شەقێ لە تۆپی زەمانە ھەڵدە و وەك سۆفییەك لە ئامێزی سروشتدا خەریكی ھزراندن بە، لە دەرەوەی ئەو بازنەوە تەماشای بەدبەختیی تاكی كۆمەڵگەكەمان بكە، كە زۆرینە لەنێویدا گیژبوون، تاوێك بە خوڕ بگری با توڕەیی تاوتنەدات. شەقێك لە پۆستەكان و پۆلیسەكانی ناخت ھەڵدە، لەتەك ھاوكارەكانتدا ئەم كۆتایی ھەفتەیە پێكێك ھەڵدە، با مەستانی دەسەڵات و مشەخۆریش لە پشووەكانیاندا ھەر خەریكی ژماردنی سەفتە دۆلارەكان بن …
ڕەدووی فیلۆسۆفی دەسەڵات
سەرەتای ھەموو شتێك سەربەخۆبیركردنەوەیە، بەداخەوە لەم ڕۆژگارەدا كایەی فیلۆسۆفیش، ھەمان كایەی ئایدیۆلۆجی وازیدەكات، ھەروەك ئەندامانی پارتەكان، زۆرێك لە خەریكانی فیلۆسۆفی ناوەندێكی باڵاتر، ڕاگەیاندنی زاڵ ڕەوتی ھزراندن و پرسیارەكانیان دیاریدەكات، ھەروەك بڤەیەك، ھەرگیز خۆیان لەو پرسیارانە نادەن، كە ڕۆشنایی دەخەنە سەر ژێرزەمینەكانی كۆیلەتی.
لە ھەرێمی كوردستاندا لە دوا دەھەی سەدەی ڕابوردوو و سەرەتای ھەزارەی سێیەمدا، كایەی فیلۆسۆفی فرەتر ڕەدووكەوتنی ھەژموونی نیئۆلیبرالیزم بوو و ھۆگریی بۆ فیلۆسۆفیش، زیاتر پەیداكردنی پەنا و پاسار بوو بۆ بەدەستھێنانی ئاسوودەیی لە پاڵ قەرەباڵخی ڕەدووكەوتووان و ئافەرینی میدیادا.
نیشتەنمان [نیشتمان] و خەمخۆرانی
كامە نیشتەنمان، ئەوەی كە پانتاییەكەی لە یاداوەرییەكانی ئێمەدایە، یا ئەوەی كە گرد و دۆڵ و دەشتی لە دەسەڵاتداران و كۆمپانییەكانیان تاپۆكراوە ؟
لە ھەر شوێنێك ڕۆشنبیریی شالیار [وزیر] و شالیارگەی [وزارة] ھەبوو، ئەوا ڕۆشنبیریی لەژێر پرسیاردایە، چونكە ڕۆشنبیری پیشەسازی سەربازیی [تصنیع العسكري] نییە، تا شالیار و شالیارگە داھێنانی تێدابكەن !
پێویستە گوندییەكان شانازیی بە گوندییبوونی خۆیانەوە بە واتای سروشتییبوونیان بكەن، بەڵام شانازیكردن بە واتای بەشدارییكردن لە شەڕی تڕۆھاتی شارچییەتیدا نا، كە بێجگە لە لەدەستدانی سروشتە گوندییەكە، ھیچی دیكە بەرھەمناھێنێت.
دەركردن سەرەتایەكە، كە گەڕانەوەی نییە و ھەنگاوی كردەیی دەخوازێت، كردەش تەنیا لە گۆڕینی شێوازی ژیان و پەیوەندییە نایەكسانەكاندا، دەبێتە شۆرش …
نەفرەت لە جەنگ
نەفرەت لە پێناوەكانی جەنگ
نەفرەت لە دەلاڵانی جەنگ
نەفرەت لە سەرمایەگوزارانی جەنگ
نەفرەت لە پیشەسازی جەنگ
نەفرەت لە دروستكەرانی چەك
نەفرەت لە دەوڵەت و دەسەلات
نەفرەت لە سەروەرییەكانی بان مرۆڤ
ڕاپۆرتی تانگانیكا
نازم حیکمەت
و. لە فارسییەوە: هەژێن
نامه‌ی سێیه‌م
شه‌و، دره‌نگانێ له قاهیره هه‌ڵفڕین
دوور، زۆر دوور، له نووکی باڵەكانیا، چرای سووری دابڕان هه‌ڵکرابوو.
ئه‌ستێره‌کانم گرتنه نێو له‌پم و خه‌وتم.
له ڕووناکی کازیوه‌دا، له فڕگەی «خه‌رتوم» نیشتینه‌وه،
ڕووناکییه‌کی سپی بێ هه‌ور،
ڕوناکی سێرامیكەكان،
فنجانێکی سێرامیك، ناسك وه‌ك پێست.
«کۆمێت»ێکی دێوئاسای لێبوو
فڕۆکه‌ی هێڵی هه‌وایی سودان.
فڕۆکه‌یه‌کی وەرزشیی گچکه‌ی زه‌رد و سووریش.
تێنه‌گه‌یشتم بۆچی له‌وێنده‌رێ بوو.
فڕگەی «خه‌رتوم» خاوێنه.
خۆر له فێنكی به‌یانیدا سه‌رده‌که‌وت.
پاڵتۆکه‌م خسته سه‌رشان و ڕووبه‌ڕووی دانیشتم.
له هه‌رکوێ بم، ته‌نانه‌ت له زیندانیش،
ڕۆژم به زرینگانەوەی ھەواڵێكی خۆش لە گوێما ده‌ستپێده‌کا.
سودانییه‌کان جوانن،
– ژنه هۆنه‌رێکی سودانی ده‌ناسم، جوانی جوانانه – *
له داری ئابنۆس داتاشراوه.
کراسی سپی، كەتانی سپی و سپیەتی مێزەرە‌کانیان.
ئه‌فسه‌رانی یۆنانی پیاسه‌ده‌که‌ن و به ئینگلیزی ده‌دوێن
ڕاوچیانی موو زێڕینیش ویسکی ده‌خۆنه‌وه.
ڕاوچیان بۆ ڕاوی شێر و ڕاوی په‌موو هاتوون.
تفه‌نگه‌کانیان به‌رگی نایلۆنییان هه‌یه.
خۆر بە ئەندازەی ڕمێ به‌رزبووه‌ته‌وه،
پاڵتۆکه‌م خسته‌لاوه و چاکه‌ته‌که‌مم داکه‌ند.
«کۆمێت»ەكە وەك ھەڵچووونی بورکانێ له زه‌مین به‌رزبووه‌وه و
به‌ره‌و له‌نده‌ن هه‌ڵفڕی.
كچم تۆ له کوێ بزانی،
که «عوسمانی»یه‌کانی وڵاتی من، له‌م خاکه سووره‌وه کۆیله‌یان ده‌برد.
کۆیله‌ی بەژن دوو مه‌تری،
ھەروا عاج و ئاڵتونیش،
به پشیله خستنه ده‌رپێی ژنان، باج و خه‌راجیان کۆده‌کرده‌وه.
له‌وانه‌یه هێشتا ئه‌م شێوازه له ئاناتۆڵی باوبێ
به‌ڵام کۆیلانی ئه‌ناتۆڵی کورته‌ڵه و ئێسك ئه‌ستوورن.
فێبریوەری ١٩٦٣
*****************************
* ڕاپۆرتی تانگانیكا یەكێكە لە دواھەمین ھۆنراوەكانی نازم حیكمەت، چونكە لە فێبریوەری ١٩٦٣ ھۆنراوەتەوە و ‘نازم حیكمەت’ لە جونی ھەمان ساڵدا مردووە. ئەم ڕاپۆرتە لە شێوەی دە ھەڵبەست-نامەدا، ئاراستەی ‘ ڤێرا تولیاکۆڤا ‘ ھاوسەرە ڕوسەكەی كردووە، كە لە ساڵی ١٩٦٠دا لەتەك نازم حیكمەت ھاوسەریی كردووە.
** تانگانیكا، وەك دەزانن لە كاتی گەشتەكەی نازم حیكمەت دا، دوو ساڵ بوو كە سەربەخۆیی بەدەستھێنابوو و بە پێشەوایی ‘ جولیوس نایەرەرە Julius Nyerere كەوتبووە نێو وڵاتانی ھاوبەرژەوەندی ئینگلیسی ..ئەو وڵاتە لە ساڵی ١٩٦٢دا بە ڕێكەوتنی زنگبار ‘ كۆماری تانزانیا’ی پێكھێبنا و ‘جولیوس نایرە’ وەك سەرۆككۆماری دانرا.
Raportî Tanganîka
Nazm Hîkmet
w. le Farsîyewe: Hejên
Namey sêyem
Şew, drenganê le Qahîre hellifrrîn
dûr, zor dûr, le nûkî Ballekanya, Çray sûrî dabrran hellkrabû.
Estêrekanim girtne nêw Lepim û xewtim.
le rûnakî Kazîweda, le Firrgey “Xertum” nîştînewe,
rûnakîyekî spî bê Hewr,
runakî Sêramîkekan,
Fincanêkî Sêramîk, nask wek Pêst.
“Komêt”êkî Dêwasay lêbû
Frrokey Hêllî hewayî Sudan.
Frrokeyekî werizşîy giçkey zerd û sûrîş.
tênegeyiştim boçî lewênderê bû.
Firrgey “Xertum” xawêne.
Xor le fênkî Beyanîda serdekewt.
Palltokem xiste serşan û rûberrûy danîştim.
le herkiwê bim, tenanet le Zîndanîş,
Rojm be zrînganewey Hewallêkî xoş le Gwêma destipêdeka.
Sudanîyekan cwanin,
– Jne Honerêkî Sudanî denasm, cwanî cwanane – *
le Darî Abnos dataşrawe.
Krasî spî, Ketanî spî û sipyetî Mêzerekanyan.
Efseranî Yonanî pyasedeken û be Îngilîzî dedwên
Rawçyanî Mû zêrrînîş Wîskî dexonewe.
Rawçyan bo rawî Şêr û rawî Pemû hatûn.
Tfengekanyan Bergî Naylonîyan heye.
Xor be endazey Rmê berizbuwetewe,
Palltokem xistelawe û Çaketekemim dakend.
“Komêt”eke wek hellçûunî Burkanê le Zemîn berizbuwewe û
Berew Lenden hellifrrî.
Kçim to le kwê bzanî,
ke “‘Usmanî”yekanî Wllatî min, lem Xake sûrewe Koyleyan debrid.
Koyley Bejn dû Metrî,
herwa ‘Ac û Alltunîş ,
be Pşîle xistne Derpêy Jnan, Bac û Xeracyan kodekirdewe.
lewaneye hêşta em şêwaze le Anatollî bawbê
bellam Koylanî Enatollî kurtelle û Êsk estûrin.
* le wergêrrane farsîyyekeda em dêrre hatuwe, bellam le deqe turkîyekeda em dû <> kewane bewatay kurtkirdnewe û wajey soylusuna hatûn, ke le wergêrane farsîyekeda nîyn.
Fêbrîwerî 1963
**********************************************
* Raportî Tanganîka yekêke le dwahemîn Honrawekanî Nazm Hîkmet, çunke le Fêbrîwerî 1963 honrawetewe û Nazm Hîkmet le Cunî heman Sallda mirduwe. Em Raporte le şêwey de Hellbest-Nameda, arastey »Vera Tulyakova « hawsere Rusekey kirduwe, ke le Sallî 1960da letek Nazm Hîkmet hawserîy kirduwe.
** Tanganîka, wek dezanin le katî geştekey Nazm Hîkmet da, dû Sall bû ke serbexoyî bedestihênabû û be pêşewayî » Julius Nyerere « kewtbuwe nêw Wllatanî hawberjewendî Îngilîsî .. Ew Wllate le Sallî 1962da be rêkewtinî »Zingbar « Komarî » tanzanya «î pêkhêbna û Julius Nyerere wek serokkomarî danra.
پارتە ڕامیارەكان پێشڕەون، بەڵام لە شۆڕشدا نا !
ئەگەر پارت بیتوانیایە پێشرەو بێت و شتێك بگۆڕێت، ئەوا دەبوو سی (٣٠) ساڵ لەمەوبەر كۆماری دیكتاتۆری خواكان لە ئێران بڕوخایە. ئاخر ئەگەر لە ئێران و لەنێو ڕەوەندی ئێرانییەكاندا، ھەر تەپاڵە و تەرسەقولێك ھەڵدەیتەوە، ئەوا پارتێكی لەژێردا قوتدەبێتەوە؛ لە پاشاخواز و مەزھەبییەوە بیگرە تا كۆمونیست و نیئۆلیبراڵ، ھەر ئاراستەیەك چەند دەرزەن بگرە سەدان دەرزەن گروپ و پارتی ھەیە و كەچی ھەر كاتێك كە ئاخوندەكان سیناریۆیەك بەرپابكەن، ھەموویان بە چەپ و ڕاستەوە، دەبنە سەرچۆپیكێشی ھەراكە …. .
لەنێوان ئەوانەدا چەندین تاكە كەس ھەن، كە بەخۆیان تەنیا پارتێكی پێشڕەویان بۆ پێشڕەویی چینێكی كۆمەڵایەتی بەرین قوتكردووەتەوە، لەوەش واوەتر چەندین ئەندامی نووسینگەی ڕامیاریی [مەكتەبی سیاسی] و كۆمیەتی نێوەندی [كۆمیتەی مەركەزی] پارتە كۆمونیستەكان دەناسم، كە لە ئەوروپا و ئەمەریكا و كەنەدا و ئوسترالیا بەخۆیان سەرمایەدار و خاوەنكارن و ئەندامانی پارتەكانی خۆیان یا پەنابەرانی دیكەی وڵاتە خۆشەویستەكەیان، بە كەمتر لە كرێی كرێكارێكی ئەو وڵاتانە و لایەنی كەمی كرێ و بەبێ ھیچ بیمەیەكی دەرمانی و كۆمەڵایەتی و …تد بەكرێگرتووە، واتە كرێكارەكانیان كردووەتە كرێگرتەی ڕەش [مەبەست كاری ڕەشە].
لەبەرئەوە من بۆ مێژوو ئەم گەواھییە دەدەم، كە ھیچ ھێز و ڕەوتێك ھێندەی پارتە كۆمونیستەكان نەیانتوانیوە كرێكاران بكەنە كۆیلەی سوپاسگوزار و كرێگرتەی ڕازی و ملكەچ، كە تەنانەت ئەگەر كرێكارێكی نا پارتیی [ناحزبی] لە ڕێستورانت و پیتزەریی ڕابەرانی پارتدا داوای زیادكردنی كرێ و باشتركردنی ھەلومەرجی كار و دانی بیمەی دەرمانی و كۆمەڵایەتییەكانی بكات، ئەوا ئەندامانی كرێگرتەی ڕابەرانی پارت، نەك پشتیوانی لە داواكەی ناكەن، بەڵكو ھاودەستی ڕابەری سەرمایەدار، ئاو دەكەنە ژێری.
ئەمە لە كاتێكدا كە لەو وڵاتانەدا سۆشیالیستە ئازادیخوازەكان [دژە پارتەكان]، بەپێچەوانەوە ڕۆژانە خەریكی نەخشەڕێژیی بۆ سەندنەوەی شوێنەكانی كار و خانووبەرە و شوێنە گشتییەكانی وەك فێرگە و پارك و پێكھێنانی كۆمونەی پێكەوەژیان و ھەرەوەزیی كاركردن و خەباتی ڕاستەوخۆ و خۆڕێكخستنی سەربەخۆن و لەتەك ھێزە سەركوتی دەوڵەت و شەڕەنگێزیی ناسیونالیستەكاندا شەڕی دەستەویەخەدەكەن، كەچی ڕابەران و ئەندامانی مێشككەڕووگرتووی پارتەكان، دەبێژن، مادام پارت و رابەری وەك ئێمەیان نییە، سەركەوتوونابن !