîke dêt, ezmûnekan nîşanman deden, ke ême rizgar nakrêyn, bellku tenya xoman detwanîn xoman rizgar bkeyn û bo weha rizgarbûnêkîş bêcge le xohuşyarîy û wîst (îrade)î xoman, hîç pêşmercêkî geşesendûîy abûrîy û bûnî rêkixrawî quçkeyî ramyarîy û nwêneranî çenebazî parleman, pêwîst û mercî serkewtin nîn.

Tenanet lew dwayyaneş kellegayî rjêmî sermayedarîy neyantwanîwe bzavî komunîstî rabridû ke hîç rêkixrawêkî ewto yan hêzêkî berangarîyşî nemawe bew şêweye karkenar û serkut bka ke hîç rolêkî nemênê leser gorrankarîye komellayetîyekan û nexşe ramyarîyekan, hawkat le barî êstada temî ser be larêda çûnî bzavî komunîstî rabridû be tewawîy rewîtewe û yeksanîyixwazan rêgeçare û hêllî tazeyan bedesteweye û zor bekemupuxtîy kar deken û hengawî gewre denên. L46

Le serapay babetekanî pertûkekey nûserda, bzavî ya hizrî” nwêy komunîstî” lelay xwêner îdekanî xudî nûser degeyênêt, bellam lêreda xerîke bas lew rêkixraw û grupane dekat, ke paş darrmanî împratorîyekey bolşevîzm seryanheldawe. Leberewe pirsyarêkî dî lay min qutdebêtewe, aya ew grup û hizre ew têrrwanînaney retkirduwetewe, ke bûne nezokî hizrî komunîstî klasîk? Min boxom hêşta ştî wam berçaw nekewtuwe, ke komunîzm wek hizrêkî azad wate naaydyolocya hatbête meydan û dewllet û part û dîktatorî û destebjêrî xoy retkirdbêtewe.

êsta hellgîrsandinî şorrşî soşyalîstîy le caran ptir lebartir û guncawtre û pêwîsteher êsta encam bidrê, bellam ew her êstaye ewe degeyenê ke debê bay hêndekomunîstanêk peyda bûbin ke hêzêkî hemelayenyan têda bê bo hellgîrsandin û parastin û drêjepêdanî şorrş L 46

Eger xom lewe bibwêrm, ke birrwam bew şorşe qurmîşkrawe nîye, grîman şorrş her eweye, ke destebjêrêk awezîyan pêy deşkêt û bew serencame degen, ke katî şorrşe, ewa lem bareda hîç birwam be şorş namênêt, çunke eger letek sedekanî raburdû û serdeme pirr hellçûnekanî raburdû û nacêgîrî ya nebûnî dewllete serapagîre neteweyyekan letek cîhanîbûnewey desellat û kultûrîbûnewey mşexorîy û hêz û pantayî mîdyayan berawridî bkem, ewa bepêçewanewe şorrş le caran guncawtir û lebartir nîye. Eme lelayek û lelayekî dîkewe, şorrşî soşyalîstî, berhemî şerrî partîzanî û xopîşandanî yasayî û kudetay distebjêrêkî komunîst nîye, taku be hebûnî jmareyekî dyarîkraw pîşe-ramyar[wek blankî û lênîn û mensûrî hîkmet û ewanî dîkey pêş û paşyan pagendeyan bodekrid], soşyalîzm damezrênin. Nexêr şorrşî soaşyalîstî, raperrînî komellgeye, raperrînî çîn û twêje bindest û çewsawekane, ke çîdîke wek serdemî koylayetî û derebegayetî letek barudox û sîstemekeda naguncên û naçar be gorrînî debin.

Herweha wek wtim hellgîrsandinî şorş û parastin û drêjepîdanî be hebûnî jmareyek destebjêrewe nebestrawe û peywendî be pêdawîstî û wîstî rizgarbûnî çewsawanewe heye, key ew wîst û naçarîye giştgîr û yekangîr bû, eger komunîstekanî hemû dunyaş bibne parêzerî em sîsteme henûkeyye, ewa her debêt brruxît û kes natwanêt bîgêrrête dwawe, wek çon sîstemekanî koylayetî, fîodallî, beserçûn û bûne beşêk le raburdûy hergîz negerrawe.

Bellam be rageyandin û destbekarbûnî bzavêkî komunîstî raşkaw û pişt estûr becîhanbînîy nwê û ledaykbûy nêw keltûrî resenî komunîzm detwandirê ew hêzebe zûîy wedestibhêndirê, L 46

Bedaxewe min le xwêndnewey wajey resenda tenya ortodoksîzmekey hîkmetîstekan dexwênmewe. Resen wate çî û narresen kameye? Resen le hemû bwarekanda wate negorr, ştêk ke wek xoy mabêtewe. (Ortodoksî markisî)îş her emeye, aya mebestî nûserîş her markisîzmî ortodokse? Eger erê, îdî pagendekanî zansitîbûnî markisîzm çi bnemayekyan heye? Leweha barêkda aya ortodoksîbûn nakate konepersitî û koneparêzî?

Bellke leher şwênêk twana û pêdawîstîyekanî hellgîrsan peydakrabê û twanay parastin û drêjepêdanî awakirdnî komellgeyekî soşyalîstîy nexşeyekî bernameamêzî zansitîy û hunerîy bo kêşrabê ewa pêwîste ew şorrşe lewê encam bidrê L 46

Em têrrwanîne mîkanîkyane û em wêna komîdîye le şorrş serdemî beser çû, lew katewey nûser em babetaney nûsîwn û min destim be xwêndneweyan kirduwe, deyan şit wek hengawe wirdekanî şorrş gorrawn û rûyandawe. Şorrş leser planî zansitî û hunerî nawestêt. Şorş kopî xaneyî merr û planî hêrrşî serbazî nîye, taweku ” nexşeyekî bernameamêzî zansitî û hunerî” bo bkêşrêt. Şorrş, huşyarbûnewe û xebat û yekgirtnî çewsawane, ke dwa wêstgey le serzemînî sermayedarîda, lenawbirdnî desellat û pêkhate hîrarşîyekanî komellge û nawendekanî birryardanî serû xellkîye û xallî destipêkirdnî mêjûyekî dîkeye; mêjûy azadî û yeksanî û dadperwerî mrov wek takî komellayetî huşyarewebû le berebeyanî komellgey mrovayetîyewe ta henûke û ta katîk ke serwerî mrov beser mrovda ya koyletî mrov bo mrov le arada bêt, şorrş berdewam debêt û mrovî azadîxwaz hemû satêk le şorrişda debêt, be watayekî dîke şorrş prrosêsêkî berdewamî mêjûyye, ke bzûtnewe komellayetîye dje serwerîyekan le her satêkî xebatî rojaneda payekanî cêgîr û serkewtnekanî tomar deken, şorrş katêkî dyarîkra û nexşeyekî pêş amadekraw nîye . Çunke herwa ke hîç dyardeyek ya sîstemêk le şewrrojêk û be planêkî mîkanîkî nehatuwete bûn, herwaş şorrş djî dyardekan û sîstemekan û lenawbirdinyan le xallêk û satêkî dyarîkraw û qurmîşkraw û le şewrrojêkda rûnadat û serkewtin bedest nahênêt û ew dyarde çînayetîyaney ke be prosêsêkî mêjûîy komellayetî bûnetewe û bûnete beşêk le kultûrî xellk, be rageyandinêkî cadûyyaney destebjêrêk le şewurrojêkda lenaw naçin, her eme wek erkêkî şorşigêrrane besermanda desepênêt, ke her emrro û lenaw em sîsteme çînayetîyeda bo ragirtin û awejûkidnewey ew prosêse mêjûye, rojane le paye komelayetî û kultûrîyekanî sîstemî serwerî çînayetî bdeyn û ellternatîve abûrîy û ramyarîy û kultûrîyekanî xoman beher radeyek ke boman lwaw bêt, cêgîr û komellayetî bkeynewe. Leser em bnemayeye, ke dellêm rollî destebjêrî pîşe-ramyar bêcge le wênakirdnî sopermanî be ketwar, hîçî dîke nabêt û eger hezaran car ew heleyan bo brrexsêtewe, ke le xoşbawerrîy çewsawanî şorrşî 1917da boyan rexsa, ewa bêcge le gewretribûn û frawantirbûnî ast û rehendî dîktatorî û mallwêranî û “kuştin û sêdarey şorrşigêrrane“î xudî çewsawanî narrazî, hîçî dîke berhem nahênênewe. Serhelldanî hemû dîktatorîyekîş lew xallewe serhelldedat, ke kemîneyek, zorîne be gemje û nezan dezanêt û pêywaye erkî ewe, ke jyan û çonîtetî bîrkirdnewe û helsukewtîyan pê dîkte bkat û kudeta bkat û mîrî damezrênêt û birryaryan bo bdat û komellgeyan bo bkat bew” beheşt”ey ke xoy nêwî dêmokrasî û soşyalîzm û zorî dîkey lêdenêt.

Serencam dyarkirdnî kat û şwên bo şorrşî soşyalîstîy begwêrey (çend û çon û çyetîy)î hellsaneserpêy krêkaran û çîne zehmetkêş û bêbeşekanî komell û bllawbûnewe û teşenekirdnî hizrî komunîstî birryarî leser dedrê ke eweş lewaneye maweyekî kem yan zor bxayenê bellam bêguman her dêtepêş û gringîş eweye ke ta pênegeyiştbê destî bo nebirdrê. L46

Kat û şwên dyarîkirdin le pantayî gerdûnda çende le ketwarewe dûre, hêndeş satî teqînewey kotayî şorş (nek şorrş)î komellayetî, le nexşe û sat dyarîkirdnî kudetaçîyane [nek şorrşigêrrane]we dûre.

Xwêneranî hêja, ew beşaney hêllyan bejêrda kêşrawe, le pertûkî “gorran û wergoran” wergîrawn û bo asankarî û cyakirdneweyan, min hêllm bejêrda kêşawn. Bo xwêndnewey pertûkeke, serdanî em bestere bken: http://emrro.com/goranuwergoran.htm

*24ی سێپتەمبەری 2010

بەشی هەشتەم

كات و شوێن له‌ شۆڕشی سۆشیالیستیی.

شۆڕشی سۆشیالیستیی به‌و پێیه‌ی ده‌بێته‌ گۆڕانكاریی و وه‌رچه‌رخانێكی گرنگ و مه‌زن بۆ گشت باره‌كانی كۆمه‌ڵ.. پێشبینییكردن و ده‌ستنیشانكردنی كات و شوێنی هه‌ڵگیرسانه‌كه‌ی كار و بڕیارێكی هێنده‌ ئاسان و ئاسایی نییه‌، …….؛ سه‌ره‌تا پێویسته ‌سه‌رجه‌م پێداویستییه‌كانی (سه‌رهه‌ڵدان و پاراستن و درێژه‌پێدان)ی ئاماده ‌و رێكخرابێ.. هه‌روا نه‌خشه‌یه‌كی پێشنیاركراوی ئاكام و ده‌ره‌نجامه‌كانیشی بۆ دارێژدرابێ ئه‌نجا به‌ باوه‌ڕبه‌خۆبوونێكی چه‌سپاو – خۆڕاگرانه ‌و بێ دووڵیی – بڕیارێكی چاره‌نوسسازانه له‌سه‌ر هه‌ردووكیان بدرێ؛ له‌سه‌ر كاتێكی گونجاو و دیاركراو (بۆ دایسانی یه‌كه‌م ترووسكه‌ی شۆڕش) و له‌سه‌ر شوێنێكی له‌بار و دیاركراو (جا ئه‌و شوێنه ‌وڵاتێكه ‌یا ناوچه‌یه‌كه ‌یا سه‌راسه‌ری جیهانه‌). ل.44

كات و شوێن بۆ شۆڕشی سۆشیالیستیی شتێكی ئاماده‌كراو یان یه‌ده‌گێكی به‌رده‌ست و دانراو نییه ‌تا هه‌ر كاتێك ئاره‌زوو بكرێ ده‌ستی بۆ ببردرێ و به‌كاربهێندرێ، هێشتا له‌ چوارچێوه‌ی هه‌ڵسوكه‌وتپێكردن و كار راپه‌ڕاندنێكی نوێ خۆی ده‌نوێنێ و ئه‌زموونێكی هێنده ‌زۆری نییه ‌تا چه‌ندین رێوشوێنی ئه‌و كاره ‌كرده‌ییه ‌ساغ كرابێته‌‌وه ‌و دیارده ‌و ئه‌نجامی ئاشكرا و به‌رجه‌سته‌ی هه‌بێ و له ‌چه‌ندباره‌كردنه‌وه‌یدا سه‌رپێییانه‌ ته‌ماشا بكرێ و به ‌شێوه‌یه‌كی ئاسایی به‌رێبخرێ. ل.45

ئەم دوو پەرەگرافە، دووجار یەکدی ڕەتدەکەنەوە؛ جارێك لە ( ل.44)دا پلان و کاتی شۆڕش بە پێشمەرج دادەنێت، کەچی لە (ل.45)دا بۆچوونەکەی (ل.44) ڕەتدەکاتەوە. جارێك باس له‌ دوورینی شۆڕش دەکات وەك پۆشاکی بەردەستی بەرگدوورێك نەك وەك دیاردەیەکی زیندووی خۆبەخۆ و کتوپڕ و هەمیشە ئامادەی نێو بزاڤە کۆمەڵایەتییەکان. جارێکی دی دەڵێت “ كات و شوێن بۆ شۆڕشی سۆشیالیستیی شتێكی ئاماده‌كراو یان یه‌ده‌گێكی به‌رده‌ست و دانراو نییه ‌تا هه‌ر كاتێك ئاره‌زوو بكرێ ده‌ستی بۆ ببردرێ و به‌كاربهێندرێ،“ کە ئەمەش ڕەتکەرەوەی نەخشە و پلانی نێودێرەکانی پێشووترە و یەکدی ڕەتدەکەنەوە.

ئەگەر لەم ناکۆکییە بگوزەرێم، ئەوا هێشتا خۆم لەتەك ڕوانگەیەکی میکانیکیدا دەرگیر دەبینم، کە شۆڕش بە خاڵی بڕیاردانی چەند کەسێك یا کاتژێری ڕاگەیاندن دەبینێت. ئەمە کتومت ڕوانگەی لێنیستەکانە، کە لە فێبریوەری خەڵك لەسەر شەقامەکان بوون، سەدان هەزار ژن مانیانگرتبوو، سۆڤیەتەکان پێکهاتبوون، کەچی ئەوان بیریان لە ئەندازیاری شۆرش دەکردەوە و لۆتۆ (یانەسیب)ی بەشداری دەسەلاتی بۆرجوازی یا شۆرشیان ڕادەکێشا.

پێشتر لەمەڕ هوشیاری شۆڕشگێڕانەی چینایەتی و ڕێکخستن و خەباتی جەماوەری بۆچوونی خۆم خستەڕوو، هەروەك پێموایە، کە ئەو خۆهوشیارییە و خەباتە ڕۆژانەیە، پێداویستی و ئەزموونکردن و ناکۆکی کار و سەرمایە دروستی دەکات و لە لای کرێکاران و توێژە بەرهەلستکارەکانی کۆمەڵگە گەڵاڵە دەبێت و وەك وەڵام بە پێداویستییه‌كانی خەباتی ڕۆژانە دێتە بوون، هەرواش شۆڕش ڕەوتێکی مێژوویی گۆڕانی کۆمەڵگەیە و سەروکەتنی خاڵی بە لوتکەگەیشتنی ناکۆکییەکانە. ئەگەر شۆڕش بە بەری درەختێك بچوێنم، ئەوا ئەو بەرانەی کە نەخۆشن، زوو دەکەونە خوارەوە، به‌ڵام بەرە تەندروستەکان تا دواخاڵی گەیین پەروەردە دەبن و ئینجا دەکەونە خوارەوە. بەمجۆرە شۆڕش خاڵی کەوتنەخوارەوەی بەرە گەنیو و کڕمۆڵەکان نییە، بەڵکو خاڵی بە ئەنجامگەیشتنی پرۆسەی شۆڕشەکەیە. سەرهەڵدان و پێگەیینی شۆڕشیش وەك پێگەیینی بەری درەختێك [بە فەرمانی خوا نایێتەبوون وەك ئایدیالیستەکان پاگەندەی دەکەن]بەڵکو بە یەکانگیری کۆمەلێك پێداویستی و بارودۆخ و لەباری کەشی پێگەیینەکەیە، دروستی دەکات. شۆڕشیش بەرهەمی ئەندازیاری دەستەبژێرێکی کۆمونیست نییە، بەڵکو بەرهەمی یەکانگیری هوشیاری شۆڕشگێرانە و گشتگیری ئەو خۆهوشیارییە و پێگەییینی ناکۆکییەکانی بندەستان لەتەك سەروەران و بەلوتکەگەیینی خەباتەکەیان و هاتنی خاڵی تەقینەوەی یەکجارییه‌، واتە پێداویستیڕوخانی سیستەمەکە، وەك سیستەمەکانی پێشوو کاتی خۆی دێت و ئەمەش بە ئامادەیی و خۆهوشیاری و ویستی چەوساوانەوە بەستراوە. هەرواش سەرکەوتنی دژەشۆڕشان لە چەشنی بۆرجواکان لە شۆڕشی دژی فیئۆدالیزمدا، وەك بەربوونەوەی بەرە نەخۆشەکانی درەختێکە و ئەوەش کۆمەلێك هۆکاری ناوەکی و دەرەکی خۆی هەیە و گەورەترینیان نائامادەیی خۆهوشیاری شۆڕشگێرانەی چەوساوان و خۆشباوەڕییانه‌ بە تێڕوانین و بەرنامەی وردەبۆرجوازی دسەلاتخواز، وەك خۆشباوەڕیی چەوساوان بە سۆشیالیستە دەسەلاتخوازەکان لە شۆڕشی ئۆکتۆبەری 1917ی ڕوسیەدا.

هه‌رچه‌نده ئه‌زموونی هه‌ردوو شۆڕشی کۆمونەه‌ی پاریس و ئۆكتۆبه‌ری سۆڤیه‌تیی كۆمه‌ڵێك په‌ند و وانه‌ی چاكیان له‌ دوای خۆیانه‌وه‌ جێهێشت….. هه‌ر له ‌نێو ئه‌وانیشدا به‌وه‌ گه‌یشت بڕیاری كات و شوێن دیاركردنی هه‌ردوو شۆڕش بدرێ و پاشانیش به‌ ته‌واویی به‌ لاڕێدا بچن.ل.45

وەك پێشتر وتم، ڕوانگەیەك کە شۆرش و خاڵی بە تەقینەوەگەیشتنی شۆڕش یەکی دەگرێت، ناچار ئەندازیاران و ڕاگەیێنەرانی کاتژێری سفر قوت بکاتەوە، ئەوا بێجگە لەو دوو تەقینەوانە شۆڕش لە هیچ شوێنێکی دیکە نابینێت. ئەمە گەورەترین گورزی کوشندەبووە لە هزری شۆڕشگێڕیی و ڕۆڵ و کارای خودی چەوساوان لەو شۆڕشانەدا.

بە بۆچوونی من، جیهان تەنیا دوو شۆرشی بە خۆوە نەدیوە و بەردەوام بە خەباتی چه‌وساوان شۆرش بارگاوی دەبێت. ئەگەر ئێمە داخوازی و گۆرانەکانی ژیان لە ڕەوتی مێژوودا بە نموونە وەربگرین، بۆمان دەردەکەوێت، کە شۆرش پرۆسێسێکی بەردەوامی ڕوو لە پێشە؛ بۆ نموونە لە ئەوروپا و ئەمەریکا 300ساڵ ڕەشپێشتەکان وەك کاڵا بازرگانیان پێوە دەکرا و تەنانەت کەم سه‌یرکردنیان لەلایەن خودی چەوساوانی ئەو وڵاتانەوە دیاردەیەکی نکۆڵی هەڵنەگرە، کەچی ئەوڕۆکە نەوەی ئەو چەوساوە ناهوشیارانە لەتەك ڕەشپێستەکان ئەوینداری دەکەن. شەش دەهە پێشتر چەوساوانی فەرەنسە و ئاڵمان دەچوونە سەنگەری دەسەڵاتدارانەوە و دژی یەکدی دەجەنگان، کەچی ئەمڕۆ لە هاوخەباتی چینایەتیدا پشتیوانی لەیەك دەکەن. ڕۆژگارێك بوو، ئەوروپییەکان بە گوێڕایەڵی کەنیسەکان بەرەو خۆرهەلات بەڕێ دەکەوتن، کەچی لە جەنگەکانی ڤیتنام و کوریا و ئەفگانستان و عیراقدا لە 120شاری ئەوروپی و ئەمەریکیدا ملیۆنان مرۆڤ وەك هاودەردی و وەستانەوە دژی جەنگ، ڕژانە سەرشەقامەکان. ئایا ئەمانە بەشێك لە بەرگرتنی پرۆسێسی شۆرش نین، ئایا ئەمانە هەنگاوەکانی ناو شۆرش و بەرهەمی ئەو گۆڕانانانە نین، کە بەردەوامی شۆرش دروستییان دەکات؟ ئایا ئەمانە نیشانەی شۆڕش و هەنگاوی هەنووکەیی شۆڕش نین؟

من بۆخۆم ئەو تاقیگەرییەی سۆشیالیزم و دێمۆکراتی لە خوارەوەرا لە ئەرژەنتین [دەستبەسەرداگرتنی کارخانەکان و خۆبەرێوەبەرایەتی کرێکاریی و پێکهێنانی هەرەوەزییەکانی ناو گەڕەکەکان و هاریکاری و هاوپشتی چینایەتی نێوان بزووتنەوەی بێکاران و ڕێکخراوی دایکانی زیندانیان و خۆبەڕیوەبەرایەتییە کرێکارییەکان و ئەنجومەنی گەڕەکەکان ] کەمتر لەو دوو شٶڕشە نابینم، کە نووسەر و زۆرێکی دیکە ڕیزیان کردوون و دەکەن. چونکە لەم ئەزموونە تازەدا ئەوە زانا و فیلۆسۆف و بیریارە ڕیشن و سەکسۆکەدار و بۆیباخلەملەکان نین، کە لە سەرکردایەتی پارتەکانەوە پلانی خەباتی و شێوازی ڕێکخستن و هەنگاو و کاتی شۆڕشییان بۆ کرێکاران دیاری دەکەن، ئەوە خۆیانن و تەنیا خۆیان خەریکن هەر لەناو ئەم سیستەمە خۆیدا، سۆشیالیزم و دیمۆکراتی ڕاستەوخۆ، پێشنیار دەکەن و ئەزموونی دەکەن و نیشانی دەدەن، کە گەشەسەندن و پەرەسەندنی بەرهەمهێنان لە یەکێتی و یەکسانی و خۆبەڕێوەبەرایەتی کرێکاران و زەحمەتکێشاندا باشتر لە سایەی بوونی بۆرجواکان و هیراشییەکەیاندا ڕوو لەسەر دەبێت و ئەمەش ئایدیای پێویستی قۆناخی سەرمایەداری بۆ گەیشتن بە سۆشیالیزم بەدرۆخستەوە، هەروەك کۆمونەکانی ئۆکرانیا ١٩١٧– ١٩٢١ هەرەوەزییەکانی کەتەلۆنیا ١٩٣٦–١٩٣٩ پێشتر نیشانیان دا، لە هەژارترین و دواکەوتووترین شوێنی ئەم گۆی زەمینەدا سۆشیالیزم وەك هەر شوێنێکی گەشەکردوو و دەوڵەمەندی دیکە شیاوی ڕوودان و سەرکەوتنە و لە هەردوو بارەکەدا ژیان و ئازادی و دادپەروەری و گەشەی بەرهەمهێنان و پەروەردەبوونی مرۆڤی ئازاد باشتر لەو [قۆناخە خوێناوییە] بەرهەم دێت، کە بیریارانی سەدەی نۆزدە پەسەندەیان دەکردن. بەڵام لە نموونەی دیکتاتۆری بۆلشەڤیزم لە روسیە و پاشرەوانیدا هاوکیشەکە پێچەوانە دەبێتەوە و دوای ٧٠ ساڵ ئیمپراتۆرییەکەیان وەك پەشمەك دەتوێتەوە و کۆتایی بە زیندانی سۆشیالیزمی دەوڵەتی و نەتەوەیی ڕوسەکان و ئەوانی دیکە دێت، ئەزموونەکان نیشانمان دەدەن، کە ئێمە ڕزگار ناکرێین، بەڵکو تەنیا خۆمان دەتوانین خۆمان ڕزگار بکەین و بۆ وەها ڕزگاربوونێکیش بێجگە لە خۆهوشیاریی و ویست (ئیرادە)ی خۆمان، هیچ پێشمەرجێکی گەشەسەندوویی ئابووریی و بوونی ڕێکخراوی قوچکەیی رامیاریی و نوێنەرانی چەنەبازی پارلەمان، پێویست و مەرجی سەرکەوتن نین.

ته‌نانه‌ت له‌و دواییانه‌ش كه‌ڵه‌گایی رژێمی سه‌رمایه‌داریی نه‌یانتوانیوه‌ بزاڤی کۆمونیستی رابردوو كه‌ هیچ رێكخراوێكی ئه‌وتۆ یان هێزێكی به‌رانگارییشی نه‌ماوه‌ به‌و شێوه‌یه‌ كاركه‌نار و سه‌ركوت بكا كه ‌هیچ رۆلێكی نه‌مێنێ له‌سه‌ر گۆڕانكارییه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان و نه‌خشه ‌رامیارییه‌كان، هاوكات له‌ باری ئێستادا ته‌می سه‌ر به‌ لارێدا چوونی بزاڤی کۆمونیستی رابردوو به ‌ته‌واویی ره‌ویته‌وه‌ و یه‌كسانییخوازان رێگه‌چاره‌ و هێڵی تازه‌یان به‌ده‌سته‌وه‌یه‌ و زۆر به‌كه‌موپوختیی كار ده‌كه‌ن و هه‌نگاوی گه‌وره‌ ده‌نێن.ل.46

لە سەراپای بابەتەکانی پەرتووکەکەی نووسەردا، بزاڤی یا هزری” نوێی کۆمونیستی” لەلای خوێنەر ئیدەکانی خودی نووسەر دەگەیێنێت، بەڵام لێرەدا خەریکە باس لەو ڕێکخراو و گروپانە دەکات، کە پاش داڕمانی ئیمپراتۆرییەکەی بۆلشەڤیزم سەریانهەلداوە. لەبەرئەوە پرسیارێکی دی لای من قوتدەبێتەوە، ئایا ئەو گروپ و هزرە ئەو تێڕوانینانەی ڕەتکردووەتەوە، کە بوونە نەزۆکی هزری کۆمونیستی کلاسیك؟ من بۆخۆم هێشتا شتی وام بەرچاو نەکەوتووە، کە کۆمونیزم وەك هزرێكی ئازاد واتە نائایدیۆلۆجیا هاتبێتە مەیدان و دەوڵەت و پارت و دیکتاتۆری و دەستەبژێری خۆی ڕەتکردبێتەوە.

ئێستا هه‌ڵگیرساندنی شۆڕشی سۆشیالیستیی له ‌جاران پتر له‌بارتر و گونجاوتره ‌و پێویسته‌هه‌ر ئێستا ئه‌نجام بدرێ، به‌ڵام ئه‌و هه‌ر ئێستایه ‌ئه‌وه ‌ده‌گه‌یه‌نێ كه ‌ده‌بێ بای هێنده‌کۆمونیستانێك په‌یدا بووبن كه ‌هێزێكی هه‌مه‌لایه‌نیان تێدا بێ بۆ هه‌ڵگیرساندن و پاراستن و درێژه‌پێدانی شۆڕش ل.46

ئەگەر خۆم لەوە ببوێرم، کە بڕوام بەو شۆرشە قورمیشکراوە نییە، گریمان شۆڕش هەر ئەوەیە، کە دەستەبژێرێك ئاوەزییان پێی دەشکێت و بەو سەرەنجامە دەگەن، کە کاتی شۆڕشە، ئەوا لەم بارەدا هیچ بروام بە شۆرش نامێنێت، چونکە ئەگەر لەتەك سەدەکانی ڕابوردوو و سەردەمە پڕ هەڵچوونەکانی ڕابوردوو و ناجێگیری یا نەبوونی دەوڵەتە سەراپاگیرە نەتەوەییەکان لەتەك جیهانیبوونەوەی دەسەڵات و کولتووریبوونەوەی مشەخۆریی و هێز و پانتایی میدیایان بەراوردی بکەم، ئەوا بەپێچەوانەوە شۆڕش لە جاران گونجاوتر و لەبارتر نییە. ئەمە لەلایەك و لەلایەکی دیکەوە، شۆڕشی سۆشیالیستی، بەرهەمی شەڕی پارتیزانی و خۆپیشاندانی یاسایی و کودەتای دستەبژێرێکی کۆمونیست نییە، تاکو بە هەبوونی ژمارەیەکی دیاریکراو پیشە–ڕامیار[وەك بلانکی و لێنین و مەنسووری حیکمەت و ئەوانی دیکەی پێش و پاشیان پاگەندەیان بۆدەکرد]، سۆشیالیزم دامەزرێنن. نەخێر شۆڕشی سۆاشیالیستی، ڕاپەڕینی کۆمەڵگەیە، ڕاپەڕینی چین و توێژە بندەست و چەوساوەکانە، کە چیدیکە وەك سەردەمی کۆیلایەتی و دەرەبەگایەتی لەتەك بارودۆخ و سیستەمەکەدا ناگونجێن و ناچار بە گۆڕینی دەبن.

هەروەها وەك وتم هەڵگیرساندنی شۆرش و پاراستن و درێژەپیدانی بە هەبوونی ژمارەیەك دەستەبژێرەوە نەبەستراوە و پەیوەندی بە پێداویستی و ویستی ڕزگاربوونی چەوساوانەوە هەیە، کەی ئەو ویست و ناچارییە گشتگیر و یەکانگیر بوو، ئەگەر کۆمونیستەکانی هەموو دونیاش ببنە پارێزەری ئەم سیستەمە هەنووکەییە، ئەوا هەر دەبێت بڕوخیت و کەس ناتوانێت بیگێڕێتە دواوە، وەك چۆن سیستەمەکانی کۆیلایەتی، فیئۆداڵی، بەسەرچوون و بوونە بەشێك لە ڕابوردووی هەرگیز نەگەڕاوە.

به‌ڵام به ‌راگه‌یاندن و ده‌ستبه‌كاربوونی بزاڤێكی کۆمونیستی راشكاو و پشت ئه‌ستوور به‌جیهانبینیی نوێ و له‌دایكبووی نێو كه‌لتووری ڕەسەنی کۆمونیزم ده‌تواندرێ ئه‌و هێزه‌به ‌زوویی وه‌ده‌ستبهێندرێ، ل. 46

بەداخەوە من لە خوێندنەوەی واژەی ڕەسەندا تەنیا ئۆرتۆدۆکسیزمەکەی حیکمەتیستەکان دەخوێنمەوە. ڕەسەن واتە چی و ناڕەسەن کامەیە؟ ڕەسەن لە هەموو بوارەکاندا واتە نەگۆڕ، شتێك کە وەك خۆی مابێتەوە. (ئۆرتۆدۆکسی مارکسی)یش هەر ئەمەیە، ئایا مەبەستی نووسەریش هەر مارکسیزمی ئۆرتۆدۆکسە؟ ئەگەر ئەرێ، ئیدی پاگەندەکانی زانستیبوونی مارکسیزم چ بنەمایەکیان هەیە؟ لەوەها بارێکدا ئایا ئۆرتۆدۆکسیبوون ناکاتە کۆنەپەرستی و کۆنەپارێزی؟

به‌ڵكه ‌له‌هه‌ر شوێنێك توانا و پێداویستییه‌كانی هه‌ڵگیرسان په‌یداكرابێ و توانای پاراستن و درێژه‌پێدانی ئاواكردنی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی سۆشیالیستیی نه‌خشه‌یه‌كی به‌رنامه‌ئامێزی زانستیی و هونه‌ریی بۆ كێشرابێ ئه‌وا پێویسته ‌ئه‌و شۆڕشه ‌له‌وێ ئه‌نجام بدرێ ل. 46

ئەم تێڕوانینە میکانیکیانە و ئەم وێنا کۆمیدییە لە شۆڕش سەردەمی بەسەر چوو، لەو کاتەوەی نووسەر ئەم بابەتانەی نووسیون و من دەستم بە خوێندنەوەیان کردووە، دەیان شت وەك هەنگاوە وردەکانی شۆڕش گۆڕاون و ڕوویانداوە. شۆڕش لەسەر پلانی زانستی و هونەری ناوەستێت. شۆرش کۆپی خانەیی مەڕ و پلانی هێڕشی سەربازی نییە، تاوەکو ” نەخشەیەکی بەرنامەئامێزی زانستی و هونەری” بۆ بکێشرێت. شۆڕش، هوشیاربوونەوە و خەبات و یەکگرتنی چەوساوانە، کە دوا وێستگەی لە سەرزەمینی سەرمایەداریدا، لەناوبردنی دەسەڵات و پێکهاتە هیرارشییەکانی کۆمەڵگە و ناوەندەکانی بڕیاردانی سەروو خەڵکییە و خاڵی دەستپێکردنی مێژوویەکی دیکەیە؛ مێژووی ئازادی و یەکسانی و دادپەروەری مرۆڤ وەك تاکی کۆمەڵایەتی هوشیارەوەبوو لە بەرەبەیانی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتییەوە تا هەنووکە و تا کاتیك کە سەروەری مرۆڤ بەسەر مرۆڤدا یا کۆیلەتی مرۆڤ بۆ مرۆڤ لە ئارادا بێت، شۆڕش بەردەوام دەبێت و مرۆڤی ئازادیخواز هەموو ساتێك لە شۆڕشدا دەبێت، بە واتایەکی دیکە شۆڕش پڕۆسێسێکی بەردەوامی مێژووییە، کە بزووتنەوە کۆمەڵایەتییە دژە سەروەرییەکان لە هەر ساتێکی خەباتی ڕۆژانەدا پایەکانی جێگیر و سەرکەوتنەکانی تۆمار دەکەن، شۆڕش کاتێکی دیاریکرا و نەخشەیەکی پێش ئامادەکراو نییە . چونکە هەروا کە هیچ دیاردەیەك یا سیستەمێك لە شەوڕۆژێك و بە پلانێکی میکانیکی نەهاتووەتە بوون، هەرواش شۆڕش دژی دیاردەکان و سیستەمەکان و لەناوبردنیان لە خاڵێك و ساتێکی دیاریکراو و قورمیشکراو و لە شەوڕۆژێکدا ڕوونادات و سەرکەوتن بەدەست ناهێنێت و ئەو دیاردە چینایەتییانەی کە بە پرۆسێسێکی مێژوویی کۆمەڵایەتی بوونەتەوە و بوونەتە بەشێك لە کولتووری خەڵك، بە راگەیاندنێکی جادووییانەی دەستەبژێرێك لە شەووڕۆژێکدا لەناو ناچن، هەر ئەمە وەك ئەرکێکی شۆرشگێڕانە بەسەرماندا دەسەپێنێت، کە هەر ئەمڕۆ و لەناو ئەم سیستەمە چینایەتییەدا بۆ ڕاگرتن و ئاوەژووکدنەوەی ئەو پرۆسێسە مێژوویە، ڕۆژانە لە پایە کۆمەلایەتی و کولتوورییەکانی سیستەمی سەروەری چینایەتی بدەین و ئەڵتەرناتیڤە ئابووریی و رامیاریی و کولتوورییەکانی خۆمان بەهەر رادەیەك کە بۆمان لواو بێت، جێگیر و کۆمەڵایەتی بکەینەوە. لەسەر ئەم بنەمایەیە، کە دەڵێم ڕۆڵی دەستەبژێری پیشە–ڕامیار بێجگە لە وێناکردنی سۆپەرمانی بە کەتوار، هیچی دیکە نابێت و ئەگەر هەزاران جار ئەو هەلەیان بۆ بڕەخسێتەوە، کە لە خۆشباوەڕیی چەوساوانی شۆڕشی 1917دا بۆیان ڕەخسا، ئەوا بێجگە لە گەورەتربوون و فراوانتربوونی ئاست و ڕەهەندی دیکتاتۆری و ماڵوێرانی و “کوشتن و سێدارەی شۆڕشگێڕانە“ی خودی چەوساوانی ناڕازی، هیچی دیکە بەرهەم ناهێنێنەوە. سەرهەڵدانی هەموو دیکتاتۆرییەکیش لەو خاڵەوە سەرهەڵدەدات، کە کەمینەیەك، زۆرینە بە گەمژە و نەزان دەزانێت و پێیوایە ئەرکی ئەوە، کە ژیان و چۆنیتەتی بیرکردنەوە و هەلسوکەوتییان پێ دیکتە بکات و کودەتا بکات و میری دامەزرێنێت و بڕیاریان بۆ بدات و کۆمەڵگەیان بۆ بکات بەو” بەهەشت“ەی کە خۆی نێوی دێمۆکراسی و سۆشیالیزم و زۆری دیکەی لێدەنێت.

سه‌ره‌نجام دیاركردنی كات و شوێن بۆ شۆڕشی سۆشیالیستیی به‌گوێره‌ی (چه‌ند و چۆن و چیه‌تیی)ی هه‌ڵسانه‌سه‌رپێی كرێكاران و چینه ‌زه‌حمه‌تكێش و بێبه‌شه‌كانی كۆمه‌ڵ و بڵاوبوونه‌وه و ته‌شه‌نه‌كردنی هزری کۆمونیستی بڕیاری له‌سه‌ر ده‌درێ كه ‌ئه‌وه‌ش له‌وانه‌یه ‌ماوه‌یه‌كی كه‌م یان زۆر بخایه‌نێ به‌ڵام بێگومان هه‌ر دێته‌پێش و گرنگیش ئه‌وه‌یه‌ كه ‌تا پێنه‌گه‌یشتبێ ده‌ستی بۆ نه‌بردرێ.ل.46

کات و شوێن دیاریکردن لە پانتایی گەردووندا چەندە لە کەتوارەوە دوورە، هێندەش ساتی تەقینەوەی کۆتایی شۆرش (نەك شۆڕش)ی کۆمەڵایەتی، لە نەخشە و سات دیاریکردنی کودەتاچییانە [نەك شۆڕشگێڕانە]وە دوورە.

خوێنەرانی هێژا، ئەو بەشانەی هێڵیان بەژێردا کێشراوە، لە پەرتووکی “گۆڕان و وەرگۆران” وەرگیراون و بۆ ئاسانکاری و جیاکردنەوەیان، من هێڵم بەژێردا کێشاون. بۆ خوێندنەوەی پەرتووکەکە، سەردانی ئەم بەستەرە بکەن:http://emrro.com/goranuwergoran.htm

*24î sêptemberî 2010

Beşî hewtem

Erkî resen bo hizrî nwêy komuneeyî resen L40

Pêş hemû şit be boçûnî min, pêwîste le bekarbirdnî wajey (resen)da wirdkar bîn û herwa betaybet bo pesendekirdnî bîrubawerrêk. Çunke hemû layek xoy pê resentir û drustre, egîna em hemû cyawazîyane nedebûn. Rastîyekey resen, detwanêt amirzaêk bêt bo retkirdnewey hemû resenîyek.

Be boçûnî min debû weha bnûsrêt, “erkî binçîneyî bo “hizrî nwêy komunîstî şorrşigêrr”. Çunke erkî resen û narresen bûnî nîye, bellku binçîneyî û lawekî heye, herweha bepêy ewey ke nûser komellîk layen le hizrî komunîstî klasîkda retdekatewe, kewate pêy kara û teba nîn û le beramberda şitgelêkî kara ya şorşigêrr dexate rû, nek resen û narresen, çunke hîç pêwer û terazûyek nîye, ta resenî û narresenî pê dyarî bkeyn.

Welî le barî henûkeyda be hoy kotayîhatnî erkekanî û pîrbûn û tewaw bogenbûnî û derkewtinî bo têkrray gel natwanê wek caran ew hawsengîye rabgirê L40

Be boçûnî min, sermayedarîş herwek fîwdalîzm ,qonaxêkî pêwîst nîye û bo pêgeyînî komellgey mrovayetî pêwîstîş nabêt û weha boçûngelêk le hizrî soşyalîstekanda begşitî û le zorbey fêrge hizrîyekanda, berencamî zallîy bîrî wirdeborcway buwe û eger şorrşî koylan beserkewtin bgeyîştaye, wate nehêştinî serwerî mrov beser mrovewe ya şorşî cutyaran û şarinşînan djî fîodalîzm û klîsa beserkewtin bgeyiştaye, ewa hîç kat bwar bo beserwerbûnî fîodallekan û borcwakan nederrexsa û be cêgirtnewey çînî fîodal û borcwa le cêy koyledarekan kotayî nedehat, herwek çon têkişkanî şorrşî oktober be serhelldanî şêwazêkî dyarîkraw le sermayedarî dewlletî (mîrayetî takpartîy) kotayî hat, cêgirtnewey serweranî nwê le cêy kone serweran, fîodallekan le cêy koyledarekan û borcwakan le cêy fîodallekan, berhemî têkişkan ya negeyîştinî şorrş buwe be serkewtinî yekcarî, wate lenawbirdnî serwerî, her eweş buwete hoy gwastnewey ew serwerîye le çînêkewe bo çînêkî dîke.

Boye be boçûnî min, hîç kat be serwerbûnî ew çînane pêdawîstî nebuwe, ta erkî mêjûyyan hebêt û beser çûbêt. Bellku serkewtinî şorrş wek sewzibûnî towêkî sûdbexşe, eger le gyakelle bjar bikrêt, ewa geşe dekat û eger gyakelle beserîda zallbêt, ewa lenaw deçêt. Ewey kiştî şorşî koylan û cutyaran û krêkaran, berî wîstrawî bedestewe neda, hoy wergeranî bû bo caredrrikî çîne hellpersetekan. Eweş “tewaw bogen” bûbêt, be boçûnî min, her leseretawe bogen buwe û hîç pozetîvîyekî têda nebuwe. Çunke tenya gorrînî şêwazî berrêweberayetî desteyek be desteyekî dîke buwe û hîçî le çînayetîbûnî komellge û serwerî çînayetî negorrîwe. Herweha “derkewtinî bo têkray gell”, min pêmwanîye, çunke ewe zorîney nahuşyarî gele, ke sîstemî sermayedarî be beşdarî le berhemêynan û cengekanî û damudezgekanî û leşkir û polîs û deste tîrostekanîda deparêzêt, egîna çînî borcwa bexoy hênde kemayetîyekî keme, beşî pasewanî û parastînî deselatî çîbnayetî le gewretrîn şarî goy zewîda nakat, eger hejmarî hawberjewend û zana û berrêweber û fîlosofekanîşî bxeyte ser ewa beşî fermanirweayetî û parastinî desellatî sermaye le wllatêkî wek ‘îraq naken.

bernameyek yan rêgeyek lenêw xebatî komunîstî hebê bo zûtir berrêkirdnî erke borcwazîyekan ke têyda hemû barekanî jyan geşe destênê û jyan û guzeranî têkrray xellk baştir û geşawetir dek hawkatîş bnemayekî hemelayeney komellêkî pêşverro lenêw çînekanî komell be taybetîyş krêkaran û zehmetkêşan ptir ferahem deka û hengawnanîş berew hellgîrsandinî şorrşî soşyalîstîy asantir û xêratir deka. L40

Dîsanewe eme heman boçunî helleye, bo şٶrriş û erkî çîne çewsanewekan. Be boçûnî min, şorşî dje-serwerî le hemû serdemekanda hebuwe û pêwîstîş buwe û komellgey mroyî le hemû serdemêkda çi eşkewtninşînî (naberhemhênerî), çi dêhatî (kiştukallî) û çi şarinşînî (pîşesazî) [bebê ew pîşmerce naketwarîyaney ke zadey sazşî hizrî bîryaranî komunîste letek boçûn û rêgeçarekanî wirdeborcwazî û sîstemî serwerî û derknekirdnî komellge bebê serwer], deytwanî berew komellgeyekî azad û yeksan û dadperwer birwat; wate komellge deytwanî bebê koyle û koyledar, bebê cutyar û derebeg, bebê krêkar û sermayedar, komellgeyekî azad bêt. Ewe amadenebûnî mêjûîy xohuşyarî şorrşigêraney takey çewsaweye, ke komellgey mroyî le bendî serwerî û çînayetîbûnda ragirtuwe, nek pêdawîstî bûn û manewe û forimgorrînî çewsanewe û çewsêner.

Ewey pêmanwabêt, cêgirtnewey serwerî borcwakan le cêy serwerî fîodallekan, pêwîstî geşey komellgey mroyî buwe, bedaxewe debêt bllêm, kulderkî ew bîryaraneye, ke êmeyan le lîtawêkî awa rokirduwe, ke henûke destewajey aweha benêwî şٶrrşewe berçaw dekewn. Eger pêmanwabêt mrovayetî le sayey dagîrkirdin, ceng û kuştar û birsîkirdin û hellawardin û paktawkirdin û şerreperroy parlemantarî mşexoran û şwaneyî ramyaran û partekanda berew şorşî soşyalîstî geşe dekat, bedaxewe naçarm bllêm dîsanewe aweznegîre. Çunke mrovayetî le sayey aştî û yeksanî û azadîda deytwanî le dû hezar sallî rabûrda, hezaran car le çaw êsta pêşkewtûtir û mrovanetir û şayîstetir bêt.

Be pêçewanewey ew boçûne nadruste bawewe, ezmûnekan eweman dexene berdest, ke şorrş sextir û dûrtir û namsogertir buwe. Be pêçewaney xeyallplawî axayanî bîryarewe, tenanet zorcar guman lewe drust debêt, ke mrovayetî bitwanêt şorrş bkat. Bellam le dû sed ya sed sallî raburdûda le çaw îsta, serkewtinî şorş beqed ruxandinî dselatî derebegêk le ladêyekda asan buwe. Min ew bîrkirdneweye be bedbextî mrovî seretay hezarey sêyem nawdebem, mrovêk ke tawsendinî stem û cêgîrbûnî serwerî çînayetî û cîhanîbûnewey be mercî serkewtinî soşyalîzm bzanêt! Ewey ke min deyllêm, tenya lew barewe rexneye le qsekanî nûser, ke be sadeyî belay ew boçûneda têdeperrêt, be boçûnî min debêt zor bêbakane, perde leser tenkhizrî bîryaranêk, helldeynewe, ke stem û seqamgîrbûnî sermayedarîyan be mercî xêrayî û geşey şorrşî soşyalîstî zanîwe û leweş xraptir dagîrkarîyan be pozetîv lêkdawetewe.

Be boçûnî min, nek tenya ta radeyekî zor kem rastî bo çûbin rastî bo neçûn, bellku xoşbawerrî çewsawan bem têrrwanînane, ke le xwêngewzanî milyonan mrov û mergî xewne bêeşmarekanî lêkewtuwetewe, ew boçûnane wek djeşorrşî, debêt riswa bikrên û rmî rexneman hênde tîj bêt, ke nek tenya dû sed sall, bellku dû hezar sall berew dwa birr bkat. Emeş pêwîstî be le zbilldannanî pîrozîyekane, pêwîstî be têkişkandinî btekane, pêyuyistî be bwêrî rexne heye, hîç bakman le herawhurryay perestyaran û derwêşanî ew btane nebêt, ke benawî soşyalîzm û komunîzm û şorşewe bnêşte hellbzirkawekanî dû sede lemewberî em û ew decûnewe. Beyek wşe eger takî em serdeme, xwazyare şorş bkat û xoy birryarderbêt nek mirduwekanî dû sede lemewber, ewa debêt le derewey mozexanekan û goristanekan refey tozlênîştûy pertûkxanekan, bîrbkatewe. Takî şorşigêrr derixgerî têkiste zerdhellgerawekan nîye, bellku xoy bîrdekatewe û hawkatîş praktîzey dekat, mamostay kes nîye û kesîş be mamostay xoy nazanêt, raberî kes nîye û xoyşî mil be raberî kes nadat. Bekurtî le serûy xoyewe wek takêkî azad, nexwa, nedewllet, ne netewe û hîç ştêk berz ranagrêt.

Bo derxistinî rûy rastîy hzir û giftar û reftar û amancekanî rjêmî sermayedarîy û dûrxistnewey tewawî çewsawan lêy û peywestkirdinyan be xoy û amadekirdinyan bo herçî zûtrî hellgîrsandinî şorşî soşyalîstîy L42

Lem destewajaneda, dîsanewe wek ewaney pêşû,” hizrî nwêy komunîstî” wek ewey markis û englis lebarewey dedwên, huşyarî û şorrş le derewey xudî çewsawanewe dên, pirsyar eweye, le (kê)we û le (kwê)we dên? Çunke nûser delêt dûrxistnewey tewawî çewsawan lêy û peywestkirdinyan be xoy û amadekirdinyan, ke emeş heman hizrî beserçûy carane û nadruste, ke pêywaye çewsawan lewaneş çînî krêkar û zehmetkêsan, bexoyan twanay bîrkirdneweyan nîye! Eger awa nîye û min helle têgeyiştûm û le xoyaneweye, îdî çi pêwîst bewe dekat, pêwey peywest bin? Çunke peywestibûn, pêdawîstî beyekgeyiştnî dû ştî beyek namo û leyek dabrawe! Înca amadekirdinyan, çi wataye bedestewe dedat, eger ewan xoyan aferênerî ew hizren û lenaw xoyandaye? Edî ewane kên, ke ewan bo şorrş amade deken?

Eme heman bîrkirdnewey aydyalîstaneye, ke pyêwaye sereta hoşyarî le derewey gerdûn, bûnî hebuwe û karî leser drustkirdnî kirduwe û înca mrov û dewrubekey hatuwenete bûn. Bellam ketwarî hemû rûdaw û goranekanî mêjû eweman bo deselmênêt, ke hoşyarî berhemî kellekebûnî ezmûnekanî xudî mrove, îdî ew mrove krêkarêk bêt ya mşexor (borcwa)yek. Bem pêye huşyarî çewsawan lewaneş krêkaran le xudî kirde (praktîk) û kellekebûnî ezmûnî xoyanewe serhelldedat û geşesendin û giştgîrbûnîşî xebatî berdewamî xudî xoyane û amadekarîşyan bo şorş be amadeyî ew xohuşyarîye û be pêdawîstî bêçenduçûnî gorranewe peyweste, nek be çakexwazî û dillsozî wirdeborcwazîyyewe bo çewsawan.

Bo têgeyiştin leme û roşnibûnewey, pêwîste têksitî hemû ayînekan û wtey fîlosof û zanakan û bîryarekan letek rûdawekanî ew sedemeda berawrid bkeyn, ewa boman derdekewêt, ke hemîşe le dway rûdawekanewe bûn û ewaneş ke qseyan leser soşyalîzm û xebat û şorrşî çînayetî kirduwe, tenya helsengandinyan leser rûdawekan kirduwe û zorcarîş narrastgobûn û djexunîyan lêkirduwe û rastîyekanyan şêwandûn û wehayan nîşandawe, ke rûdawekan dway rênwênî ewan kewtûn û wegerrkewtinî goranekan û huşyarbûnewe le keleserî ewanewe destî pêkirduwe.

Derfetî ewe nemawe komunîstekan bitwanin lenêw yek yekêtîy bo seraserî cîhan karubare ramyarîy û rêkixraweyyekanî xoyan rêkbxen L42

Lêreda eger mebest le komunîstekan hemû ewane bêt, ke xoyan be komunîst dezanin, be boçûnî min le hîç serdemêkda bwarî peywendî (communication) beqed êsta lebar û asan û guncaw nebuwe û ewey rêgre, pîlanî rjême konepersit û çewsênerekan nîye, bellku yekem deselatixwazîy û destegerîy û şerrî raberîkirdin û domînetkirdne, ke her grup û desteyek xoy be raberî ewanî dîke û cîhan dezanêt, duwem xobestneweyane be komellîk deqî nezokewe, ke her yeke ewî dîke be ladan û djexûnî lew deqane û bêwefayî bo btekan tawanbar dekat. Herweha şêwazî rêkxistinî komunîstekan çi le rêkixrawe cemawerîyekanyan [komîte partîyekanyan]da, çi le rêkixrawe ramyarîyekanyanda, çi le nêwneteweyyekanyanda, rêkxistin û pêkhatey quçkeyyane (hîrarşyane) buwe û heye, ke plewpaye û zincîre pley wek raber û cêgir û gwêgir û cêbecêger û çî û çî dekate mercî yekgirtin û serkewtin, boye dû sed sallexerîkî şerre raber û şerre ortodkisbûn û şerre mamostabûnin.

Herkat komunîstekan, danyan beweda na, ke huşyarî çînayetî berhemî xebatî çînayetîye, bzavî sosyalîstî raber û mamosta retdekatewe û rêkxistinî ramyarîy (partî) tenya sêktarîzm berhem dehênêt û kes dahênerî hizrî soşyalîstî nîye û şorrş û erkekanî erk û berhemî karî herewezî xobexşaney take çewsawekane û pêwîstî be tewqîtî şorş û nawendî birryardan û amojgarî kes nîye, ewkat detwanin wek takî azadendêş le harîkarî herewezaneda bebê destûr û peyrrew yekbigrin û yekêtîye lokallîyekanyan berew yekêtî cîhanî perepêbden, wate komunîstêkî ledaykbûy ‘îraq û kurdistan le lenden, tenya erkî bangewazkirdnî krêkaran û komunîstekanî brîtanya nîye bo beşdarî û hawpiştî le xopîşandanî hawpiştî le penaberan û parte komunîstekanî kurdistan û ‘îraq û êran, bellku beheman şêweş erkîyetî le xebatî şwênî kar û jyan û çalakî komunîstekanî (lenden)da zyatir le radey awirrdanewey le kurdistan, beşdar bêt û çalak bêt. Wate lokallî kar bken û cîhanî bîr bkenewe, nek cîhanî kar bken û lokallî bîr bkewe. Yekêtî cîhanî bem gyane çînayetî û şorşigêranewe dête arawe, nek be peymanname û namegorrînewey dû skirtêrî dû part û dû komîtey partîy[ benaw rêkixrawî cemawerîy] rêkixraw leser bnemay hîrarşyaney raber û raberîkraw.

Herçende erkî min nîye, roşnayî bxeme berpêy komunîstekan, çunke komunîstekan bedaxewe lem hezarey sêyemîşda wate xobemamostazanan û desellatxuzanêk, ke herdem xerîkî domînetkirdnî bzûtnewe komellayetîyekan û sepandinî rêkxistinî hîraşîyaney xoyanin beser rêkixrawe cemawerîyekanda, emeş drêjey heman bîrkirdnewe û karî soşyal-dêmokrasî sed û ewende salle. Leberewe ew dêraney serewe tenya nmûneyek bûn bo geyandinî mebestekem û bes.

Xwêneranî hêja, ew beşaney hêllyan bejêrda kêşrawe, le pertûkî “gorran û wergoran” wergîrawn û bo asankarî û cyakirdneweyan, min hêllm bejêrda kêşawn. Bo xwêndnewey pertûkeke, serdanî em bestere bken: http://emrro.com/goranuwergoran.htim

هەژێن

*24ی سێپتەمبەری 2010

بەشی حەوتەم

ئه‌ركی ڕەسەن بۆ هزری نوێی کۆمونەه‌یی ڕەسەن ل40

پێش هەموو شت بە بۆچوونی من، پێویستە لە بەکاربردنی واژەی (ڕەسەن)دا وردکار بین و هەروا بەتایبەت بۆ پەسەندەکردنی بیروباوەڕێك. چونکە هەموو لایەك خۆی پێ ڕەسەنتر و دروسترە، ئەگینا ئەم هەموو جیاوازییانە نەدەبوون. ڕاستییەکەی ڕەسەن، دەتوانێت ئامرزاێك بێت بۆ ڕەتکردنەوەی هەموو ڕه‌سه‌نییه‌ك.

بە بۆچوونی من دەبوو وەها بنووسرێت، “ئەرکی بنچینەیی بۆ “هزری نوێی کۆمونیستی شۆڕشگێڕ”. چونکە ئەرکی ڕەسەن و ناڕەسەن بوونی نییە، بەڵکو بنچینەیی و لاوەکی هەیە، هەروەها بەپێی ئەوەی کە نووسەر کۆمەڵیك لایەن لە هزری کۆمونیستی کلاسیکدا ڕەتدەکاتەوە، کەواتە پێی کارا و تەبا نین و لە بەرامبەردا شتگەلێکی کارا یا شۆرشگێڕ دەخاتە ڕوو، نه‌ك ڕه‌سه‌ن و ناڕه‌سه‌ن، چونکه‌ هیچ پێوه‌ر و ته‌رازوویه‌ك نییه‌، تا ڕه‌سه‌نی و ناڕه‌سه‌نی پێ دیاری بکه‌ین.

وه‌لی له‌ باری هه‌نووكه‌یدا به‌ هۆی كۆتاییهاتنی ئه‌ركه‌كانی و پیربوون و ته‌واو بۆگه‌نبوونی و ده‌ركه‌وتنی بۆ تێكڕای گه‌ل ناتوانێ وه‌ك جاران ئه‌و هاوسه‌نگییه ‌رابگرێ ل40

بە بۆچوونی من، سەرمایەداریش هەروەك فیودالیزم ،قۆناخێکی پێویست نییە و بۆ پێگەیینی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی پێویستیش نابێت و وەها بۆچوونگەلێك لە هزری سۆشیالیستەکاندا بەگشتی و لە زۆربەی فێرگە هزرییەکاندا، بەرەنجامی زاڵیی بیری وردەبۆرجوای بووە و ئەگەر شۆڕشی کۆیلان بەسەرکەوتن بگەییشتایە، واتە نەهێشتنی سەروەری مرۆڤ بەسەر مرۆڤەوە یا شۆرشی جوتیاران و شارنشینان دژی فیئۆدالیزم و کلیسا بەسەرکەوتن بگەیشتایە، ئەوا هیچ کات بوار بۆ بەسەروەربوونی فیئۆداڵەکان و بۆرجواکان نه‌ده‌ڕه‌خسا و به‌ جێگرتنەوەی چینی فیئۆدال و بۆرجوا لە جێی کۆیلەدارەکان کۆتایی نەدەهات، هەروەك چۆن تێكشکانی شۆڕشی ئۆکتۆبەر بە سەرهەڵدانی شێوازێکی دیاریکراو لە سەرمایەداری دەوڵەتی (میرایەتی تاکپارتیی) کۆتایی هات، جێگرتنەوەی سەروەرانی نوێ لە جێی کۆنە سەروەران، فیئۆداڵەکان لە جێی کۆیلەدارەکان و بۆرجواکان لە جێی فیئۆداڵەکان، بەرهەمی تێکشکان یا نەگەییشتنی شۆڕش بووە بە سەرکەوتنی یەکجاری، واتە لەناوبردنی سەروەری، هەر ئەوەش بووەتە هۆی گواستنەوەی ئەو سەروەرییە لە چینێکەوە بۆ چینێکی دیکە.

بۆیە بە بۆچوونی من، هیچ کات بە سەروەربوونی ئەو چینانە پێداویستی نەبووە، تا ئەرکی مێژووییان هەبێت و بەسەر چووبێت. بەڵکو سەرکەوتنی شۆڕش وەك سەوزبوونی تۆوێکی سوودبەخشە، ئەگەر لە گیاکەڵە بژار بکرێت، ئەوا گەشە دەکات و ئەگەر گیاکەڵە بەسەریدا زاڵبێت، ئەوا لەناو دەچێت. ئەوەی کشتی شۆرشی کۆیلان و جوتیاران و کرێکاران، بەری ویستراوی بەدەستەوە نەدا، هۆی وەرگەرانی بوو بۆ جارەدڕکی چینە هەڵپەرسەتەکان. ئەوەش تەواو بۆگەن بووبێت، بە بۆچوونی من، هەر لەسەرەتاوە بۆگەن بووە و هیچ پۆزەتیڤییەکی تێدا نەبووە. چونکە تەنیا گۆڕینی شێوازی بەڕێوەبەرایەتی دەستەیەك بە دەستەیەکی دیکە بووە و هیچی لە چینایەتیبوونی کۆمەڵگە و سەروەری چینایەتی نەگۆڕیوە. هەروەها “دەرکەوتنی بۆ تێكرای گەڵ”، من پێموانییە، چونکە ئەوە زۆرینەی ناهوشیاری گەلە، کە سیستەمی سەرمایەداری بە بەشداری لە بەرهەمێینان و جەنگەکانی و دامودەزگەکانی و لەشکر و پۆلیس و دەستە تیرۆستەکانیدا دەپارێزێت، ئەگینا چینی بۆرجوا بەخۆی هێندە کەمایەتییەکی کەمە، بەشی پاسەوانی و پاراستینی دەسەلاتی چیبنایەتی لە گەورەترین شاری گۆی زەویدا ناکات، ئەگەر هەژماری هاوبەرژەوەند و زانا و بەڕێوەبەر و فیلۆسۆفەکانیشی بخەیتە سەر ئەوا بەشی فەرمانروەایەتی و پاراستنی دەسەڵاتی سەرمایە لە وڵاتێکی وەك عیراق ناکەن.

‌به‌رنامه‌یه‌ك یان رێگه‌یه‌ك له‌نێو خه‌باتی کۆمونیستی هه‌بێ بۆ زووتر به‌ڕێكردنی ئه‌ركه‌ بۆرجوازییه‌كان كه‌ تێیدا هه‌موو باره‌كانی ژیان گه‌شه ‌ده‌ستێنێ و ژیان و گوزه‌رانی تێكڕای خه‌ڵك باشتر و گه‌شاوه‌تر ده‌ك هاوكاتیش بنه‌مایه‌كی هه‌مه‌لایه‌نه‌ی كۆمه‌ڵێكی پێشڤه‌ڕۆ له‌نێو چینه‌كانی كۆمه‌ڵ به ‌تایبه‌تییش كرێكاران و زه‌حمه‌تكێشان پتر فه‌راهه‌م ده‌كا و هه‌نگاونانیش به‌ره‌و هه‌ڵگیرساندنی شۆڕشی سۆشیالیستیی ئاسانتر و خێراتر ده‌كا.ل40

دیسانەوە ئەمە هەمان بۆچونی هەڵەیە، بۆ شٶڕش و ئەرکی چینە چەوسانەوەکان. بە بۆچوونی من، شۆرشی دژە–سەروەری لە هەموو سەردەمەکاندا هەبووە و پێویستیش بووە و کۆمەڵگەی مرۆیی لە هەموو سەردەمێکدا چ ئەشکەوتننشینی (نابەرهەمهێنەری)، چ دێهاتی (کشتوکاڵی) و چ شارنشینی (پیشەسازی) [بەبێ ئەو پیشمەرجە ناکەتوارییانەی کە زادەی سازشی هزری بیریارانی کۆمونیستە لەتەك بۆچوون و ڕێگەچارەکانی وردەبۆرجوازی و سیستەمی سەروەری و دەرکنەکردنی کۆمەڵگە بەبێ سەروەر]، دەیتوانی بەرەو کۆمەڵگەیەکی ئازاد و یەکسان و دادپەروەر بروات؛ واتە کۆمەڵگە دەیتوانی بەبێ کۆیلە و کۆیلەدار، بەبێ جوتیار و دەرەبەگ، بەبێ کرێکار و سەرمایەدار، کۆمەڵگەیەکی ئازاد بێت. ئەوە ئامادەنەبوونی مێژوویی خۆهوشیاری شۆڕشگێرانەی تاکەی چەوساوەیە، کە کۆمەڵگەی مرۆیی لە بەندی سەروەری و چینایەتیبووندا ڕاگرتووە، نەك پێداویستی بوون و مانەوە و فۆرمگۆڕینی چەوسانەوە و چەوسێنەر.

ئەوەی پێمانوابێت، جێگرتنەوەی سەروەری بۆرجواکان لە جێی سەروەری فیئۆداڵەکان، پێویستی گەشەی کۆمەڵگەی مرۆیی بووە، بەداخەوە دەبێت بڵێم، کولده‌رکی ئەو بیریارانەیە، کە ئێمەیان لە لیتاوێکی ئاوا ڕۆکردووە، کە هەنووکە دەستەواژەی ئاوەها بەنێوی شٶڕشەوە بەرچاو دەکەون. ئەگەر پێمانوابێت مرۆڤایەتی لە سایەی داگیرکردن، جەنگ و کوشتار و برسیکردن و هەڵاواردن و پاکتاوکردن و شه‌ڕه‌په‌ڕۆی پارلەمانتاری مشەخۆران و شوانەیی ڕامیاران و پارتەکاندا بەرەو شۆرشی سۆشیالیستی گەشە دەکات، بەداخەوە ناچارم بڵێم دیسانەوە ئاوەزنەگیرە. چونکە مرۆڤایەتی لە سایەی ئاشتی و یەکسانی و ئازادیدا دەیتوانی لە دوو هەزار ساڵی رابووردا، هەزاران جار لە چاو ئێستا پێشکەوتووتر و مرۆڤانەتر و شاییستەتر بێت.

بە پێچەوانەوەی ئەو بۆچوونە نادروستە باوەوە، ئەزموونەکان ئەوەمان دەخەنە بەردەست، کە شۆڕش سەختر و دوورتر و نامسۆگەرتر بووە. بە پێچەوانەی خەیاڵپلاوی ئاخایانی بیریارەوە، تەنانەت زۆرجار گومان لەوە دروست دەبێت، کە مرۆڤایەتی بتوانێت شۆڕش بکات. بەڵام لە دوو سەد یا سەد ساڵی ڕابوردوودا لە چاو ئیستا، سەرکەوتنی شۆرش بەقەد ڕوخاندنی دسەلاتی دەرەبەگێك لە لادێیەکدا ئاسان بووە. من ئەو بیرکردنەوەیە بە بەدبەختی مرۆڤی سەرەتای هەزارەی سێیەم ناودەبەم، مرۆڤێك کە تاوسەندنی ستەم و جێگیربوونی سەروەری چینایەتی و جیهانیبوونەوەی بە مەرجی سەرکەوتنی سۆشیالیزم بزانێت! ئەوەی کە من دەیڵێم، تەنیا لەو بارەوە ڕەخنەیە لە قسەکانی نووسەر، کە بە سادەیی بەلای ئەو بۆچوونەدا تێدەپەڕێت، بە بۆچوونی من دەبێت زۆر بێباکانە، پەردە لەسەر ته‌نکهزری بیریارانێك، هەڵدەینەوە، کە ستەم و سەقامگیربوونی سەرمایەدارییان بە مەرجی خێرایی و گەشەی شۆڕشی سۆشیالیستی زانیوە و لەوەش خراپتر داگیرکارییان بە پۆزەتیڤ لێکداوەتەوە.

بە بۆچوونی من، نەك تەنیا تا راده‌یه‌كی زۆر كه‌م راستی بۆ چووبن ڕاستی بۆ نەچوون، بەڵکو خۆشباوەڕی چەوساوان بەم تێڕوانینانە، کە لە خوێنگەوزانی ملیۆنان مرۆڤ و مەرگی خەونە بێئەشمارەکانی لێکەوتووەتەوە، ئەو بۆچوونانە وەك دژەشۆڕشی، دەبێت ڕسوا بکرێن و ڕمی ڕەخنەمان هێندە تیژ بێت، کە نەك تەنیا دوو سەد ساڵ، بەڵکو دوو هەزار ساڵ بەرەو دوا بڕ بکات. ئەمەش پێویستی بە لە زبڵداننانی پیرۆزییەکانە، پێویستی بە تێكشکاندنی بتەکانە، پێیویستی بە بوێری ڕەخنە هەیە، هیچ باکمان لە هەراوهوڕیای پەرەستیاران و دەروێشانی ئەو بتانە نەبێت، کە بەناوی سۆشیالیزم و کۆمونیزم و شۆرشەوە بنێشتە هەڵبزرکاوەکانی دوو سەدە لەمەوبەری ئەم و ئەو دەجوونەوە. بەیەك وشە ئەگەر تاکی ئەم سەردەمە، خوازیارە شۆرش بکات و خۆی بڕیاردەربێت نەك مردووەکانی دوو سەدە لەمەوبەر، ئەوا دەبێت لە دەرەوەی مۆزەخانەکان و گۆرستانەکان ڕەفەی تۆزلێنیشتووی پەرتووکخانەکان، بیربکاتەوە. تاکی شۆرشگێڕ دەرخگەری تێکستە زەردهەڵگەراوەکان نییە، بەڵکو خۆی بیردەکاتەوە و هاوکاتیش پراکتیزەی دەکات، مامۆستای کەس نییە و کەسیش بە مامۆستای خۆی نازانێت، ڕابەری کەس نییە و خۆیشی مل بە ڕابەری کەس نادات. بەکورتی لە سەرووی خۆیەوە وەك تاکێکی ئازاد، نەخوا، نەدەوڵەت، نە نەتەوە و هیچ شتێك بەرز ڕاناگرێت.

بۆ ده‌رخستنی رووی راستیی هزر و گفتار و ره‌فتار و ئامانجه‌كانی رژێمی سه‌رمایه‌داریی و دوورخستنه‌وه‌ی ته‌واوی چه‌وساوان لێی و په‌یوه‌ستكردنیان به‌ خۆی و ئاماده‌كردنیان بۆ هه‌رچی زووتری هه‌ڵگیرساندنی شۆرشی سۆشیالیستیی ل42

لەم دەستەواژانەدا، دیسانەوە وەك ئەوانەی پێشوو،” هزری نوێی کۆمونیستی” وەك ئەوەی مارکس و ئەنگلس لەبارەوەی دەدوێن، هوشیاری و شۆڕش لە دەرەوەی خودی چەوساوانەوە دێن، پرسیار ئەوەیە، لە (کێ)وە و له‌ (کوێ)وە دێن؟ چونکە نووسەر دەلێت دوورخستنه‌وه‌ی ته‌واوی چه‌وساوان لێی و په‌یوه‌ستكردنیان به‌ خۆی و ئاماده‌كردنیان، کە ئەمەش هەمان هزری بەسەرچووی جارانه‌ و نادروستە، کە پێیوایە چەوساوان لەوانەش چینی کرێکار و زەحمەتکێسان، بەخۆیان توانای بیرکردنەوەیان نییە! ئەگەر ئاوا نییە و من هەڵە تێگەیشتووم و لە خۆیانەوەیە، ئیدی چ پێویست بەوە دەکات، پێوەی پەیوەست بن؟ چونکە پەیوەستبوون، پێداویستی بەیەکگەیشتنی دوو شتی بەیەك نامۆ و لەیەك دابراوە! ئینجا ئامادەکردنیان، چ واتایە بەدەستەوە دەدات، ئەگەر ئەوان خۆیان ئافەرێنەری ئەو هزرەن و لەناو خۆیاندایە؟ ئەدی ئەوانە کێن، کە ئەوان بۆ شۆڕش ئامادە دەکه‌ن؟

ئەمە هەمان بیرکردنەوەی ئایدیالیستانەیە، کە پیێوایە سەرەتا هۆشیاری لە دەرەوەی گەردوون، بوونی هەبووە و کاری لەسەر دروستکردنی کردووە و ئینجا مرۆڤ و دەوروبەکەی هاتووەنەتە بوون. بەڵام کەتواری هەموو ڕووداو و گۆرانەکانی مێژوو ئەوەمان بۆ دەسەلمێنێت، کە هۆشیاری بەرهەمی کەڵەکەبوونی ئەزموونەکانی خودی مرۆڤە، ئیدی ئەو مرۆڤە کرێکارێك بێت یا مشەخۆر (بۆرجوا)یەك. بەم پێیە هوشیاری چەوساوان لەوانەش کرێکاران لە خودی کردە (پراکتیک) و کەڵەکەبوونی ئەزموونی خۆیانەوە سەرهەڵدەدات و گەشەسەندن و گشتگیربوونیشی خەباتی بەردەوامی خودی خۆیانە و ئامادەکاریشیان بۆ شۆرش بە ئامادەیی ئەو خۆهوشیارییە و به‌ پێداویستی بێچەندوچوونی گۆڕانەوە پەیوەستە، نەك بە چاکەخوازی و دڵسۆزی وردەبۆرجوازیییەوە بۆ چەوساوان.

بۆ تێگەیشتن لەمە و ڕۆشنبوونەوەی، پێویستە تێکستی هەموو ئایینەکان و وتەی فیلۆسۆف و زاناکان و بیریارەکان لەتەك ڕووداوەکانی ئەو سەدەمەدا بەراورد بکەین، ئەوا بۆمان دەردەکەوێت، کە هەمیشە لە دوای ڕووداوەکانەوە بوون و ئەوانەش کە قسەیان لەسەر سۆشیالیزم و خەبات و شۆڕشی چینایەتی کردووە، تەنیا هەلسەنگاندنیان لەسەر ڕووداوەکان کردووە و زۆرجاریش ناڕاستگۆبوون و دژەخونییان لێکردووە و ڕاستییەکانیان شێواندوون و وەهایان نیشانداوە، کە ڕووداوەکان دوای ڕێنوێنی ئەوان کەوتوون و وەگەڕکەوتنی گۆرانەکان و هوشیاربوونەوە لە کەلەسەری ئەوانەوە دەستی پێکردووە.

ده‌رفه‌تی ئه‌وه ‌نه‌ماوه‌ کۆمونیسته‌كان بتوانن له‌نێو یه‌ك یه‌كێتیی بۆ سه‌راسه‌ری جیهان كاروباره ‌رامیاریی و رێكخراوه‌ییه‌كانی خۆیان رێكبخه‌ن ل42

لێرەدا ئەگەر مەبەست لە کۆمونیستەکان هەموو ئەوانە بێت، کە خۆیان بە کۆمونیست دەزانن، بە بۆچوونی من لە هیچ سەردەمێکدا بواری پەیوەندی (communication) بەقەد ئێستا لەبار و ئاسان و گونجاو نەبووە و ئەوەی ڕێگرە، پیلانی ڕژێمە کۆنەپەرست و چەوسێنەرەکان نییە، بەڵکو یەکەم دەسەلاتخوازیی و دەستەگەریی و شەڕی ڕابەریکردن و دۆمینەتکردنە، کە هەر گروپ و دەستەیەك خۆی بە ڕابەری ئەوانی دیکە و جیهان دەزانێت، دووەم خۆبه‌ستنەوەیانە بە کۆمەڵیك دەقی نەزۆکەوە، کە هەر یەکە ئەوی دیکە بە لادان و دژەخوونی لەو دەقانە و بێوەفایی بۆ بتەکان تاوانبار دەکات. هەروەها شێوازی ڕێکخستنی کۆمونیستەکان چ لە ڕێکخراوە جەماوەرییەکانیان [کۆمیتە پارتییەکانیان]دا، چ لە ڕێکخراوە ڕامیارییەکانیاندا، چ لە نێونەتەوەییەکانیاندا، ڕێکخستن و پێکهاتەی قوچکەییانە (هیرارشیانە) بووە و هەیە، کە پلەوپایە و زنجیرە پلەی وەك ڕابەر و جێگر و گوێگر و جێبەجێگەر و چی و چی دەکاتە مەرجی یەکگرتن و سەرکەوتن، بۆیە دوو سەد ساڵەخەریکی شەڕە ڕابەر و شەڕە ئۆرتۆدکسبوون و شەڕە مامۆستابوونن.

هەرکات کۆمونیستەکان، دانیان بەوەدا نا، کە هوشیاری چینایەتی بەرهەمی خەباتی چینایەتییە، بزاڤی سۆسیالیستی ڕابەر و مامۆستا ڕەتدەکاتەوە و ڕێکخستنی ڕامیاریی (پارتی) تەنیا سێکتاریزم بەرهەم دەهێنێت و کەس داهێنەری هزری سۆشیالیستی نییە و شۆڕش و ئەرکەکانی ئەرك و بەرهەمی کاری هەرەوەزی خۆبەخشانەی تاکە چەوساوەکانه‌ و پێویستی بە تەوقیتی شۆرش و ناوەندی بڕیاردان و ئامۆژگاری کەس نییە، ئەوکات دەتوانن وەك تاکی ئازادئەندێش لە هاریکاری هەرەوەزانەدا بەبێ دەستوور و پەیڕەو یەکبگرن و یەکێتییە لۆکاڵییەکانیان بەرەو یەکێتی جیهانی پەرەپێبدەن، واتە کۆمونیستێکی لەدایکبووی عیراق و کوردستان لە لەندەن، تەنیا ئەرکی بانگەوازکردنی کرێکاران و کۆمونیستەکانی بریتانیا نییە بۆ بەشداری و هاوپشتی لە خۆپیشاندانی هاوپشتی لە پەنابەران و پارتە کۆمونیستەکانی کوردستان و عیراق و ئێران، بەڵکو بەهه‌مان شێوەش ئەرکییەتی لە خەباتی شوێنی کار و ژیان و چالاکی کۆمونیستەکانی (لەندەن)دا زیاتر لە ڕادەی ئاوڕدانەوەی لە کوردستان، بەشدار بێت و چالاك بێت. واتە لۆکاڵی کار بکەن و جیهانی بیر بکەنەوە، نەك جیهانی کار بکەن و لۆکاڵی بیر بکەوە. یەکێتی جیهانی بەم گیانە چینایەتی و شۆرشگێرانەوە دێتە ئاراوە، نەك بە پەیماننامە و نامەگۆڕینەوەی دوو سکرتێری دوو پارت و دوو کۆمیتەی پارتیی[ بەناو ڕێکخراوی جەماوەریی] ڕێکخراو لەسەر بنەمای هیرارشیانەی ڕابەر و ڕابەریکراو.

هەرچەندە ئەرکی من نییە، ڕۆشنایی بخەمە بەرپێیکۆمونیستەکان، چونکە کۆمونیستەکان بەداخەوە لەم هەزارەی سێیەمیشدا واتە خۆبەمامۆستازانان و دەسەڵاتخوزانێك، کە هەردەم خەریکی دۆمینەتکردنی بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان و سەپاندنی ڕێکخستنی هیراشییانەی خۆیانن بەسەر ڕێکخراوە جەماوەرییەکاندا، ئەمەش درێژەی هەمان بیرکردنەوە و کاری سۆشیال–دێمۆکراسی سەد و ئەوەندە ساڵە. لەبەرئەوە ئەو دێرانەی سەرەوە تەنیا نموونەیەك بوون بۆ گەیاندنی مەبەستەکەم و بەس.

خوێنەرانی هێژا، ئەو بەشانەی هێڵیان بەژێردا کێشراوە، لە پەرتووکی “گۆڕان و وەرگۆران” وەرگیراون و بۆ ئاسانکاری و جیاکردنەوەیان، من هێڵم بەژێردا کێشاون. بۆ خوێندنەوەی پەرتووکەکە، سەردانی ئەم بەستەرە بکەن: http://emrro.com/goranuwergoran.htm