Xemi Nan & Xewni Azadi

و. له‌ فارسییه‌وه‌*:

له‌ وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره‌دا، ناتوانین شتێکی باشتر له‌ به‌رنامه‌ی ڕێکخراوی کۆمونیسته‌ ئازادیخوازه‌کان(Organizational Platform of the Libertarian Communists) که‌ له‌لایه‌ن به‌شداربووانی بزاڤی ماخنۆڤیستی Makhnovist له‌ ڕه‌وتی شۆرشی ڕوسیه‌دا کۆکراوه‌ته‌وه‌، دیاری بکه‌ین(سه‌رنجی به‌شی A.5.4 بده‌ن):

“ ململانێی چینایه‌تی به‌هۆی کۆیله‌تی و چه‌وسانه‌وه‌ی کرێکارانه‌وه‌ سه‌رهه‌ڵده‌دات و ئاره‌زوومه‌ندی و حه‌زیان بۆ ئازادی بووه‌ته‌ هۆی ئافراندنی بۆچوونه‌کانی ئه‌نارکیزم؛ بۆچوونگه‌لێك که‌ دژی هه‌موو جۆره‌ سیستمێکی کۆمه‌ڵایه‌تی پشتبه‌ستوو به‌ چینه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان و ده‌وڵه‌تن و خوازیاری جێگرتنه‌وه‌یانن به‌ کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی ناده‌وڵه‌تی له‌سه‌ر بنه‌مای خۆبه‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی کرێکاران.“ Continue reading “A.1.5 ئه‌نارکیزم له‌ کوێ سه‌ریهه‌ڵداوه‌؟”

و. له‌ فارسییه‌وه‌*: هه‌ژێن

به‌ڵێ. هه‌موو لکه‌کانی ئه‌نارکیزم دژی سه‌رمایه‌دارین. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی که‌ سه‌رمایه‌داری له‌سه‌ر سته‌م و به‌هره‌کێشی خۆی ڕاگرتووه‌ (بڕواننه‌ به‌شی B و C). ئه‌نارکیسته‌کان ئه‌وه‌ ڕه‌تده‌که‌نه‌وه‌ که‌ “که‌سه‌کان ناتوانن له‌ته‌ك که‌سانی تر کار بکه‌ن، مه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی سه‌رۆکێکی پاڵنده‌ریان هه‌بێت و ڕێژه‌یه‌ك له‌ به‌رهه‌مهێنانه‌کانی ئه‌وان بۆ خۆی ببات“و پێیان وایه‌ که‌ له‌ کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی ئه‌نارکیستیدا “که‌سانی کرێکاری راستینه‌ به‌خۆیان ڕێکخراوه‌کانیان پێکده‌هێنن و به‌خۆشیان بڕیار ده‌ده‌ن که‌ کاره‌کان که‌ی، له‌کوێ و چۆن ئه‌نجام بدرێن.“ به‌ ئه‌نجامدانی ئه‌م کاره‌، کرێکاران خۆیان “له‌ ده‌ستبه‌سه‌ری و کۆیله‌تی و دڕنده‌یی سه‌رمایه‌داری“ ئازاد ده‌که‌ن. [Voltairine de Cleyre, Anarchism p. 32 and p. 34]

Continue reading “A.1.4 ئایا ئه‌نارکیسته‌کان سۆشیالیستن ؟”

و. له‌ فارسییه‌وه‌*:

زۆرێك له‌ ئه‌نارکیسته‌کان به‌ له‌به‌رچاوگرتنی سروشتی نه‌رێیی پێناسه‌کردنی “ئه‌نارکیزم” له‌ ڕابوردوودا، چه‌مکگه‌لی تریان بۆ پێداگرتن له‌سه‌ر پۆزه‌تیڤبوون و سازێنه‌ربوونی به‌کار بردووه‌. چه‌مکه‌ فره‌تر به‌کاربراوه‌کان بریتن له‌ “سۆشیالیزمی ئازاد free socialism“، “کۆمونیزمی ئازاد free communism“، “سۆشیالیزمی ئازادیخواز libertarian socialism” و “کۆمونیزمی ئازادیخواز libertarian communism“. بۆ ئه‌نارکیسته‌کان، سۆشیالیزمی ئازادیخواز، کۆمونیزمی ئازادیخواز و ئه‌نارکیزم به‌ کرده‌وه‌ هه‌ر یه‌ك واتایان هه‌یه‌. یا به‌و جۆره‌ی که‌ ڤانزێتی Vanzetti ده‌ڵێت: “پاش هه‌موو، ئێمه‌ش سۆشیالیستین وه‌ك سۆشیال–دیموکراته‌کان، سۆشیالیسته‌کان، کۆمونیسته‌کان و I.W.W هه‌موو سۆشیالیستن. ته‌نیا جیاوازی بنه‌ڕه‌تی نێوان ئێمه‌ و هه‌موو ئه‌وانی تر ئه‌وه‌یه‌ که‌ ئه‌وان ده‌سه‌ڵاتخوازن، به‌ڵام ئێمه‌ ئازادیخوازین؛ ئه‌وان باوه‌ڕییان به‌ دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌ت و میرایه‌تی خۆیان هه‌یه‌؛ ئێمه‌ باوه‌ڕمان به‌ هیچ جۆره‌ میری و ده‌وڵه‌تێك نییه‌.” [Nicola Sacco and Bartolomeo Vanzetti, The Letters of Sacco and Vanzetti, p. 274]

Continue reading “A.1.3 بۆ چی ئه‌نارکیزم به‌ سۆشیالیزمی ئازادیخوازانه‌ش نێو ده‌برێت؟”

و. له‌ فارسییه‌وه‌*: هه‌ژێن

به‌ پێی ده‌ربڕینی پیته‌ر کرۆپۆتکین، ئه‌نارکیزم “سیستمێکی بێ میرایه‌تییه‌ له‌ سۆشیالیزم “ [Anarchism, p. 46] به‌ واتایه‌کی تر، “ئه‌نارکیزم به‌ واتای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی به‌هره‌کێشی مرۆڤ له‌ لایه‌ن مرۆڤه‌وه‌، که‌ هه‌مان هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی خاوه‌ندارێتی تایبه‌تی (له‌وانه‌ سه‌رمایه‌داری) و میرایه‌تییه‌.” [Errico Malatesta, Towards Anarchism,”, p. 75]

له‌به‌ر ئه‌وه‌، ئه‌نارکیزم تیئۆرییه‌کی رامیارییه‌ و ئامانجی پێكهێنانی کۆمه‌ڵگه‌یه‌که‌ به‌بێ پێکهاته‌ی قوچکه‌یی رامیاریی، ئابووریی و کۆمه‌ڵایه‌تیی. ئه‌نارکیسته‌کان پاگه‌نده‌ی ئه‌وه‌ ده‌که‌ن، که‌ ئه‌نارکی، بێ سه‌روه‌ر، فۆرمی گونجاوی سیستمێكی کۆمه‌ڵایه‌تیی و بۆ سوودوه‌رگرتن له‌وپه‌ڕی ڕاده‌ی فراوانی ئازادی تاکه‌که‌سی و یه‌کسانی کۆمه‌ڵایه‌تیی له‌باره‌. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خوازیاری به‌دیهێنانی ئامانجگه‌لی ئازادی و یه‌کسانی وه‌ك ئاڵوگۆڕیكی پشتیوانی خۆین. یا به‌و جۆره‌ی که‌ باکونین له‌ ده‌ربڕینه‌ به‌ناوبانگه‌که‌ی خۆیدا ده‌ڵێت:

“ئێمه‌ به‌و بڕوایه‌ گه‌یشتووین که‌ ئازادی به‌بێ سۆشیالیزم واته‌ سته‌م و ناداروه‌ری و سۆشیالیزم به‌بێ ئازادی واته‌ کۆیله‌تی و دڕنده‌یی.“ [The Political Philosophy of Bakunin, p. 269]

Continue reading “A.1.2 ئه‌نارکیزم چی ده‌گه‌یێنێت؟”

و. له‌ فارسییه‌وه‌*:

ڕیشه‌ی وشه‌ی ئه‌نارکی “anarchy“ بۆ زمانی یۆنانی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌. پێشگری(an) یا (a) به‌ واتای “نا”، “به‌بێ”، “نه‌بوون” له‌ته‌ك واژه‌ی archos که‌ به‌ واتای “فه‌رمانڕه‌وا”، “به‌رێوه‌به‌ر”، “سه‌رۆك”، “فه‌رمانده‌ر” یا “ده‌سه‌ڵاتدار” دێت، یا به‌و جۆره‌ی که‌ پیته‌ر کرۆپۆتکین Peter Kropotkin له‌ باره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێت “ئه‌نارکی ڕیشه‌ی یۆنانی هه‌یه‌ و به‌ واتای “دژه‌ ده‌سه‌لات” دێت.“ [Anarchism, p. 284]

له‌ کاتێکدا که‌ واژه‌ یۆنانییه‌کانی anarchos و anarchia به‌ زۆری به‌ “نه‌بوونی میری” یا “بێ ده‌وڵه‌تی” لێك ده‌درێنه‌وه‌، واتای ڕه‌سه‌نی ئه‌نارکیزم ته‌نیا به‌ واتای “به‌بێ ده‌وڵه‌ت” نییه‌. “An-archy” به‌ واتای ” به‌بێ فه‌رمانڕه‌وا” و یا به‌ شێوه‌یه‌کی گشتی به‌ واتای “بێ سه‌روه‌ری“ه‌. بۆ نموونه‌ کرۆپۆتکین ئاوا مشتومڕی له‌سه‌ر ده‌کات، که‌ ئه‌نارکیزم “ نه‌ك ته‌نیا هێڕش ده‌کاته‌ سه‌ر سه‌رمایه‌، به‌ڵکو هێڕش ده‌کاته‌ سه‌ر ڕیشه‌کانی – یاسا، ده‌سه‌ڵاتی سه‌رمایه‌ و سه‌روه‌ری و ده‌وڵه‌ت– .“ [Op. Cit., p. 150] بۆ ئه‌نارکیسته‌کان، ئه‌نارکی به‌و جۆره‌ی که‌ به‌گشتی وێنا ده‌کرێت، به‌ واتای بێسه‌ره‌وبه‌ره‌یی نییه‌، به‌ڵام به‌ واتای نه‌بوونی ده‌ستوور و فرمانه‌.“[Benjamin Tucker, Instead of a Book, p. 13] له‌م ڕووه‌وه‌ باشتره‌ سه‌رنجی کورته‌یه‌کی زۆر جوانی داڤید وایك David Weick له‌مه‌ڕ ئه‌نارکیزم بده‌ین:

Continue reading “A.1.1 “ئه‌نارکی” چی ده‌گه‌یێنێت؟”

و. له‌ فارسییه‌وه‌*:

A.1 ئه‌نارکیزم چییه‌؟

ئه‌نارکیزم تیئۆرییه‌کی ڕامیارییه‌ به‌ ئامانجی پێكهێنانی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی ئه‌نارکی “بێ خاوه‌ن و بێ سه‌روه‌ر. “ [P-J Proudhon, What is Property , p. 264] به‌ واتایه‌کی تر، ئه‌نارکیزم تیئۆرییه‌کی ڕامیارییه‌، که‌ ئامانجی پێکهێنانی کۆمه‌ڵگه‌یه‌که‌، که‌ تێیدا که‌سه‌کان به‌ شێوه‌یه‌کی ئازادانه‌ و یه‌کسان هاوکاری یه‌کتر ده‌که‌ن. به‌پێی ئه‌مه‌ ئه‌نارکیزم دژ به‌ هه‌موو جۆره‌ سیستمێکی قوچکه‌یی (hierarchical control ) کۆنترۆڵه‌ –چ له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه‌ بێت، چ له‌ لایه‌ن سه‌رمایه‌داره‌کانه‌وه‌– وه‌ك شتێکی زیانبه‌خش بۆ که‌سه‌کان و تاکایه‌تییان، هه‌روه‌ها ناپێویستیشه‌. Continue reading “A.1 ئه‌نارکیزم چییه‌؟”

و. له‌ فارسییه‌وه‌*:

به‌شی A – ئه‌نارکیزم چییه‌؟

شارستانی هاوچه‌رخ له‌ته‌ك سێ قه‌یرانی نه‌هامه‌تباردا ڕووبه‌ڕووه‌: (1) هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی کۆمه‌ڵ، ڕاده‌ی ڕوو له‌ زیادی هه‌ژاری، لانه‌وازی، تاوان، توندوتیژی، نامۆبوون، ئالووده‌یی به‌ به‌نگگه‌ر و ئه‌لکول، لاوازبوونی په‌یوه‌ندییه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان، ناده‌ربه‌ستی ڕامیاری، دابه‌زینی مۆرکه‌ مرۆییه‌کان، هاتنه‌خواره‌وه‌ی پێکهاته‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان و په‌یوه‌ندییه‌ دوولایه‌نییه‌کان و هیتر؛ (2) تێکدان و وێرانکردنی زه‌مین و جوانی سروشت، که‌ ژیانی بوونه‌وه‌ره‌کان به‌وه‌وه‌ به‌ستراوه‌؛ و (3) زۆربوون و بڵاوبوونه‌وه‌ی چه‌که‌ کۆمه‌ڵکوژه‌کان، به‌تایبه‌ت چه‌که‌ ناوه‌کییه‌کان.

Continue reading “پرسیارگه‌لێکی به‌رده‌وامکراوی ئه‌نارکیستی FAQ An Anarchist Frequently Asked Questions”

Paul Mattick

ئۆگوست – سێپته‌مبه‌ری 1941

و. له‌ فارسییه‌وه:

سونه‌تی ئێمه‌ له‌مه‌ڕ لابردنی ناو بووه‌ته‌ هۆی سه‌ر لێتێكچوون. وتاری “پارت و چینی کرێکار ” كه‌ پاش بڵاوبوونه‌وه‌ی له‌ بڵاوكراوه‌ی “نامه‌ سۆڤیه‌تییه‌كان*” له‌ ڕێگه‌ی APDF** سه‌رله‌نوێ چاپكرایه‌وه‌ و له‌لایه‌ن فرانك میتلاند«Frank Maitland»وه‌ له‌ بڵاوكراوه‌ی “هاوپشتی” ( ژماره 34 – 36) درایه‌ به‌ر باس، که‌ له‌لایه‌ن ئانتۆن پانه‌كۆك «Anton Pannekoek»وه‌ نوسرا بوو. ئه‌مه‌ی دوایی له‌ بارێكدا نییه‌ كه‌ وه‌ڵام به ڕه‌خنه‌كه‌ی‌ میتلاند بداته‌وه، ئه‌وه‌ی كه‌ به‌شێوه‌یه‌ك به‌رامبه‌ر به‌ ناوه‌ڕۆكی “نامه‌ سۆڤیه‌تییه‌كان” لێپرسراوم، هه‌وڵده‌ده‌م وه‌ڵام به‌ هه‌ندێ له‌ پرسیاره‌كانی میتلاند بده‌مه‌وه‌. Continue reading “پارت و چینی کرێکار”

Anton Pannekoek

15ی مارچی 1936

و. له‌ فارسییه‌وه‌:

كاراییه‌ سه‌ره‌تاییه‌كانی بزووتنه‌وه‌ی کرێکاریی نوێ له‌ ده‌ركه‌وتندان. بزووتنه‌وه‌ کلاسیکه‌كه‌ له‌ پارته‌كاندا ڕێكخراوه‌. باوه‌ڕ به‌ پارت هۆی سه‌ره‌كی نه‌زۆكی چینی کرێکاره‌؛ له‌م ڕووه‌وه‌ ئێمه ‌خۆمان له‌ پێكهێنانی پارت نوێ لاده‌ده‌ین، نه‌ك له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه‌ ژماره‌مان كه‌مه‌، به‌ڵكو به‌هۆی ئه‌وه‌ی كه‌ پارت ڕێكخستنێكه‌ كه‌ ڕابه‌ری و كۆنتڕۆڵكردنی چینی کرێکار ئامانجییه‌تی. Continue reading “پارت و چینی کرێکار”

28 ئه‌پڕیلی 2009

هه‌رچه‌نده‌ له‌ ماوه‌ی زیاتر له‌ نیوسه‌ده، ده‌سه‌ڵات و لێنینیسته‌کانی عیراق ڕۆژی (یه‌کی ئایار)یان لێ کردبووین به‌ جه‌ژن و ئه‌لکهولخواردنه‌وه‌، به‌ڵام به‌ هۆی ڕوخانی دیواری سانسووری پارتی (حزبی) پاش ڕوخانی دیواری به‌رلین، په‌رده‌ له‌سه‌ر زۆر ڕاستی لا درا و ئه‌فسانه‌کانی ڕابه‌ری بۆلشه‌ڤیزم و پارتی پێشڕه‌و وه‌ك به‌فری به‌هاران توانه‌وه‌ و مێژووی ڕاسته‌قینه‌ی ڕووداوی یه‌کی ئایاری 1886ی شیکاگۆ، که‌ یه‌کێك بوو له‌ کاره‌ ڕاسته‌خۆکانی بزاڤی یه‌کێتیگه‌رایی شۆڕشگێڕانه‌ له‌ ئه‌مه‌ریکا و ئه‌و بزاڤه‌ نه‌ك خه‌ریکی پیرۆزکردنی مێژوو نه‌بوو، به‌ڵکو چالاکان و له‌ سێداره‌دراوانی ئه‌و ڕووداوه‌ ئه‌وه‌مان نیشان ده‌ده‌ن، که‌ بزووتنه‌وه‌یه‌کی سه‌ربه‌خۆی ئابووریی و ڕامیاریی کرێکاران بووه‌.

Continue reading “یه‌کی ئایار و چه‌کی چینایه‌تی بۆ گۆڕینی کۆمه‌ڵایه‌تییانه‌ی کۆمه‌ڵگه‌ی چینایه‌تی”