Xemi Nan & Xewni Azadi

Hejên

*24î sêptemberî 2010

Beşî şeşem

Krêkaran û komunîzm

Komunîzm cge lewey bzavêkî hizrîy û felsefîye.. Sîstem û qonaxî dwarojî mrovayetîyşe, le rûy ramyarîyşewe le serdemî êsta ke rjêmî çewsênerî sermayedarîy balladeste; xebatêkî kollnederaney çînayetîye le layen komunîstekan be giştîy û komunîste krêkarekan be taybetîy bo geyiştin be sosyalîzm, cîhanbînîy markisîzmîş le çwarçêwey pêkhate serekîy û binçîneyyekanîda le paş riskanî qonaxî sermayedarîy; awaker û şêwey bûne komellayetîyekey û çray roşinkerewey rêgey karwanî xebatekeyetî. L36

Em peregrafe, dekrêt be pênaseyekî layengrane dabnêyn û hîç ergumêntîk nîye, ke piştrastî pagendekanî bkat, çunke ême le qonaxî dwarrojda nîn û naşzanîn, çone û sîstemekey çon debêt û ew fermandane, ketwarîy nîye. Herweha kotayî peregrafeke le rûy darriştnewe narroşnî û hellnepêkrawî drustkirduwe. Eger selmêndrawî mêjûîy be ergumênt werbigrîn, ewa hem îde komunîstîyekan begşitî û hem markisîzm wek çwarçêweyekî dyarîkrawî ew komunîzme le praktîkda berencamî pêçewaney pagendekanyan bedestewe dawe. Hellbete eme le çendîn wllatî cyawaz û sat û şêwazî cyawaz û pyadegerîy cyawazda. Emeş bo ewe degerêtewe, ke hemû bernameyekî amadekraw, hemû hizrêkî be aydyolocîkraw, letek gorran û daxwazîye zîndû û berdewamgorrawekanî jyanda dekewête nakokîyewe, herwek markisîzm ke wek bername û çwarçêweyekî aydyolocî letek geşe û wîst û azadî û çawerrwanî û tenanet letek xudî mîkanîzm û hêzekanî berhemhênanda kewte nakokîyewe û dwacar gewretrîn hêzî ruxandinî împratorî û dîktatorîye partîye benaw prolîtarîyekanî, her ew krêkar û zehmetkêşane bûn, ke le nêwneteweyî yekemewe newe le dway newe, part le dway part pagendey nwênerayetîyan dekrid û deken.

Ewey ke le peregrafî dwatirda nûser pêywaye, ke ewe helley partekan û paşînanî hizrî markisîstî buwe, ke nateba û şkistixwardû buwe, bepêçewanewe min pêmwaye, lewêweye, ke markisîzm birrway bewe heye, ke komunîstekan, leber ewey ke derkî berjewendî krêkaran deken, bew pêyeş debne raber û çawsaxîyan. Emeş gewretrîn nakokî bîrî markisîstîye, le katêkda ke krêkaran be gewretrîn û karatrîn û şorsigêrtirîn hêz dadenêt, keçî erkî rizgarbûnyan be komunîstekan despêrêt û dwatrîş berêwebirdnî komellgey dahatûş bewan û be bûnî dewlletî destebjêrî komunîst despêrêt. Hawkat her le êstawe bernameyek denûsêtewe û deykate pertûkî pîroz û komellgey pê le çwarçêwe dedat, bemcore ewe komellge nîye, wek pêkhateyekî zîndû û berdewam le gorranda ke kêllgey taqîkirdnewey her aydyayeke, bellku bernameyekî pêştir amadekraw û mirdû dekate kêllgey taqîkirdnewey guncawî komellge û her ştêk lew çwarçêweye derçû û zyad û kemî bû, ewa meqestî aydyolocya daydepaçêt, wek lew nmûnaneda rûy da, ke xudî nûser basî kirdûn.

Be boçûnî min bzûtnewekan, îdî herçî bin; soşyalsîtî ya nasîwnalîstî ya ayînî ya hunerî, ewa le rewtî xebatî rojane û berdewamda, drustî û nadrustî aydyakanî nawyan taqîdekenewe û bername û planekanî le xwêndnewey ezmûnekanda bedest dehênin. Emeş retkirdnewey aydyolocya degeyênêt, ke gyanî markisîzme. Çunke aydyolocya wate mergî jyan û hizrîş wate muturbebûnî aydyakan be jyan û hzir û tîorî, berhemî ezmûnekanî mrovayetîn nek pêçewanekey.

Raste nûserîş pencey xistuwete ser ew griftane, bellam ew bo xetabarî part û fllane serkirdey degêrêtewe. Eger sernicî ketwarî griftekan bdeyn, debînîn, bo aydyolocyabûnî markisîzm û pertûke pîrozkrawekanî degerêtewe, ke tûşî dugmatîzmyan kirduwe.

Rastîyekey le serapay peregrafekanda nûser be berdewamî “hizrî nwêy komunîstî” dûbare dekatewe, bellam dyarî nakat, ke ew hizre le kam serubendî mêjûyyewe serîhelldawe û pantayî bûunî le kwêdaye aya mebestit le rexnekanî xoyetî le komunîzmî klasîk û wek pêşnyarêk benêwî “komunîzmî nwê” arastey dekat ya ew hizre nwêye ewrroke hêlêkî ramyarîy cîhanîye û bzûtnewegelêkî zîndû xerîkî praktîzekirdnînî?

Ta ewendey min têgeyiştbim, mebestî nûser xudî boçûnekanî xoyetî, egîna min hîç bzûtneweyekî komunîstî hellgirî têrrwanîne markisîstîyekan nanasm, ke hawboçûnî nûser bêt û paşmawey bzavî komunîstî le cîhanda xerîkî bitsazîyye le keleserî markis û enclis û lênîn û stalîn û mau tsî tong ta degate mensûrî hîkmet lay hîkmetîstekanî êran û kurdistan.

Bemcore min awa em têkiste dexwênmewe, ke pyahelldan û nasandinî bernameyekî dîke bêt, ke ême neynasîn û lewey komunîzmî baw, cyawaz bêt. Eger mebestî le komunîzmî nwê serxetgelêk nîn, ke xoy amajeyan pêdekat, ewa drusttir bû, ke xudî ew serçaweman pêbnasênît, ke xoy basî dekat, wate “hizrî komunîstî nwê”.

Bellam hergîz hênde xoşbawerraneş lêyan narrwanê ke detwanin le hemû kat û barêkda be pêy pêwîst parêzgarîy le yekgirtûîy û şorrşigêrrîy û dillsozîy xoyan bken L37

Em risteye, lebarî zmanewanîyewe, pêwîstî be risteyekî pêçewane heye, ke bedwayda bêt, çunke ewe degeênêt, ke le hendêk barda “natwanin le hemû kat û barêkda be pêy pêwîst parêzgarîy le yekgirtûîy û şorrşigêrrîy û dillsozîy xoyan bken”. Bellam ewe roşn nekrawetewe, ke pêwîste çî bken û lew baraneda ke xoyan natwanan, kê firyadrresîyane?

Dwacar nûser serî le boçûnekanî nêw nêwteweyî yekemî karl markis û layengranî derdeçêtewe, ke komunîstekanyan bo em erke destinîşan dekrid. Bellam ketwar eweman pêdelêt ke hemû çîn û twêjekan eger be rêwşiwên û karayî û rollî xoyan le komellgeyekda huşyar bin, ewa detwanin jyan weha araste bken, ke deyixwazn. Wek ewey ke borcwakan û wirde-borcwakan le êstada deyken. Ya be watayekî dîke, eger zorîney çewsawan, xohuşyarî û rêwşiwênî çînayetî xoyan le komellgeda bzanin û qursayî beşdarîyan le berhemhênan û xizmetguzarî û berrêweberayetîda bzanin, ewa wellananî em sîsteme asanîtrîn karêke, ke mrovî çewsawe detwanêt be xebatî harîkaraney letek hawçînekanî, pêyhestêt. Sermayedaran û deselatdaran bew hemû twana abûrîy û teknolojîy û serbazîy û rageyandneyanewe, ke heyane, leberdem mangirtnî çend hefteyî krêkaranî şarewanî (kenasan)da gîrode debin û bogen deken, çi bgat be mangirtnî giştî krêkaranî gwastnewe û aw û kareba û nexoşxanekan û sopermarkêtekan û hî dîke. Pêkhatey komullgey çînayetî le tirrkellekî efsaney ayînekan lemerr bumelerze deçêt, ke her tekanêkî huşyaraney çîne berhemhênerekan, be asanî wêranî dekat. Tenya xohuşyarbûnewey çewsawekan msogergerî kotayîhatnî serkut û nayeksanî û nadadwerîyye. Çunke sîsteme çînayetîyekan berhemî destî xudî mrovin û gorrîn û wellananîşyan, karî ew kesaneye, ke le nahuşyarîda em sîstemeyan leser piştî koyletî xoyan rayangirtuwe.

Le layekî dîş ke sermayedarîy rjêmêkî pirr ajawe û nacêgîre.. L38

Bellam bedaxewe, ketwar pêçewaney emeye û sermayedarî hênde cêgîre, ke nek tenya borcwakan û wirde borcwakan weha nîşan deden, ke kotayî mêjuwe, nek tenya krêkaran û zehmetkêşanî nahuşyar birrwayan be şyawî wergoranî komellgey çînayetî (henûkeyî) nîye, bellku zorêk lewaney ke pagendey komellgey naçînayetî be têrwanînî markisîstî deken, natwanin komellgey naçînayetî (soşyalîstî) bebê dewllet û rîşsipêtî destebjêrî xoyan û kutek û zincre plewpayey berrêweberayetî û pêkhatnî quçkeyî wêna bken û her wênayek ke bo komellgey soşyalîstî leberçawî degrin, her kupîkirdnewe û mîkyackirdnî komellgey çînayetî henûkeyye. Herwek çon darîjeranî pertûke ayînyekanî wek torat û încîl û quran neyantwanîwe wênay beheşt beder le wêney komellgekanî ew katî xoyan bken, herwaş markisîstekan natwanin wênay komellgey naçînayetî bebê dewllet û raberîy xoyan bken û her boçûnêk wawetir le têrrwanînî xoyan bo komellgey soşyalîstî birrwat, ewa be xeyallî tawanbarî deken. Leberewe be pêçewaney boçûnî nûserewe, ta ew katey take bindestekan amadebin, mil be karî krêgirte û serwerî kesanî dîke bden, ewa sîstemî sermayedarî cêgîr û parêzraw debêt û le twanayda debêt, ke beser qeyranekanîda zall bêt û perrupîney sîstemekey bkatewe û her bew pêyeş, bedaxewe ta ew katey zorîne degene ew birrwaye, ke sermayedarî şyawî bergegirtin nîye û çîtir natwanrêt le sayda bjêt, komellgey naçînayetî tenya xewnî xoşî hemû araste û balle soşyalîstekan debêt û demênêtewe.

le katî berangijbûneweşda çendîn dyarde û gorrankarîy naasayî ke borcwakan rastewxo bacî lepênawda deden dênête ara bo ewey ew rêwşiwên û wze û twanaye hizrîy û ramyarîye çînayetîyaney ke be corêkî xorrsikîy lenêw krêkaranda hen û hizrî komunîstî piştyan pêdebestê.. Hellgêrrtewe û bo djayetîkirdin û lebarbirdnî bzaveke bekaryanbihênê. L38

Ewey ke ew goçane cadûyye dedate destî borcwakan, layene nakokekanî xudî komunîzmî markisîstîye letek sruştî xebat çînayetî bo çêkirdnî komellgey naçînayetî; part ke amrazî lêkdabrran û destegerîy nêwan krêkaran û zehmetkêşane û le takî ser be çîn û twêjî komellayetîyewe deyankate endamî grupî serû-çîn û nakomellayetîy û leser bnemay aydyolocî rêkyan dexatewe û letek hawçînekanyan ke hzir û aydîyayekî dîkeyan heye, deyankate dujmin û le rîzî xebatî rojaneda leyek dayandebrrêt, markisîzm part le serûy hemû rêkixrawe çînayetîye sruştî û şorşigêrrekanî krêkaran û zehmetkîşanewe dadenêt; dewllet ke ragir û amrazî rêkxistinî komellgey çînayetîye, deykate goçanî cadûîy binyatnanî komellgey naçînayetî û nawendêtî bernamerrêjî û milkeçî nawçe û herêm û kemayetî û rêkixrawe xocêyyekanî komellge, dekate gwêrayellî destebjêrî serwer.., eme bêcge lewey ke le brî ewey mitmaney twanadarîy çewsawan bo xorrizgarî û xobirryardan û xoxebatkirdin û xoberrêweberî û xomuxtarî le take bindest û stimdîdekanî komellge zîndû bkatewe û le brî mamostayî bebê mamostayî rayanbihênît, keçî deçête serixwanî raxraw û amadey borcwakan û pêkhate hîrarşîyekanî wek part û dewllet û deyanparêzêt û pasaw bo pêwîstibûnyan dehênêtewe.

Emane tomet nîn, ke min ya kesanî dîke bo markisîzmî drust bken, bellku serencamî ezmûnkirdnî hemû corekanî markisîzmin; le corî kawtiskîzmewe ta lênînîzm û stalînîzm û xroşovîzm û mayoîzm û kastroîzm û xoceyîzm, ke le zor wllat û kîşwer û serdem û komellgey ast cyawazda fermanrrewayyan kird û bêcge le nehametî û bedbextî zyatir bo çîn û twêje prolîtêrekan, hîçî dîkeyan berhem nehêna.

Le beramber ewaneşda, ke pagendey ewe deken; ewane hemû ladan bûn le markisîzm û peywendîyan be komunîzmewe nebuwe, hênde bese bpirsîn, başe çi rexneyektan le bnema hizrî û praktîkîyekanî ew rewtane heye? Ta çende mîrayetî, dîktatorî, destebjêr, nawendeêtî û bernamerrêjî abûrîy û zorî dîke, ke berhemhênerî ew qerequşyane bûn û le sayey modêlî markisîstîy komunîzimda, rûy dêmokratî parlemanî û bazarazadîyan spî kirdewe, retdekenewe?

Le hemankatîşda ne xoy bew xellkane mandû bka ke natwanin weku komunîstêk le rîzekanî xebat û jyanî rojaneyanda hengaw bnên nexoşî bew xellkane çîrr bkatewe ke be her cor û şêwazêk heye bûnete komunîst û legell sadetrîn dyarde û werçerxanî drrindaney sermayedarîy sard debnewe yan be hoy mandûbûn û betemendaçûnyan dûçarî nexoşîy rastirrewîy û dogmatîstîy û ladan debin û debne bar beser bzaveke, le layekî dîş eger bbînê zorbey zorî krêkaran neyantwanîbê hênde hoşyar bibnewe ke komunîzm baştirîn û take rewtêke bo serkewtin û rizgarîy ewan le sermayedarîy û rjême çewsênerekey L38-39

Lêreda pêwîste amaje bewe bdem, ke serdêrr bas le krêkaran û komunîzm dekat, nek le komunîzm û krêkaran. Tenatet eger basî barî duwemîşî bkirdaye, ewa dîsanewe em peregrafe hîç peywendî be basekewe nedebû. Çunke ewey nûser lêreda basî lê kirduwe, ramyarîkirdnî desteyek ya rêkixrawêkî ramyarîye nek xebatî şorrşigêraney çînayetî krêkaran. Çunke le xebatî çînayetîda amanc berewpêşbirdnî xebatî rojane û arastekirdnîyetî berew tenhellçînîn be sîsteme çewsênereke, nek xoxerîkirdin be bjardinî takekanewe. Bjarkirdnî takekan, erkî parte ramyarîyekane, wek ewey le kongrekanî paş şorrşî oktober, partî soşyalîdîmukratî rusye û leser destî xudî lênîn û le partî nawgoraw be (komunîst)da leser destî stalîn û dwatrîş mau tsî tong û polpot û lay xoşman leser destî mensûrî hîkmet encam dra. Eme peywendî be xebat û krêkaranewe nîye, tenya mîkanîzmî plewpaye parastinî destebjêrêkî serwerî naw parte komunîstekane û bes.

Bew core hizrî nwêy komunîstî tenya û tenya xoy be rêbazî sercem komunîstan be taybetîyş komunîste krêkarekan dezanê .. Herwa nexoy be xawenî xebatî abûrîy krêkaran dezanê ke ber lew û le derewey ew her hebuwe û ta komellgey çînayettîş mabê her demênê.. Nexoy be rêbazî ew krêkarane dezanê ke be hoy sextîy ew jyane kulemergîyey ke sermayedarîy boy drust kirdûn ta deşmirn natwanin le naxewe komunîzm pesnid bken û hersî bken.. Serencam ferhengî dwakewtuwane û djemroyî sermayedarîyan hellgirtuwe, wate tenya rêbazî komunîstekane be bê hîç cwayezîyek û komunîstibûnî rêbwaranîşî pê le hemû ştêk gringitre. L39

Herçende serapay em têrrwanîne retdekemewe, bellam xom lewe debwêrm û tenya pirsyarêk araste dekem, aya em hizre nwêye û komunîste hellgrekanî, [ke le hîç serdemîkda tenanet le komellgeyekîşda ke xewnî pêwe debînin, nabne zorayetî komellge û tenanet zorayetî naw krêkaranîş, ezmûnekan emeyan nîşandawe] le komellgekeyda ke daydemezrênin û berrêwey deben, çî lew krêkarane deken, “ ke ke be hoy sextîy ew jyane kulemergîyey ke sermayedarîy boy drust kirdûn ta deşmirn natwanin le naxewe komunîzm pesnid bken û hersî bken” ? Ey ew komunîstaney ke bawerrîyan be “hizrî nwêy komunîstî” nîye, çî? Dwacar komunîstekan, kên, nûser çi şunasêkî komellaytîyan bo dyarî dekat? Ey eger lew komellgeda berhellsitî bername û birryarekanî “hizrî komunîstî nwê” kra, wellamyan çî debêt? Azadî be narrazîyan debexşêt ya serkewtîyan dekat? Be watayekî dîke, eger le herêmî kurdistanda “hizrî komunîstî nwê” twanî komellge bigrête dest û sîstemekey pyade bkat û … tid, bellam le şarezûr, xellkî [mebest le xellkî zorîneye] xwazyarî komellgeyekî îslamî bûn û le germyan xwazyarî komellgeyekî piştbestû be bazarazad û sîstimî parlemanî bûn û le horaman xellkî xwazyarî xoberêweberayetî û herewezî enarkî bûn û le badînan xellkî xwazyarî yekgirtnewe letek herêmî bakûrî ya xoraway kurdistan bûn, le weha barêkda wellam û hellwêstî fermanrrewayanî komunîst le beramber her yek lew birryar û wîstane, çî debêt?

Xwêneranî hêja, ew beşaney hêllyan bejêrda kêşrawe, le pertûkî “gorran û wergoran” wergîrawn û bo asankarî û cyakirdneweyan, min hêllm bejêrda kêşawn. Bo xwêndnewey pertûkeke, serdanî em bestere bken:http://emrro.com/goranuwergoran.htim

هەژێن

*24ی سێپتەمبەری 2010

بەشی شەشەم

كرێكاران و کۆمونیزم

کۆمونیزم جگه ‌له‌وه‌ی بزاڤێكی هزریی و فه‌لسه‌فییه‌.. سیسته‌م و قۆناغی دوارۆژی مرۆڤایه‌تییشه، له‌ رووی رامیارییشه‌وه له ‌سه‌رده‌می ئێستا كه ‌رژێمی چه‌وسێنه‌ری سه‌رمایه‌داریی باڵاده‌سته‌؛ خه‌باتێكی كۆڵنه‌ده‌رانه‌ی چینایه‌تییه ‌له ‌لایه‌ن کۆمونیسته‌كان به‌ گشتیی و کۆمونیسته ‌كرێكاره‌كان به ‌تایبه‌تیی ‌بۆ گه‌یشتن به ‌سۆسیالیزم، جیهانبینیی ماركسیزمیش له‌ چوارچێوه‌ی پێكهاته سه‌ره‌كیی و بنچینه‌ییه‌كانیدا له‌ پاش رسكانی قۆناغی سه‌رمایه‌داریی؛ ئاواكه‌ر و شێوه‌ی بوونه ‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كه‌ی و چرای رۆشنكه‌ره‌وه‌ی رێگه‌ی كاروانی خه‌باته‌كه‌یه‌تی. ل36

ئەم پەرەگرافە، دەکرێت بە پێناسەیەکی لایەنگرانە دابنێین و هیچ ئەرگومێنتیك نییە، کە پشتراستی پاگەندەکانی بکات، چونکە ئێمە لە قۆناخی دواڕۆژدا نین و ناشزانین، چۆنە و سیستەمەکەی چۆن دەبێت و ئەو فەرماندانە، کەتواریی نییە. هەروەها کۆتایی پەرەگرافەکە لە ڕووی داڕشتنەوە ناڕۆشنی و هەڵنەپێکراوی دروستکردووە. ئەگەر سەلمێندراوی مێژوویی بە ئەرگومێنت وەربگرین، ئەوا هەم ئیدە کۆمونیستییەکان بەگشتی و هەم مارکسیزم وەك چوارچێوەیەکی دیاریکراوی ئەو کۆمونیزمە لە پراکتیکدا بەرەنجامی پێچەوانەی پاگەندەکانیان بەدەستەوە داوە. هەڵبەتە ئەمە لە چەندین وڵاتی جیاواز و سات و شێوازی جیاواز و پیادەگەریی جیاوازدا. ئەمەش بۆ ئەوە دەگەرێتەوە، کە هەموو بەرنامەیەکی ئامادەکراو، هەموو هزرێکی بە ئایدیۆلۆجیکراو، لەتەك گۆڕان و داخوازییە زیندوو و بەردەوامگۆڕاوەکانی ژیاندا دەکەوێتە ناکۆکییەوە، هەروەك مارکسیزم کە وەك بەرنامە و چوارچێوەیەکی ئایدیۆلۆجی لەتەك گەشە و ویست و ئازادی و چاوەڕوانی و تەنانەت لەتەك خودی میکانیزم و هێزەکانی بەرهەمهێناندا کەوتە ناکۆکییەوە و دواجار گەورەترین هێزی ڕوخاندنی ئیمپراتۆری و دیکتاتۆرییە پارتییە بەناو پرۆلیتارییەکانی، هەر ئەو کرێکار و زەحمەتکێشانە بوون، کە لە نێونەتەوەیی یەکەمەوە نەوە لە دوای نەوە، پارت لە دوای پارت پاگەندەی نوێنەرایەتییان دەکرد و دەکەن.

ئەوەی کە لە پەرەگرافی دواتردا نووسەر پێیوایە، کە ئەوە هەڵەی پارتەکان و پاشینانی هزری ماركسیستی بووە، کە ناتەبا و شکستخواردوو بووە، بەپێچەوانەوە من پێموایە، لەوێوەیە، کە مارکسیزم بڕوای بەوە هەیە، کە کۆمونیستەکان، لەبەر ئەوەی کە دەرکی بەرژەوەندی کرێکاران دەکەن، بەو پێیەش دەبنە ڕابەر و چاوساخییان. ئەمەش گەورەترین ناکۆکی بیری مارکسیستییە، لە کاتێکدا کە کرێکاران بە گەورەترین و کاراترین و شۆرسگێرترین هێز دادەنێت، کەچی ئەرکی ڕزگاربوونیان بە کۆمونیستەکان دەسپێرێت و دواتریش بەرێوەبردنی کۆمەڵگەی داهاتووش بەوان و بە بوونی دەوڵەتی دەستەبژێری کۆمونیست دەسپێرێت. هاوکات هەر لە ئێستاوە بەرنامەیەك دەنووسێتەوە و دەیکاتە پەرتووکی پیرۆز و کۆمەڵگەی پێ لە چوارچێوە دەدات، بەمجۆرە ئەوە کۆمەڵگە نییە، وەك پێکهاتەیەکی زیندوو و بەردەوام لە گۆڕاندا کە کێڵگەی تاقیکردنەوەی هەر ئایدیایەکە، بەڵکو بەرنامەیەکی پێشتر ئامادەکراو و مردوو دەکاتە کێڵگەی تاقیکردنەوەی گونجاوی کۆمەڵگە و هەر شتێك لەو چوارچێوەیە دەرچوو و زیاد و کەمی بوو، ئەوا مەقەستی ئایدیۆلۆجیا دایدەپاچێت، وەك لەو نموونانەدا ڕووی دا، کە خودی نووسەر باسی کردوون.

بە بۆچوونی من بزووتنەوەکان، ئیدی هەرچی بن؛ سۆشیالسیتی یا ناسیونالیستی یا ئایینی یا هونەری، ئەوا لە ڕەوتی خەباتی ڕۆژانە و بەردەوامدا، دروستی و نادروستی ئایدیاکانی ناویان تاقیدەکەنەوە و بەرنامە و پلانەکانی لە خوێندنەوەی ئەزموونەکاندا بەدەست دەهێنن. ئەمەش ڕەتکردنەوەی ئایدیۆلۆجیا دەگەیێنێت، کە گیانی مارکسیزمە. چونکە ئایدیۆلۆجیا واتە مەرگی ژیان و هزریش واتە موتوربەبوونی ئایدیاکان بە ژیان و هزر و تیئۆری، بەرهەمی ئەزموونەکانی مرۆڤایەتین نەك پێچەوانەکەی.

ڕاستە نووسەریش پەنجەی خستووەتە سەر ئەو گرفتانە، بەڵام ئەو بۆ خەتاباری پارت و فڵانە سەرکردەی دەگێرێتەوە. ئەگەر سەرنجی کەتواری گرفتەکان بدەین، دەبینین، بۆ ئایدیۆلۆجیابوونی مارکسیزم و پەرتووکە پیرۆزکراوەکانی دەگەرێتەوە، کە تووشی دوگماتیزمیان کردووە.

ڕاستییەکەی لە سەراپای پەرەگرافەکاندا نووسەر بە بەردەوامی “هزری نوێی کۆمونیستی” دووبارە دەکاتەوە، بەڵام دیاری ناکات، کە ئەو هزرە لە کام سەروبەندی مێژووییەوە سەریهەڵداوە و پانتایی بووونی لە کوێدایە ئایا مەبەستت لە ڕەخنەکانی خۆیەتی لە کۆمونیزمی کلاسیك و وەك پێشنیارێك بەنێوی “کۆمونیزمی نوێ” ئاراستەی دەکات یا ئەو هزرە نوێیە ئەوڕۆکە هێلێکی ڕامیاریی جیهانییە و بزووتنەوەگەلێکی زیندوو خەریکی پراکتیزەکردنینی؟

تا ئەوەندەی من تێگەیشتبم، مەبەستی نووسەر خودی بۆچوونەکانی خۆیەتی، ئەگینا من هیچ بزووتنەوەیەکی کۆمونیستی هەڵگری تێڕوانینە مارکسیستییەکان ناناسم، کە هاوبۆچوونی نووسەر بێت و پاشماوەی بزاڤی کۆمونیستی لە جیهاندا خەریکی بتسازیییە لە کەلەسەری مارکس و ئەنجلس و لێنین و ستالین و مائو تسی تۆنگ تا دەگاتە مەنسووری حیکمەت لای حیکمەتیستەکانی ئێران و کوردستان.

بەمجۆرە من ئاوا ئەم تێکستە دەخوێنمەوە، کە پیاهەڵدان و ناساندنی بەرنامەیەکی دیکە بێت، کە ئێمە نەیناسین و لەوەی کۆمونیزمی باو، جیاواز بێت. ئەگەر مەبەستی لە کۆمونیزمی نوێ سەرخەتگەلێك نین، کە خۆی ئاماژەیان پێدەکات، ئەوا دروستتر بوو، کە خودی ئەو سەرچاوەمان پێبناسێنیت، کە خۆی باسی دەکات، واتە “هزری کۆمونیستی نوێ”.

به‌ڵام هه‌رگیز هێنده‌ خۆشباوه‌ڕانه‌ش لێیان ناڕوانێ كه‌ ده‌توانن له ‌هه‌موو كات و بارێكدا به‌ پێی پێویست پارێزگاریی له‌ یه‌كگرتوویی و شۆڕشگێڕیی و دڵسۆزیی خۆیان بكه‌ن ل37

ئەم ڕستەیە، لەباری زمانەوانییەوە، پێویستی بە ڕستەیەکی پێچەوانە هەیە، کە بەدوایدا بێت، چونکە ئەوە دەگەێنێت، کە لە هەندێك باردا “ناتوانن له ‌هه‌موو كات و بارێكدا به‌ پێی پێویست پارێزگاریی له‌ یه‌كگرتوویی و شۆڕشگێڕیی و دڵسۆزیی خۆیان بكه‌ن”. بەڵام ئەوە ڕۆشن نەکراوەتەوە، کە پێویستە چی بکەن و لەو بارانەدا کە خۆیان ناتوانان، کێ فریادڕەسییانە؟

دواجار نووسەر سەری لە بۆچوونەکانی نێو نێوتەوەیی یەکەمی کارل مارکس و لایەنگرانی دەردەچێتەوە، کە کۆمونیستەکانیان بۆ ئەم ئەرکە دەستنیشان دەکرد. بەڵام کەتوار ئەوەمان پێدەلێت کە هەموو چین و توێژەکان ئەگەر بە ڕێوشوێن و کارایی و ڕۆڵی خۆیان لە کۆمەڵگەیەکدا هوشیار بن، ئەوا دەتوانن ژیان وەها ئاراستە بکەن، کە دەیخوازن. وەك ئەوەی کە بۆرجواکان و وردە–بۆرجواکان لە ئێستادا دەیکەن. یا به‌ واتایه‌کی دیکە، ئه‌گه‌ر زۆرینەی چه‌وساوان، خۆهوشیاری و ڕێوشوێنی چینایه‌تی خۆیان له‌ کۆمه‌ڵگه‌دا بزانن و قورسایی به‌شدارییان له‌ به‌رهه‌مهێنان و خزمه‌تگوزاری و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیدا بزانن، ئه‌وا وه‌ڵانانی ئه‌م سیسته‌مه‌ ئاسانیترین کارێکه‌، که‌ مرۆڤی چه‌وساوه‌ ده‌توانێت به‌ خه‌باتی هاریکارانه‌ی له‌ته‌ك هاوچینه‌کانی، پێیهه‌ستێت. سه‌رمایه‌داران و ده‌سه‌لاتداران به‌و هه‌موو توانا ئابووریی و ته‌کنۆلۆژیی و سه‌ربازیی و ڕاگه‌یاندنه‌یانه‌وه‌، که‌ هه‌یانه‌، له‌به‌رده‌م مانگرتنی چه‌ند هه‌فته‌یی کرێکارانی شاره‌وانی (که‌ناسان)دا گیرۆده‌ ده‌بن و بۆگەن دەکەن، چ بگات به‌ مانگرتنی گشتی کرێکارانی گواستنه‌وه‌ و ئاو و کاره‌با و نه‌خۆشخانه‌کان و سۆپەرمارکێته‌کان و هی دیکە. پێکهاته‌ی کۆموڵگه‌ی چینایه‌تی له‌ تڕکه‌ڵه‌کی ئه‌فسانه‌ی ئایینه‌کان له‌مه‌ڕ بومه‌له‌رزه‌ ده‌چێت، که‌ هه‌ر ته‌کانێکی هوشیارانه‌ی چینه‌ به‌رهه‌مهێنه‌ره‌کان، به‌ ئاسانی وێرانی ده‌کات. ته‌نیا خۆهوشیاربوونه‌وه‌ی چه‌وساوه‌کان مسۆگه‌رگه‌ری کۆتاییهاتنی سه‌رکوت و نایه‌کسانی و نادادوه‌ریییه‌. چونکه‌ سیسته‌مه‌ چینایه‌تییه‌کان به‌رهه‌می ده‌ستی خودی مرۆڤن و گۆڕین و وه‌ڵانانیشیان، کاری ئه‌و که‌سانه‌یه‌، که‌ له‌ ناهوشیاریدا ئه‌م سیسته‌مه‌یان لەسەر پشتی کۆیلەتی خۆیان ڕایانگرتووه‌.

له ‌لایه‌كی دیش كه‌ سه‌رمایه‌داریی رژێمێكی پڕ ئاژاوه‌ و ناجێگیره‌.. ل38

بەڵام بەداخەوە، کەتوار پێچەوانەی ئەمەیە و سەرمایەداری هێندە جێگیرە، کە نەك تەنیا بۆرجواکان و وردە بۆرجواکان وەها نیشان دەدەن، کە کۆتایی مێژووە، نەك تەنیا کرێکاران و زەحمەتکێشانی ناهوشیار بڕوایان بە شیاوی وەرگۆرانی کۆمەڵگەی چینایەتی (هەنووکەیی) نییە، بەڵکو زۆرێك لەوانەی کە پاگەندەی کۆمەڵگەی ناچینایەتی بە تێروانینی مارکسیستی دەکەن، ناتوانن کۆمەڵگەی ناچینایەتی (سۆشیالیستی) بەبێ دەوڵەت و ڕیشسپێتی دەستەبژێری خۆیان و کوتەك و زنجرە پلەوپایەی بەڕێوەبەرایەتی و پێکهاتنی قوچکەیی وێنا بکەن و هەر وێنایەك کە بۆ کۆمەڵگەی سۆشیالیستی لەبەرچاوی دەگرن، هەر کوپیکردنەوە و میکیاجکردنی کۆمەڵگەی چینایەتی هەنووکەییە. هەروەك چۆن داریژەرانی پەرتووکە ئایینیەکانی وەك تۆرات و ئینجیل و قورئان نەیانتوانیوە وێنای بەهەشت بەدەر لە وێنەی کۆمەڵگەکانی ئەو کاتی خۆیان بکەن، هەرواش مارکسیستەکان ناتوانن وێنای کۆمەڵگەی ناچینایەتی بەبێ دەوڵەت و ڕابەریی خۆیان بکەن و هەر بۆچوونێك واوەتر لە تێڕوانینی خۆیان بۆ کۆمەڵگەی سۆشیالیستی بڕوات، ئەوا بە خەیاڵی تاوانباری دەکەن. لەبەرئەوە بە پێچەوانەی بۆچوونی نووسەرەوە، تا ئەو کاتەی تاکە بندەستەکان ئامادەبن، مل بە کاری کرێگرتە و سەروەری کەسانی دیکە بدەن، ئەوا سیستەمی سەرمایەداری جێگیر و پارێزراو دەبێت و لە توانایدا دەبێت، کە بەسەر قەیرانەکانیدا زاڵ بێت و پەڕوپینەی سیستەمەکەی بکاتەوە و هەر بەو پێیەش، بەداخەوە تا ئەو کاتەی زۆرینە دەگەنە ئەو بڕوایە، کە سەرمایەداری شیاوی بەرگەگرتن نییە و چیتر ناتوانرێت لە سایدا بژێت، کۆمەڵگەی ناچینایەتی تەنیا خەونی خۆشی هەموو ئاراستە و باڵە سۆشیالیستەکان دەبێت و دەمێنێتەوە.

له ‌كاتی به‌رانگژبوونه‌وه‌شدا چه‌ندین دیارده‌ و گۆڕانكاریی نائاسایی كه ‌بۆرجواكان راسته‌وخۆ باجی له‌پێناودا ده‌ده‌ن دێنێته‌‌ ئارا بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و رێوشوێن و وزە ‌و توانایه‌ هزریی و رامیارییه ‌چینایه‌تییانه‌ی كه ‌به‌ جۆرێكی خۆڕسكیی له‌نێو كرێكاراندا هه‌ن و هزری کۆمونیستی پشتیان پێده‌به‌ستێ.. هه‌ڵگێڕته‌‌وه ‌و بۆ دژایه‌تیكردن و له‌باربردنی بزاڤه‌كه ‌به‌كاریانبهێنێ.ل38

ئەوەی کە ئەو گۆچانە جادووییە دەداتە دەستی بۆرجواکان، لایەنە ناکۆکەکانی خودی کۆمونیزمی ماركسیستییە لەتەك سروشتی خەبات چینایەتی بۆ چێکردنی کۆمەڵگەی ناچینایەتی؛ پارت کە ئامرازی لێکدابڕان و دەستەگەریی نێوان کرێکاران و زه‌حمه‌تکێشانە و لە تاکی سەر بە چین و توێژی کۆمەڵایەتییەوە دەیانکاتە ئەندامی گروپی سەروو–چین و ناکۆمەڵایەتیی و لەسەر بنەمای ئایدیۆلۆجی ڕێکیان دەخاتەوە و لەتەك هاوچینەکانیان کە هزر و ئایدییایەکی دیکەیان هەیە، دەیانکاتە دوژمن و لە ڕیزی خەباتی ڕۆژانەدا لەیەك دایاندەبڕێت، مارکسیزم پارت لە سەرووی هەموو ڕێکخراوە چینایەتییە سروشتی و شۆرشگێڕەکانی کرێکاران و زەحمەتکیشانەوە دادەنێت؛ دەوڵەت کە ڕاگر و ئامرازی ڕێکخستنی کۆمەڵگەی چینایەتییە، دەیکاتە گۆچانی جادوویی بنیاتنانی کۆمەڵگەی ناچینایەتی و ناوەندێتی بەرنامەڕێژی و ملکەچی ناوچە و هەرێم و کەمایەتی و ڕێکخراوە خۆجێییەکانی کۆمەڵگە، دەکاتە گوێرایەڵی دەستەبژێری سەروەر..، ئەمە بێجگە لەوەی کە لە بری ئەوەی متمانەی تواناداریی چەوساوان بۆ خۆڕزگاری و خۆبڕیاردان و خۆخەباتکردن و خۆبەڕێوەبەری و خۆموختاری لە تاکە بندەست و ستمدیدەکانی کۆمەڵگە زیندوو بکاتەوە و لە بری مامۆستایی بەبێ مامۆستایی ڕایانبهێنیت، کەچی دەچێتە سەرخوانی ڕاخراو و ئامادەی بۆرجواکان و پێکهاتە هیرارشییەکانی وەك پارت و دەوڵەت و دەیانپارێزێت و پاساو بۆ پێویستبوونیان دەهێنێتەوە.

ئەمانە تۆمەت نین، کە من یا کەسانی دیکە بۆ مارکسیزمی دروست بکەن، بەڵکو سەرەنجامی ئەزموونکردنی هەموو جۆرەکانی مارکسیزمن؛ لە جۆری کاوتسکیزمەوە تا لێنینیزم و ستالینیزم و خرۆشۆڤیزم و مائیۆئیزم و کاسترۆئیزم و خۆجەییزم، کە لە زۆر وڵات و کیشوەر و سەردەم و کۆمەڵگەی ئاست جیاوازدا فەرمانڕەواییان کرد و بێجگە لە نەهامەتی و بەدبەختی زیاتر بۆ چین و توێژە پرۆلیتێرەکان، هیچی دیکەیان بەرهەم نەهێنا.

لە بەرامبەر ئەوانەشدا، کە پاگەندەی ئەوە دەکەن؛ ئەوانە هەموو لادان بوون لە مارکسیزم و پەیوەندییان بە کۆمونیزمەوە نەبووە، هێندە بەسە بپرسین، باشە چ ڕەخنەیەکتان لە بنەما هزری و پراکتیکییەکانی ئەو ڕەوتانە هەیە؟ تا چەندە میرایەتی، دیکتاتۆری، دەستەبژێر، ناوەندەێتی و بەرنامەڕێژی ئابووریی و زۆری دیکە، کە بەرهەمهێنەری ئەو قەرەقوشیانە بوون و لە سایەی مۆدێلی مارکسیستیی کۆمونیزمدا، ڕووی دێمۆکراتی پارلەمانی و بازارئازادییان سپی کردەوە، ڕەتدەکەنەوە؟

له ‌هه‌مانكاتیشدا نه‌ خۆی به‌و خه‌ڵكانه ‌ماندوو بكا كه‌ ناتوانن وه‌كو کۆمونیستێك له ‌ریزه‌كانی خه‌بات و ژیانی رۆژانه‌یاندا هه‌نگاو بنێن نه‌خۆشی به‌و خه‌ڵكانه ‌چیڕ بكاته‌وه‌ كه ‌به ‌هه‌ر جۆر و شێوازێك هه‌یه ‌بوونه‌ته ‌کۆمونیست و له‌گه‌ڵ ساده‌ترین دیارده ‌و وه‌رچه‌رخانی دڕندانه‌ی سه‌رمایه‌داریی سارد ده‌بنه‌وه ‌یان به‌ هۆی ماندووبوون و به‌ته‌مه‌نداچوونیان دووچاری نه‌خۆشیی راستڕه‌ویی و دۆگماتیستیی و لادان ده‌بن و ده‌بنه ‌بار به‌سه‌ر بزاڤه‌كه‌، له ‌لایه‌كی دیش ئه‌گه‌ر ببینێ زۆربه‌ی زۆری كرێكاران نه‌یانتوانیبێ هێنده‌ هۆشیار ببنه‌وه‌ كه‌ کۆمونیزم باشترین و تاكه‌ ره‌وتێكه ‌بۆ سه‌ركه‌وتن و رزگاریی ئه‌وان له‌ سه‌رمایه‌داریی و رژێمه ‌چه‌وسێنه‌ره‌كه‌ی ل38-39

لێرەدا پێویستە ئاماژە بەوە بدەم، کە سەردێڕ باس لە کرێکاران و کۆمونیزم دەکات، نەك لە کۆمونیزم و کرێکاران. تەناتەت ئەگەر باسی باری دووەمیشی بکردایە، ئەوا دیسانەوە ئەم پەرەگرافە هیچ پەیوەندی بە باسەکەوە نەدەبوو. چونکە ئەوەی نووسەر لێرەدا باسی لێ کردووە، ڕامیاریکردنی دەستەیەك یا ڕێکخراوێکی ڕامیارییە نەك خەباتی شۆڕشگێرانەی چینایەتی کرێکاران. چونکە لە خەباتی چینایەتیدا ئامانج بەرەوپێشبردنی خەباتی ڕۆژانە و ئاراستەکردنییەتی بەرەو تەنهەڵچینین بە سیستەمە چەوسێنەرەکە، نەك خۆخەریکردن بە بژاردنی تاکەکانەوە. بژارکردنی تاکەکان، ئەرکی پارتە ڕامیارییەکانە، وەك ئەوەی لە کۆنگرەکانی پاش شۆڕشی ئۆکتۆبەر، پارتی سۆشیالیدیـموکراتی ڕوسیە و لەسەر دەستی خودی لێنین و لە پارتی ناوگۆراو بە (کۆمونیست)دا لەسەر دەستی ستالین و دواتریش مائو تسی تۆنگ و پۆلپۆت و لای خۆشمان لەسەر دەستی مەنسووری حیکمەت ئەنجام درا. ئەمە پەیوەندی بە خەبات و کرێکارانەوە نییە، تەنیا میکانیزمی پلەوپایە پاراستنی دەستەبژێرێکی سەروەری ناو پارتە کۆمونیستەکانە و بەس.

به‌و جۆره‌ هزری نوێی کۆمونیستی ته‌نیا و ته‌نیا خۆی به‌ رێبازی سه‌رجه‌م کۆمونیستان به ‌تایبه‌تییش کۆمونیسته ‌كرێكاره‌كان ده‌زانێ .. هه‌روا نه‌خۆی به‌ خاوه‌نی خه‌باتی ئابووریی كرێكاران ده‌زانێ كه‌ به‌ر له‌و و له‌ ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و هه‌ر هه‌بووه ‌و تا كۆمه‌ڵگه‌ی چینایه‌تتیش مابێ هه‌ر ده‌مێنێ.. نه‌خۆی به ‌رێبازی ئه‌و كرێكارانه ‌ده‌زانێ كه ‌به ‌هۆی سه‌ختیی ئه‌و ژیانه ‌كوله‌مه‌رگییه‌ی كه ‌سه‌رمایه‌داریی بۆی دروست كردوون تا ده‌شمرن ناتوانن له ‌ناخه‌وه ‌کۆمونیزم په‌سند بكه‌ن و هه‌رسی بكه‌ن.. ‌سه‌ره‌نجام فه‌رهه‌نگی دواكه‌وتووانه ‌و دژه‌مرۆیی سه‌رمایه‌دارییان هه‌ڵگرتووه‌، واته‌ ته‌نیا رێبازی کۆمونیسته‌كانه ‌به‌ بێ هیچ جوایه‌زییه‌ك و کۆمونیستبوونی رێبوارانیشی پێ له‌ هه‌موو شتێك گرنگتره‌. ل39

هەرچەندە سەراپای ئەم تێڕوانینە ڕەتدەکەمەوە، بەڵام خۆم لەوە دەبوێرم و تەنیا پرسیارێك ئاراستە دەکەم، ئایا ئەم هزرە نوێیە و کۆمونیستە هەڵگرەکانی، [کە لە هیچ سەردەمیکدا تەنانەت لە کۆمەڵگەیەکیشدا کە خه‌ونی پێوە دەبینن، نابنە زۆرایەتی کۆمەڵگە و تەنانەت زۆرایەتی ناو کرێکارانیش، ئەزموونەکان ئەمەیان نیشانداوە] لە کۆمەڵگەکەیدا کە دایدەمەزرێنن و بەڕێوەی دەبەن، چی لەو کرێکارانە دەکەن، “ کە كه ‌به ‌هۆی سه‌ختیی ئه‌و ژیانه ‌كوله‌مه‌رگییه‌ی كه ‌سه‌رمایه‌داریی بۆی دروست كردوون تا ده‌شمرن ناتوانن له ‌ناخه‌وه ‌کۆمونیزم په‌سند بكه‌ن و هه‌رسی بکەن” ؟ ئەی ئەو کۆمونیستانەی کە باوەڕییان بە “هزری نوێی کۆمونیستی” نییە، چی؟ دواجار کۆمونیستەکان، کێن، نووسەر چ شوناسێکی کۆمەڵایتییان بۆ دیاری دەکات؟ ئەی ئەگەر لەو کۆمەڵگەدا بەرهەڵستی بەرنامە و بڕیارەکانی “هزری کۆمونیستی نوێ” کرا، وەڵامیان چی دەبێت؟ ئازادی بە ناڕازییان دەبەخشێت یا سەرکەوتییان دەکات؟ بە واتایەکی دیکە، ئەگەر لە هەرێمی کوردستاندا “هزری کۆمونیستی نوێ” توانی کۆمەڵگە بگرێتە دەست و سیستەمەکەی پیادە بکات و … تد، بەڵام لە شارەزوور، خەڵکی [مەبەست لە خەڵکی زۆرینەیە] خوازیاری کۆمەڵگەیەکی ئیسلامی بوون و لە گەرمیان خوازیاری کۆمەڵگەیەکی پشتبەستوو بە بازارئازاد و سیستمی پارلەمانی بوون و لە هۆرامان خەڵکی خوازیاری خۆبەرێوەبەرایەتی و هەرەوەزی ئەنارکی بوون و لە بادینان خەڵکی خوازیاری یەکگرتنەوە لەتەك هەرێمی باکووری یا خۆراوای کوردستان بوون، لە وەها بارێکدا وەڵام و هەڵوێستی فەرمانڕەوایانی کۆمونیست لە بەرامبەر هەر یەك لەو بڕیار و ویستانە، چی دەبێت؟

خوێنەرانی هێژا، ئەو بەشانەی هێڵیان بەژێردا کێشراوە، لە پەرتووکی “گۆڕان و وەرگۆران” وەرگیراون و بۆ ئاسانکاری و جیاکردنەوەیان، من هێڵم بەژێردا کێشاون. بۆ خوێندنەوەی پەرتووکەکە، سەردانی ئەم بەستەرە بکەن: http://emrro.com/goranuwergoran.htm

Hejên

*24î sêptemberî 2010

Beşî pêncem

sereta be hoy bargranîy mindall berhemhênan û pê lekurtîdanî jnan (dabeşbûnî sruştîyaney kar) be naçarîy hatote pêş; wate ew karane be jnan spêrdran ke le mall yan şwênî sadey pşûdan û xewtin û dewruberekey hebûn wek bexêwkirdnî mindall û xwardin amadekirdin û karî sadey kiştukallîy û … Hitd, karekanîtrîş wek bedwadagerran û kokirdnewey berî darudrext û gjugya û rawkirdnî ajellan û … Hitd ber pyawan kewtin L32

Pirsyar boç karî nêwmall û mnallbexêwkirdin û çawerrwanmanewey jnan le komellge seretayyekandadabeşbûnî sruştîyaney kar bêt, keçî le ewroda manewey jin lenaw mall û mnallbexêwkirdin hellawardin bêt? Aya ewey ke ew kat pyawan karî nêwmall û xwardin amadekirdinyan be karî xoyan nezanîwe, heman bîrkirdneweye nîye, ke emrroke heyane û emeş bellgey sêksîstîbûnî komellge seretayyekane û bepozetîv nîşandanyan le layen bîryananî komunîstewe, xoy bo xoy rewabînînî hellawardne!. Hewreha eger byanû ewebêt, ke pyawan raw û pasewanîyan kirduwe, dey jnanîş erkî lewe sextiryan leser şan buwe; ke hellgirtnî no mangey kopirpele le zikyanda buwe. Kewate hîç byanûyek nîye, ke sruştîbûnî xwardindrustkirdin û bexêwkirdnî mnall lelayen jnanewe piştîwanî bkat û şanî pyawanî lê xallî bkat. Herwek çon hîç byanûyek nîye, ke ewroke pasawî ewe bdat, jnan karî dereweş bken û karî nêwmallîş her hî jnan bêt!

ew kardabeşkirdneş buwe hoy behêztirkirdnî bîrubazûy pyawan le hî jnan, paşan hendêk kes – lenêw pyawan – behoy ew kareyan û ptir geşesendinî bîrubazûyan le xellkanîtir berhemî zyade û keriste seretayyekanî karkirdinyan dagîrkird û xoyan kirde xawenyan .. (Dabeşbûnî çînayetîyaney kar) hateara; wate komelle xellkêkî kem bûne xawenkar û zorbey xellkîş ke neyantwanî bibne xawenî hîç ştêk zorbey karekanyan xraye serşan û destkewtî karekanîşyan le layen xawendarekanewe zewt dekra .. Tenanet way lêhat kesêk bbête xawenî çendan kes û qonaxî çewsênerî koyleyî destipêbka, lew nêweşda jnan behoy ew bareyan ke le serewe baskra le jêr sayey desellatî çewsêneraney çînayetîy desellatî pyawsalarîyan beserda sepêndra. L 32-33

Be boçûnî min eme tenya birrwa bexohênane ya xorazîkirdne bewey ke twanîbêtman wellamî lawazîyekanî ew têzane bdeynewe. Yekem eger bewe buwaye, debû herdem krêkaran, ke be hoy karewe le xawenkarekan le rûy bazuwewe behêztrin, byantwanyane weçe dway weçe xawendar û desellatdar bin. Herweha be boçûnî min, bûnî cyawazî her le xîll û grupe seretayyekanî yekemda hebuwe û eweş hem behêzî ceste (hendêk pyawan) û hem behêzî mêşkyan (hendêk le jnan û pyawan) rêwşiwênî bantirî pêbexşîwun û efsanekan û ayînekan ke boxoyan dayanhênawn, berhemî behêzî mêşkî kemayetîyek û zallbûnî hêndîk be ser hêndêkî dîkeda le cenge nebrrawekanda, bûn û lew rêgewe serwer û bindest drust bûn û letek rewtî dozînewey kiştukall û berhehênan û geşey rêkxistin û parastinî komellgekan, çînî balladest, le xêzan û xêllewe gorawe bo mîrayetî û bew corey emrro geyiştuwe. Bekurtî çewsanewe û stem be sûdwergirtin le naxohuşyarî û kem derkî û lawazî endamanî dîkey grupekan le mindalldanî grupe seretayyekanda serîhelldawe û ceng û paktawkirdnekanîş wek geşey ew pawanixwazîye seryahelldawe û penayan bo brawe û bawksalarî her hebuwe û mrovsalarî tenya lew nawçaneda hebuwe, ke ewrroke şwênewarî mawe û jnan rêwşiwênî baştiryan heye ya hawtayî û berrêzîy her yeke lew şwênaneda hebuwe, ke be serdemî xêllayetîda têneperrîwun û le kurdistanî xoşmanda şwênewarî le hendêk nawçey zû nîşecêbûda heye. Lem barewe detwanîn bgerrêynewe ser lêkollînewekey xatû margerêt mêd (Margaret Mead) be nêwî sruştî mrov û deselatî kellçer (Human Nature and tijhe Power of culture), ke têyda be berawridî sê komellgey seretayî (Arapesh , Mundugumor , Tichambuli) le herêmî (Papua Niugini) cyawazî rêwşiwênî jnan û pyawanî lew komellgeyanda nîşan dawe.

Dyare ta çewsanewey çînayetîyş mabê rizgaryan nabê .. Çunke çewsanewey ewan le peydabûnî çînekan û çewsanewey çînayetîy serçawey girtuwe, her bew pêyeş ke komunîzm hizrî rizgarîy mrove û ew rizgarîyeş be labirdnî çewsanewey çînayetîy û damezranî komellêkî bê çîn destipêdeka her core desellatêk ke leser binçîney çewsanewey çînayetîy peyda buwe – wek desellatî pyawsalarîy – berew merg rademallê .. Kewate komunîzm take rizgarkerî yekcarekîye bo jnanîş. L33

Lêreda eger be leberçawgirtnî pêşîney hizrî komunîstî û eweş ke lêreda rûn nekrawetewe, komunîstekan rizgargerî jnanin, debêt hîwayan bewe bbestnewe, ke rojgarêk firyadrresekanyan rizgaryan bken. Dîsanewe eme pêçewaney aydyay xorrizgargerî take wek berhemî xudhuşyarî le xebatî yegritûy hawcorekanîda. Be boçûnî min, herwek şٶrriş xallêkî dyarîkra û katjêrêkî danraw nîye, rizgarîş serdemêk nîye, ke serkewtinî destebjêrêkî komunîst snûrekey le serdemî koyletîyan le komellgey çînayetîda dyar bkat. Bellku be pêçewanewe prosêsêkî mêjûîy û rewtêkî drêjmaweye û bew radeyey jnan xohuşyar debnewe û cengî azadbûn û yeksanbûn û dadperwerî deken, bew rade rizgaryan debêt. Mnîş pêmwaye le komellgey çînayetîda mrov be giştî be azadî û yeksanî û dadpeerwey yekcarî ya tewaw nagat, bellam emrro berdî bnaxey sbeênêye û eger emrro ew berde danenêyn, dîwarî sbenînê wişkekellek û bêbnaxe derdeçêt û wek împratorîyekî bolşevîzm le nawewera dadrrimêt.

Herweha wênandinî çewsanewey jnan be hawkêşeyek, ke lelayekî jnan westawn û xwênyan lê detkêt û lelakey dîkewe pyawan be çeqo û qamçîyewe pelamarî jnan deden, boçûnî borcwa-fêmînîstekane. Be boçûnî min çewsanewey jnan beşêke le pêkhatey kultûr û serxanî komellge û sîstemî çînayetî bo payedarmanewey xoy deyparêzît û eger bergirî jnan û pyawanî azadîxwaz le arada nebêt, ewa le komellge ewrupîyekanîşda herawa ke rojane nîolîbrallekan xerîkin destkewte ramyarîy û abûrî û komelayetîyekanî nîwe sedey raburdû le take bindistekan desênnewe, herwaş wek kurdistan zor be asayî û aramî û bê berengarî yasay çend jne pyade dekenewe, herçende le ewrupa le rûy bazirganî sêskîyewe, wate koyletî hawçerxî jnanewe, pyawanî dewlletmend zyatir le çwarjinî berdest û yar û hawser û hademî sêksî û nokeryan heye û nmûneş detwanin sernicî fîlme dokumênterîyekan leser çonyetî jyanî milyonêr û milyardilêrekan le dûrge û mîwanxane pênc estêrekanda, bdeyn û bbînîn ke çon koşkî sermayedaran wek heremseranî koyledaran û paşakan le jnanî sêksifroş û kesayetî şkaw cmeyan dê. Hawkat herwek pyawan le jêr hejmûnî bîrî zallî çînedarakan û kultûr û yasakanda debne kutkî destî sîstemeke, herwaş jnanîş xraptir ew rolle djeşorşîye debînin; bo nmûne eger jnan xoyan be xetekirdnî xoyan hellnestin, ewa rêsa komellayetîyekan hîç rêge be pyawan naden, ta kulegwêzanî rdêntaşînekeyan bedestewe bigrin û kiç û xuşkî xoyan xetene bken, herwaş amade nîn, ew kareş be pyawanî dîke bispêrên. Aya çî rêgrî ewe dekat, ke jnan ew kare [yaxîbûn lew rêsa kultûrîye] neken û daykan û xuşkan û jnanî dîke qsey leser neken? Aya pyawî sêkis nedîtûy kurd detwanêt şewî hawserî ewe dyarî bkat, ke kiç xetene krawe ya na? Eger biştwanêt, ewa bûnî ew parçeye bo xudî pyaw hênde besûde, ke amade nîye, çîdîke bîbrrêt! Ey bo jnan yaxî nabin û hewillnaden, ke neyken? Be boçûnî min ewendey jnan kutek û bizwênerî namuspersitî pyawn, xudî pyawan nîn. Herweha ewe bawk nîye, ke arezûmendî kuştinî kîjollekey bêt, bellku ewe rêsay xêll û desellatî kulltûrî dwakewtuwaney netewe (xêlle yekgirtuwekan)ye, ke wa le bawk û bra dekat, kîjollekey wek mamrêk serbibrêt.

Be boçûnî min, ew boçûnaney nûser tenanet cêy rexney komunîstekanîş debin, ke pyawan be çewsênerî jnan bzanêt. Çunke pyawan herwek jnan le sîstemekda rollî polîs û serbazanêk debînin, ke hawçîn û hawcorekanî xoyan xelltanî xwên deken. Aya leber berjewendî û azadî xoyanewe ewe deken ya leber destemobûn û destbeserîyan lelayen deselatî kultûr û serwerî çîne darakanewe?

Eme heman boçûne ke hemû krêkaran be şorrşigîrr dadenêt, ewe leberçaw nagrêt, ke beheman şêwe krêkaranî karxanekanî çeksazî û teqemenî wek jnanêk ke kîjollekanyan xetene deken, çek û teqemenî kuştinî bo hawçînekanyan berhemdênin! Eger be wirdî sernicî çendêtî locîkbûnî em boçûne bdeyn, debîn, ewe lebîr dekat, ke be heman şêwe ke serwerî çînayetî leser zemîney mildanî zorîney jêrdestan [be nmûne krêkaran] be koylayetî, xoy ragirtuwe, pleçendî û nayeksanî jnan ya bedîwekey dîkeyda cêkewteyî rêsay bawksalarî bemildanî zorîney jnanewe peywende, her bew corey ke hemû jêrdestan nahuşyar û parêzerî sîstemî sermayedarî nîn, herwaş hemû pyawan hellgir û parêzerî rêsay bawksalarî nîn û dananî hemû pyawan wek dujimnanî jnan, aw be aşî borcwa-fêmînîzimda dekat û hemû giştgîrkirdnêk serî le koneparêzîyewe derdeçêt.

Herçende bzavî komunîstî rabridû le seraserî cîhan le yekem hengawîda kêşey jnanî be kêşeyekî gringî xoy zanîwwe û le gorrepanî xebatîşda destkewtî zor meznî le yeksanîykirdnî jnan be pyawan wedestihênawe bellam herwek le zor layenîdî dûçarî ladan û şkist botewe le pirsî jnanîş komellêk helle û kemukurrîy û têrrwanînî nadrustî hebuwe û ke gringitrînyan ewaney xwarewen: L33

Bedaxewe eme wanîye û komunîstekan lenêw soşyalîstekanda detwanim bllêm eger dwahemîn ball nebin yekemîn ball nîn, ke layan le pirsî rizgarî jnan kirduwetewe. Eger berawridî têrrwanînî çarliz forye (François Marie Charles Fourier) û karl markis lemer jnan bkeyn, ke markis, ew (çarliz forye) be xeyallî û nazansitî û wirdeborcwayî û dwakewtûîy tometbarî dekat, be fersex le pêş (karl markis)ewe derkî be rollî azadî jin le geyiştin be soşyalîzimda kirduwe. Be kirdeweş şorşêk (şorrşî oktober) ke çexmaxekey mangirtnî jnan û xopîşandanî jnan bû le fêbrîwerî 1917da, le rusyey bolşevîkîda gorranêkî weha beser jyanyanda nehat û wek hawrrê pyawekanyan her rêwşuynî koylaneyan berkewtewe. Eger paş 70 sall împratorî bolşevîkekan, sernicî rêwşiwênî komellayetî jnan bdeyn, debînin ewe tenya pagende buwe û hîçî dîke. Eger pagende nebuwaye, ewa layenî kem jnanî blokî ewrupay xorhelatî kemtir le jnanî ewrupay xorawa, milyan be leşifroşî û pledûy û koyletî sîksî deda û le emrroşda paşmawey ew azadîye kesîye debînra. Bepêçewanewe ewey min le peywendî nêwan hawsere rusekanî ewrupada deybînim, heman rollî jin û pyawî xorhelatîye û koyletî sêksî ya cênderî lenaw jnanî blokî benaw soşyalîstî caranda fretir cêkewte û be xêrayî perey send leçaw wlatanî dîke. Lem barewe sernicî xwêneran bo fîlme bellgenameyyekan lemerr koyletî hawçerx û koyletî sêksî, ke berçawtirîn dyardey peresendûy naw ew wllataneye, radekêşm.

Eweta nûser xoy dan beweda denêt, ke

1- têrrwanîn bo her kêşeyek betaybetîş bo kêşey jnan ptir têrrwanînêkî pyawane buwe.

Paşan nûser delêt:

2- bestnewey çareserkirdnî kêşey jnan be hellgîrsandinî şorrşî soşyalîstîy be corêk buwe ke zor car cûlandin û birdnepêşewey kêşeke le çwarçêwey komellgey sermayedarîy feramoş bikrê û bo katîtir hellbigîrdirê.

Her ewey ke nûser bexoy lêreda rexney lêdegrêt, keçî peregrafêk pêştir pêy leser dagirtuwe.

Her bew pêyeş ke komunîzm hizrî rizgarîy mrove û ew rizgarîyeş be labirdnî çewsanewey çînayetîy û damezranî komellêkî bê çîn destipêdeka her core desellatêk ke leser binçîney çewsanewey çînayetîy peyda buwe – wek desellatî pyawsalarîy – berew merg rademallê .. Kewate komunîzm take rizgarkerî yekcarekîye bo jnan. L33

Bellam eger pirsekanî wek nejadpersitî û hellawardinî regezî (sêksîzm) û stemî neteweyî û serkutî ayînî, bêcge le pirsî serwerî mrov beser mrovewe, sernic bdeyn, debînîn, ke her lem sîstemeda şyawî çareserkirdnin, bemercêk hêze azadîxwazekan hemelayene (ramyarîy, abûrîy û komellayetîy; kultûrîy, hunerîy, edebîy wrroşnibîrîy) xebat bo lenawbirdnî regurrêşekanyan bken. Eme şyawî cêbecêkirdne, çunke sîstemî sermayedarî lepênaw manewey xoyda amadeye dest le hendêk şit hellgirêt û hendêk rîform bkat, le komellge mroyyekanî ser em goy zemîneda le serdem û şwênî cyawazda eme bedî dekeyn, bekurtî hem allugor le nawewey sîstemeke egerî rûdanî heye û hem weha gorranêk pabendî bûnî hêzî komellayetîye bo sepandinî ew xwastane, wate hêzgirtin û komellayetîbûnewey ew gorane le cêgîrbûnî kultûrîy û bûnebeş le desellatî kultûrîyekanda. Çunke hîç ştêk bebê bûne beşêk le kultûr natwanêt komellayetîy bêtewe û drêje be manewe û peresendinî bdat. Em yasaye deselatîş degrêtewe, çunke eger desellatekan bnemay kultûryan nebêt, hîç kat leberdem narrezayetîye komellayetîyekanda xoyan nagrin û hêzêkî komellayetîş bo piştîwanî û parastinyan peyda nabêt.

5- nebûnî rêkixrawêkî dûr leberjewendîy syasetêkî dyarkraw ke le jnan û pyawanî yeksanîyixwaz pêkhatbê û tenya amancî wedestihênanî mafekanî jnan û yeksanîykirdinyan bê be pyawan. L34

Em xalle, ke pêştirîş leserî dwayn, be boçûnî min, ellternatîvî guncaw û drust nîye. Çunke eger pyawanî azadîxwaz û yeksanîxwaz û dadperweyixwaz, xwazyarî hawxebatî jnan bken, ewa pêwîstîyan be rêkixrawêkî serûcemawerî nîye, bellku le rêkixrawe cemawerî û sendîka û encûmene pîşeyyekanda detwanin pê leser azadî û yeksanî jnan letek xoyan dabgrin. Kewate ewey ke nûser deykate elternatîvî rêkixrawî xohoşyargerîy serbexoy jnan, yekem payey abûrîy û komellayetîy nîye, duwem karayî nîye, çunke natwanêt fşarî abûrî wek mangirtnî giştî û lokallî drust bkat, sêyem bo komelayetîbûnewey şîrazeyekî komellayetîy nîye, weha rêkixrawêk û lebaştirîn barda debête rêkixrawêkî destebjêrîy serû cemawer. Bellam rêkixrawî jnanî xohuşyarîbexiş detwanêt jnan bo beşdarî le bzave komellayetîyekanda han bdat û eger mangirtnî jnanî dayk ya kabanî mall berrê bxat, ke hîç kat pyawan tenanet komunîstekanîş xwazyarî nebûn, ewa komellge dexate jêr fşarewe. Hawkat rêkixrawbûnî jnan le rêkixrawe cemawerîyekanda wek ellternatîvî rêkixrawe komunîstîye destebjêrîyeke, ewa jnan be kirdewe pyawanî hawkarîyan degeyênne pay pêdawîstî yeksanî jin û pyaw, çunke ewkat serkewtinî mangirtin û xopîşandan û narrezayetî krêkaran û fermanberan û xwêndkaran û xanenşînan û kemendaman û bêkaranî pyaw, be amadeyî jnanî hawkar û hawderdyanewe bestirwawetewe û naçar debin, xebat bo yeksanî xoyan û hawkarekanyan bken, taweku ewanîş beşdarî bken û nebne rêgir û hoy herzanîy kar û manşikênî.

Bew core be rastkirdnewey ew helle û kemukurrîyane û bew rêgeçaraney baskran hizrî komunîstî baştirîn û dakokîykertirîn hizre bo rêgey xebatî jnan û wedestihênanî maf û azadîyekanyan, çunke ew hizre cge lewey lenêw rîzekanî xoy beyek çaw seyrî jnan û pyawan deka beramber be komellîş pence leser bçûktirîn cwayêzîy dadenê û bo çareserkirdnîşyan têdekoşê L35

Dîsanewe eme zêderrewîye û eger be ketwarî sernicî têrrwanînî markisîst-fmînîstekan bdeyn, debînîn, ke heman têrwanînî deselatixwazaneyan wek destebjêrêkî şyaw bo deselatdarî le komellgey dahatûda heye û beheman şêwe, jnanî markisîst xoyan be mamostay jnanî dîke dezanin û be kirdewe le hewllî serkirdayetî bzavî jnandan. Rastîyekey min nmûneyekî berçaw nabînim, ke piştrrastî ew boçûney nûser bkatewe.

Xwêneranî hêja, ew beşaney hêllyan bejêrda kêşrawe, le pertûkî “gorran û wergoran” wergîrawn û bo asankarî û cyakirdneweyan, min hêllm bejêrda kêşawn.

هەژێن

*24ی سێپتەمبەری 2010

بەشی پێنجەم

سه‌ره‌تا به ‌هۆی بارگرانیی منداڵ به‌رهه‌مهێنان و پێ له‌كورتیدانی ژنان (دابه‌شبوونی سروشتییانه‌ی كار) به ‌ناچاریی هاتۆته‌ پێش؛ واته ‌ئه‌و كارانه‌ به ‌ژنان سپێردران كه ‌له‌ ماڵ یان شوێنی ساده‌ی پشوودان و خه‌وتن و ده‌وروبه‌ره‌كه‌ی هه‌بوون وه‌ك به‌خێوكردنی منداڵ و خواردن ئاماده‌كردن و كاری ساده‌ی كشتوكاڵیی و … هتد، كاره‌كانیتریش وه‌ك به‌دواداگه‌ڕان و كۆكردنه‌وه‌ی به‌ری دارودره‌خت و گژوگیا و راوكردنی ئاژه‌ڵان و … هتد به‌ر پیاوان كه‌وتن ل32

پرسیار بۆچ کاری نێوماڵ و مناڵبەخێوکردن و چاوەڕوانمانەوەی ژنان لە کۆمەڵگە سەرەتاییەکاندا دابه‌شبوونی سروشتییانه‌ی كار بێت، کەچی لە ئەورۆدا مانەوەی ژن لەناو ماڵ و مناڵبەخێوکردن هەڵاواردن بێت؟ ئایا ئەوەی کە ئەو کات پیاوان کاری نێوماڵ و خواردن ئامادەکردنیان بە کاری خۆیان نەزانیوە، هەمان بیرکردنەوەیە نییە، کە ئەمڕۆکە هەیانە و ئەمەش بەڵگەی سێکسیستیبوونی کۆمەڵگە سەرەتاییەکانە و بەپۆزەتیڤ نیشاندانیان لە لایەن بیریانانی کۆمونیستەوە، خۆی بۆ خۆی ڕەوابینینی هەڵاواردنە!. هەورەها ئەگەر بیانوو ئەوەبێت، کە پیاوان ڕاو و پاسەوانییان کردووە، دەی ژنانیش ئەرکی لەوە سەختریان لەسەر شان بووە؛ کە هەڵگرتنی نۆ مانگەی کۆپرپەلە لە زکیاندا بووە. کەواتە هیچ بیانوویەك نییە، کە سروشتیبوونی خواردندروستکردن و بەخێوکردنی مناڵ لەلایەن ژنانەوە پشتیوانی بکات و شانی پیاوانی لێ خاڵی بکات. هەروەك چۆن هیچ بیانوویەك نییە، کە ئەورۆکە پاساوی ئەوە بدات، ژنان کاری دەرەوەش بکەن و کاری نێوماڵیش هەر هی ژنان بێت!

ئه‌و كاردابه‌شكردنه‌ش بووه‌ هۆی به‌هێزتركردنی بیروبازووی پیاوان له ‌هی ژنان، پاشان هه‌ندێك كه‌س – له‌نێو پیاوان – به‌هۆی ئه‌و كاره‌یان و پتر گه‌شه‌سه‌ندنی بیروبازوویان له‌ خه‌ڵكانیتر به‌رهه‌می زیاده‌ و كه‌رسته‌ سه‌ره‌تاییه‌كانی كاركردنیان داگیركرد و خۆیان كرده‌ خاوه‌نیان .. (دابه‌شبوونی چینایه‌تییانه‌ی كار) هاته‌ئارا؛ واته ‌كۆمه‌ڵه‌ خه‌ڵكێكی كه‌م بوونه ‌خاوه‌نكار و زۆربه‌ی خه‌ڵكیش كه‌ نه‌یانتوانی ببنه خاوه‌نی هیچ شتێك زۆربه‌ی كاره‌كانیان خرایه‌ سه‌رشان و ده‌ستكه‌وتی كاره‌كانیشیان له ‌لایه‌ن خاوه‌نداره‌كانه‌وه ‌زه‌وت ده‌كرا .. ته‌نانه‌‌ت وای لێهات كه‌سێك ببێته ‌خاوه‌نی چه‌ندان كه‌س و قۆناغی چه‌وسێنه‌ری كۆیله‌یی ده‌ستپێبكا، له‌و نێوه‌شدا ژنان به‌هۆی ئه‌و باره‌یان كه ‌له ‌سه‌ره‌وه ‌باسكرا له ‌ژێر سایه‌ی ده‌سه‌ڵاتی چه‌وسێنه‌رانه‌ی چینایه‌تیی ده‌سه‌ڵاتی پیاوسالارییان به‌سه‌ردا سه‌پێندرا. ل 32-33

بە بۆچوونی من ئەمە تەنیا بڕوا بەخۆهێنانە یا خۆرازیکردنە بەوەی کە توانیبێتمان وەڵامی لاوازییەکانی ئەو تێزانە بدەینەوە. یەکەم ئەگەر بەوە بووایە، دەبوو هەردەم کرێکاران، کە بە هۆی کارەوە لە خاوەنکارەکان لە ڕووی بازووەوە بەهێزترن، بیانتوانیانە وەچە دوای وەچە خاوەندار و دەسەڵاتدار بن. هەروەها بە بۆچوونی من، بوونی جیاوازی هەر لە خیڵ و گروپە سەرەتاییەکانی یەکەمدا هەبووە و ئەوەش هەم بەهێزی جەستە (هەندێك پیاوان) و هەم بە‌هێزی مێشکیان (هەندێك لە ژنان و پیاوان) ڕێوشوێنی بانتری پێبەخشیوون و ئەفسانەکان و ئایینەکان کە بۆخۆیان دایانهێناون، بەرهەمی بەهێزی مێشکی کەمایەتییەك و زاڵبوونی هێندیك بە سەر هێندێکی دیکەدا لە جەنگە نەبڕاوەکاندا، بوون و لەو ڕێگەوە سەروەر و بندەست دروست بوون و لەتەك ڕەوتی دۆزینەوەی کشتوکاڵ و بەرهەهێنان و گەشەی ڕێکخستن و پاراستنی کۆمەڵگەکان، چینی باڵادەست، لە خێزان و خێڵەوە گۆراوە بۆ میرایەتی و بەو جۆرەی ئەمڕۆ گەیشتووە. بەکورتی چەوسانەوە و ستەم بە سوودوەرگرتن لە ناخۆهوشیاری و کەم دەرکی و لاوازی ئەندامانی دیکەی گروپەکان لە منداڵدانی گروپە سەرەتاییەکاندا سەریهەڵداوە و جەنگ و پاکتاوکردنەکانیش وەك گەشەی ئەو پاوانخوازییە سەریاهەڵداوە و پەنایان بۆ براوە و باوکسالاری هەر هەبووە و مرۆڤسالاری تەنیا لەو ناوچانەدا هەبووە، کە ئەوڕۆکە شوێنەواری ماوە و ژنان ڕێوشوێنی باشتریان هەیە یا هاوتایی و بەڕێزیی هەر یەکە لەو شوێنانەدا هەبووە، کە بە سەردەمی خێڵایەتیدا تێنەپەڕیوون و لە کوردستانی خۆشماندا شوێنەواری لە هەندێك ناوچەی زوو نیشەجێبوودا هەیە. لەم بارەوە دەتوانین بگەڕێینەوە سەر لێکۆڵینەوەکەی خاتوو مارگەرێت مێد (Margaret Mead) بە نێوی سروشتی مرۆڤ و دەسەلاتی کەڵچەر (‌Human Nature and tjhe Power of culture), کە تێیدا بە بەراوردی سێ کۆمەڵگەی سەرەتایی (Arapesh , Mundugumor , Tchambuli) لە هەرێمی (Papua Niugini) جیاوازی ڕێوشوێنی ژنان و پیاوانی لەو کۆمەڵگەیاندا نیشان داوە.

دیاره ‌تا چه‌وسانه‌وه‌ی چینایه‌تییش مابێ رزگاریان نابێ .. چونكه ‌چه‌وسانه‌وه‌ی ئه‌وان له ‌په‌یدابوونی چینه‌كان و چه‌وسانه‌وه‌ی چینایه‌تیی سه‌رچاوه‌ی گرتووه‌، هه‌ر به‌و پێیه‌ش كه ‌کۆمونیزم هزری رزگاریی مرۆڤه‌ و ئه‌و رزگارییه‌ش به ‌لابردنی چه‌وسانه‌وه‌ی چینایه‌تیی و دامه‌زرانی كۆمه‌ڵێكی بێ چین ده‌ستپێده‌كا هه‌ر جۆره‌ ده‌سه‌ڵاتێك كه ‌له‌سه‌ر بنچینه‌ی چه‌وسانه‌وه‌ی چینایه‌تیی په‌یدا بووه‌ – وه‌ك ده‌سه‌ڵاتی پیاوسالاریی – به‌ره‌و مه‌رگ راده‌ماڵێ .. كه‌واته‌ کۆمونیزم تاكه ‌رزگاركه‌ری یه‌كجاره‌كییه ‌بۆ ژنانیش. ل33

لێرەدا ئەگەر بە لەبەرچاوگرتنی پێشینەی هزری کۆمونیستی و ئەوەش کە لێرەدا روون نەکراوەتەوە، کۆمونیستەکان ڕزگارگەری ژنانن، دەبێت هیوایان بەوە ببەستنەوە، کە ڕۆژگارێك فریادڕەسەکانیان ڕزگاریان بکەن. دیسانەوە ئەمە پێچەوانەی ئایدیای خۆڕزگارگەری تاکە وەك بەرهەمی خودهوشیاری لە خەباتی یەگرتووی هاوجۆرەکانیدا. بە بۆچوونی من، هەروە‌ك شٶڕش خاڵێکی دیاریکرا و کاتژێرێکی دانراو نییە، ڕزگاریش سەردەمێك نییە، کە سەرکەوتنی دەستەبژێرێکی کۆمونیست سنوورەکەی لە سەردەمی کۆیلەتییان لە کۆمەڵگەی چینایەتیدا دیار بکات. بەڵکو بە پێچەوانەوە پرۆسێسێکی مێژوویی و ڕەوتێکی درێژماوەیە و بەو ڕادەیەی ژنان خۆهوشیار دەبنەوە و جەنگی ئازادبوون و یەکسانبوون و دادپەروەری دەکەن، بەو رادە ڕزگاریان دەبێت. منیش پێموایە لە کۆمەڵگەی چینایەتیدا مرۆڤ بە گشتی بە ئازادی و یەکسانی و دادپەەروەی یەکجاری یا تەواو ناگات، بەڵام ئەمڕۆ بەردی بناخەی سبەێنێیە و ئەگەر ئەمڕۆ ئەو بەردە دانەنێین، دیواری سبەنینێ وشکەکەڵەك و بێبناخە دەردەچێت و وەك ئیمپراتۆرییەکی بۆلشەڤیزم لە ناوەوەرا دادڕمێت.

هەروەها وێناندنی چەوسانەوەی ژنان بە هاوکێشەیەك، کە لەلایەکی ژنان وەستاون و خوێنیان لێ دەتکێت و لەلاکەی دیکەوە پیاوان بە چەقۆ و قامچییەوە پەلاماری ژنان دەدەن، بۆچوونی بۆرجوا–فێمینیستەکانە. بە بۆچوونی من چەوسانەوەی ژنان بەشێکە لە پێکهاتەی کولتوور و سەرخانی کۆمەڵگە و سیستەمی چینایەتی بۆ پایەدارمانەوەی خۆی دەیپارێزیت و ئەگەر بەرگری ژنان و پیاوانی ئازادیخواز لە ئارادا نەبێت، ئەوا لە کۆمەڵگە ئەوروپییەکانیشدا هەرئاوا کە ڕۆژانە نیئۆلیبراڵەکان خەریکن دەستکەوتە ڕامیاریی و ئابووری و کۆمەلایەتییەکانی نیوە سەدەی ڕابوردوو لە تاکە بندستەکان دەسێننەوە، هەرواش وەك کوردستان زۆر بە ئاسایی و ئارامی و بێ بەرەنگاری یاسای چەند ژنە پیادە دەکەنەوە، هەرچەندە لە ئەوروپا لە ڕووی بازرگانی سێسکییەوە، واتە کۆیلەتی هاوچەرخی ژنانەوە، پیاوانی دەوڵەتمەند زیاتر لە چوارژنی بەردەست و یار و هاوسەر و هادەمی سێکسی و نۆکەریان هەیە و نموونەش دەتوانن سەرنجی فیلمە دۆکومێنتەرییەکان لەسەر چۆنیەتی ژیانی ملیۆنێر و ملیاردلێرەکان لە دوورگە و میوانخانە پێنج ئەستێرەکاندا، بدەین و ببینین کە چۆن کۆشکی سەرمایەداران وەك حەرەمسەرانی کۆیلەداران و پاشاکان لە ژنانی سێکسفرۆش و کەسایەتی شکاو جمەیان دێ. هاوکات هەروەك پیاوان لە ژێر هەژموونی بیری زاڵی چینەداراکان و کولتوور و یاساکاندا دەبنە کوتکی دەستی سیستەمەکە، هەرواش ژنانیش خراپتر ئەو ڕۆڵە دژەشۆرشییە دەبینن؛ بۆ نموونە ئەگەر ژنان خۆیان بە خەتەکردنی خۆیان هەڵنەستن، ئەوا ڕێسا کۆمەڵایەتییەکان هیچ ڕێگە بە پیاوان نادەن، تا کولەگوێزانی ڕدێنتاشینەکەیان بەدەستەوە بگرن و کچ و خوشکی خۆیان خەتەنە بکەن، هەرواش ئامادە نین، ئەو کارەش بە پیاوانی دیکە بسپێرێن. ئایا چی ڕێگری ئەوە دەکات، کە ژنان ئەو کارە [یاخیبوون لەو ڕێسا کولتوورییە] نەکەن و دایکان و خوشکان و ژنانی دیکە قسەی لەسەر نەکەن؟ ئایا پیاوی سێکس نەدیتووی کورد دەتوانێت شەوی هاوسەری ئەوە دیاری بکات، کە کچ خەتەنە کراوە یا نا؟ ئەگەر بشتوانێت، ئەوا بوونی ئەو پارچەیە بۆ خودی پیاو هێندە بەسوودە، کە ئامادە نییە، چیدیکە بیبڕێت! ئەی بۆ ژنان یاخی نابن و هەوڵنادەن، کە نەیکەن؟ بە بۆچوونی من ئەوەندەی ژنان کوتەك و بزوێنەری ناموسپەرستی پیاون، خودی پیاوان نین. هەروەها ئەوە باوك نییە، کە ئارەزوومەندی کوشتنی کیژۆڵەکەی بێت، بەڵکو ئەوە ڕێسای خێڵ و دەسەڵاتی کوڵتووری دواکەوتووانەی نەتەوە (خێڵە یەکگرتووەکان)یە، کە وا لە باوك و برا دەکات، کیژۆڵەکەی وەك مامرێك سەرببرێت.

بە بۆچوونی من، ئەو بۆچوونانەی نووسەر تەنانەت جێی ڕەخنەی کۆمونیستەکانیش دەبن، کە پیاوان بە چەوسێنەری ژنان بزانێت. چونکە پیاوان هەروەك ژنان لە سیستەمەکدا ڕۆڵی پۆلیس و سەربازانێك دەبینن، کە هاوچین و هاوجۆرەکانی خۆیان خەڵتانی خوێن دەکەن. ئایا لەبەر بەرژەوەندی و ئازادی خۆیانەوە ئەوە دەکەن یا لەبەر دەستەمۆبوون و دەستبەسەرییان لەلایەن دەسەلاتی کولتوور و سەروەری چینە داراکانەوە؟

ئەمە هەمان بۆچوونە کە هەموو کرێکاران بە شۆڕشگیڕ دادەنێت، ئەوە لەبەرچاو ناگرێت، کە بەهەمان شێوە کرێکارانی کارخانەکانی چەکسازی و تەقەمەنی وەك ژنانێك کە کیژۆڵەکانیان خەتەنە دەکەن، چەك و تەقەمەنی کوشتنی بۆ هاوچینەکانیان بەرهەمدێنن! ئەگەر بە وردی سەرنجی چەندێتی لۆجیکبوونی ئەم بۆچوونە بدەین، دەبین، ئەوە لەبیر دەکات، کە بە هەمان شێوە کە سەروەری چینایەتی لەسەر زەمینەی ملدانی زۆرینەی ژێردەستان [بە نموونە کرێکاران] بە کۆیلایەتی، خۆی ڕاگرتووە، پلەچەندی و نایەکسانی ژنان یا بەدیوەکەی دیکەیدا جێکەوتەیی ڕێسای باوکسالاری بەملدانی زۆرینەی ژنانەوە پەیوەندە، هەر بەو جۆرەی کە هەموو ژێردەستان ناهوشیار و پارێزەری سیستەمی سەرمایەداری نین، هەرواش هەموو پیاوان هەڵگر و پارێزەری ڕێسای باوکسالاری نین و دانانی هەموو پیاوان وەك دوژمنانی ژنان، ئاو بە ئاشی بۆرجوا–فێمینیزمدا دەکات و هەموو گشتگیرکردنێك سەری لە کۆنەپارێزییەوە دەردەچێت.

هه‌رچه‌نده ‌بزاڤی کۆمونیستی رابردوو له‌ سه‌راسه‌ری جیهان له‌ یه‌كه‌م هه‌نگاویدا كێشه‌ی ژنانی به ‌كێشه‌یه‌كی گرنگی خۆی زانیووه‌ و له‌ گۆڕه‌پانی خه‌باتیشدا ده‌ستكه‌وتی زۆر مه‌زنی له ‌یه‌كسانییكردنی ژنان به‌ پیاوان وه‌ده‌ستهێناوه‌ به‌ڵام هه‌روه‌ك له ‌زۆر لایه‌نیدی دووچاری لادان و شكست بۆته‌وه‌ له‌ پرسی ژنانیش كۆمه‌ڵێك هه‌ڵه ‌و كه‌موكوڕیی و تێڕوانینی نادروستی هه‌بووه‌ و كه‌ گرنگترینیان ئه‌وانه‌ی خواره‌وه‌ن: ل33

بەداخەوە ئەمە وانییە و کۆمونیستەکان لەنێو سۆشیالیستەکاندا دەتوانم بڵێم ئەگەر دواهەمین باڵ نەبن یەکەمین باڵ نین، کە لایان لە پرسی ڕزگاری ژنان کردووەتەوە. ئەگەر بەراوردی تێڕوانینی چارلز فۆریە (François Marie Charles Fourier) و کارل مارکس لەمەر ژنان بکەین، کە مارکس، ئەو (چارلز فۆریە) بە خەیاڵی و نازانستی و وردەبۆرجوایی و دواکەوتوویی تۆمەتباری دەکات، بە فەرسەخ لە پێش (کارل مارکس)ەوە دەرکی بە ڕۆڵی ئازادی ژن لە گەیشتن بە سۆشیالیزمدا کردووە. بە کردەوەش شۆرشێك (شۆڕشی ئۆکتۆبەر) کە چەخماخەکەی مانگرتنی ژنان و خۆپیشاندانی ژنان بوو لە فێبریوەری 1917دا، لە ڕوسیەی بۆلشەڤیکیدا گۆڕانێکی وەها بەسەر ژیانیاندا نەهات و وەك هاوڕێ پیاوەکانیان هەر ڕێوشوینی کۆیلانەیان بەرکەوتەوە. ئەگەر پاش 70 ساڵ ئیمپراتۆری بۆلشەڤیکەکان، سەرنجی ڕێوشوێنی کۆمەڵایەتی ژنان بدەین، دەبینن ئەوە تەنیا پاگەندە بووە و هیچی دیکە. ئەگەر پاگەندە نەبووایە، ئەوا لایەنی کەم ژنانی بلۆکی ئەوروپای خۆرهەلاتی کەمتر لە ژنانی ئەوروپای خۆراوا، ملیان بە لەشفرۆشی و پلەدووی و کۆیله‌تی سیکسی ده‌دا و له‌ ئه‌مڕۆشدا پاشماوه‌ی ئه‌و ئازادییه‌ که‌سییه‌ ده‌بینرا. بەپێچەوانەوە ئەوەی من لە پەیوەندی نێوان هاوسەرە ڕوسەکانی ئەوروپادا دەیبینم، هەمان ڕۆڵی ژن و پیاوی خۆرهەلاتییە و کۆیلەتی سێکسی یا جێندەری لەناو ژنانی بلۆکی بەناو سۆشیالیستی جاراندا فرەتر جێکەوتە و بە خێرایی پەرەی سەند لەچاو ولاتانی دیکە. لەم بارەوە سەرنجی خوێنەران بۆ فیلمە بەڵگەنامەییەکان لەمەڕ کۆیلەتی هاوچەرخ و کۆیلەتی سێکسی، کە بەرچاوترین دیاردەی پەرەسەندووی ناو ئەو وڵاتانەیە، ڕادەکێشم.

ئەوەتا نووسەر خۆی دان بەوەدا دەنێت، کە

1- تێڕوانین بۆ هەر کێشەیەک بەتایبەتیش بۆ کێشەی ژنان پتر تێڕوانینێکی پیاوانە بووە.

پاشان نووسەر دەلێت:

٢– به‌ستنه‌وه‌ی چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی ژنان به‌ هه‌ڵگیرساندنی شۆڕشی سۆشیالیستیی به ‌جۆرێك بووه ‌كه ‌زۆر جار جوولاندن و بردنه‌پێشه‌وه‌ی كێشه‌كه‌ له چوارچێوه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی سه‌رمایه‌داریی فه‌رامۆش بكرێ و بۆ كاتیتر هه‌ڵبگیردرێ.‌

هەر ئەوەی کە نووسەر بەخۆی لێرەدا ڕەخنەی لێدەگرێت، کەچی پەرەگرافێك پێشتر پێی لەسەر داگرتووە.

هه‌ر به‌و پێیه‌ش كه ‌کۆمونیزم هزری رزگاریی مرۆڤه‌ و ئه‌و رزگارییه‌ش به ‌لابردنی چه‌وسانه‌وه‌ی چینایه‌تیی و دامه‌زرانی كۆمه‌ڵێكی بێ چین ده‌ستپێده‌كا هه‌ر جۆره‌ ده‌سه‌ڵاتێك كه ‌له‌سه‌ر بنچینه‌ی چه‌وسانه‌وه‌ی چینایه‌تیی په‌یدا بووه‌ – وه‌ك ده‌سه‌ڵاتی پیاوسالاریی – به‌ره‌و مه‌رگ راده‌ماڵێ .. كه‌واته‌ کۆمونیزم تاكه ‌رزگاركه‌ری یه‌كجاره‌كییه ‌بۆ ژنان. ل33

به‌ڵام ئه‌گه‌ر پرسه‌کانی وه‌ك نەژادپەرستی و هەڵاواردنی ڕەگەزی (سێکسیزم) و سته‌می نه‌ته‌وه‌یی و سه‌رکوتی ئایینی، بێجگه‌ له‌ پرسی سه‌روه‌ری مرۆڤ به‌سه‌ر مرۆڤه‌وه‌، سه‌رنج بده‌ین، ده‌بینین، که‌ هه‌ر له‌م سیسته‌مه‌دا شیاوی چاره‌سه‌رکردنن، به‌مه‌رجێك هێزه‌ ئازادیخوازه‌کان هه‌مه‌لایه‌نه‌ (ڕامیاریی، ئابووریی و کۆمه‌ڵایه‌تیی؛ کولتووریی، هونه‌ریی، ئه‌ده‌بیی وڕۆشنبیریی) خه‌بات بۆ له‌ناوبردنی ڕه‌گوڕێشه‌کانیان بکه‌ن. ئه‌مه‌ شیاوی جێبه‌جێکردنه‌، چونکه‌ سیسته‌می سه‌رمایه‌داری له‌پێناو مانه‌وه‌ی خۆیدا ئاماده‌یه‌ ده‌ست له‌ هه‌ندێك شت هه‌ڵگرێت و هه‌ندێك ڕیفۆرم بکات، له‌ کۆمه‌ڵگه‌ مرۆییه‌کانی سه‌ر ئه‌م گۆی زه‌مینه‌دا له‌ سه‌رده‌م و شوێنی جیاوازدا ئه‌مه‌ به‌دی ده‌که‌ین، به‌کورتی هه‌م ئاڵوگۆر له‌ ناوه‌وه‌ی سیسته‌مه‌که‌ ئه‌گه‌ری ڕوودانی هه‌یه‌ و هه‌م وە‌ها گۆڕانێك پابه‌ندی بوونی هێزی کۆمه‌ڵایه‌تییه‌ بۆ سه‌پاندنی ئه‌و خواستانه‌، واتە ‌هێزگرتن و کۆمەڵایەتیبوونەوەی ئەو گۆرانە لە جێگیربوونی کولتووریی و بوونەبەش لە دەسەڵاتی کولتوورییەکاندا. چونکە هیچ شتێك بەبێ بوونە بەشێك لە کولتوور ناتوانێت کۆمەڵایەتیی بێتەوە و درێژە بە مانەوە و پەرەسەندنی بدات. ئەم یاسایە دەسەلاتیش دەگرێتەوە، چونکە ئەگەر دەسەڵاتەکان بنەمای کولتووریان نەبێت، هیچ کات لەبەردەم ناڕەزایەتییە کۆمەڵایەتییەکاندا خۆیان ناگرن و هێزێکی کۆمەڵایەتیش بۆ پشتیوانی و پاراستنیان پەیدا نابێت.

٥– نه‌بوونی رێكخراوێكی دوور له‌به‌رژه‌وه‌ندیی سیاسه‌تێكی دیاركراو كه ‌له‌ ژنان و پیاوانی یه‌كسانییخواز پێكهاتبێ و ته‌نیا ئامانجی وه‌ده‌ستهێنانی مافه‌كانی ژنان و یه‌كسانییكردنیان بێ به‌ پیاوان. ل34

ئەم خاڵە، کە پێشتریش لەسەری دواین، بە بۆچوونی من، ئەڵتەرناتیڤی گونجاو و دروست نییە. چونکە ئەگەر پیاوانی ئازادیخواز و یەکسانیخواز و دادپەروەیخواز، خوازیاری هاوخەباتی ژنان بکەن، ئەوا پێویستییان بە ڕێکخراوێکی سەرووجەماوەری نییە، بەڵکو لە ڕێکخراوە جەماوەری و سەندیکا و ئەنجوومەنە پیشەییەکاندا دەتوانن پێ لەسەر ئازادی و یه‌کسانی ژنان لەتەك خۆیان دابگرن. کەواتە ئەوەی کە نووسەر دەیکاتە ئەلتەرناتیڤی ڕێکخراوی خۆهۆشیارگەریی سەربەخۆی ژنان، یەکەم پایەی ئابووریی و کۆمەڵایەتیی نییە، دووەم کارایی نییە، چونکە ناتوانێت فشاری ئابووری وەك مانگرتنی گشتی و لۆکاڵی دروست بکات، سێیەم بۆ کۆمەلایەتیبوونەوەی شیرازەیەکی کۆمەڵایەتیی نییە، وەها ڕێکخراوێك و لەباشترین باردا دەبێتە ڕێکخراوێکی دەستەبژێریی سەروو جەماوەر. بەڵام ڕێکخراوی ژنانی خۆهوشیاریبەخش دەتوانێت ژنان بۆ بەشداری لە بزاڤە کۆمەڵایەتییەکاندا هان بدات و ئەگەر مانگرتنی ژنانی دایك یا کابانی ماڵ بەڕێ بخات، کە هیچ کات پیاوان تەنانەت کۆمونیستەکانیش خوازیاری نەبوون، ئەوا کۆمەڵگە دەخاتە ژێر فشارەوە. هاوکات ڕێکخراوبوونی ژنان لە ڕێکخراوە جەماوەرییەکاندا وەك ئەڵتەرناتیڤی ڕێکخراوە کۆمونیستییە دەستەبژێرییەکە، ئەوا ژنان بە کردەوە پیاوانی هاوکارییان دەگەیێننە پای پێداویستی یەکسانی ژن و پیاو، چونکە ئەوکات سەرکەوتنی مانگرتن و خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی کرێکاران و فەرمانبەران و خوێندکاران و خانەنشینان و کەمئەندامان و بێکارانی پیاو، بە ئامادەیی ژنانی هاوکار و هاودەردیانەوە بەسترواوەتەوە و ناچار دەبن، خەبات بۆ یەکسانی خۆیان و هاوکارەکانیان بکەن، تاوەکو ئەوانیش بەشداری بکەن و نەبنە ڕێگر و هۆی هەرزانیی کار و مانشکێنی.

به‌و جۆره‌ به راستكردنه‌وه‌ی ئه‌و هه‌ڵه ‌و كه‌موكوڕییانه ‌و به‌و رێگه‌چارانه‌ی باسكران هزری کۆمونیستی باشترین و داكۆكییكه‌رترین هزره ‌بۆ رێگه‌ی خه‌باتی ژنان و وه‌ده‌ستهێنانی ماف و ئازادییه‌كانیان، چونكه ‌ئه‌و هزره‌ جگه له‌وه‌ی له‌نێو ریزه‌كانی خۆی به‌یه‌ك چاو سه‌یری ژنان و پیاوان ده‌كا به‌رامبه‌ر به ‌كۆمه‌ڵیش په‌نجه‌ له‌سه‌ر بچووكترین جوایێزیی داده‌نێ و بۆ چاره‌سه‌ركردنیشیان تێده‌كۆشێ ل35

دیسانەوە ئەمە زێدەڕەوییە و ئەگەر بە کەتواری سەرنجی تێڕوانینی مارکسیست–فمینیستەکان بدەین، دەبینین، کە هەمان تێروانینی دەسەلاتخوازانەیان وەك دەستەبژێرێكی شیاو بۆ دەسەلاتداری لە کۆمەڵگەی داهاتوودا هەیە و بەهه‌مان شێوە، ژنانی مارکسیست خۆیان بە مامۆستای ژنانی دیکە دەزانن و بە کردەوە لە هەوڵی سەرکردایەتی بزاڤی ژناندان. ڕاستییەکەی من نموونەیەکی بەرچاو نابینم، کە پشتڕاستی ئەو بۆچوونەی نووسەر بکاتەوە.

خوێنەرانی هێژا، ئەو بەشانەی هێڵیان بەژێردا کێشراوە، لە پەرتووکی “گۆڕان و وەرگۆران” وەرگیراون و بۆ ئاسانکاری و جیاکردنەوەیان، من هێڵم بەژێردا کێشاون. بۆ خوێندنەوەی پەرتووکەکە، سەردانی ئەم بەستەرە بکەن: http://emrro.com/goranuwergoran.htm

Hejên

24î sêptemberî 2010 *

Beşî Çwarem

Rêkixrawe pîşeyî û komellayetîyekan

Hemîşe bûnete nawendî kêşmekêşî nakokîyekanî nêwan çewsêneran û koneparêzan le layek û çewsawan û pêşkewtûxwazan le layekey dî. L28

Em destewajeye zor bom roşn nebû; aya çewsêneran û koneparêzan … Çewsawan û pêşkewtnixwazan leberamber yekdan ya le bereyekdan?

Eger mebest barî duwem bêt, ewa hawrram, bellam eger mebestî yekem bêt, ewa letekîda nakok debim. Çunke koneparêzan, boxoyan dardestî çewsêneranin û le çewsanewe û behrekêşîda beşdarn. Le beramberîşda hawkîşeke pêçewane debêtewe, çunke pêşkewtin frerrehende û bwar û astî cyawaz le xodegrêt. Pîşkewtin detwanêt djî çewsawan bêt û deştwanêt le berjewendîyan bêt, nmûne her berdebazêk, ke behoy pêşkewtinî zansit û teknolojyawe dêtebûn û sermayedarî le qeyranêk rizgar dekat, detwanêt û hokarî tundtirbûnewe û drêjbûnewey çewsanewe bêt.

Begşitî boçûnekanî nûserm lem barewe le la pesendin. Bellam hêştake nakokî le têrwanînman bo roll û erkî rêkixrawekan heye.

Bellke pêwîste lew rwangewe bê ke çendey krêkaran mafe abûrîyekanyan wedistibhênin bew endazeye guzeranyan baştir debê û hoşyartir debnewe û hawkat komellgey mrovîş be giştîy berew kotayîpêhênanî çewsanewey çînayetîy tekan pê deden. L30

Bellke pêwîste tenya – be giftar û be kirdar – piştgîrîy le hemû dawakarîy û xopîşandan û mangirtin û têkrray narrezatetîyekanyan bka bo çaktirkirdnî barî kar û berewpêşewebirdnî barî guzeran û parastinî asayş û destkewt û mafekanyan. L30

Nûser lem dû peregrafeda zor bexêrayî belay roll û karkird û pêwîstî rêkixrawe cemawerîyekanî çîn û twêje bindestekan têdeperrêt. Ewîş wek komunîste klasîkekan û paşrrewanyan le ewrrokeda, pêywaye, ew rêkixrawane tenya bo bedestihênanî hendêk daxwazî abûrîy û ramyarîy pêwîstin û lewe bedwawe hîçî dîke. Bellam le rwangey minda rêkixrawe cemawerîye serbexokan, pêş hemû ştêk fêrgey çînayetî û sekoy hoşyarbûnewen û takî azadîxwaz û yeksanîxwaz û dadperwerîxwaz bo komellgey naçînayetî perwerde deken û bexoşyan pêkhatey serekî berrêweberayetî ew komellgeye pêkdehênin, ke xebatî bo deken. Ew rêkixrawane her lem komellge çînayetîyeda rollî nmûneyekî pêşnyarkraw le yeke pêkhênere azadekanî komellgey dahatû û nîşanderî wênayekî nmûneyîn le komellge herewezîye azadekanî sbenê û yekgirtnî azadaney rêkixrawekan le fêdrasyon û pêkhênanî konfîdrasyone sertaserî û nêwneteweyyekan û her lem komellgeyeda hengawî yekemin bo berew kotayîpêhênanî ew dîwar û kêşe û nakokîyaney ke çîne desellatdarekan bo parastinî xoyan lenêwan herêmekan, keme netewe û netewekan, ayînekan, kultûrekan, rengekan û nejadekan drustîyan deken. Boye debû nûser herwa le xotêhellqurtan û destitêwerdanda, snûrî le nêwan boçûnî xoy û rêkixrawe komunîste klasîkekan kêşawe, debû le nêwan erkî rêkixrawe rîformîstekan û erkî rêkixrawe serbexokanîşda snûrik bkêşêt.

Lebarey pirsî rêkixrawbûnî jnanewe.

Sereta debêt ewe bzanîn, ke kes natwanêt kes rizgar bkat û ewî ew pagendeye bkat, ewa dûbare têrrwanînî bolşevîkekan desepênêtewe, ke pêyanwabû ewan [komunîstekan] krêkaran rizgar deken û leber eweş le xebat û le berrêweberayetîşda debne raber û mamostayan. Çunke eger pêmanwabêt twêjêk ya çînêk rêwşiwênî abûrîy û ramyarîy û komellayetî xoy heye, ewa tenya be yaxîbûn lew rêwşiwêne detwanêt xoy rizgar bkat û leber eweş kes natwanêt le rêwşiwênêkî dîkewe, kesêkî dîke rizgar bkat. Herweha bew pêyyey ke komunîste klasîkekan û komunîste nwêyekan, bawerryan be pêwîstî hebûnî rêkixrawî ramyarîy taybet be xoyan heye, eme le katêkda ke komunîstibûn wek twêjêkî komellayetî pêgey abûrîye serbexo û nîye û eger mangrin ya xoyan cyakenewe ya xoyan agir têberden, hîç gorran û fşarêk drust naken, bellam wek her twêjêkî roşnibîr detwanin hoşyargerewe bin û bes.

Xo eger amancî deselatixwazîy û mamostayî le pişt xewnî pyawanêkewe, ke xoyan be yeksanîxwaz denasênin nebuwaye, ewa weha rêkixrawgelêk [her rêxrawêkî ramyarîy] deyantwanî kollekey xebatî yeksanîxwazî û piştîwanî jnan bin. Bellam bedaxewe ewey hanî ew pyawane dedat, komîtegerî partekeyan û xewnî plewpayegirtne lew rêkixrawaneda, wek ew rêkixrawaney ke le ewrupa û kurdistan benêwî jnanî ‘îraqî û êranî û kurdewe drust dekrên. Hîç cyawazîyek lenêwan ew rêkixrawane û rêkixrawgelêk ke jnan be amancî dabrrîy hawxebatîy jnan û pyawan drustyan deken, nîye. Çunke le herdû barekeda amancî destebjêr distemokirdnî (domînetkirdnî) jnanî narrazî û yeksanîxwaze bo bedestihênanî plewpayey take derkewtuwekanî ew destebjêreye û ewan eweyan kirduwe be bnema û handerî hewllekeyan, ke jnan bexoyan twanay rizgarbûn û bedestihênanî azadî û yeksanîyan nîye û pêwîstîyan be mamostayî û firyadrresî jnan û pyawanî destebjêr heye, eme xallî hawbeşî markisîstekan û nîolîbrallekane lemerr rollî rêkixrabûn û twanay rizgarî çîn û twêjekan.

Boye be boçûnî min, lebarey jnanewe eme wanîye, çunke jnan; daykin, nîwey krêkaran û mamostayan û fermanberan û bêkaran û xanenşînan û kemendaman û xwêndkaranin û detwanin fşarî abûrîy û ramyarîy û komellayetî drust bken û nîwekey dîke naçar be harîkarî bken, çunke jnan pêkhateyekî hizrî û aydyolocî nîn, bellku endamî çîn û twêjekanî komelln û pêgey komellayetî û qursayî abûîy xoyan heye û rêkixrawbûnyan le rêkixrawey cemawerîy twêje komellayetîyekanda leser bnemay yeksanî maf û erk û azadî takekesîy, detwanêt bbête hoy hellxirrandinî bzavêkî komellayetî fre bwar û giştgîr, bellam eme hîç kat nabête hoy retkirdnewey rêkixrawey pagendeyî jnan bo geşepêdan û komellayetîykirdnewey xohuşyarî azadî û yeksanî le astî komellge û le nawendî bzavî cemawerîy twêje komellayetîyekanda.

Hellbete min djî cyakirdnewey jnan le nêw çîn û twêje komellayetîyekanyanda, le şwênî kar û xwêndin û ferman û şwênî jyan dewestmewe; hîç kat letek eweda nîm, ke rêkixrawî mamostayanî jin, rêkixrawî krêkaranî jin le beşe pîşesazîyekanda, rêkixrawî jnanî cutyar, rêkixrawî jnanî xwêndkar ya kemendam û xanenşîn û fermanber û bêkar drust bbêt, çunke karêkî wa rollî djeşorrş degêrêt. Letek ewedam rêkixrawî jnanî xohoşyargerewe û pagendeger hebêt, bellam wek rêkixrawe ramyarîy û roşnibîrîye hîrarşîyekan na. Katêk her rêkixraweyek benêwî jnanewe, wek rêkixrawe dje-şorrşîyekanî êsta, wek rêkixrawe paşkokanî parte komunîstekan, wek rêkixrawe zerde mîrîyekan, ke le brî handanî jnan bo rêkixrawbûn û çalakbûn le rêkixrawe pîşeyî û abûrîye cemawerîyekan, le brî handanyan bo xebat le nawendî xêzan û xwêndge û karge û fermange û naçarkirdnî nêrîney hawkar û hawxêzanyan be harîkarî, jnan bo djepyawî û paranewe le desellat û çawerwanî le nwêneranî borcwazî û dengdan han bden, ewa be boçûnî min djayetî weha rêkixrawgelêk beşêkî cyanekrawe debêt le xebat le djî giştêtî barî yasayî û komellayetî û kultûrîy nayeksananey jnan û ew rêkixrawane deçne xaney rêkixrawe zerdekanewe, lewane borcwa-fêmînîstekanî kurdistan, ke henûke jnan be dêmokrasî borcwazî û dewlletî neteweyî û çareserî yasayî û yeksankirdnî jnan letek pyawan[ yeksanî le koyletîda] û be bedeselatgeyiştnî jnanêkî destebjêr wek nwêneranî jnan, xoşbawerr deken.

Wek wtim rêkixrawî hellixrrêner û huşyarîbexşî jnan, yekêke le pêdawîstîye henûkeyyekanî komellge, bellam be têrrwanînî fêmînzimî radîkall û şorrşigêrr, ke arastey bnebirkirdnî stem û hellawardinî jnane, nek bekarbirdnî xebatî azadîxwazane û yeksanîxwazaney jnan bo piçrrînî desellat bo destebjêrêk le jnan, ke hîçyan le desellatdarî milhurraneyî pyawan kemtir nîye û naşbêt!

Jnan û komunîzm

Bedaxewe, ewey ke taêsta pêşkewtinî mrovayetî le bwarî peybirdin be razekanî komellge seretayyekanda pêygeyiştuwe, tenya komelêk xeyalln û hîçî dîke. Eger bawerrman bewe hebêt huşyarî mrov le emrroda le hî sedeyek pêştir balatir bêt, ewa bedillnyayyewe mrovî ewrroke le rûy têgeyiştin û mrovdostî û tebayî û pêkeweguncan û leyek nzîkbûnewewe, le mrovî seretayî û serdemekanî pêşûtir lepêştir debêt. Dekrêt hendêk xêll û gund û nawçe le hendêk nawçey dîke lenêwan xoyanda mrovanetir û aştîxwazanetir û yeksananetir û azadanetir jyabin, bellam hîç kat le beramber ewanî derewey xoyanda weha reftaryan nekirduwe û bellku hestîyan be metrisî kirduwe. Çunke mrov le rûy huşyarî û derkewe fre le ajellekanî dewruberî cyawaz nebuwe û tenanet le qsekirdin û culle û xwardin û sêkis û peywendî û rûberrûbûnewe û cengekanda lasayî tewawî ajellekanî kirduwetewe. Katêk mrov lasayîgerewey ajell bûbêt, bew corey ke hêştake komelêk lew lasayyaneman têdamawe; wek goşixwardin û rawkirdin û ceng û pelamardan û xopolênkirdin beser bnemalle û xêll û netewey cyawazda, qsekirdin le komuneyî jyan zyaderrewîye. Leber em hoyane min natwanim ew boçûnane lemerr komellgey seretayî, ke corêk le komellgey azad û yeksan bûbêt, behend werbigrim. Lêreda naçarm bgerêmewe ser têzî dunyayîkirdnî beheşt lelayen markisîstekanewe, ke le ayînekan û efsanekanda mrov le beheşt derdekrêt û bo geranewey pêwîstî be gwêrayellî xwa û peyamberanî heye û dwacar degerêtewe beheşt, ew geraneweş kirdewey peristyareke dyarî dekat û leser dûryanêke, eger gwêrayell bêt, berewe beheşt derrwat û eger serpêçî bkat, berew dozex deçêt.

Aya efsaney komuney seretayî û serhelldanî komellgey çînayetî behoy kiştukall û berhemhênanewe û dwacar be paşrrewî aydyolocyayekî wek markisîstî berew beheşt degerêtewe, heman efsaney xwardinî sêweke û derkran le beheşt û dwacar gerranewe be peyrrewkirdnî ayînekan û pakbûnewe le xrapîyekan, nîye?

Min pêmwaye, ber le serhelldanî kiştukall û berhemhênan, xîll û grupekan pêkhatey hîrarşîyan têdabuwe û cyawazî lenêwan pyaw û jin û pîr û mnall û behêz û bêhêz, hebuwe û xawendarêtîyan hebuwe û eger grupêkî dîke le berî drextekanî ewanî xwardibêt ya lenawçey ewanda rawî kirdbêt ya wîstibêtî bjêt û nîştecê bêt, bedillnyayyewe berîyan pêgritûn û kuştûyanin û lenawnyan birdûn, herweha xêll û grupî nanîştecê bo bedestihênanî şwênî baştir û guncawtir wek dagîrkarî nwê , pelamarî nawçekanî dîkeyan dawe û be kuştin û paktawkirdnî danîştwanekeyan, dagîryan kirdûn.

Înca leweha barêkda çon dekrêt rêwşuynî jnan le êsta baştir bûbêt? Le katêkda pyawanî grup le raw û kuştukuştarda bûbin û jnan û mnallan leeşkewt û hewar û kollîtekanyanda mabnewe û ber hêrşî ewanî dîke kewtbin? Be dillnyayyewe, etkirdin û dzînî jnan û kuştin û koylekirdinyan her lew bere bereyanewe dest pêdekat, ke hîşta mrov gund û kêllgekanî drust nekirdbûn. Bedillnayyewe wênekanî sêksîzm le ewrrokeda, drêjbûnewey wênekanî ewkatin û be sûdwergirtin le teknolojya razênrawnetewe. Her boye hîç bellgeyek bedî nakem, ke qonaxêk benêwî dayksalarî ya beheştî jnan, hebûbêt. Wek wtim, dekrêt lenaw hendêk komellî zû nîştecêbûda rêwşiwênî jnan le sayey tebayî û aramî û yeksanî rêjeyî takekanî nêw komellekeyan, le rêwşiwênêkî baştir behremend bûbin, ke le kon û emrroşda cyawazî rêwşiwênî jnan tenanet le nawçekanî kurdistanîşda bedey dekeyn, bellam hîç kat ew xohuşyarîyey ke ewroke lemerr yeksanî regezekanewe heye, le arada nebuwe û jnan begşitî jêrdest û qurbanî bûn. Herwa ke natwanîn bllêyn hemû nawçekan be serdemî koyletî ya xêllayetîda têperrîwun, herwaş natwanîn bllêyn ke le hemû nawçekanda hemû komellgekan jinsalar, pyawsalar ya mrovsalar [ yeksan] bûn. Bew pêyeş natwanîn çend sed salêk ya çend hezar salêk nêw bnêyn jinsalarî, koylayetî, fîwdalîzm, sermayedarî… . Bellam detwanîn bllêyn, ew nawçaney ke be sîstembendî koylayetî û xêlayetîda têneperrîwun, berradeyek jnan le çaw nawçe xêllekîyekan azadtir û yeksantir bûn, bellgeş bo eme, detwanin sernic bdeyne amarî kuştinî jnan [ le nawerrastî sedey raburduwewe ta emrro] leser ewîndarî û sêkis [ewey pêy dellên parastinî şeref û namus] le nawçe cyawazekanî herêmî başûrî kurdistanda, amarekan eweman bo deselmênin, le kwê xîll behêz bêt, kuştinî jnan berçaw û rû lesere. Lem barewe bepêçewaney lêkdanewey hendêk nûserî fêmînîst û komunîstewe, natwanîn bllêyn leladê jin jêrdeste û le şar azad û nakujrêt, bellku hem le şarekan û hem le ladêkanda dyardey jinkuştin amadeye, tenya detwanîn cyawazîyeke le astî nawçekanda bedî bkeyn, ewîş taybetmendî xîllekîbûn û naxîllekîbûn dyarî dekat, nek gund û şar.

Felsefey matiryalîstîy be piştbestin be têkrray zanistekanî mêjûy mroyî le xwêndnewey mêjû be şêweyekî babetîyane selmandûyetî ke jnan ber le drustibûnî komellgey çînayetîy – serdemî komellge seretayyekan – be hoy jinbûnyanewe be hîç corêk le layen pyawanewe neçewsêndrawnetewe.. Çunke ew dem twanîwyane be pêy pêwîstîyekanî guzeran û têkrray jyan gişt erkekanî serşanî xoyan rabperrênin .. Tenanet bo maweyek desellat le dest ewanda buwe nek pyawan, L32

Pirsyarêkî dîke, eweye ke komunîstekan lejêr hejmûnî borcwa-fêmînîzm û desellatixwazî sosyalîzmî markisda herwek çon desellatdarî xoyan be dadperweranetir le hî djekanyan dezanin, herwaş desellatdarî jnan le hî pyawan baştir dezanin. Egîna cyawazî le nêwan ewey jin desellatdar bêt ya pyaw, çîye? Meger bûnî deselatdarî çîn û twêjêk beser ewanî dîkeda nîşaney çînayetîbûnî komellge nîye? Îtir ew komune seretayye, ke fîlosofî matiryalîstî be piştbestin be zansitêk ke leser grîmane binyatinrawe, piştî pêdebestêt, çakî û drustî le kwêdaye ke ême şeyday bbîn û bmanewêt mrovayetî berew ewênderê weber xoman bdeyn?

Katêk ke lew komellaneda jnan salar bûbin, kewate kesanî nasalarîş hebûn, bem core bûnî kesanî nasalayş bellgey bûnî dû çîn û destey dij beyeke û le drêjey locîkî weha bîrkirdneweyekda kewate pyawsalarî berhemî tollesendnewe û sendenewey desellate le jnan û qorixkirdnîyetî lelayen pyawanewe. Herweha ştêkî dîkey narroşn, roşn nekirdnewe û xonedanî ew xawen tîoryaneye le berhellsitî jnan le beramber bedesellatgeyiştî pyawanda û wanîşan dedrêt ke wek dozînewey agir û bllawbûnewe û bekarbirdnî, pyawsalarîş zor asayî wek pêdawîstîyek perey sendibêt. Lekatêkda hem serhelldanî xawendarêtî û koylekirdnî ewanî dîke û bêdeselatkirdnî jnanîş, nakrêt bebê ceng û kuştar û nza û skalla rûydabêt!

Ew grîmananey ya ew şeydayyaney ke komuneyistekanî sedey nozde û paşrewanyan bo komellgeyek, ke nêwî komuney seretayyan lênawe, heyane, heman şeydayye, ke çepekanî ewrupa û emerîka bo komellge xêlekîyekanî lemerr xoman heyane û ew şêwe kolêktîvîstîye le jyanî êmeda heye û hebuwe, be komunîzm dezanin û xozgey bo dexwazn, çunke takgerayî borcwazî peywendîye komelayetîyekanî wêrankirdûn û leberdem deselatî çîne darakanda doşdamawn û lebrî hewilldan bo gorînî peywendîye robotîyekanî tak û cêgirtneweyan be peywendîye komellayetîye pêwîst û mroyyekan, xozge be raburdû wate komellgekanî ême, ke tak têyayanda paşrrewe, dexwazn.

xwêneranî hêja, ew beşaney hêllyan bejêrda kêşrawe, le pertûkî “gorran û wergoran” wergîrawn û bo asankarî û cyakirdneweyan, min hêllm bejêrda kêşawn.

*24ی سێپتەمبەری 2010

بەشی چوارەم

رێكخراوه‌ پیشه‌یی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان

هه‌میشه‌ بوونه‌ته‌ ناوه‌ندی كێشمه‌كێشی ناكۆكییه‌كانی نێوان چه‌وسێنه‌ران و كۆنه‌پارێزان له ‌لایه‌ك و چه‌وساوان و پێشكه‌وتووخوازان ‌له ‌لایه‌كه‌ی دی. ل28

ئەم دەستەواژەیە زۆر بۆم ڕۆشن نەبوو؛ ئایا چەوسێنەران و کۆنەپارێزان … چەوساوان و پێشکەوتنخوازان لەبەرامبەر یەکدان یا لە بەرەیەکدان؟

ئەگەر مەبەست باری دووەم بێت، ئەوا هاوڕام، بەڵام ئەگەر مەبەستی یەکەم بێت، ئەوا لەتەکیدا ناکۆك دەبم. چونکە کۆنەپارێزان، بۆخۆیان داردەستی چەوسێنەرانن و لە چەوسانەوە و بەهرەکێشیدا بەشدارن. لە بەرامبەریشدا هاوکیشەکە پێچەوانە دەبێتەوە، چونکە پێشکەوتن فرەڕەهەندە و بوار و ئاستی جیاواز لە خۆدەگرێت. پیشكەوتن دەتوانێت دژی چەوساوان بێت و دەشتوانێت لە بەرژەوەندییان بێت، نموونە هەر بەردەبازێك، کە بەهۆی پێشکەوتنی زانست و تەکنۆلۆژیاوە دێتەبوون و سەرمایەداری لە قەیرانێك ڕزگار دەکات، دەتوانێت و هۆکاری توندتربوونەوە و درێژبوونەوەی چەوسانەوە بێت.

بەگشتی بۆچوونەکانی نووسەرم لەم بارەوە لە لا پەسەندن. بەڵام هێشتاکە ناکۆکی لە تێروانینمان بۆ ڕۆڵ و ئەرکی ڕێکخراوەکان هەیە.

به‌ڵكه‌ پێویسته ‌له‌و روانگه‌وه ‌بێ كه ‌چه‌نده‌ی كرێكاران مافه ئابوورییه‌كانیان وه‌دستبهێنن به‌و ئه‌ندازه‌یه‌ گوزه‌رانیان باشتر ده‌بێ و هۆشیارتر ده‌بنه‌وه‌ و هاوكات كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤیش به ‌گشتیی به‌ره‌و كۆتاییپێهێنانی چه‌وسانه‌وه‌ی چینایه‌تیی ته‌كان پێ ده‌ده‌ن. ل30

بەڵکە پێویسته ‌ته‌نیا – به‌ گفتار و به ‌كردار – پشتگیریی له‌ هه‌موو داواكاریی و خۆپیشاندان و مانگرتن و تێكڕای ناڕه‌زاته‌تییه‌كانیان بكا بۆ چاكتركردنی باری كار و به‌ره‌وپێشه‌‌وه‌بردنی باری گوزه‌ران و پاراستنی ئاسایش و ده‌ستكه‌وت و مافه‌كانیان. ل30

نووسەر لەم دوو پەرەگرافەدا زۆر بەخێرایی بەلای ڕۆڵ و کارکرد و پێویستی ڕێکخراوە جەماوەرییەکانی چین و توێژە بندەستەکان تێدەپەڕێت. ئەویش وەك کۆمونیستە کلاسیکەکان و پاشڕەوانیان لە ئەوڕۆکەدا، پێیوایە، ئەو ڕێکخراوانە تەنیا بۆ بەدەستهێنانی هەندێك داخوازی ئابووریی و ڕامیاریی پێویستن و لەوە بەدواوە هیچی دیکە. بەڵام لە ڕوانگەی مندا ڕێکخراوە جەماوەرییە سەربەخۆکان، پێش هەموو شتێك فێرگەی چینایەتی و سەکۆی هۆشیاربوونەوەن و تاکی ئازادیخواز و یەکسانیخواز و دادپەروەریخواز بۆ کۆمەڵگەی ناچینایەتی پەروەردە دەکەن و بەخۆشیان پێکهاتەی سەرەکی بەڕێوەبەرایەتی ئەو کۆمەڵگەیە پێکدەهێنن، کە خەباتی بۆ دەکەن. ئەو ڕێکخراوانە هەر لەم کۆمەڵگە چینایەتییەدا ڕۆڵی نموونەیەکی پێشنیارکراو لە یەکە پێکهێنەرە ئازادەکانی کۆمەڵگەی داهاتوو و نیشاندەری وێنایەکی نموونەیین لە کۆمەڵگە هەرەوەزییە ئازادەکانی سبەنێ و یەکگرتنی ئازادانەی ڕێکخراوەکان لە فێدراسیۆن و پێکهێنانی کۆنفیدراسیۆنە سەرتاسەری و نێونەتەوەییەکان و هەر لەم کۆمەڵگەیەدا هەنگاوی یەکەمن بۆ بەرەو کۆتاییپێهێنانی ئەو دیوار و کێشە و ناکۆکییانەی کە چینە دەسەڵاتدارەکان بۆ پاراستنی خۆیان لەنێوان هەرێمەکان، کەمە نەتەوە و نەتەوەکان، ئایینەکان، کولتوورەکان، ڕەنگەکان و نەژادەکان دروستییان دەکەن. بۆیە دەبوو نووسەر هەروا لە خۆتێهەڵقورتان و دەستتێوەرداندا، سنووری لە نێوان بۆچوونی خۆی و ڕێکخراوە کۆمونیستە کلاسیکەکان کێشاوە، دەبوو لە نێوان ئەرکی ڕێکخراوە ڕیفۆرمیستەکان و ئەرکی ڕێکخراوە سەربەخۆکانیشدا سنوورك بکێشێت.

لەبارەی پرسی ڕێکخراوبوونی ژنانەوە.

سەرەتا دەبێت ئەوە بزانین، کە کەس ناتوانێت کەس ڕزگار بکات و ئەوی ئەو پاگەندەیە بکات، ئەوا دووبارە تێڕوانینی بۆلشەڤیکەکان دەسەپێنێتەوە، کە پێیانوابوو ئەوان [کۆمونیستەکان] کرێکاران ڕزگار دەکەن و لەبەر ئەوەش لە خەبات و لە بەڕێوەبەرایەتیشدا دەبنە ڕابەر و مامۆستایان. چونکە ئەگەر پێمانوابێت توێژێك یا چینێك ڕێوشوێنی ئابووریی و ڕامیاریی و کۆمەڵایەتی خۆی هەیە، ئەوا تەنیا بە یاخیبوون لەو ڕێوشوێنە دەتوانێت خۆی ڕزگار بکات و لەبەر ئەوەش کەس ناتوانێت لە ڕێوشوێنێکی دیکەوە، کەسێکی دیکە ڕزگار بکات. هەروەها بەو پێییەی کە کۆمونیستە کلاسیکەکان و کۆمونیستە نوێیەکان، باوەڕیان بە پێویستی هەبوونی ڕێکخراوی ڕامیاریی تایبەت بە خۆیان هەیە، ئەمە لە کاتێکدا کە کۆمونیستبوون وەك توێژێكی کۆمەڵایەتی پێگەی ئابوورییە سەربەخۆ و نییە و ئەگەر مانگرن یا خۆیان جیاکەنەوە یا خۆیان ئاگر تێبەردەن، هیچ گۆڕان و فشارێك دروست ناکەن، بەڵام وەك هەر توێژێکی ڕۆشنبیر دەتوانن هۆشیارگەرەوە بن و بەس.

خۆ ئەگەر ئامانجی دەسەلاتخوازیی و مامۆستایی لە پشت خەونی پیاوانێكەوە، کە خۆیان بە یەکسانیخواز دەناسێنن نەبووایە، ئەوا وەها ڕێکخراوگەلێك [هەر ڕێخراوێکی ڕامیاریی] دەیانتوانی کۆڵەکەی خەباتی یەکسانیخوازی و پشتیوانی ژنان بن. بەڵام بەداخەوە ئەوەی هانی ئەو پیاوانە دەدات، کۆمیتەگەری پارتەکەیان و خەونی پلەوپایەگرتنە لەو ڕێکخراوانەدا، وەك ئەو ڕێکخراوانەی کە لە ئەوروپا و کوردستان بەنێوی ژنانی عیراقی و ئێرانی و کوردەوە دروست دەکرێن. هیچ جیاوازییەك لەنێوان ئەو ڕێکخراوانە و ڕێکخراوگەلێك کە ژنان بە ئامانجی دابڕیی هاوخەباتیی ژنان و پیاوان دروستیان دەکەن، نییە. چونکە لە هەردوو بارەکەدا ئامانجی دەستەبژێر دستەمۆکردنی (دۆمینەتکردنی) ژنانی ناڕازی و یەکسانیخوازە بۆ بەدەستهێنانی پلەوپایەی تاکە دەرکەوتووەکانی ئەو دەستەبژێرەیە و ئەوان ئەوەیان کردووە بە بنەما و هاندەری هەوڵەکەیان، کە ژنان بەخۆیان توانای ڕزگاربوون و بەدەستهێنانی ئازادی و یەکسانییان نییە و پێویستییان بە مامۆستایی و فریادڕەسی ژنان و پیاوانی دەستەبژێر هەیە، ئەمە خاڵی هاوبەشی مارکسیستەکان و نیئۆلیبراڵەکانە لەمەڕ ڕۆڵی ڕێکخرابوون و توانای ڕزگاری چین و توێژەکان.

بۆیە بە بۆچوونی من، لەبارەی ژنانەوە ئەمە وانییە، چونکە ژنان؛ دایکن، نیوەی کرێکاران و مامۆستایان و فەرمانبەران و بێکاران و خانەنشینان و کەمئەندامان و خوێندکارانن و دەتوانن فشاری ئابووریی و ڕامیاریی و کۆمەڵایەتی دروست بکەن و نیوەکەی دیکە ناچار بە هاریکاری بکەن، چونکە ژنان پێکهاتەیەکی هزری و ئایدیۆلۆجی نین، بەڵکو ئەندامی چین و توێژەکانی کۆمەڵن و پێگەی کۆمەڵایەتی و قورسایی ئابوویی خۆیان هەیە و ڕێکخراوبوونیان لە ڕێکخراوەی جەماوەریی توێژە کۆمەڵایەتییەکاندا لەسەر بنەمای یەکسانی ماف و ئەرك و ئازادی تاکەکەسیی، دەتوانێت ببێتە هۆی هەڵخڕاندنی بزاڤێکی کۆمەڵایەتی فرە بوار و گشتگیر، بەڵام ئەمە هیچ کات نابێتە هۆی ڕەتکردنەوەی ڕێکخراوەی پاگەندەیی ژنان بۆ گەشەپێدان و کۆمەڵایەتییکردنەوەی خۆهوشیاری ئازادی و یەکسانی لە ئاستی کۆمەڵگە و لە ناوەندی بزاڤی جەماوەریی توێژە کۆمەڵایەتییەکاندا.

هەڵبەتە من دژی جیاکردنەوەی ژنان لە نێو چین و توێژە کۆمەڵایەتییەکانیاندا، لە شوێنی کار و خوێندن و فەرمان و شوێنی ژیان دەوەستمەوە؛ هیچ کات لەتەك ئەوەدا نیم، کە ڕێکخراوی مامۆستایانی ژن، ڕێکخراوی کرێکارانی ژن لە بەشە پیشەسازییەکاندا، ڕێکخراوی ژنانی جوتیار، ڕێکخراوی ژنانی خوێندکار یا کەمئەندام و خانەنشین و فەرمانبەر و بێکار دروست ببێت، چونکە کارێکی وا ڕۆڵی دژەشۆڕش دەگێرێت. لەتەك ئەوەدام ڕێکخراوی ژنانی خۆهۆشیارگەرەوە و پاگەندەگەر هەبێت، بەڵام وەك ڕێکخراوە ڕامیاریی و ڕۆشنبیرییە هیرارشییەکان نا. کاتێك هەر ڕێکخراوەیەك بەنێوی ژنانەوە، وەك ڕێکخراوە دژە–شۆڕشییەکانی ئێستا، وەك ڕێکخراوە پاشکۆکانی پارتە کۆمونیستەکان، وەك ڕێکخراوە زەردە میرییەکان، کە لە بری هاندانی ژنان بۆ ڕێکخراوبوون و چالاکبوون لە ڕێکخراوە پیشەیی و ئابوورییە جەماوەرییەکان، لە بری هاندانیان بۆ خەبات لە ناوەندی خێزان و خوێندگە و کارگە و فەرمانگە و ناچارکردنی نێرینەی هاوکار و هاوخێزانیان بە هاریکاری، ژنان بۆ دژەپیاوی و پارانەوە لە دەسەڵات و چاوەروانی لە نوێنەرانی بۆرجوازی و دەنگدان هان بدەن، ئەوا بە بۆچوونی من دژایەتی وەها ڕێکخراوگەلێك بەشێکی جیانەکراوە دەبێت لە خەبات لە دژی گشتێتی باری یاسایی و کۆمەڵایەتی و کولتووریی نایەکسانانەی ژنان و ئەو ڕێکخراوانە دەچنە خانەی ڕێکخراوە زەردەکانەوە، لەوانە بۆرجوا–فێمینیستەکانی کوردستان، کە هەنووکە ژنان بە دێمۆکراسی بۆرجوازی و دەوڵەتی نەتەوەیی و چارەسەری یاسایی و یەکسانکردنی ژنان لەتەك پیاوان[ یەکسانی لە کۆیلەتیدا] و بە بەدەسەلاتگەیشتنی ژنانێکی دەستەبژێر وەك نوێنەرانی ژنان، خۆشباوەڕ دەکەن.

وەك وتم ڕێکخراوی هەڵخڕێنەر و هوشیاریبەخشی ژنان، یەکێکە لە پێداویستییە هەنووکەییەکانی کۆمەڵگە، بەڵام بە تێڕوانینی فێمینزمی ڕادیکاڵ و شۆڕشگێڕ، کە ئاراستەی بنەبرکردنی ستەم و هەڵاواردنی ژنانە، نەك بەکاربردنی خەباتی ئازادیخوازانە و یەکسانیخوازانەی ژنان بۆ پچڕینی دەسەڵات بۆ دەستەبژێرێك لە ژنان، کە هیچیان لە دەسەڵاتداری ملهوڕانەیی پیاوان کەمتر نییە و ناشبێت!

ژنان و کۆمونیزم

بەداخەوە، ئەوەی کە تائێستا پێشکەوتنی مرۆڤایەتی لە بواری پەیبردن بە ڕازەکانی کۆمەڵگە سەرەتاییەکاندا پێیگەیشتووە، تەنیا کۆمەلێك خەیاڵن و هیچی دیکە. ئەگەر باوەڕمان بەوە هەبێت هوشیاری مرۆڤ لە ئەمڕۆدا لە هی سەدەیەك پێشتر بالاتر بێت، ئەوا بەدڵنیاییەوە مرۆڤی ئەوڕۆکە لە ڕووی تێگەیشتن و مرۆڤدۆستی و تەبایی و پێکەوەگونجان و لەیەك نزیکبوونەوەوە، لە مرۆڤی سەرەتایی و سەردەمەکانی پێشووتر لەپێشتر دەبێت. دەکرێت هەندێك خێڵ و گوند و ناوچە لە هەندێك ناوچەی دیکە لەنێوان خۆیاندا مرۆڤانەتر و ئاشتیخوازانەتر و یەکسانانەتر و ئازادانەتر ژیابن، بەڵام هیچ کات لە بەرامبەر ئەوانی دەرەوەی خۆیاندا وەها ڕەفتاریان نەکردووە و بەڵکو هەستییان بە مەترسی کردووە. چونکە مرۆڤ لە ڕووی هوشیاری و دەرکەوە فرە لە ئاژەڵەکانی دەوروبەری جیاواز نەبووە و تەنانەت لە قسەکردن و جوڵە و خواردن و سێکس و پەیوەندی و ڕووبەڕووبوونەوە و جەنگەکاندا لاسایی تەواوی ئاژەڵەکانی کردووەتەوە. کاتێك مرۆڤ لاساییگەرەوەی ئاژەڵ بووبێت، بەو جۆرەی کە هێشتاکە کۆمەلێك لەو لاساییانەمان تێداماوە؛ وەك گۆشخواردن و ڕاوکردن و جەنگ و پەلاماردان و خۆپۆلێنکردن بەسەر بنەماڵە و خێڵ و نەتەوەی جیاوازدا، قسەکردن لە کۆمونەیی ژیان زیادەڕەوییە. لەبەر ئەم هۆیانە من ناتوانم ئەو بۆچوونانە لەمەڕ کۆمەڵگەی سەرەتایی، کە جۆرێك لە کۆمەڵگەی ئازاد و یەکسان بووبێت، بەهەند وەربگرم. لێرەدا ناچارم بگەرێمەوە سەر تێزی دونیاییکردنی بەهەشت لەلایەن مارکسیستەکانەوە، کە لە ئایینەکان و ئەفسانەکاندا مرۆڤ لە بەهەشت دەردەکرێت و بۆ گەرانەوەی پێویستی بە گوێرایەڵی خوا و پەیامبەرانی هەیە و دواجار دەگەرێتەوە بەهەشت، ئەو گەرانەوەش کردەوەی پەرستیارەکە دیاری دەکات و لەسەر دووریانێکە، ئەگەر گوێرایەڵ بێت، بەرەوە بەهەشت دەڕوات و ئەگەر سەرپێچی بکات، بەرەو دۆزەخ دەچێت.

ئایا ئەفسانەی کۆمونەی سەرەتایی و سەرهەڵدانی کۆمەڵگەی چینایەتی بەهۆی کشتوکاڵ و بەرهەمهێنانەوە و دواجار بە پاشڕەوی ئایدیۆلۆجیایەكی وەك مارکسیستی بەرەو بەهەشت دەگەرێتەوە، هەمان ئەفسانەی خواردنی سێوەکە و دەرکران لە بەهەشت و دواجار گەڕانەوە بە پەیڕەوکردنی ئایینەکان و پاکبوونەوە لە خراپییەکان، نییە؟

من پێموایە، بەر لە سەرهەڵدانی کشتوکاڵ و بەرهەمهێنان، خیڵ و گروپەکان پێکهاتەی هیرارشییان تێدابووە و جیاوازی لەنێوان پیاو و ژن و پیر و مناڵ و بەهێز و بێهێز، هەبووە و خاوەندارێتییان هەبووە و ئەگەر گروپێکی دیکە لە بەری درەختەکانی ئەوانی خواردبێت یا لەناوچەی ئەواندا ڕاوی کردبێت یا ویستبێتی بژێت و نیشتەجێ بێت، بەدڵنیاییەوە بەرییان پێگرتوون و کوشتوویانن و لەناونیان بردوون، هەروەها خێڵ و گروپی نانیشتەجێ بۆ بەدەستهێنانی شوێنی باشتر و گونجاوتر وەك داگیرکاری نوێ ، پەلاماری ناوچەکانی دیکەیان داوە و بە کوشتن و پاکتاوکردنی دانیشتوانەکەیان، داگیریان کردوون.

ئینجا لەوەها بارێکدا چۆن دەکرێت ڕێوشوینی ژنان لە ئێستا باشتر بووبێت؟ لە کاتێکدا پیاوانی گروپ لە ڕاو و کوشتوکوشتاردا بووبن و ژنان و مناڵان لەئەشکەوت و هەوار و کۆڵیتەکانیاندا مابنەوە و بەر هێرشی ئەوانی دیکە کەوتبن؟ بە دڵنیاییەوە، ئەتکردن و دزینی ژنان و کوشتن و کۆیلەکردنیان هەر لەو بەرە بەرەیانەوە دەست پێدەکات، کە هیشتا مرۆڤ گوند و کێڵگەکانی دروست نەکردبوون. بەدڵناییەوە وێنەکانی سێکسیزم لە ئەوڕۆکەدا، درێژبوونەوەی وێنەکانی ئەوکاتن و بە سوودوەرگرتن لە تەکنۆلۆژیا ڕازێنراونەتەوە. هەر بۆیە هیچ بەڵگەیەك بەدی ناکەم، کە قۆناخێك بەنێوی دایکسالاری یا بەهەشتی ژنان، هەبووبێت. وەك وتم، دەکرێت لەناو هەندێك کۆمەڵی زوو نیشتەجێبوودا ڕێوشوێنی ژنان لە سایەی تەبایی و ئارامی و یەکسانی ڕێژەیی تاکەکانی نێو کۆمەڵەکەیان، لە ڕێوشوێنێكی باشتر بەهرەمەند بووبن، کە لە کۆن و ئەمڕۆشدا جیاوازی ڕێوشوێنی ژنان تەنانەت لە ناوچەکانی کوردستانیشدا بەدەی دەکەین، بەڵام هیچ کات ئەو خۆهوشیارییەی کە ئەورۆکە لەمەڕ یەکسانی ڕەگەزەکانەوە هەیە، لە ئارادا نەبووە و ژنان بەگشتی ژێردەست و قوربانی بوون. هەروا کە ناتوانین بڵێین هەموو ناوچەکان بە سەردەمی کۆیلەتی یا خێڵایەتیدا تێپەڕیوون، هەرواش ناتوانین بڵێین کە لە هەموو ناوچەکاندا هەموو کۆمەڵگەکان ژنسالار، پیاوسالار یا مرۆڤسالار [ یەکسان] بوون. بەو پێیەش ناتوانین چەند سەد سالێك یا چەند هەزار سالێك نێو بنێین ژنسالاری، کۆیلایەتی، فیودالیزم، سەرمایەداری… . بەڵام دەتوانین بڵێین، ئەو ناوچانەی کە بە سیستەمبەندی کۆیلایەتی و خێلایەتیدا تێنەپەڕیوون، بەڕادەیەك ژنان لە چاو ناوچە خێڵەکییەکان ئازادتر و یەکسانتر بوون، بەڵگەش بۆ ئەمە، دەتوانن سەرنج بدەینە ئاماری کوشتنی ژنان [ لە ناوەڕاستی سەدەی ڕابوردووەوە تا ئەمڕۆ] لەسەر ئەوینداری و سێکس [ئەوەی پێی دەڵێن پاراستنی شەرەف و ناموس] لە ناوچە جیاوازەکانی هەرێمی باشووری کوردستاندا، ئامارەکان ئەوەمان بۆ دەسەلمێنن، لە کوێ خیڵ بەهێز بێت، کوشتنی ژنان بەرچاو و ڕوو لەسەرە. لەم بارەوە بەپێچەوانەی لێکدانەوەی هەندێك نووسەری فێمینیست و کۆمونیستەوە، ناتوانین بڵێین لەلادێ ژن ژێردەستە و لە شار ئازاد و ناکوژرێت، بەڵکو هەم لە شارەکان و هەم لە لادێکاندا دیاردەی ژنکوشتن ئامادەیە، تەنیا دەتوانین جیاوازییەکە لە ئاستی ناوچەکاندا بەدی بکەین، ئەویش تایبەتمەندی خیڵەکیبوون و ناخیڵەکیبوون دیاری دەکات، نەك گوند و شار.

فه‌لسه‌فه‌ی ماتریالیستیی به ‌پشتبه‌ستن به ‌تێكڕای زانسته‌كانی مێژووی مرۆیی له ‌خوێندنه‌وه‌ی مێژوو به‌ شێوه‌یه‌كی بابه‌تییانه‌ سه‌لماندوویه‌تی كه ‌ژنان به‌ر له‌ دروستبوونی كۆمه‌ڵگه‌ی چینایه‌تیی – سه‌رده‌می كۆمه‌ڵگه سه‌ره‌تاییه‌كان – به ‌هۆی ژنبوونیانه‌وه‌ به‌ هیچ جۆرێك له‌ لایه‌ن پیاوانه‌وه ‌نه‌چه‌وسێندراونه‌ته‌وه‌.. چونكه‌ ئه‌و ده‌م توانیویانه‌ به ‌پێی پێویستییه‌كانی گوزه‌ران و تێكڕای ژیان گشت ئه‌ركه‌كانی سه‌رشانی خۆیان رابپه‌ڕێنن .. ته‌نانه‌ت بۆ ماوه‌یه‌ك ده‌سه‌ڵات له‌ ده‌ست ئه‌واندا بووه‌ نه‌ك پیاوان، ل32

پرسیارێکی دیکە، ئەوەیە کە کۆمونیستەکان لەژێر هەژموونی بۆرجوا–فێمینیزم و دەسەڵاتخوازی سۆسیالیزمی مارکسدا هەروەك چۆن دەسەڵاتداری خۆیان بە دادپەروەرانەتر لە هی دژەکانیان دەزانن، هەرواش دەسەڵاتداری ژنان لە هی پیاوان باشتر دەزانن. ئەگینا جیاوازی لە نێوان ئەوەی ژن دەسەڵاتدار بێت یا پیاو، چییە؟ مەگەر بوونی دەسەلاتداری چین و توێژێك بەسەر ئەوانی دیکەدا نیشانەی چینایەتیبوونی کۆمەڵگە نییە؟ ئیتر ئەو کۆمونە سەرەتاییە، کە فیلۆسۆفی ماتریالیستی بە پشتبەستن بە زانستێك کە لەسەر گریمانە بنیاتنراوە، پشتی پێدەبەستێت، چاکی و دروستی لە کوێدایە کە ئێمە شەیدای ببین و بمانەوێت مرۆڤایەتی بەرەو ئەوێندەرێ وەبەر خۆمان بدەین؟

کاتێك کە لەو کۆمەڵانەدا ژنان سالار بووبن، کەواتە کەسانی ناسالاریش هەبوون، بەم جۆرە بوونی کەسانی ناسالایش بەڵگەی بوونی دوو چین و دەستەی دژ بەیەكە و لە درێژەی لۆجیکی وەها بیرکردنەوەیەکدا کەواتە پیاوسالاری بەرهەمی تۆڵەسەندنەوە و سەندەنەوەی دەسەڵاتە لە ژنان و قۆرخکردنییەتی لەلایەن پیاوانەوە. هەروەها شتێکی دیکەی ناڕۆشن، ڕۆشن نەکردنەوە و خۆنەدانی ئەو خاوەن تیئۆریانەیە لە بەرهەڵستی ژنان لە بەرامبەر بەدەسەڵاتگەیشتی پیاواندا و وانیشان دەدرێت کە وەك دۆزینەوەی ئاگر و بڵاوبوونەوە و بەکاربردنی، پیاوسالاریش زۆر ئاسایی وەك پێداویستییەك پەرەی سەندبێت. لەکاتێکدا هەم سەرهەڵدانی خاوەندارێتی و کۆیلەکردنی ئەوانی دیکە و بێدەسەلاتکردنی ژنانیش، ناکرێت بەبێ جەنگ و کوشتار و نزا و سکاڵا ڕوویدابێت!

ئەو گریمانانەی یا ئەو شەیداییانەی کە کۆمونەیستەکانی سەدەی نۆزدە و پاشرەوانیان بۆ کۆمەڵگەیەك، کە نێوی کۆمونەی سەرەتاییان لێناوە، هەیانە، هەمان شەیداییە، کە چەپەکانی ئەوروپا و ئەمەریکا بۆ کۆمەڵگە خێلەکییەکانی لەمەڕ خۆمان هەیانە و ئەو شێوە کۆلێکتیڤیستییە لە ژیانی ئێمەدا هەیە و هەبووە، بە کۆمونیزم دەزانن و خۆزگەی بۆ دەخوازن، چونکە تاکگەرایی بۆرجوازی پەیوەندییە کۆمەلایەتییەکانی وێرانکردوون و لەبەردەم دەسەلاتی چینە داراکاندا دۆشداماون و لەبری هەوڵدان بۆ گۆرینی پەیوەندییە ڕۆبۆتییەکانی تاك و جێگرتنەوەیان بە پەیوەندییە کۆمەڵایەتییە پێویست و مرۆییەکان، خۆزگە بە ڕابوردوو واتە کۆمەڵگەکانی ئێمە، کە تاك تێیایاندا پاشڕەوە، دەخوازن.

خوێنەرانی هێژا، ئەو بەشانەی هێڵیان بەژێردا کێشراوە، لە پەرتووکی “گۆڕان و وەرگۆران” وەرگیراون و بۆ ئاسانکاری و جیاکردنەوەیان، من هێڵم بەژێردا کێشاون. بۆ خوێندنەوەی پەرتووکەکە، سەردانی ئەم بەستەرە بکەن: http://emrro.com/goranuwergoran.htm

Hejên

*24î sêptemberî 2010

Beşî sêyem

Çewsanewey neteweyî û nîştmanî.

Çewsanewey neteweyî û nîştîmanî wate pêşêlkirdnî mafe neteweyî û nîştîmanîyekanî têkrray mîlletêk yan neteweyek yan komelle neteweyek be çîne çewsawe û çewsênerekanyewe le layen çîne çewsênerekanî mîlletêk yan neteweyek yan komelle neteweyekî dî; L25

Min nakokîm letek em pênaseda heye, çunke hîçkat le sayey dagîrkerda berjewendî mşexoran û borcwakanî netewey jêrdest pêşêll nakrên û bellku yekangîr debin û emeş le qonaxî derebegayetîşda her wabuwe û her boye axakanî kurdistan bûnete nwêner û destupeywendî dagîrkeranî împratorî usmanî û êranî û leşkirî împratorîye ewrupîyekan. Herwaş wek bexoman bînîman serokhoz û derebeg û dewllemendekan le hemû serdemekan û letek hemû rjême yek le dway yekekanî ‘îraq û kudetakanyan deguncan û berjewendîyyan deparêzra û dekrane kutek beser çîn û twêje nedar û bindestekanewe. Lêreda grift le nebînî hawberjewendîy çînî mşexor [borcwaz]î netewey jêrdest letek çînî [mşexorî] serwerî netewekanî dîke, bellku aşkra hawboçûnî letek pagendey nasîwnalîstekanda heye. Bo nmûne eger sernicî têkellawî komellayetî endamanî twêje komellayetîyekanî netewekan lelayek û endaman û twêjekanî çîne mşexorekan lelayekî dîkewe bdeyn, zor be asanay be serencamêkî pêçewaney hawberjewendîy û hawderîy çînekan [çewsawan û mşexoran]î netewey jêrdest ya netewekanî dîke, degeyn. Bo nmûne be drêjayî cengî rizgarî le dagîrkarî rjêmekanî ‘îraq, sermayedaran û serokxêlan berdewam letek ew rjêmaneda le aştî û sewdawmamelleda bûn, le beramberda take çewsawekanî [jêrdestan çi kurd û çi ‘ereb] le herdûlawe bekuşt drawn û bûnete qurbanî kêşmekêşî desellatixwazîy mşexoranî ‘ereb û kurd. Baştirîn nmûne lew kateda [1992 -2003] ke danîştwane kurdekanî kerkûk lelayen rjêmî borcwazî be’sewe derdekran, hawkat jûrekanî bazirganî bexdad û slêmanî le hatûço û mamelleda bûn, le katêkda ke narrazîyanî nawçekanî jêr desellatî be’si [be dîraykrawî kurdekan] serkut dekran, desellatdaranî kurd le cengî nawxoyanda [31î abî 1996]pêşleşkirîy (rjêmî borcwazîy be’s)yan dekrid. Bew core debîn be êstaşewe ke bîst salle borcwazî kurd le herêmî kurdistanda serwere, pirsî neteweyî takekanî kurd le nawçe dabrrawekan çareser buwe û ne xewnekanî takî kurd, ke le nahuşyarîda be bedesellatgeyiştnî çend partêkewe grêy dabûn, nehatûnete dî û berdewam le xebatî rojaneda qurbanî bo hatnedîyan dedat, herwek çon le serdemî zallî desellatî borcwazî ‘ereb le herêmî kurdistanda, qurbanî bo dedan.

Aya ew ketwarane, narrastî çewsaweyî çîne darakanî netewey jêrdest le sayetî serwerî borcwazî netewekanî dîkeda û hawxebatî çînî çewsawe û mşexorî netewey jêrdest, naxene rû?

Em boçûney nûser eger le seretay heftakanî sedey raburdûda, le katêkda ne parte çekdarekanî borcwazî kurd pêşleşkirî supay êran û turkye û ‘îraqyan kirdbû û ne bedeselat geyîştibûn û ne rjêmî dagîrgerî be’si ramallra û rûxênrabû, be hoy hejmûnî boçûnekanî lênîn û mawtisî tong û hoşî mîne û ewanî dway ewanewe lemerr qonaxî rizgarîy nîştmanîyewe, pasaw drabin û denge neyarekanyan serkutkrabin û gwêgiryan hebûbêt, ewa êsta paş ew rûdawe, nek ew boçûnane drust nebûn û nîn, bellku pêçewanekeyan rastîyekî selmênrawî bellgenewîste.

Duwem – ew kêşeye kêşey nêwan dû çînî çewsawe û çewsêner nîye.. Çunke herdûkyan le layen komellêkî dîkewe mebest le çîne çewsênerekanyetî – deçewsêndirênewe.. Boye çareserekeşî – egerçî çaresererêkî katîy yan dyarîkraw debê – be raperrînî têkrray komell û beserperşitîy borcwa nîştîmanîy û neteweyyekan debê, herçende krêkaran û zehmetkêşan sûtemenîy yekemî ew raperrînen.. Bellam her lejêr serperşitîy borcwakan debê û her ewanîş desellatî neteweyî û nîştîmanîy bedestewe degrin. L25

Lêreşda heman boçûn be zaqî xoy nîşan dedat, raste çînî mşexorî netewey jêrdest bo komellêk berterî zyatir mlimlanêy mşexoranî dagîrger dekat, bellam hem be pêy yasakanî serwerî sîstemî çînayetî, borcwazî netewey jêrdest şanbeşanî borcwazî dagîrger takekanî komellge deçewsênêtewe û hem dîsanewe çewsawanî netewey bindest wek sûtemenî bo geyiştin bew amance bekar debat û hem wek debînîn û bînîman, nwêneranî ramyarîy mşexoranî netewey dagîrkraw, wate parte borcwakan, djayetî her rêkxistinêkî serbexoy çînayetî çîn û twêje bindestekan deken, îdî ew rêkxistnane abûrîy bin ya ramyarîy ya komellayetî… Detwanin sernicî mêjûy bzavî çekdarî kurd bden, ke wek hêzî cengî berjewendî û berterîxwazî borcwazî wllatî dagîrkraw beramber borcwazî dagîrger… Ke hem le ladêkanda hem le şarekanda, hem le karge û xwêndingekanda beşdarîy serkutkirdnî cemawerîyan kirduwe. Wabzanim nmûne pêwîst nîye û ew rûdawane le jyanî xudî êmeda rûyandawe û deden.

Bedaxewe, bepêy ew têzey nûser bêt, wek borcwakan xoyan deyanut û deyllênewe, debêt çîn û twêje bindestekan waz le xebat bo lenabirdnî stemî çînayetî ta dway çareserî stemî netewayetî û bedeselatgeyiştnî borcwazî (ewey nûser nêwî nawe borcwa nîştmanî, ke le rastîda bênîştmantirîn çîn, borcwazîye û nîştman tenya dêwcameyeke, ke çîne bindestekanî pê frîwdedat û nîştman heman mullk û sermayeye ke heyetî û bes). Başe çon debêt herwa mil bewe bdeyn, ke krêkaran û zehmetkêsan sûtemenî ştêk bin, ke berjewendî çewsêneranî xoyanî têdaye?

Eger serdem û qonaxêkî wa [bedesellatgeyiştnî borcwazî netewey jêrdest] naçarî û bê çenduçûn bêt û wek pirdêk bo perrînewe naçar bîn beserîda têperrîn, be boçûnî min lebrî handanî krêkaran û zehmetkîsan bo beşdarî lew raperrîne têkrrayyeda û bûne sûtemenî. Baştre, ke bo ewe bangewazîyan bkeyn, ke bibne seyirgerî bêlayen û ba borcwazî netewe û desellatixwazanî letek borcwazî dagîrger wek canewerî drrinde yekdî şindirr şindirr bken û kêşey xoyan yeklayî bkenewe?

Be boçûnî min, nek eme nakokîye, bellku gwastnewey hzir û aydyay borcwayye bo naw çîn û twêje çewsawekan benêwî sosyalîstibûn û komunîstibûnewe, wate dekate frrîwdanyan. Eme nek pêçewaney bnemakanî markîszim, ke nûser pêdagrîyan leser dekatewe, bellku pêçewaney bnemakanî azadîxwazîye, çunke rêz û serbexoyî mrov wek tak, rêgeman pênadat, xoman bkeyne qurbanî beserwerbûnî çewsêneranman. Lêreda em pirsyare dête pêşewe, ew destkewtane kamanen, ke çîne nasermayedar û çewsawekan le bedesellatgeyîştinî çînî serwerî hawizmanyanda bedestîyan dehênin û ew bedeselatgeyîştney borcwazî hawizman çi behayekî bo azadî û serbexoyî take prrolîtêrekan heye, taweku amade bin qurbanî bo bden û xoyan bkene sutemenî? Ew destkewt û amancane kamanen, ke çîn û tak û twêjekanî xwarewey komellge netwanin be xoyan bedestyan bhênin ya bexoyan komellge berrêwebern?

Lewêda eger mebest le berêweberayetî komellgey çînayetî borcwazîye, ewa kutek bdeyte dest her kes, bebê dûdllî le pisporrekanî naw parleman baştir berrêwey debat. Çunke komellgey çînayetî locîk û rewayî û maf, bnemakanî pêk nahênêt, bellku zordarî û berterî û hellawarn û stem û behrekêşî û zîndan û kuştukuştar û sepandin, bnema û rêsakanî pêkdehênin û karêkî waş le astî twanayî her takêkî drrenda debêt û eger bmantwanyaye be tewawî destman be perwendey pêşîne û beserhatî jyanî serokan û ramyarekan rabgat, bedillnyayyewe letek zanyarî lemerr komellîk sîxurr û saxteçî û bertîlxor û darudeste û mafya rûberrû debûyn.

Boye eger twêje çewsawekanî komellge (prrolîtarya) netwanin komellge bew corey êstay borcwakan rêk bxen, ewe leber lênehatûy û bêtwanayî takekanî ew çîne nîye, bellku leber namroyîbûnî sîstemî borcwazî û amancekanîyetî, ke tenya mrove drrindekan, ewaney ke hêşta bûne drrindeyyekey çend hezar sall lewewpêşyan le xoyanda parastuwe û hellgirî heman tuxmî drrindaney seretan, detwanin şanazî pêwe bken û bibne parêzerî.

Bzavî komunîstî rabridû pêê wabû leberewey ew çewsanewe neteweyî nîştîmanîye le bnerretda

Çewsaneweyekî çînayetîye boye dekrê legell berewpêşeweçûnî kêşe çînayetîyekan û bllawbûnewey hizrî komunîstî hûrde hûrde amance neteweyî û nîştîmanîyekan bixrêne nêw bernamey xebatî çîne çewsawekan û be pêy bare neteweyî û nîştîmanîyekan druşmî azadîy û rizgarîy û serbexoyyan berizbikrêtewe û be mafî çarenûsî xwazyarî xoyan bgen tenanet eger wedestihênanî ew mafane bibne hoy têkdanî nexşey wllatan û cyabûnewe û drustibûnî qewarey nwêş, hawkatîş çendey ptir ew çewsaneweye bertesktir bikrêtewe hêndeş ptir berdemî xebatî çînayetîy wallatir debêtewe. L26

Eger le raburdûda eme boçûnî bzavî komunîstî bûbêt, lay min pesendî û awezgîrî zortirî têdaye, lewey ke ” komunîzmî nwê” ewey nûser pêşnyarî dekat. Çunke arastekirdnî xebatî djî stemî neteweyî û cênderî û ayîynî û nejadî û hitd berew xebatî çînayetî bo komellgeyekî azad û yeksan û dadperwerî naçînayetî gelêk locîkî û drustitre. Bellam eger amanc ewe bêt, ke krêkaran û zehmetkîşan dewlletî neteweyî drust bken û be borcwakan blên fermûn ewe textî fermanrewayî koyletî ême, ewa dîsanewe her dekatewe boçûnekey ” hizrî nwêy komunîstî”. Emeş heman pagendekanî komelley rencderane ke deyut ”erkî krêkaran û zehmetkîşane djî dagîrgeran şanbeşanî borcwazî nîştmanî bcengin û dwatir xebatî xoyan djî borcwazî nîştmanî, serlenwê dest pêbkenewe”.

Lew boçûneda min tirrkellekêkî ramyarîy destebjêrêk debînim, ke dellêt “wern ba pêkewe cengî dagîrger bkeyn û serwerîyek drust bkeyn, ke cêgey çewsênerekanî êstatan degrêtewe û key serkewtîn û mîrîye sawakeman tewaw rîşey dakuta, ewa le çwarçêwey yasay ew serwerîyeda xebat bo ruxandinî ême [serweran] bken û dewlletêkî soşyalîstî le rêgey parleman ya kudetawe damezrênin û komelêkî dîke benêwî raber û pêşrrew damezrênin, bellam be mercêk lebîrtan neçêt, debêt hemû ştêk le çwarçêwey yasa bêt û ba yasa serwer bêt“.

Be boçûnî min, çîne bindestekan yek erkîyan heye, ewîş xebate djî çewsanewey mrov be hemû şêwekanîyewe berew komellgeyekî azadî û yeksan û dadperwer, dujimnanîşyan hemû çîne darakan û çewsêneranin çi dagîrgerbin û çi nawxoyî, çi dêmokratî parlemanî bin ya dîktatorî takpartîy, çi mezhebî bin ya skîwlar! Ew erkeş xwastî azadbûnî xoyan xistûyetîye ser şanyan, nek bîrdozey zanayan û fîlosofan û hezî ême.

Min le boçûnî komunîstekanî pêş 1990 wate heresî împratorî bolşevîkîda, ewe debînim ke hawkarî û komekî borcwazî netewekeyan erkî çîne çewsawekane û debêt bibne sûtemenî bo be deselatgeyiştnî borcwakanî netewekeyan. Bedesellatgeyiştnî borcwazî netewey jêrdest qonaxêkî bê emlaw ewlaye, her ewey ke nûser xwazyar û pêdagrîyetî.

Le komunîzîkîşda ke nûser basî lê dekat, heman têrrwanînî heye û be heman şêwe krêkaran û zehmetkêştan û twêje nedar û çewsawekan bo sûtemenîbûn le pênaw bedesellatgeyiştnî borcwazî hawizman bangewaz dekat. Bellam ketwar pêçewaney ememan nîşandedat û awez berencamêkî dîkeman dexate berdest, ke ewîş pêdawîstnebûnî ew qurbaneyye û le beramberîda qurbanîdane bo amancêkî balatir, ke hem çareserî stemî neteweyî dekat û hem komellgey azad û yeksan desteber dekat. [ Bo ewey xwêner xeyallî bo çareserî araste desellatixwazekanî wek lênînîzm û maoîzm û hîkmetîzm neçêt, komellgeyekî azad û yeksan ke min be ellteratîvî dezanim, leser bnemay xoberêweberayetî lokallî herewezîyekan û yekgirtneweyan le yekêtî azadaney fêdrasyon û konfêdrasyonekan, pêk dêt û nek tenya retkirdnewey berrêweberayetî borcwazîye, bellku retgerewey mîrayetî parte pêşrrewekan nawendêtî û tenanet dêmokratî nwênerayetîşe].

Herweha be pêçewanewe, le hîç yek lew wlatenaşda xebatî çînayetî be watay serbexo û şorrşigêrrane djî dagîrger û hawkat djî desellatixwazanî naw bzave berhelistkareke, hawrra û teba letek borcwazî nîştmanî bûnî nebû û ewaney ke boçûn û arasteyekî dîkeyan hebû, tîror dekran û naçar be hellatin û becêhîştin dekran, ke rizgarîşyan bû, ewey hebû, serkewtinî arastey xebatî neteweyî bû bo deselatî borcwazî netewey jîrdest lejêr nêwî çînayetîda, emeş peywendî be modî rojewe hebû, nek xebatî çînayetî. Ewey mawtisî tong û kastro û hoşî mîne û ewanî dîke pêyhestan û xebatîyan bo kird, hîç sruşt û sîma û makêkî çînayetî nebû, tenya bergêkî çînayetî galltecarîyaney beberda krabû. Eger komellekey lay “newşîrwan û celal talebani le katî şerrî sarda bedesellat bgeyiştaye, heman şit debû û eger le polpot xraptiryan nekirdaye, kemtiryan nedekrid.

Bepêçewaneşewe xebatî rizgarî nîştmanî le sayey ew partane û ew cîhanbîye modey heftakan û heştakanî sedey raburdû, nek be rêçkeyekî azadîxwazaneda tîperr nebû, bellku ew partane bexoyan le dagîrgeran fretir serkutî azadîxwazanyan kird. Herweha labirdnî stem (her stemêk) hîç kat û serdemêk karî borcwazî nebuwe û nîye û borcwazî amancî labirdnî stem nebuwe û nîye, bellku wek dêwcameyek bo be amancgeyiştnî û bedesellatgeyiştnî xoy û beşî zyatir, bekarî debat.

Dekrêt û pêwîste çîne bindestekanîş (krêkaran û zhemetkîşan, çunke borcwakan hîç kat jêrdest nîn) be arastey komellgeyek ke xoyan deyixwazn û le berjewendîyane, xebatî çînayetî xoyan coş bden û hawkatî şerrî dagîrger, şerrî deselatixwazan û deselatdaranî nêwxoş bken. Wek ewey ke maxnovîstekan hem djî dagîrgeranî nemsawî û allmanî, hem djî serkutgeranî bolşevîk û dje-şorrşanî spî cengîn û komune azadekanî xoyan pêkhênanin û komunîzmîyan leweş têperrand, ke markisîstekanî nêwînternasîwnalî yekem xewnyan pêwe debînî, wate komunîzmî nadewlletî [wek kropoktîn nêwî denêt]. Bellam hîç kat ceng û têkoşanî borcwazî bo azadî nebuwe û tenya le pênaw bedestihênanî desellatda buwe, leber eweş hîç kat borcwazî şorrşigêrr nebuwe. Ew bîryaraney ke benêwî soşyalîzmixwazîyewe ew xoşbawerrîyeyan lay çîne çewsawekan drust kird û wehayan lêkdayewe, ke borcwazî şorrşî kirduwe û şorrşigêrrbuwe û bedesellatgeyiştinyan qonaxêkî pêwîste bo geyîştin be soşyalîzm, tenya awyan be aşî taze serweranda kird û dû sedeye krêkaran û zehmetkêşan bew xoşbawerrîye jarawixward dekrên.

Hokarî weha xoşbawerrîyek lewedaye, ke bêyt û serdemekanî mêjû qonaxbendî bkey û kotayî her qonaxêkî çînayetîş be derçûn le bazney çînayetî dabnêyt û lêrewe serweranî nwê, be şorrşigêrr û bgorr û kotayîhênerî qonaxî pêşû bnasênît. Emeş bo ewe degerêtewe, ke le brî ewey kotayî serdemî koylayetî be şorrş û têkoşanî koylan xoyanewe, ya kotayî serdemî fîodalî be xebatî cutyaran û têkoşanî ewan xoyanewe, ya kotayî stemî neteweyî be xebat û têkoşanî takî çîn û twêje bindestekanî xwarewe bbestîtewe, bêyt û bîkeyte şoşgêrrî çînêkî helpersit û desellatixwazî nwê. Bellam herwa ke le serdemî xebatî neteweyîda dîtumane, zorîney xebatkaran û qurbanyan rolley krêkaran û zehmetkêşan bûn. Herwaş le qonaxekanî koylayetî û fîodalîda xebatkaran û qurbanyan çîne nedar û jêrdestekan bûn, bellam leber naamadeyyan le beramber mllasgirtuwanî deselatî taze, neyantwanîwe ew komellgeye binyat bnên, ke xewnyan pêwe dîtuwe. Lêreda ewende bese her yeke le ême çi beşdaranî xebatî çekdarî bo rizgarî le dagîrker çi her takêkî kurd ke xewnî be rizgarîyewe dîtwe, le xoman bpirsîn; aya ême xewinman be rizgarîyekewe debînî û le pênawîda têdekoşayn, ke le sayeyda hemuwan azad û yeksan bin û dadperwerî hebêt, ya ewey komellge û saman û dahatî le çingî dagîrger derbihênîn û bîkeyne sermayey çend kompanîyekî partekan û terratênî borcwakan le jyan û bûnmanda, wek ewey emrro deguzerêt, ew pêşmerganey ke gyanyan bextkird, xwazyarî çî bûn; azadî û yeksanî û dadperwerî bo hemuwan ya mşexorî û gendellî û rawurrûtî kemîney serwerî emrro?

Bêgoman xewn û xebatî koylan û cutyaranîş djî koyledaran û fîodallekan her be heman şêwe buwe û fîodallekan û borcwakanîş wek deselatdaranî emroy herêmî kurdistan ya başûrî efrîka, le naamadeyî komellayetî û huşyarîy çewsawanda twanîwyane bibne serwerî nwê û drêje be serwerî çînayetî bden û deselat le çînêkî temen beserçuwewe bo çînêkî nwê bigwaznewe. Bellam eme berhemî şorrşigêrî çîne serwere nwêyekan nebuwe, bellku berhemî şkistî şorrş ya beserkewtinî yekcarî negeyiştnî şorrşî çewsawanî serdemekanî komellgey çînayetî buwe.

Leberewey ew çewsaneweye kes hawêr naka boye koşişkirdin bo çareserî kêşey neteweyî û nîştîmanîy erkî gişgîrî hemû kesêkî komelle ca komunîst bê yan na……… Dyare eweş ewe nageyenê ke komunîstekan ta hellgîrsanî şorrşî soşyalîstîy hîç core koşş û hellwêstêkyan nebê û feramoşî ew kêşeye bken.. Bellke pêwîste herdem le berxodanda bin û be rêgeçarey roşn û pencedanan leser helle û kemukurrîyekan bzaveke bxene ser rasterrêy xoy û herwa be xistnerrûy rêgey asantir û guncawtir borcwakan naçar bken kêşeke xêratir û pêşkewtûxwazanetir bçête pêş û zortirîn maf û azadîy wedestibhêndirên û nehêlln bo berjewendîy çend sermayedarêk dwa bixrê û bazirganî pêwebkirê û qurbanîdanî gel befîrro bçuwêndirê û dûçarî şkist bbê.. Bellam hergîz kêşe çînayetîyeke ke bûnyan bende be koşişkirdin bo geyiştin be yeksanîy – be qurbanî ew kêşe neteweyî nîştîmanîye naken ke kêşey hemû çînekanî komelle. L27

Xom be naçar debînim, ke fretir lemerr em pirse bnûsim, çunke, ewey ke nûser ya “komunîzmî nwê“ deykate erkî gişt çînekan, lewaneş çîne bêdesellat û bindestekan, heman aydyolocî nasîwnalsîtîye bo geyiştin be dewllet. Eger mebest le rizgarbûn le stem, drustkirdnî dewlletî borcwazî netewey dagîrkrawe, ewa hîç erkî krêkaran û zehmetkîşan nîye, çunke lew dewlleteşda wek dewllete dagîrgereke deçewsênnewe û bindest debin. Îdî ew dillnyabûn û pasaw û biryardane bo qurbanîdanî twêje prrolîtêrekan bo beserwerbûnî borcwazî netewey jêrdest, lekwêwe serçawe degrêt?

Nûser byewêt ya neyewêt, ewey ke lêreda rexney lê degrêt, her bexoyşî bangewazî bo dekatewe. Ewîş cyakirdnewey destebjêrî komunîste le çewsawan û firmanî be sûtemenîbûnî krêkaran û zehmetkîşan le pênaw bedesellatgeyistnî bojirwazî dedat, bellam komunîstekan lewe agadar dekatewe, ke ewan erkêkî dîkeyan heye, ewîş rênwênî û amojgarî borcwazî û rênîşandanîyetî û handanîyetî be pêşkewtnixwazî, ke emeş xoşbawerrîye be borcwazî, ke berjewendî le manewey sîstemî çînayetîdaye. Aya bew pêwere (hizbî şîw’î ‘îraq) ew komunîste nwêye nîye, ke nûser bangewazî bo dekat. Wek dezanîn ew parte û endamekanî le (‘ebdulkirîm qasm) we ta dwa kabîney înk û pidk, her ewe karyan buwe û zoyş bedillsozîyewe encamyan dawe.

Lêreda nûser wek markisîstekanî pêş xoy tenya bawerrî bewe nîye, ke krêkaran û çîn û twêje prolîtêrekanî dîke pêwîstyan be mamostayî komunîstekan û firyadrresî ewan heye, bellku erkî rênîşandan û teterî bo borcwakanîş be komunîstekan despêrêt.

Zortirîn maf û azadîy wedestibhêndirên û nehêlln bo berjewendîy çend sermayedarêk dwa bixrê û bazirganî pêwebkirê û qurbanîdanî gel befîrro bçuwêndirê û dûçarî şkist bbê.. Bellam hergîz kêşe çînayetîyeke ke bûnyan bende be koşişkirdin bo geyiştin be yeksanîy – be qurbanî ew kêşe neteweyî nîştîmanîye naken ke kêşey hemû çînekanî komelle. L27

Nûser dexwazêt em boçûne le çi xaneyekda rîz bkat? Aya çi cyawazî letek boçûnî rojname borcwazîyekanî wek hawullatî û awêne û kurdistanî nwê û xebat heye? Herweha wek wtim beşî duwemî, çi cyawzîyekî letek peyrrewprogramekey (korrek)î hellweşaweda heye?

ew beşaney hêllyan bejêrda kêşrawe, le pertûkî “gorran û wergoran” wergîrawn û bo asankarî û cyakirdneweyan, min hêllm bejêrda kêşawn.

هەژێن

*24ی سێپتەمبەری 2010

بەشی سێیەم

چەوسانەوەی نەتەوەیی و نیشتمانی.

چه‌وسانه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتیمانی واته‌ پێشێلكردنی مافه‌ نه‌ته‌وه‌یی و نیشتیمانییه‌كانی تێكڕای میلله‌تێک یان نه‌ته‌وه‌یه‌ک یان كۆمه‌ڵه ‌نه‌ته‌وه‌یه‌ک به‌ چینه ‌چه‌وساوه‌ و چه‌وسێنه‌ره‌كانیه‌وه‌ له ‌لایه‌ن چینه‌ چه‌وسێنه‌ره‌كانی میلله‌تێک یان نه‌ته‌وه‌یه‌ک یان كۆمه‌ڵه ‌نه‌ته‌وه‌یه‌كی دی؛ ل25

من ناکۆکیم لەتەك ئەم پێناسەدا هەیە، چونکە هیچکات لە سایەی داگیرکەردا بەرژەوەندی مشەخۆران و بۆرجواکانی نەتەوەی ژێردەست پێشێڵ ناکرێن و بەڵکو یەکانگیر دەبن و ئەمەش لە قۆناخی دەرەبەگایەتیشدا هەر وابووە و هەر بۆیە ئاخاکانی کوردستان بوونەتە نوێنەر و دەستوپەیوەندی داگیرکەرانی ئیمپراتۆری ئوسمانی و ئێرانی و لەشکری ئیمپراتۆرییە ئەوروپییەکان. هەرواش وەك بەخۆمان بینیمان سەرۆکهۆز و دەرەبەگ و دەوڵەمەندەکان لە هەموو سەردەمەکان و لەتەك هەموو ڕژێمە یەك لە دوای یەکەکانی عیراق و کودەتاکانیان دەگونجان و بەرژەوەندیییان دەپارێزرا و دەکرانە کوتەك بەسەر چین و توێژە نەدار و بندەستەکانەوە. لێرەدا گرفت لە نەبینی هاوبەرژەوەندیی چینی مشەخۆر [بۆرجواز]ی نەتەوەی ژێردەست لەتەك چینی [مشەخۆری] سەروەری نەتەوەکانی دیکە، بەڵکو ئاشکرا هاوبۆچوونی لەتەك پاگەندەی ناسیونالیستەکاندا هەیە. بۆ نموونە ئەگەر سەرنجی تێکەڵاوی کۆمەڵایەتی ئەندامانی توێژە کۆمەڵایەتییەکانی نەتەوەکان لەلایەك و ئەندامان و توێژەکانی چینە مشەخۆرەکان لەلایەکی دیکەوە بدەین، زۆر بە ئاسانای بە سەرەنجامێکی پێچەوانەی هاوبەرژەوەندیی و هاودەریی چینەکان [چەوساوان و مشەخۆران]ی نەتەوەی ژێردەست یا نەتەوەکانی دیکە، دەگەین. بۆ نموونە بە درێژایی جەنگی ڕزگاری لە داگیرکاری ڕژێمەکانی عیراق، سەرمایەداران و سەرۆکخێلان بەردەوام لەتەك ئەو ڕژێمانەدا لە ئاشتی و سەوداومامەڵەدا بوون، لە بەرامبەردا تاکە چەوساوەکانی [ژێردەستان چ کورد و چ عەرەب] لە هەردوولاوە بەکوشت دراون و بوونەتە قوربانی کێشمەکێشی دەسەڵاتخوازیی مشەخۆرانی عەرەب و کورد. باشترین نموونە لەو کاتەدا [1992 -2003] کە دانیشتوانە کوردەکانی کەرکووك لەلایەن ڕژێمی بۆرجوازی بەعسەوە دەردەکران، هاوکات ژوورەکانی بازرگانی بەغداد و سلێمانی لە هاتووچۆ و مامەڵەدا بوون، لە کاتێکدا کە ناڕازییانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی بەعس [بە دیرایکراوی کوردەکان] سەرکوت دەکران، دەسەڵاتدارانی کورد لە جەنگی ناوخۆیاندا [31ی ئابی 1996]پێشلەشکریی (ڕژێمی بۆرجوازیی بەعس)یان دەکرد. بەو جۆرە دەبین بە ئێستاشەوە کە بیست ساڵە بۆرجوازی کورد لە هەرێمی کوردستاندا سەروەرە، پرسی نەتەوەیی تاکەکانی کورد لە ناوچە دابڕاوەکان چارەسەر بووە و نە خەونەکانی تاکی کورد، کە لە ناهوشیاریدا بە بەدەسەڵاتگەیشتنی چەند پارتێکەوە گرێی دابوون، نەهاتوونەتە دی و بەردەوام لە خەباتی ڕۆژانەدا قوربانی بۆ هاتنەدییان دەدات، هەروە‌ك چۆن لە سەردەمی زاڵی دەسەڵاتی بۆرجوازی عەرەب لە هەرێمی کوردستاندا، قوربانی بۆ دەدان.

ئایا ئەو کەتوارانە، ناڕاستی چەوساوەیی چینە داراکانی نەتەوەی ژێردەست لە سایەتی سەروەری بۆرجوازی نەتەوەکانی دیکەدا و هاوخەباتی چینی چەوساوە و مشەخۆری نەتەوەی ژێردەست، ناخەنە ڕوو؟

ئەم بۆچوونەی نووسەر ئەگەر لە سەرەتای حەفتاکانی سەدەی ڕابوردوودا، لە کاتێکدا نە پارتە چەکدارەکانی بۆرجوازی کورد پێشلەشکری سوپای ئێران و تورکیە و عیراقیان کردبوو و نە بەدەسەلات گەییشتبوون و نە ڕژێمی داگیرگەری بەعس ڕاماڵرا و ڕووخێنرابوو، بە هۆی هەژموونی بۆچوونەکانی لێنین و ماوتسی تۆنگ و هۆشی مینە و ئەوانی دوای ئەوانەوە لەمەڕ قۆناخی ڕزگاریی نیشتمانییەوە، پاساو درابن و دەنگە نەیارەکانیان سەرکوتکرابن و گوێگریان هەبووبێت، ئەوا ئێستا پاش ئەو ڕووداوە، نەك ئەو بۆچوونانە دروست نەبوون و نین، بەڵکو پێچەوانەکەیان ڕاستییەکی سەلمێنراوی بەڵگەنەویستە.

دووه‌م – ئه‌و كێشه‌یه ‌كێشه‌ی نێوان دوو چینی چه‌وساوه‌ و چه‌وسێنه‌ر نییه.. چونكه ‌هه‌ردووكیان له ‌لایه‌ن كۆمه‌ڵێكی دیكه‌وه ‌مه‌به‌ست له ‌چینه ‌چه‌وسێنه‌ره‌كانیه‌تی – ده‌چه‌وسێندرێنه‌وه‌.. بۆیه ‌چاره‌سه‌ره‌كه‌شی – ئه‌گه‌رچی چاره‌سه‌ره‌رێكی كاتیی یان دیاریكراو ده‌بێ – به راپه‌ڕینی تێكڕای كۆمه‌ڵ و به‌سه‌رپه‌رشتیی بۆرجوا نیشتیمانیی و نه‌ته‌وه‌ییه‌كان ده‌بێ، هه‌رچه‌نده‌ كرێكاران و زه‌حمه‌تكێشان سووته‌مه‌نیی یه‌كه‌می ئه‌و راپه‌ڕینه‌ن.. به‌ڵام هه‌ر له‌ژێر سه‌رپه‌رشتیی بۆرجواكان ده‌بێ و هه‌ر ئه‌وانیش ده‌سه‌ڵاتی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتیمانیی به‌ده‌سته‌وه‌ ده‌گرن. ل25

لێرەشدا هەمان بۆچوون بە زاقی خۆی نیشان دەدات، ڕاستە چینی مشەخۆری نەتەوەی ژێردەست بۆ کۆمەڵێك بەرتەری زیاتر ململانێی مشەخۆرانی داگیرگەر دەکات، بەڵام هەم بە پێی یاساکانی سەروەری سیستەمی چینایەتی، بۆرجوازی نەتەوەی ژێردەست شانبەشانی بۆرجوازی داگیرگەر تاکەکانی کۆمەڵگە دەچەوسێنێتەوە و هەم دیسانەوە چەوساوانی نەتەوەی بندەست وەك سووتەمەنی بۆ گەیشتن بەو ئامانجە بەکار دەبات و هەم وەك دەبینین و بینیمان، نوێنەرانی رامیاریی مشەخۆرانی نەتەوەی داگیرکراو، واتە پارتە بۆرجواکان، دژایەتی هەر ڕێکخستنێکی سەربەخۆی چینایەتی چین و توێژە بندەستەکان دەکەن، ئیدی ئەو ڕێکخستنانە ئابووریی بن یا ڕامیاریی یا کۆمەڵایەتی… دەتوانن سەرنجی مێژووی بزاڤی چەکداری کورد بدەن، کە وەك هێزی جەنگی بەرژەوەندی و بەرتەریخوازی بۆرجوازی وڵاتی داگیرکراو بەرامبەر بۆرجوازی داگیرگەر… کە هەم لە لادێکاندا هەم لە شارەکاندا، هەم لە کارگە و خوێندنگەکاندا بەشداریی سەرکوتکردنی جەماوەرییان کردووە. وابزانم نموونە پێویست نییە و ئەو ڕووداوانە لە ژیانی خودی ئێمەدا ڕوویانداوە و دەدەن.

بەداخەوە، بەپێی ئەو تێزەی نووسەر بێت، وەك بۆرجواکان خۆیان دەیانوت و دەیڵێنەوە، دەبێت چین و توێژە بندەستەکان واز لە خەبات بۆ لەنابردنی ستەمی چینایەتی تا دوای چارەسەری ستەمی نەتەوایەتی و بەدەسەلاتگەیشتنی بۆرجوازی (ئەوەی نووسەر نێوی ناوە بۆرجوا نیشتمانی، کە لە ڕاستیدا بێنیشتمانترین چین، بۆرجوازییە و نیشتمان تەنیا دێوجامەیەکە، کە چینە بندەستەکانی پێ فریودەدات و نیشتمان هەمان موڵك و سەرمایەیە کە هەیەتی و بەس). باشە چۆن دەبێت هەروا مل بەوە بدەین، کە کرێکاران و زەحمەتکێسان سووتەمەنی شتێك بن، کە بەرژەوەندی چەوسێنەرانی خۆیانی تێدایە؟

ئەگەر سەردەم و قۆناخێکی وا [بەدەسەڵاتگەیشتنی بۆرجوازی نەتەوەی ژێردەست] ناچاری و بێ چەندوچوون بێت و وەك پردێك بۆ پەڕینەوە ناچار بین بەسەریدا تێپەڕین، بە بۆچوونی من لەبری هاندانی کرێکاران و زەحمەتکیسان بۆ بەشداری لەو ڕاپەڕینە تێکڕاییەدا و بوونە سووتەمەنی. باشترە، کە بۆ ئەوە بانگەوازییان بکەین، کە ببنە سەیرگەری بێلایەن و با بۆرجوازی نەتەوە و دەسەڵاتخوازانی لەتەك بۆرجوازی داگیرگەر وەك جانەوەری دڕندە یەکدی شندڕ شندڕ بکەن و کێشەی خۆیان یەکلایی بکەنەوە؟

بە بۆچوونی من، نەك ئەمە ناکۆکییە، بەڵکو گواستنەوەی هزر و ئایدیای بۆرجواییە بۆ ناو چین و توێژە چەوساوەکان بەنێوی سۆسیالیستبوون و کۆمونیستبوونەوە، واتە دەکاتە فڕیودانیان. ئەمە نەك پێچەوانەی بنەماکانی مارکیسزم، کە نووسەر پێداگرییان لەسەر دەکاتەوە، بەڵکو پێچەوانەی بنەماکانی ئازادیخوازییە، چونکە ڕێز و سەربەخۆیی مرۆڤ وەك تاك، ڕێگەمان پێنادات، خۆمان بکەینە قوربانی بەسەروەربوونی چەوسێنەرانمان. لێرەدا ئەم پرسیارە دێتە پێشەوە، ئەو دەستکەوتانە کامانەن، کە چینە ناسەرمایەدار و چەوساوەکان لە بەدەسەڵاتگەییشتنی چینی سەروەری هاوزمانیاندا بەدەستییان دەهێنن و ئەو بەدەسەلاتگەییشتنەی بۆرجوازی هاوزمان چ بەهایەکی بۆ ئازادی و سەربەخۆیی تاکە پڕۆلیتێرەکان هەیە، تاوەکو ئامادە بن قوربانی بۆ بدەن و خۆیان بکەنە سوتەمەنی؟ ئەو دەستکەوت و ئامانجانە کامانەن، کە چین و تاك و توێژەکانی خوارەوەی کۆمەڵگە نەتوانن بە خۆیان بەدەستیان بهێنن یا بەخۆیان کۆمەڵگە بەڕێوەبەرن؟

لەوێدا ئەگەر مەبەست لە بەرێوەبەرایەتی کۆمەڵگەی چینایەتی بۆرجوازییە، ئەوا کوتەك بدەیتە دەست هەر کەس، بەبێ دوودڵی لە پسپۆڕەکانی ناو پارلەمان باشتر بەڕێوەی دەبات. چونکە کۆمەڵگەی چینایەتی لۆجیك و ڕەوایی و ماف، بنەماکانی پێك ناهێنێت، بەڵکو زۆرداری و بەرتەری و هەڵاوارن و ستەم و بەهرەکێشی و زیندان و کوشتوکوشتار و سەپاندن، بنەما و ڕێساکانی پێكدەهێنن و کارێکی واش لە ئاستی توانایی هەر تاکێکی دڕەندا دەبێت و ئەگەر بمانتوانیایە بە تەواوی دەستمان بە پەروەندەی پێشینە و بەسەرهاتی ژیانی سەرۆکان و ڕامیارەکان ڕابگات، بەدڵنیاییەوە لەتەك زانیاری لەمەڕ کۆمەڵیك سیخوڕ و ساختەچی و بەرتیلخۆر و دارودەستە و مافیا ڕووبەڕوو دەبووین.

بۆیە ئەگەر توێژە چەوساوەکانی کۆمەڵگە (پڕۆلیتاریا) نەتوانن کۆمەڵگە بەو جۆرەی ئێستای بۆرجواکان ڕێك بخەن، ئەوە لەبەر لێنەهاتووی و بێتوانایی تاکەکانی ئەو چینە نییە، بەڵکو لەبەر نامرۆییبوونی سیستەمی بۆرجوازی و ئامانجەکانییەتی، کە تەنیا مرۆڤە دڕندەکان، ئەوانەی کە هێشتا بوونە دڕندەییەکەی چەند هەزار ساڵ لەوەوپێشیان لە خۆیاندا پاراستووە و هەڵگری هەمان توخمی دڕندانەی سەرەتان، دەتوانن شانازی پێوە بکەن و ببنە پارێزەری.

بزاڤی کۆمونیستی رابردوو پێێ وابوو له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌و چه‌وسانه‌وه ‌نه‌ته‌وه‌یی نیشتیمانییه‌ له ‌بنه‌ڕه‌تدا

چه‌وسانه‌وه‌یه‌كی چینایه‌تییه ‌بۆیه‌ ده‌كرێ له‌گه‌ڵ به‌ره‌وپێشه‌وه‌چوونی كێشه‌ چینایه‌تییه‌كان و بڵاوبوونه‌وه‌ی هزری کۆمونیستی هوورده ‌هوورده ‌ئامانجه ‌نه‌ته‌وه‌یی و نیشتیمانییه‌كان بخرێنه‌ نێو به‌رنامه‌ی خه‌باتی چینه چه‌وساوه‌كان و به‌ پێی باره‌ نه‌ته‌وه‌یی و نیشتیمانییه‌كان دروشمی ئازادیی و رزگاریی و سه‌ربه‌خۆییان به‌رزبكرێته‌وه‌ و به مافی چاره‌نووسی خوازیاری خۆیان بگه‌ن ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر وه‌ده‌ستهێنانی ئه‌و مافانه‌ ببنه‌ هۆی تێكدانی نه‌خشه‌ی وڵاتان و جیابوونه‌وه ‌و دروستبوونی قه‌واره‌ی نوێش، هاوكاتیش چه‌نده‌ی پتر ئه‌و چه‌وسانه‌وه‌یه ‌به‌رته‌سكتر بكرێته‌وه ‌هێنده‌ش پتر به‌رده‌می خه‌باتی چینایه‌تیی واڵاتر ده‌بێته‌وه‌. ل 26

ئەگەر لە ڕابوردوودا ئەمە بۆچوونی بزاڤی کۆمونیستی بووبێت، لای من پەسەندی و ئاوەزگیری زۆرتری تێدایە، لەوەی کە ” کۆمونیزمی نوێ” ئەوەی نووسەر پێشنیاری دەکات. چونکە ئاراستەکردنی خەباتی دژی ستەمی نەتەوەیی و جێندەری و ئاییینی و نەژادی و هتد بەرەو خەباتی چینایەتی بۆ کۆمەڵگەیەکی ئازاد و یەکسان و دادپەروەری ناچینایەتی گەلێك لۆجیکی و دروستترە. بەڵام ئەگەر ئامانج ئەوە بێت، کە کرێکاران و زەحمەتکیشان دەوڵەتی نەتەوەیی دروست بکەن و بە بۆرجواکان بلێن فەرموون ئەوە تەختی فەرمانرەوایی کۆیلەتی ئێمە، ئەوا دیسانەوە هەر دەکاتەوە بۆچوونەکەی ” هزری نوێی کۆمونیستی”. ئەمەش هەمان پاگەندەکانی کۆمەڵەی ڕەنجدەرانە کە دەیوت ”ئەرکی کرێکاران و زەحمەتکیشانە دژی داگیرگەران شانبەشانی بۆرجوازی نیشتمانی بجەنگن و دواتر خەباتی خۆیان دژی بۆرجوازی نیشتمانی، سەرلەنوێ دەست پێبکەنەوە”.

لەو بۆچوونەدا من تڕکەڵەکێکی ڕامیاریی دەستەبژێرێك دەبینم، کە دەڵێت “وەرن با پێکەوە جەنگی داگیرگەر بکەین و سەروەرییەك دروست بکەین، کە جێگەی چەوسێنەرەکانی ئێستاتان دەگرێتەوە و کەی سەرکەوتین و میرییە ساواکەمان تەواو ڕیشەی داکوتا، ئەوا لە چوارچێوەی یاسای ئەو سەروەرییەدا خەبات بۆ ڕوخاندنی ئێمە [سەروەران] بکەن و دەوڵەتێکی سۆشیالیستی لە ڕێگەی پارلەمان یا کودەتاوە دامەزرێنن و کۆمەلێكی دیکە بەنێوی ڕابەر و پێشڕەو دامەزرێنن، بەڵام بە مەرجێك لەبیرتان نەچێت، دەبێت هەموو شتێك لە چوارچێوەی یاسا بێت و با یاسا سەروەر بێت“.

بە بۆچوونی من، چینە بندەستەکان یەك ئەرکییان هەیە، ئەویش خەباتە دژی چەوسانەوەی مرۆڤ بە هەموو شێوەکانییەوە بەرەو کۆمەڵگەیەکی ئازادی و یەکسان و دادپەروەر، دوژمنانیشیان هەموو چینە داراکان و چەوسێنەرانن چ داگیرگەربن و چ ناوخۆیی، چ دێمۆکراتی پارلەمانی بن یا دیکتاتۆری تاکپارتیی، چ مەزهەبی بن یا سکیولار! ئەو ئەرکەش خواستی ئازادبوونی خۆیان خستوویەتییە سەر شانیان، نەك بیردۆزەی زانایان و فیلۆسۆفان و حەزی ئێمە.

من لە بۆچوونی کۆمونیستەکانی پێش ١٩٩٠ واتە هەرەسی ئیمپراتۆری بۆلشەڤیکیدا، ئەوە دەبینم کە هاوکاری و کۆمەکی بۆرجوازی نەتەوەکەیان ئەرکی چینە چەوساوەکانە و دەبێت ببنە سووتەمەنی بۆ بە دەسەلاتگەیشتنی بۆرجواکانی نەتەوەکەیان. بەدەسەڵاتگەیشتنی بۆرجوازی نەتەوەی ژێردەست قۆناخێکی بێ ئەملاو ئەولایە، هەر ئەوەی کە نووسەر خوازیار و پێداگرییەتی.

لە کۆمونیزـیکیشدا کە نووسەر باسی لێ دەکات، هەمان تێڕوانینی هەیە و بە هەمان شێوە کرێکاران و زەحمەتکێشتان و توێژە نەدار و چەوساوەکان بۆ سووتەمەنیبوون لە پێناو بەدەسەڵاتگەیشتنی بۆرجوازی هاوزمان بانگەواز دەکات. بەڵام کەتوار پێچەوانەی ئەمەمان نیشاندەدات و ئاوەز بەرەنجامێکی دیکەمان دەخاتە بەردەست، کە ئەویش پێداویستنەبوونی ئەو قوربانەییە و لە بەرامبەریدا قوربانیدانە بۆ ئامانجێکی بالاتر، کە هەم چارەسەری ستەمی نەتەوەیی دەکات و هەم کۆمەڵگەی ئازاد و یەکسان دەستەبەر دەکات. [ بۆ ئەوەی خوێنەر خەیاڵی بۆ چارەسەری ئاراستە دەسەڵاتخوازەکانی وەك لێنینیزم و مائۆئیزم و حیکمەتیزم نەچێت، کۆمەڵگەیەکی ئازاد و یەکسان کە من بە ئەڵتەراتیڤی دەزانم، لەسەر بنەمای خۆبەرێوەبەرایەتی لۆکاڵی هەرەوەزییەکان و یەکگرتنەوەیان لە یەکێتی ئازادانەی فێدراسیۆن و کۆنفێدراسیۆنەکان، پێك دێت و نەك تەنیا ڕەتکردنەوەی بەڕێوەبەرایەتی بۆرجوازییە، بەڵکو ڕەتگەرەوەی میرایەتی پارتە پێشڕەوەکان ناوەندێتی و تەنانەت دێمۆکراتی نوێنەرایەتیشە].

هەروەها بە پێچەوانەوە، لە هیچ یەك لەو ولاتەناشدا خەباتی چینایەتی بە واتای سەربەخۆ و شۆڕشگێڕانە دژی داگیرگەر و هاوکات دژی دەسەڵاتخوازانی ناو بزاڤە بەرهەلستکارەکە، هاوڕا و تەبا لەتەك بۆرجوازی نیشتمانی بوونی نەبوو و ئەوانەی کە بۆچوون و ئاراستەیەکی دیکەیان هەبوو، تیرۆر دەکران و ناچار بە هەڵاتن و بەجێهیشتن دەکران، کە ڕزگاریشیان بوو، ئەوەی هەبوو، سەرکەوتنی ئاراستەی خەباتی نەتەوەیی بوو بۆ دەسەلاتی بۆرجوازی نەتەوەی ژیردەست لەژێر نێوی چینایەتیدا، ئەمەش پەیوەندی بە مۆدی ڕۆژەوە هەبوو، نەك خەباتی چینایەتی. ئەوەی ماوتسی تۆنگ و کاسترۆ و هۆشی مینە و ئەوانی دیکە پێیهەستان و خەباتییان بۆ کرد، هیچ سروشت و سیما و ماکێکی چینایەتی نەبوو، تەنیا بەرگێکی چینایەتی گاڵتەجارییانەی بەبەردا کرابوو. ئەگەر کۆمەڵەکەی لای «نەوشیروان و جەلال تالەبانی»ش لە کاتی شەڕی ساردا بەدەسەڵات بگەیشتایە، هەمان شت دەبوو و ئەگەر لە پۆلپۆت خراپتریان نەکردایە، کەمتریان نەدەکرد.

بەپێچەوانەشەوە خەباتی ڕزگاری نیشتمانی لە سایەی ئەو پارتانە و ئەو جیهانبییە مۆدەی حەفتاکان و هەشتاکانی سەدەی ڕابوردوو، نەك بە ڕێچکەیەکی ئازادیخوازانەدا تیپەڕ نەبوو، بەڵکو ئەو پارتانە بەخۆیان لە داگیرگەران فرەتر سەرکوتی ئازادیخوازانیان کرد. هەروەها لابردنی ستەم (هەر ستەمێك) هیچ کات و سەردەمێك کاری بۆرجوازی نەبووە و نییە و بۆرجوازی ئامانجی لابردنی ستەم نەبووە و نییە، بەڵکو وەك دێوجامەیەك بۆ بە ئامانجگەیشتنی و بەدەسەڵاتگەیشتنی خۆی و بەشی زیاتر، بەکاری دەبات.

دەکرێت و پێویستە چینە بندەستەکانیش (کرێکاران و زحەمەتکیشان، چونکە بۆرجواکان هیچ کات ژێردەست نین) بە ئاراستەی کۆمەڵگەیەك کە خۆیان دەیخوازن و لە بەرژەوەندییانە، خەباتی چینایەتی خۆیان جۆش بدەن و هاوکاتی شەڕی داگیرگەر، شەڕی دەسەلاتخوازان و دەسەلاتدارانی نێوخۆش بکەن. وەك ئەوەی کە ماخنۆڤیستەکان هەم دژی داگیرگەرانی نەمساوی و ئاڵمانی، هەم دژی سەرکوتگەرانی بۆلشەڤیك و دژە–شۆڕشانی سپی جەنگین و کۆمونە ئازادەکانی خۆیان پێکهێنانن و کۆمونیزمییان لەوەش تێپەڕاند، کە مارکسیستەکانی نێوئینتەرناسیونالی یەکەم خەونیان پێوە دەبینی، واتە کۆمونیزمی نادەوڵەتی [وەك کرۆپۆکتین نێوی دەنێت]. بەڵام هیچ کات جەنگ و تێکۆشانی بۆرجوازی بۆ ئازادی نەبووە و تەنیا لە پێناو بەدەستهێنانی دەسەڵاتدا بووە، لەبەر ئەوەش هیچ کات بۆرجوازی شۆڕشگێڕ نەبووە. ئەو بیریارانەی کە بەنێوی سۆشیالیزمخوازییەوە ئەو خۆشباوەڕییەیان لای چینە چەوساوەکان دروست کرد و وەهایان لێکدایەوە، کە بۆرجوازی شۆڕشی کردووە و شۆڕشگێڕبووە و بەدەسەڵاتگەیشتنیان قۆناخێکی پێویستە بۆ گەییشتن بە سۆشیالیزم، تەنیا ئاویان بە ئاشی تازە سەروەراندا کرد و دوو سەدەیە کرێکاران و زەحمەتکێشان بەو خۆشباوەڕییە ژاراوخوارد دەکرێن.

هۆکاری وەها خۆشباوەڕییەك لەوەدایە، کە بێیت و سەردەمەکانی مێژوو قۆناخبەندی بکەی و کۆتایی هەر قۆناخێکی چینایەتیش بە دەرچوون لە بازنەی چینایەتی دابنێیت و لێرەوە سەروەرانی نوێ، بە شۆڕشگێڕ و بگۆڕ و کۆتاییهێنەری قۆناخی پێشوو بناسێنیت. ئەمەش بۆ ئەوە دەگەرێتەوە، کە لە بری ئەوەی کۆتایی سەردەمی کۆیلایەتی بە شۆڕش و تێکۆشانی کۆیلان خۆیانەوە، یا کۆتایی سەردەمی فیئۆدالی بە خەباتی جوتیاران و تێکۆشانی ئەوان خۆیانەوە، یا کۆتایی ستەمی نەتەوەیی بە خەبات و تێکۆشانی تاکی چین و توێژە بندەستەکانی خوارەوە ببەستیتەوە، بێیت و بیکەیتە شۆشگێڕی چینێکی هەلپەرست و دەسەڵاتخوازی نوێ. بەڵام هەروا کە لە سەردەمی خەباتی نەتەوەییدا دیتومانە، زۆرینەی خەباتکاران و قوربانیان ڕۆڵەی کرێکاران و زەحمەتکێشان بوون. هەرواش لە قۆناخەکانی کۆیلایەتی و فیئۆدالیدا خەباتکاران و قوربانیان چینە نەدار و ژێردەستەکان بوون، بەڵام لەبەر نائامادەییان لە بەرامبەر مڵاسگرتووانی دەسەلاتی تازە، نەیانتوانیوە ئەو کۆمەڵگەیە بنیات بنێن، کە خەونیان پێوە دیتووە. لێرەدا ئەوەندە بەسە هەر یەکە لە ئێمە چ بەشدارانی خەباتی چەکداری بۆ ڕزگاری لە داگیرکەر چ هەر تاکێکی کورد کە خەونی بە ڕزگارییەوە دیتوە، لە خۆمان بپرسین؛ ئایا ئێمە خەونمان بە ڕزگارییەکەوە دەبینی و لە پێناویدا تێدەکۆشاین، کە لە سایەیدا هەمووان ئازاد و یەکسان بن و دادپەروەری هەبێت، یا ئەوەی کۆمەڵگە و سامان و داهاتی لە چنگی داگیرگەر دەربهێنین و بیکەینە سەرمایەی چەند کۆمپانییەکی پارتەکان و تەڕاتێنی بۆرجواکان لە ژیان و بوونماندا، وەك ئەوەی ئەمڕۆ دەگوزەرێت، ئەو پێشمەرگانەی کە گیانیان بەختکرد، خوازیاری چی بوون؛ ئازادی و یەکسانی و دادپەروەری بۆ هەمووان یا مشەخۆری و گەندەڵی و ڕاووڕووتی کەمینەی سەروەری ئەمڕۆ؟

بێگۆمان خەون و خەباتی کۆیلان و جوتیارانیش دژی کۆیلەداران و فیئۆداڵەکان هەر بە هەمان شێوە بووە و فیئۆداڵەکان و بۆرجواکانیش وەك دەسەلاتدارانی ئەمرۆی هەرێمی کوردستان یا باشووری ئەفریکا، لە نائامادەیی کۆمەڵایەتی و هوشیاریی چەوساواندا توانیویانە ببنە سەروەری نوێ و درێژە بە سەروەری چینایەتی بدەن و دەسەلات لە چینێکی تەمەن بەسەرچووەوە بۆ چینێکی نوێ بگوازنەوە. بەڵام ئەمە بەرهەمی شۆڕشگێری چینە سەروەرە نوێیەکان نەبووە، بەڵکو بەرهەمی شکستی شۆڕش یا بەسەرکەوتنی یەکجاری نەگەیشتنی شۆڕشی چەوساوانی سەردەمەکانی کۆمەڵگەی چینایەتی بووە.

له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌و چه‌وسانه‌وه‌یه‌ كه‌س هاوێر ناكا بۆیه‌ كۆششكردن بۆ ‌چاره‌سه‌ری كێشه‌ی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتیمانیی ئه‌ركی گشگیری هه‌موو كه‌سێكی كۆمه‌ڵه‌‌ جا کۆمونیست بێ یان نا……… دیاره‌ ئه‌وه‌ش ئه‌وه ‌ناگه‌یه‌نێ كه‌ کۆمونیسته‌كان تا هه‌ڵگیرسانی شۆڕشی سۆشیالیستیی هیچ جۆره ‌كۆشش و هه‌ڵوێستێكیان نه‌بێ و فه‌رامۆشی ئه‌و كێشه‌یه ‌بكه‌ن.. به‌ڵكه‌ پێویسته ‌هه‌رده‌م له‌ به‌رخۆداندا بن و به ‌رێگه‌چاره‌ی رۆشن و په‌نجه‌دانان له‌سه‌ر هه‌ڵه‌ و كه‌موكوڕییه‌كان بزاڤه‌كه‌ بخه‌نه ‌سه‌ر راسته‌ڕێی خۆی و هه‌روا به ‌خستنه‌ڕووی رێگه‌ی ئاسانتر و گونجاوتر بۆرجواكان ناچار بكه‌ن كێشه‌كه‌ خێراتر و پێشكه‌وتووخوازانه‌تر بچێته ‌پێش و زۆرترین ماف و ئازادیی وه‌ده‌ستبهێندرێن و نه‌هێڵن بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی چه‌ند سه‌رمایه‌دارێك دوا بخرێ و بازرگانی پێوه‌بكرێ و قوربانیدانی گه‌ل به‌فیڕۆ بچووێندرێ و دووچاری شكست ببێ.. به‌ڵام هه‌رگیز كێشه‌ چینایه‌تییه‌كه ‌كه‌ بوونیان به‌نده ‌به ‌كۆششكردن بۆ گه‌یشتن به ‌یه‌كسانیی – ‌به‌ قوربانی ئه‌و كێشه‌ نه‌ته‌وه‌یی نیشتیمانییه ‌ناكه‌ن كه ‌كێشه‌‌ی هه‌موو چینه‌كانی كۆمه‌ڵه‌. ل27

خۆم بە ناچار دەبینم، کە فرەتر لەمەڕ ئەم پرسە بنووسم، چونکە، ئەوەی کە نووسەر یا “کۆمونیزمی نوێ“ دەیکاتە ئەرکی گشت چینەکان، لەوانەش چینە بێدەسەڵات و بندەستەکان، هەمان ئایدیۆلۆجی ناسیونالسیتییە بۆ گەیشتن بە دەوڵەت. ئەگەر مەبەست لە ڕزگاربوون لە ستەم، دروستکردنی دەوڵەتی بۆرجوازی نەتەوەی داگیرکراوە، ئەوا هیچ ئەرکی کرێکاران و زەحمەتکیشان نییە، چونکە لەو دەوڵەتەشدا وەك دەوڵەتە داگیرگەرەکە دەچەوسێننەوە و بندەست دەبن. ئیدی ئەو دڵنیابوون و پاساو و بریاردانە بۆ قوربانیدانی توێژە پڕۆلیتێرەکان بۆ بەسەروەربوونی بۆرجوازی نەتەوەی ژێردەست، لەکوێوە سەرچاوە دەگرێت؟

نووسەر بیەوێت یا نەیەوێت، ئەوەی کە لێرەدا ڕەخنەی لێ دەگرێت، هەر بەخۆیشی بانگەوازی بۆ دەکاتەوە. ئەویش جیاکردنەوەی دەستەبژێری کۆمونیستە لە چەوساوان و فرمانی بە سووتەمەنیبوونی کرێکاران و زەحمەتکیشان لە پێناو بەدەسەڵاتگەیستنی بۆژروازی دەدات، بەڵام کۆمونیستەکان لەوە ئاگادار دەکاتەوە، کە ئەوان ئەرکێکی دیکەیان هەیە، ئەویش ڕێنوێنی و ئامۆژگاری بۆرجوازی و ڕێنیشاندانییەتی و هاندانییەتی بە پێشکەوتنخوازی، کە ئەمەش خۆشباوەڕییە بە بۆرجوازی، کە بەرژەوەندی لە مانەوەی سیستەمی چینایەتیدایە. ئایا بەو پێوەرە (حزبی شیوعی عیراق) ئەو کۆمونیستە نوێیە نییە، کە نووسەر بانگەوازی بۆ دەکات. وەك دەزانین ئەو پارتە و ئەندامەکانی لە (عەبدولکریم قاسم) وە تا دوا کابینەی ینک و پدک، هەر ئەوە کاریان بووە و زۆیش بەدڵسۆزییەوە ئەنجامیان داوە.

لێرەدا نووسەر وەك مارکسیستەکانی پێش خۆی تەنیا باوەڕی بەوە نییە، کە کرێکاران و چین و توێژە پرۆلیتێرەکانی دیکە پێویستیان بە مامۆستایی کۆمونیستەکان و فریادڕەسی ئەوان هەیە، بەڵکو ئەرکی ڕێنیشاندان و تەتەری بۆ بۆرجواکانیش بە کۆمونیستەکان دەسپێرێت.

زۆرترین ماف و ئازادیی وه‌ده‌ستبهێندرێن و نه‌هێڵن بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی چه‌ند سه‌رمایه‌دارێك دوا بخرێ و بازرگانی پێوه‌بكرێ و قوربانیدانی گه‌ل به‌فیڕۆ بچووێندرێ و دووچاری شكست ببێ.. به‌ڵام هه‌رگیز كێشه‌ چینایه‌تییه‌كه ‌كه‌ بوونیان به‌نده ‌به ‌كۆششكردن بۆ گه‌یشتن به ‌یه‌كسانیی – ‌به‌ قوربانی ئه‌و كێشه‌ نه‌ته‌وه‌یی نیشتیمانییه ‌ناكه‌ن كه ‌كێشه‌‌ی هه‌موو چینه‌كانی كۆمه‌ڵه‌. ‌ ل27

نووسەر دەخوازێت ئەم بۆچوونە لە چ خانەیەکدا ڕیز بکات؟ ئایا چ جیاوازی لەتەك بۆچوونی ڕۆژنامە بۆرجوازییەکانی وەك هاووڵاتی و ئاوێنە و کوردستانی نوێ و خەبات هەیە؟ هەروەها وەك وتم بەشی دووەمی، چ جیاوزییەکی لەتەك پەیڕەوپرۆگرامەکەی (کۆڕەك)ی هەڵوەشاوەدا هەیە؟

خوێنەرانی هێژا، ئەو بەشانەی هێڵیان بەژێردا کێشراوە، لە پەرتووکی “گۆڕان و وەرگۆران” وەرگیراون و بۆ ئاسانکاری و جیاکردنەوەیان، من هێڵم بەژێردا کێشاون. بۆ خوێندنەوەی پەرتووکەکە، سەردانی ئەم بەستەرە بکەن: http://emrro.com/goranuwergoran.htm

Hejên

*24î sêptemberî 2010

Beşî duwem

Goran û wergorran

le barey partewe, boçûnî nûser druste û le boçûnî komunîste sovyetîstekan (Council communism)î wek pawl matîk(Paul Mattick http://hezhean.kurdiblogger.com/67292), enton panekowk (Anton Pannekoek http://hezhean.kurdiblogger.com/67160) û begşitî detwanim bllêm lenêw komunîste kurdekanda ew û (bjar) twanîwtane û wêrawtane xoyan lew base bden û eme cêy dillxoşîye. Bellam be boçûnî min eger nûser betemabêt, em base nojen bkatewe, ewa pêwîste hendêk destewaje welabnêt, lewane lêreda sernic bo ewe radekîşîn, ke ew nabûtbûn û darrûxaney partekan nek her cêy şadmanîy nîye L11 ke be boçûnî min, debêt pukanewe û nabûtbûnî partekan cêy dillxoşî bêt û peygîrane karîşî bo bikrêt, çunke eger komunîzmêk ke mebestî berrêzyane, heman “azadî û yeksanî û dadperwerî mrovayetî” bêt, ewan part û destebjêr dje-şorrşî ew xewne debin û bepêy ewe djayetîkirdnî sersextaneşyan erkî her soşyalîst û komunîstêkî azadîxwaz (Libertarian communism) debêt.

sîstemî sermayedarîy be hoy serkewtinî be ser desellatî soşyalîstîy belarêdaçûy sovyetîy L11

Be boçûnî min, desellat hîç kat be watay berrêweberayetî nayêt û tenya amajeye be berterî hêndêk beser hêndêkî dîkeda, boye soşyalîzm natwanêt bbête desellat, belku detwanêt şêweyek le komellge bêt, ke xawenî şêwazî cyawaze le berrêweberayetî û berhemhênan û dabeşkirdnî lenêwan take azade yekgirtuwekan, le yekgirtnêkî azadaneda leser çonyetî rêkxistinî jyan û dewruberyan. Herweha le encamî şkistî şorrşî oktober leser destî bekrigêrawanî împratorî prus, hîç kat le rusyeda sîstimî sovyetî pêk nehat û le sallî 1918da sovyetekan lekar xran, detwanin sernicî boçûn û skalakanî opozsyonî naw partî sosêal.dêmokratî rusye le kongrey 1918da bden, ke beaşkra daway gerranewey hemû birryarekan bo encumene (sovyete) xocêyyekan û azadî grup ramyarîyekan û azadbûnî destbecêy zîndanîye ramyarîyekan deken, ke mellmustirîn bellgey dîktatorî part û serkutî bêperde û bêrrollî sovîyetekane le sayey dewllete benaw soşyalîstîyekey (lênîn)da. Eger xobekomunîstzanekanî kurdistan û nawçeke kemêk xoyan mandû bken û waz le lênînpersitî bhênin, ewa detwanin le xudî bellgenamekanî partî soşyal-dêmokratî rusyeda, ew bellgane bedest bhênin, ke selmênerî ewen, şorrşî oktober bedestî bolşevîkekan têkşikênra nek dujminî derekî. Bellam bedaxewe herwek musilman û mesîhî û yehûdîyekan birryaryandawe, ke sererray hemû bellge mêjûyyekan û derkewtinî rastîyekan, çawyan bnûqênin û xerîkî witnewey wîrdekan bin.

damezranî rêkixrawbûnêkî ramyarîy û nahîzbîy le yekgirtnêkî azadane be çemk û karkirdêkî taze le yekêtîyekda ke pêydegutrê (komon) be şêweyekî roşn û dûr le hemû allozîy temumjêk û ew yasa û rêsa pollaynîy û hawkat plastîkîyaney hîzbayetîy L12

Lêreda nûser dekewête nakokîyewe, çunke rêkixrawey ramyarîy her dekatewe part û rêkixrawey ramyarî pêwîstî be destebjêre û bûnî destebjêrîş nîşaney polênkirdnî endamanî naw ew rêkixraweye bo raberr û paşrrew û fermander û fermanber.. .

Le rastîda eger wajey (komun) wek xoy werbigrîn, ewa le emrroda hîç ştêkî way têda nîye, ke cêy sernic û şeydayî bêt. Bellku le komuney parîsda ewe şêwazî rêkxistne encumenîyeke bû, ke le komunî borcwazî cyay dekirdewwe, (komun) dekate şarewanî û (komon) dekate hawbeş ya nawko. Be boçûnî min, ewe rêkixrawbûnî cemawerîy çîn û twêje bindestekane le rêkixrawe cemawerîyekanyan û xebatyan bo amance abûrîy û ramyarîy û komellayetîyekanyane, ke le paşkoyî wirdeborcwazî xorrêkxistû le parte pêşrrewekan rizgaryan dekat. Boye ew rêkixrawane herçîyekyan naw bnêyt, hîç le sruşt û nawerrok û mîkanîzmekanyan nagorrêt, bellku gring gorrên û girtneberî şêwazî rêkxistin û mîkanîzmî karkirdin û rollî lokallî û serbexoyî endamanyane, ke gringî şorrşigêrraney çînayetîyan pêdebexşêt.

“nawendêtîy dêmokrasîy” na , edî çî !?

Bekurtî bllêm, min djî hemû nawendêtîyekim çi dêmokrasî û çi bîrokrasî, le beramberda layengirî lokallîzekirdnewey hemû karubar û pêkhate û komelle û herewezî û encumenekan û yekgirtinyanim leser bnemay fîdralîzm (fîdralîzmî azadîxwazane – asoyî, nek fîdralîzmî dewlletî, quçkeyî). Lêreda xom le basî dêmokrasî ladedem , çunke wek babetêk dwatir hatuwe.

Nûser xoy zor cwan nawnidêtî benêw dêmokrasî lêkdawetewe. Tenya demewêt bllêm dêmokrasîyek ke azadîxwazan xwazyarnî, retgerewey nawendêtîye û ew nawendêtîye tenya letek dêmokrasî hîraşîyaney borcwazîda deguncêt û her soşyalîstêkîş bew nawewe karî kirdbêt ya bkat, ewa awî be aşî borcwazîda kirduwe û dekat.

Le basekanda wajey “zansitîyane” zor bekarhatuwe û be boçûnî min em wajeye tenya xelletêneraneye û bo retkirdnewey her boçûnêkî dij (neyar)e û parte komunîstekan wek kutek bekarîyan hênawe, boye pêwîste xoman le bekarbirdnî bparêzîn, çunke sûtandinî yehûdîyekan û kîmyabaranî hellebceş taqîkirdneweyekî zansitîyane bûn, têzekanî (maykyavîlî)îş lemerr desellat zansitîyanebûn. Be boçûnî min yekêk le lawazîyekan roşinnekirdnewey ew zanisteye, mebest le zansit çîye, meger le sîstimî borcwazî zansitîyanetir heye?

Min zansit retnakemewe, bellku pêmwaye zansitîş dû layeneye û hem bkuje û hem rizgarger, zansitî azad û zansitî kuntrollkraw (be sermayekraw), herweha debêt pênaseman bo nazansitîş hebêt, dîsanewe lêreda hemû zansitîbûnêk detwanêt bo beramberekey nazansitîbûn bêt û hemû nazansitîbûnêk bo beramberekey zansitî bêt, înca lêreda nazanim pêwîstî bekarbirdnî ew destewaje le basî rêkxistinda le çîdaye?

Ramanêkî taze bo Prrolîtarya û “Dîktatoryetî Prrolîtarya”.

Boçûnekanî nûser zor cwanin û hîwadarm herdem pereyan pê bdat û ewaneş ke hêştake benêwî komunîstibûnewe şeyday dîktatorîn, awrr le rehendekanî amadeyî desellatixwazî kemîneyekî pîşe kudetaçî le pişt paşkokirdnî prrolîtarya bo dîktatorî, bdenewe.

Rastîyekey em wajeye û bekarbirdnî lelayen (karl markis)ewe bê pêşîne û bnema nebuwe, çunke markisîzm birway be destebjêrîy komunîstekan hebuwe û lewêşewe dîktekirdin be krêkaran û beşekanî dîkey komellge be komunîstekan wek nwênerî ya destebjîrîy prolîtarya despêrît. Hawkatîş bekarbirdnî em destewajeye, bebê hîç pasa û bnemayekî sruştî le xebatî çewsawanda lelayen (karl markis)ewe fretir le hellçûnî serpêêyaney nûserêk deçêt, ke wellamî neyarekanî be tundî bdatewe. Neyarekanî be dîktatorî tawanbaryan kirdbêt û ewîş ketuwete pyahelldanî dîktatorîyekey û letek dîktatorî djekanî berawridî dekat.

Prolîtarya, eger be serçawe em wajeye werbigrîn, le zmane konekanda be çînî reşurrut û bêdesellat witrawe. Ewey ke markisîstekan bo cyakirdnewey twêjêk le çînî krêkar wate krêkaranî pîşesazî bekarî deben, heremekîye, çunke çîn lenaw çînda, lojîkî nîye. Çîn ya yeke ya nîye. Bemcore prrolîtarya ya wek çîn hemû mrove bêdesellat û bêxawendarêtîyekan degrêtewe, ewaney ke bo bjêwyan, wzey jyanî rojaneyan defroşn û le beramberda muçe ya krêyek werdegrin, degrêtewe. Em pênaseyeş hemû mrovêk, ke le pênaw dabînkirdnî pêdawîstîyekanî jyanî rojaney naçar be froştinî hêzî bazûrîy û hoşî xoy bêt be kesanêkî dîke, ke xawenî sermaye û amêrekanî berhemhênanin, degrêtewe. Wate ew kesaney ke debne krêgirte [ krêkirte nakate sîxurr û destkela] î kesanî dîke û bem pênaseye krêkar û mamosta û fermanber û xanenşîn û bêkar û letek ewaneşda kesanêk ke ya endamanî xêzanîy ew twêjaney prolîtarya pêkdehînin ya ewaney be mûçey kemendamî û xwêndkarî wabestey sîstemeken, degrêtewe. Çunke ewaneş wek twêjekanî dîkey prrolîtarya xawenî serwerî xoyan nîn û çi le rûy abûrîy û çi le rûy ramyarîy û yasayyewe wabeste û jêrçepokî serwerî kemayetî borcwazîn. Lêreda wawetir narrom û degerêmewe ser çemkî |dîktatorîy prrolîtarya”.

Bellam ewe her gorranekanî 150 sall nîn, ke ”dîktatorî û prolîtarya”î pêşeng retdekenewe, bellku lekatî nûsînewey manîfêstî komunîstîşda, kem nebûn ewaney ke dijyan nûsîwe û rexyan lêgirtuwe. Lêreda sernicî xwêneran bo rexney prodon û bakonîn û paşînanî ewan lew çemke, radekêşm.

Le hemûy serincrakêştir eweye, ke dîktatorîyekey parte komunîstekan lepaş serkewtin û drustkirdnî dewlletekeyanewe destipêdekat, pirsyar eweye, “ewane” kên, ke prrolîtarya be nwênerayetî (komunîstekan) dîkteyan pêdekat, eger borcwakanin, îdî le weha barêkda qsekirdnin le serkewtinî şorş û komellgey soşyalîstî, galltecarî nîye?

Eger min ew destewajaney nûser weber rexney dawn , wirdtir bkemewe, ewa bew serencame degem, ke dewlletêkî soşyalîstî, ke markis deyixwazêt, dewlletî soşyal-dmokrasîye û dîktatorî prolîtaryaş kudetayekî serbazîye, ke komunîstekan pêhelldestin û komellge berew ew komunîzme deben, ke lênîn û stalîn û paşînanyan birdyan. Le katêkda şorrşî soşyalîstî, şorrşêkî komellayetîye û le prosey geşe û xudhuşyarbûnewey komellayetîda berew serkewtin derrwat, herweha şorrşêkî awa le rjane ser şeqamekan û sengerbendîye serbazîyekanewe destipênakat, bellku zor pêştir lewe le berrwallet kiptrîn satekanî komellgeda bûnî heye û le hemû bwarîkda kar leser hellgêranewey bnema serekî û lawekîyekanî sîstem û pêkhatey çînayetî her le rêkxistnekanewe ta berrêweberayetî û huner û edebyat û kultûr û rêsa komellayetîyekan, dekat û le xebat û jyanî rojaneda ellternatîvî soşyalîstî cêkewte dekat.

Leweş galltecartir eweye, ke parte komunîstekan lejêr fşarî hejmûnî postmodêrnîzm û nîolîbralîzimda le rûyan nayêt nêwî dîktatorîyekeyan bhêyinin û le naxewe xewnî pêwe debînin û lenêw kobûnewe şaneyyekanî xoyanda swêndî leser dexon û bellên deden, ke serî neyaranî pê pan bkenewe, hellbete ew herreşane serî min û nûserîş degirnewe.

Dêmokrasî

Dêmokrasî, ke wek çemkî resenî destewajeke, le (yonan)da be watay “fermanrrewayî gel” dêt û le (yonan)î konda wate heşt sede pêş mesîh be watay “fermanrrewayî rastexoy gel” dêt, ewey ke ewroke [wek retkirdnewey dêmkratî droyîney nwênerayetî ”dêmokratî rastexo”], be dêmokratî le xwarewera nêwdebrêt, nasrawe, nmûneş le emrroda bzavî djedesellatî le erjentîn. Bellam ew dîmokrasîyey ke parte komunîstekan basî lêwedeken, hawşêwey dêmokratî parlemanî narrastewxoye û leser bnemay nwênerayetî cêgîr û sepaw pêkdêt û le baştirîn barda nêwî denên “mîrayetî nwênerayetî” û lîbrallekan be “mîrayetî têknokrat” nêwî deben. Eger sernic bdeyn, le hersê barekeda, ewey ke le êstada heye mîrayetî parlemanî herêmî kurdistan ya ‘îraq, mîrayetî nwênerayetî parte xobepîşrrewzanekan û mîrayetî tekinkokratî lîbrallekan, yek mîkanîzm û yek bnemayan heye, ewîş eweye, ke zorîney nezan [be lêkdanewey ewan û sîstemekeyan] pêwîstî be şwaneyî û nwênerayetî ramyaran û roşnibîran û pisporran heye, taweku karubarî jyanyan û komellgeyan bo rêk bxen.

Eger dêmokratî rastexoy yonanî kon leberçaw bigrîn, debînin, letek şêwazî berrêwerayetî komellgey sosyalîstîş deguncêt, bellam ewey emrro be dêmokrasî nasrawe, ştêk nîye, cge le kewillkirdnî dêmokrasî yonanî kon. Herweha dêmokratî be wata û çemkî henûkeyî nêwendî roşnibîrî, tenya detwanêt ştêkî rîjeyî bêt û be amadeyî û xebatî çîn û twêje bindestekanewe bestrawe û çendî çewsawan yekgirtû û amade bin, dêmokrasîş cêgîr û krawetir debêt, çendî xamoş û pirşublaw bin, ewendeş serkutkraw û daxraw debin. Kewate dêmokratî be watay krawnewe û serbestî tak le hendê karubarî takekesîyda, ewey ke nîo lîbralle teknokratixwazekan be şanazîy xoyanî dejmêrn, berhemî dêmokratî nwênerayetî û dyarî part û kesayetîye teknokratixwazekan û parlemantarekan nîye, bellku berhemî ceng û ruwerrûbûnewey rojaney zorîney jêrdeste letek damudezge û birryar û yasa sepawekanî desellatî çînayetî; çendî xellk [twêje corawcorekanî prrolîtarya] birrjêne ser şeqamekan, ewende serweran naçar be desthellgirtin û paşeksê le pawangerîy komell û çepawllî dahatî komellge û sûkayetî û serkut, debin, be pêçewaneşewe, çendî xellk be dêmokratî nwênerayetî [parlemanî] xoşbawer bêt û çawerrwanî ledaykbûnî serweranî dillsoz û dadperwer û peydabûnî dewlletî baş bkat, ewende serkut û nayeksanî û nadadwerî serwerî çînayey payedar debin û fretir rîşeyan benêw kultûr û rêsa komellayetîyekanda rodeçêt.

Raste, mîngemîngî komunîstekanî naw parelemanekan, nek sûdî nebuwe, bellku be djeşorrşîş tewawbuwe û dezgeyek, ke nawendî sepandin û saxkirdnewey berjewendî û daxwazîyekanî borcwazî bêt, bebê dûdllî çekî serkutî çewsawanîş debêt. Bellam letek eweşda sîstimêkî dêmokratî borcwazî le sosyalîzmî dewlletî baştre û bwar û roşnîy û dyarbûnî djekan asantre û çewsawan be asanî derkî ewe deken, ke şeqamekan û meydanekan elternatîvî parlemanekanin û kes be nwênerî xoyan nazanin, bellam le sîsteme polîsî û mîlîtêrîye benaw soşyalîstîyyekanda ewe ewaney serewen, ke nwêner û birryarder û hemû ştêkin û şeqam tenya şwênî hatûçoyye bo serkar û berizkirdnewey wêney serokan û pyahelldanî partî pêşrrew. Lew dewlletaneda ke benêwî prrolîtaryawe dîktatorî sermayedarî dewlletîyan be lutke geyand, nek tenya narrezayetî jêrdestanî komellge serkut dekra û sêdaredan û dûrxistnewe û karî-zoremlê krabûne elf û bê û be xellk dîkte dekran, bellku her narrezayetîyyekî jêrdestan [twêje prrolîtêrekan] be dujimnayetî û djexunî le soşyalîzm hejmar dekra û narrezayetî jêrdestanî dewllete benêw soşyalîstîyekan, xraptir le jêrdestanî dewllete sermayedarîyekanî xorawa, serkut dekran û çalakanyan paktaw dekran.

xwêneranî hêja, ew beşaney hêllyan bejêrda kêşrawe, le pertûkî “gorran û wergoran” wergîrawn û bo asankarî û cyakirdneweyan, min hêllm bejêrda kêşawn.

هەژێن

*24ی سێپتەمبەری 2010

بەشی دووەم

گۆران و وەرگۆڕان

لە بارەی پارتەوە، بۆچوونی نووسەر دروستە و لە بۆچوونی کۆمونیستە سۆڤیەتیستەکان (Council communism)ی وەك پاول ماتیك(Paul Mattick http://hezhean.kurdblogger.com/67292)، ئەنتۆن پانەکۆوك (Anton Pannekoek http://hezhean.kurdblogger.com/67160) و بەگشتی دەتوانم بڵێم لەنێو کۆمونیستە کوردەکاندا ئەو و (بژار) توانیوتانە و وێراوتانە خۆیان لەو باسە بدەن و ئەمە جێی دڵخۆشییە. بەڵام بە بۆچوونی من ئەگەر نووسەر بەتەمابێت، ئەم باسە نۆژەن بکاتەوە، ئەوا پێویستە هەندێك دەستەواژە وەلابنێت، لەوانە لێره‌دا سه‌رنج بۆ ئه‌وه‌ راده‌كیشین، كه‌ ئه‌و نابووتبوون و داڕووخانه‌ی پارته‌كان نه‌ك هه‌ر جێی شادمانیی نییه‌ ل11کە بە بۆچوونی من، دەبێت پوکانەوە و نابووتبوونی پارتەکان جێی دڵخۆشی بێت و پەیگیرانە کاریشی بۆ بکرێت، چونکە ئەگەر کۆمونیزمێك کە مەبەستی بەڕێزیانە، هەمان “ئازادی و یەکسانی و دادپەروەری مرۆڤایه‌تی” بێت، ئەوان پارت و دەستەبژێر دژە–شۆڕشی ئەو خەونە دەبن و بەپێی ئەوە دژایەتیکردنی سەرسەختانەشیان ئەرکی هەر سۆشیالیست و کۆمونیستێکی ئازادیخواز (Libertarian communism) دەبێت.

„سیسته‌می سه‌رمایه‌داریی به ‌هۆی سه‌ركه‌وتنی به ‌سه‌ر ده‌سه‌ڵاتی سۆشیالیستیی به‌لارێداچووی سۆڤیه‌تیی“ ل11

بە بۆچوونی من، دەسەڵات هیچ کات بە واتای بەڕێوەبەرایەتی نایێت و تەنیا ئاماژەیە بە بەرتەری هێندێك بەسەر هێندێکی دیکەدا، بۆیە سۆشیالیزم ناتوانێت ببێتە دەسەڵات، بەلكو دەتوانێت شێوەیەك لە کۆمەڵگە بێت، کە خاوەنی شێوازی جیاوازە لە بەڕێوەبەرایەتی و بەرهەمهێنان و دابەشکردنی لەنێوان تاکە ئازادە یەکگرتووەکان، لە یەکگرتنێکی ئازادانەدا لەسەر چۆنیەتی ڕێکخستنی ژیان و دەوروبەریان. هەروەها لە ئەنجامی شکستی شۆڕشی ئۆکتۆبەر لەسەر دەستی بەکرگێراوانی ئیمپراتۆری پروس، هیچ کات لە ڕوسیەدا سیستمی سۆڤیەتی پێك نەهات و لە ساڵی ١٩١٨دا سۆڤیەتەکان لەکار خران، دەتوانن سەرنجی بۆچوون و سکالاکانی ئۆپۆزسیۆنی ناو پارتی سۆسێال.دێمۆکراتی ڕوسیە لە کۆنگرەی ١٩١٨دا بدەن، کە بەئاشکرا داوای گەڕانەوەی هەموو بڕیارەکان بۆ ئەنجومەنە (سۆڤیەتە) خۆجێییەکان و ئازادی گروپ ڕامیارییەکان و ئازادبوونی دەستبەجێی زیندانییە ڕامیارییەکان دەکەن، کە مەڵموسترین بەڵگەی دیکتاتۆری پارت و سەرکوتی بێپەردە و بێڕۆڵی سۆڤییەتەکانە لە سایەی دەوڵەتە بەناو سۆشیالیستییەکەی (لێنین)دا. ئەگەر خۆبەکۆمونیستزانەکانی کوردستان و ناوچەکە کەمێك خۆیان ماندوو بکەن و واز لە لێنینپەرستی بهێنن، ئەوا دەتوانن لە خودی بەڵگەنامەکانی پارتی سۆشیال–دێمۆکراتی ڕوسیەدا، ئەو بەڵگانە بەدەست بهێنن، کە سەلمێنەری ئەوەن، شۆڕشی ئۆکتۆبەر بەدەستی بۆلشەڤیکەکان تێكشکێنرا نەك دوژمنی دەرەکی. بەڵام بەداخەوە هەروەك موسلمان و مەسیحی و یەهوودییەکان بڕیاریانداوە، کە سەرەڕای هەموو بەڵگە مێژووییەکان و دەرکەوتنی راستییەکان، چاویان بنووقێنن و خەریکی وتنەوەی ویردەکان بن.

“دامه‌زرانی رێكخراوبوونێكی رامیاریی و ناحیزبیی له ‌یه‌كگرتنێكی ئازادانه‌ به چه‌مك و كاركردێكی تازه ‌له‌ یه‌كێتییه‌كدا كه‌ پێیده‌گوترێ (کۆمۆن) به ‌شێوه‌یه‌كی رۆشن و دوور ‌له ‌هه‌موو ئاڵۆزیی ته‌مومژێك و ئه‌و یاسا و رێسا پۆڵاینیی و هاوكات پلاستیكییانه‌ی حیزبایه‌تیی” ل12

لێرەدا نووسەر دەکەوێتە ناکۆکییەوە، چونکە ڕێکخراوەی ڕامیاریی هەر دەکاتەوە پارت و ڕێکخراوەی ڕامیاری پێویستی بە دەستەبژێرە و بوونی دەستەبژێریش نیشانەی پۆلێنکردنی ئەندامانی ناو ئەو ڕێکخراوەیە بۆ ڕابەڕ و پاشڕەو و فەرماندەر و فەرمانبەر.. .

لە ڕاستیدا ئەگەر واژەی (کۆمون) وەك خۆی وەربگرین، ئەوا لە ئەمڕۆدا هیچ شتێکی وای تێدا نییە، کە جێی سەرنج و شەیدایی بێت. بەڵکو لە کۆمونەی پاریسدا ئەوە شێوازی ڕێکخستنە ئەنجومەنییەکە بوو، کە لە کۆمونی بۆرجوازی جیای دەکردەووە، (کۆمون) دەکاتە شارەوانی و (کۆمۆن) دەکاتە هاوبەش یا ناوکۆ. بە بۆچوونی من، ئەوە رێکخراوبوونی جەماوەریی چین و توێژە بندەستەکانە لە ڕێکخراوە جەماوەرییەکانیان و خەباتیان بۆ ئامانجە ئابووریی و ڕامیاریی و کۆمەڵایەتییەکانیانە، کە لە پاشکۆیی وردەبۆرجوازی خۆڕێکخستوو لە پارتە پێشڕەوەکان ڕزگاریان دەکات. بۆیە ئەو ڕێکخراوانە هەرچییەکیان ناو بنێیت، هیچ لە سروشت و ناوەڕۆك و میکانیزمەکانیان ناگۆڕێت، بەڵکو گرنگ گۆڕێن و گرتنەبەری شێوازی ڕێکخستن و میکانیزمی کارکردن و ڕۆڵی لۆکاڵی و سەربەخۆیی ئەندامانیانە، کە گرنگی شۆڕشگێڕانەی چینایەتییان پێدەبەخشێت.

“ناوەندێتیی دێمۆکراسیی” نا ، ئەدی چی !؟

بەکورتی بڵێم، من دژی هەموو ناوەندێتییەکم چ دێمۆکراسی و چ بیرۆکراسی، لە بەرامبەردا لایەنگری لۆکاڵیزەکردنەوەی هەموو کاروبار و پێکهاتە و کۆمەڵە و هەرەوەزی و ئەنجومەنەکان و یەکگرتنیانم لەسەر بنەمای فیدرالیزم (فیدرالیزمی ئازادیخوازانە – ئاسۆیی، نەك فیدرالیزمی دەوڵەتی، قوچکەیی). لێرەدا خۆم لە باسی دێمۆکراسی لادەدەم ، چونکە وەك بابەتێك دواتر هاتووە.

نووسەر خۆی زۆر جوان ناوندێتی بەنێو دێمۆکراسی لێکداوەتەوە. تەنیا دەمەوێت بڵێم دێمۆکراسییەك کە ئازادیخوازان خوازیارنی، ڕەتگەرەوەی ناوەندێتییە و ئەو ناوەندێتییە تەنیا لەتەك دێمۆکراسی هیراشییانەی بۆرجوازیدا دەگونجێت و هەر سۆشیالیستێکیش بەو ناوەوە کاری کردبێت یا بکات، ئەوا ئاوی بە ئاشی بۆرجوازیدا کردووە و دەکات.

لە باسەکاندا واژەی “زانستییانە” زۆر بەکارهاتووە و بە بۆچوونی من ئەم واژەیە تەنیا خەڵەتێنەرانەیە و بۆ ڕەتکردنەوەی هەر بۆچوونێکی دژ (نەیار)ە و پارتە کۆمونیستەکان وەك کوتەك بەکارییان هێناوە، بۆیە پێویستە خۆمان لە بەکاربردنی بپارێزین، چونکە سووتاندنی یەهوودییەکان و کیمیابارانی هەڵەبجەش تاقیکردنەوەیەکی زانستییانە بوون، تێزەکانی (مایکیاڤیلی)یش لەمەڕ دەسەڵات زانستییانەبوون. بە بۆچوونی من یەکێك لە لاوازییەکان ڕۆشننەکردنەوەی ئەو زانستەیە، مەبەست لە زانست چییە، مەگەر لە سیستمی بۆرجوازی زانستییانەتر هەیە؟

من زانست ڕەتناکەمەوە، بەڵکو پێموایە زانستیش دوو لایەنەیە و هەم بکوژە و هەم ڕزگارگەر، زانستی ئازاد و زانستی کونترۆڵکراو (بە سەرمایەکراو)، هەروەها دەبێت پێناسەمان بۆ نازانستیش هەبێت، دیسانەوە لێرەدا هەموو زانستیبوونێك دەتوانێت بۆ بەرامبەرەکەی نازانستیبوون بێت و هەموو نازانستیبوونێك بۆ بەرامبەرەکەی زانستی بێت، ئینجا لێرەدا نازانم پێویستی بەکاربردنی ئەو دەستەواژە لە باسی ڕێکخستندا لە چیدایە؟

ڕامانێکی تازە بۆ پڕۆلیتاریا و “دیکتاتۆریەتی پڕۆلیتاریا”.

بۆچوونەکانی نووسەر زۆر جوانن و هیوادارم هەردەم پەرەیان پێ بدات و ئەوانەش کە هێشتاکە بەنێوی کۆمونیستبوونەوە شەیدای دیکتاتۆرین، ئاوڕ لە ڕەهەندەکانی ئامادەیی دەسەڵاتخوازی کەمینەیەکی پیشە کودەتاچی لە پشت پاشکۆکردنی پڕۆلیتاریا بۆ دیکتاتۆری، بدەنەوە.

ڕاستییەکەی ئەم واژەیە و بەکاربردنی لەلایەن (کارل مارکس)ەوە بێ پێشینە و بنەما نەبووە، چونکە مارکسیزم بروای بە دەستەبژێریی کۆمونیستەکان هەبووە و لەوێشەوە دیکتەکردن بە کرێکاران و بەشەکانی دیکەی کۆمەڵگە بە کۆمونیستەکان وەك نوێنەری یا دەستەبژیریی پرۆلیتاریا دەسپێریت. هاوکاتیش بەکاربردنی ئەم دەستەواژەیە، بەبێ هیچ پاسا و بنەمایەکی سروشتی لە خەباتی چەوساواندا لەلایەن (کارل مارکس)ەوە فرەتر لە هەڵچوونی سەرپێێیانەی نووسەرێك دەچێت، کە وەڵامی نەیارەکانی بە توندی بداتەوە. نەیارەکانی بە دیکتاتۆری تاوانباریان کردبێت و ئەویش کەتووەتە پیاهەڵدانی دیکتاتۆرییەکەی و لەتەك دیکتاتۆری دژەکانی بەراوردی دەکات.

پرۆلیتاریا، ئەگەر بە سەرچاوە ئەم واژەیە وەربگرین، لە زمانە کۆنەکاندا بە چینی ڕەشوڕوت و بێدەسەڵات وتراوە. ئەوەی کە مارکسیستەکان بۆ جیاکردنەوەی توێژێك لە چینی کرێکار واتە کرێکارانی پیشەسازی بەکاری دەبەن، هەرەمەکییە، چونکە چین لەناو چیندا، لۆژیکی نییە. چین یا یەکە یا نییە. بەمجۆرە پڕۆلیتاریا یا وەك چین هەموو مرۆڤە بێدەسەڵات و بێخاوەندارێتییەکان دەگرێتەوە، ئەوانەی کە بۆ بژێویان، وزەی ژیانی ڕۆژانەیان دەفرۆشن و لە بەرامبەردا موچە یا کرێیەك وەردەگرن، دەگرێتەوە. ئەم پێناسەیەش هەموو مرۆڤێك، کە لە پێناو دابینکردنی پێداویستییەکانی ژیانی ڕۆژانەی ناچار بە فرۆشتنی هێزی بازووریی و هۆشی خۆی بێت بە کەسانێکی دیکە، کە خاوەنی سەرمایە و ئامێرەکانی بەرهەمهێنانن، دەگرێتەوە. واتە ئەو کەسانەی کە دەبنە کرێگرتە [ کرێکرتە ناکاتە سیخوڕ و دەستکەلا] ی کەسانی دیکە و بەم پێناسەیە کرێکار و مامۆستا و فەرمانبەر و خانەنشین و بێکار و لەتەك ئەوانەشدا کەسانێك کە یا ئەندامانی خێزانیی ئەو توێژانەی پرۆلیتاریا پێکدەهینن یا ئەوانەی بە مووچەی کەمئەندامی و خوێندکاری وابەستەی سیستەمەکەن، دەگرێتەوە. چونکە ئەوانەش وەك توێژەکانی دیکەی پڕۆلیتاریا خاوەنی سەروەری خۆیان نین و چ لە ڕووی ئابووریی و چ لە ڕووی ڕامیاریی و یاساییەوە وابەستە و ژێرچەپۆکی سەروەری کەمایەتی بۆرجوازین. لێرەدا واوەتر ناڕۆم و دەگەرێمەوە سەر چەمکی |دیکتاتۆریی پڕۆلیتاریا”.

بەڵام ئەوە هەر گۆڕانەکانی ١٥٠ ساڵ نین، کە ”دیکتاتۆری و پرۆلیتاریا”ی پێشەنگ ڕەتدەکەنەوە، بەڵکو لەکاتی نووسینەوەی مانیفێستی کۆمونیستیشدا، کەم نەبوون ئەوانەی کە دژیان نووسیوە و ڕەخیان لێگرتووە. لێرەدا سەرنجی خوێنەران بۆ ڕەخنەی پرۆدۆن و باکۆنین و پاشینانی ئەوان لەو چەمکە، ڕادەکێشم.

لە هەمووی سەرنجراکێشتر ئەوەیە، کە دیکتاتۆرییەکەی پارتە کۆمونیستەکان لەپاش سەرکەوتن و دروستکردنی دەوڵەتەکەیانەوە دەستپێدەکات، پرسیار ئەوەیە، “ئەوانە” کێن، کە پڕۆلیتاریا بە نوێنەرایەتی (کۆمونیستەکان) دیکتەیان پێدەکات، ئەگەر بۆرجواکانن، ئیدی لە وەها بارێکدا قسەکردنن لە سەرکەوتنی شۆرش و کۆمەڵگەی سۆشیالیستی، گاڵتەجاری نییە؟

ئەگەر من ئەو دەستەواژانەی نووسەر وەبەر ڕەخنەی داون ، وردتر بکەمەوە، ئەوا بەو سەرەنجامە دەگەم، کە دەوڵەتێکی سۆشیالیستی، کە مارکس دەیخوازێت، دەوڵەتی سۆشیال–دمۆکراسییە و دیکتاتۆری پرۆلیتاریاش کودەتایەکی سەربازییە، کە کۆمونیستەکان پێهەڵدەستن و کۆمەڵگە بەرەو ئەو کۆمونیزمە دەبەن، کە لێنین و ستالین و پاشینانیان بردیان. لە کاتێکدا شۆڕشی سۆشیالیستی، شۆڕشێکی کۆمەڵایەتییە و لە پرۆسەی گەشە و خودهوشیاربوونەوەی کۆمەڵایەتیدا بەرەو سەرکەوتن دەڕوات، هەروەها شۆڕشێکی ئاوا لە ڕژانە سەر شەقامەکان و سەنگەربەندییە سەربازییەکانەوە دەستپێناکات، بەڵکو زۆر پێشتر لەوە لە بەڕواڵەت کپترین ساتەکانی کۆمەڵگەدا بوونی هەیە و لە هەموو بواریکدا کار لەسەر هەڵگێرانەوەی بنەما سەرەکی و لاوەکییەکانی سیستەم و پێکهاتەی چینایەتی هەر لە ڕێکخستنەکانەوە تا بەڕێوەبەرایەتی و هونەر و ئەدەبیات و کولتوور و ڕێسا کۆمەڵایەتییەکان، دەکات و لە خەبات و ژیانی ڕۆژانەدا ئەڵتەرناتیڤی سۆشیالیستی جێکەوتە دەکات.

لەوەش گاڵتەجارتر ئەوەیە، کە پارتە کۆمونیستەکان لەژێر فشاری هەژموونی پۆستمۆدێرنیزم و نیئۆلیبرالیزمدا لە ڕوویان نایێت نێوی دیکتاتۆرییەکەیان بهێینن و لە ناخەوە خەونی پێوە دەبینن و لەنێو کۆبوونەوە شانەییەکانی خۆیاندا سوێندی لەسەر دەخۆن و بەڵێن دەدەن، کە سەری نەیارانی پێ پان بکەنەوە، هەڵبەتە ئەو هەڕەشانە سەری من و نووسەریش دەگرنەوە.

دێمۆکراسی

دێمۆکراسی، کە وەك چەمکی ڕەسەنی دەستەواژەکە، لە (یۆنان)دا بە واتای “فەرمانڕەوایی گەل” دێت و لە (یۆنان)ی کۆندا واتە هەشت سەدە پێش مەسیح بە واتای “فەرمانڕەوایی ڕاستەخۆی گەل” دێت، ئەوەی کە ئەورۆکە [وەك ڕەتکردنەوەی دێمکراتی درۆیینەی نوێنەرایەتی ”دێمۆکراتی ڕاستەخۆ”]، بە دێمۆکراتی لە خوارەوەرا نێودەبرێت، ناسراوە، نموونەش لە ئەمڕۆدا بزاڤی دژەدەسەڵاتی لە ئەرژەنتین. بەڵام ئەو دیمۆکراسییەی کە پارتە کۆمونیستەکان باسی لێوەدەکەن، هاوشێوەی دێمۆکراتی پارلەمانی ناڕاستەوخۆیە و لەسەر بنەمای نوێنەرایەتی جێگیر و سەپاو پێکدێت و لە باشترین باردا نێوی دەنێن “میرایەتی نوێنەرایەتی” و لیبراڵەکان بە “میرایەتی تێکنۆکرات” نێوی دەبەن. ئەگەر سەرنج بدەین، لە هەرسێ بارەکەدا، ئەوەی کە لە ئێستادا هەیە میرایەتی پارلەمانی هەرێمی کوردستان یا عیراق، میرایەتی نوێنەرایەتی پارتە خۆبەپیشڕەوزانەکان و میرایەتی تەکنکۆکراتی لیبراڵەکان، یەك میکانیزم و یەك بنەمایان هەیە، ئەویش ئەوەیە، کە زۆرینەی نەزان [بە لێکدانەوەی ئەوان و سیستەمەکەیان] پێویستی بە شوانەیی و نوێنەرایەتی ڕامیاران و ڕۆشنبیران و پسپۆڕان هەیە، تاوەکو کاروباری ژیانیان و کۆمەڵگەیان بۆ ڕێك بخەن.

ئەگەر دێمۆکراتی ڕاستەخۆی یۆنانی کۆن لەبەرچاو بگرین، دەبینن، لەتەك شێوازی بەڕێوەرایەتی کۆمەڵگەی سۆسیالیستیش دەگونجێت، بەڵام ئەوەی ئەمڕۆ بە دێمۆکراسی ناسراوە، شتێك نییە، جگە لە کەوڵکردنی دێمۆکراسی یۆنانی کۆن. هەروەها دێمۆکراتی بە واتا و چەمکی هەنووکەیی نێوەندی ڕۆشنبیری، تەنیا دەتوانێت شتێکی ڕیژەیی بێت و بە ئامادەیی و خەباتی چین و توێژە بندەستەکانەوە بەستراوە و چەندی چەوساوان یەکگرتوو و ئامادە بن، دێمۆکراسیش جێگیر و کراوەتر دەبێت، چەندی خامۆش و پرشوبلاو بن، ئەوەندەش سەرکوتکراو و داخراو دەبن. کەواتە دێمۆکراتی بە واتای کراونەوە و سەربەستی تاك لە هەندێ کاروباری تاکەکەسییدا، ئەوەی کە نیئۆ لیبراڵە تەکنۆکراتخوازەکان بە شانازیی خۆیانی دەژمێرن، بەرهەمی دێمۆکراتی نوێنەرایەتی و دیاری پارت و کەسایەتییە تەکنۆکراتخوازەکان و پارلەمانتارەکان نییە، بەڵکو بەرهەمی جەنگ و ڕووەڕووبوونەوەی ڕۆژانەی زۆرینەی ژێردەستە لەتەك دامودەزگە و بڕیار و یاسا سەپاوەکانی دەسەڵاتی چینایەتی؛ چەندی خەڵك [توێژە جۆراوجۆرەکانی پڕۆلیتاریا] بڕژێنە سەر شەقامەکان، ئەوەندە سەروەران ناچار بە دەستهەڵگرتن و پاشەکسێ لە پاوانگەریی کۆمەڵ و چەپاوڵی داهاتی کۆمەڵگە و سووکایەتی و سەرکوت، دەبن، بە پێچەوانەشەوە، چەندی خەڵك بە دێمۆکراتی نوێنەرایەتی [پارلەمانی] خۆشباوەر بێت و چاوەڕوانی لەدایکبوونی سەروەرانی دڵسۆز و دادپەروەر و پەیدابوونی دەوڵەتی باش بکات، ئەوەندە سەرکوت و نایەکسانی و نادادوەری سەروەری چینایەی پایەدار دەبن و فرەتر ڕیشەیان بەنێو کولتوور و ڕێسا کۆمەڵایەتییەکاندا ڕۆدەچێت.

ڕاستە، مینگەمینگی کۆمونیستەکانی ناو پارەلەمانەکان، نەك سوودی نەبووە، بەڵکو بە دژەشۆڕشیش تەواوبووە و دەزگەیەك، کە ناوەندی سەپاندن و ساخکردنەوەی بەرژەوەندی و داخوازییەکانی بۆرجوازی بێت، بەبێ دوودڵی چەکی سەرکوتی چەوساوانیش دەبێت. بەڵام لەتەك ئەوەشدا سیستمێکی دێمۆکراتی بۆرجوازی لە سۆسیالیزمی دەوڵەتی باشترە و بوار و ڕۆشنیی و دیاربوونی دژەکان ئاسانترە و چەوساوان بە ئاسانی دەرکی ئەوە دەکەن، کە شەقامەکان و مەیدانەکان ئەلتەرناتیڤی پارلەمانەکانن و کەس بە نوێنەری خۆیان نازانن، بەڵام لە سیستەمە پۆلیسی و میلیتێرییە بەناو سۆشیالیستیییەکاندا ئەوە ئەوانەی سەرەوەن، کە نوێنەر و بڕیاردەر و هەموو شتێکن و شەقام تەنیا شوێنی هاتووچۆییە بۆ سەرکار و بەرزکردنەوەی وێنەی سەرۆکان و پیاهەڵدانی پارتی پێشڕەو. لەو دەوڵەتانەدا کە بەنێوی پڕۆلیتاریاوە دیکتاتۆری سەرمایەداری دەوڵەتییان بە لوتکە گەیاند، نەك تەنیا ناڕەزایەتی ژێردەستانی کۆمەڵگە سەرکوت دەکرا و سێدارەدان و دوورخستنەوە و کاری–زۆرەملێ کرابوونە ئەلف و بێ و بە خەڵك دیکتە دەکران، بەڵکو هەر ناڕەزایەتیییەکی ژێردەستان [توێژە پڕۆلیتێرەکان] بە دوژمنایەتی و دژەخونی لە سۆشیالیزم هەژمار دەکرا و ناڕەزایەتی ژێردەستانی دەوڵەتە بەنێو سۆشیالیستییەکان، خراپتر لە ژێردەستانی دەوڵەتە سەرمایەدارییەکانی خۆراوا، سەرکوت دەکران و چالاکانیان پاکتاو دەکران.

* ئەو بەشانەی هێڵیان بەژێردا کێشراوە، لە پەرتووکی “گۆڕان و وەرگۆران” وەرگیراون و بۆ ئاسانکاری و جیاکردنەوەیان، من هێڵم بەژێردا کێشاون.

خوێنەرانی هێژا، ئەو بەشانەی هێڵیان بەژێردا کێشراوە، لە پەرتووکی “گۆڕان و وەرگۆران” وەرگیراون و بۆ ئاسانکاری و جیاکردنەوەیان، من هێڵم بەژێردا کێشاون. بۆ خوێندنەوەی پەرتووکەکە، سەردانی ئەم بەستەرە بکەن: http://emrro.com/goranuwergoran.htm