Binçînekanî sendîkalîzm
Pêşeganî soşyalîstekanî ferense leberewey ke le bzavî ‘jakobînî’yewe hatbûneder, xobexo lew araste hizrîyeda degîrsanewe. Babof û bzave şorrşigêrranekey lerrastîda xwazyarî dîktatorî şorrşigêrrane le ferense bûn û arastey komunîzmêkî kiştukallyan hebû. Bzavekanî dwatrîş [ letek bûnî kesanî wek barîs û blankî “Louis Blanc” le raberayetîyekeyda] drêjeyan bem pêşîneyeda û markis û englis têrrwanînekanî xoyan lem barewe, wergirt. Bem core bîrokey “dîktatorî prrolîtarya” geşey kird û le manîfêstî komunîstda xrayerrû. Bellam paş raperrînî ‘komun î parîs’ le sallî 1979da markis betêrrwanînêkî dîke geyişt. Ew naçar be gringîdan be destkewtekanî komunî parîs bû, çunke “layene mîrayetîyekanyanî lenêwbird” bellam em gorraney le rwangeda, tewaw azadane û dllixwazane encamneda. Bakunîn denûsêt: “destekutekanî komunî parîs hênde lêderane bûn, ke tenanet markisîstekanîş leberamberîda serî rêzyan bo danewand; çunke tewawî têrrwanînekanî ewanî xistbuwe zbilldanewe û be pêçewaney locîkî xoyan naçar bûn bewey bernamey şorrşigêrraney komun bkene amancî xoyan. Karayî şorrşigêrraney raperrînî komun, markisîstekanî naçar kird be pêçewaney xwastî pêşûîy û hestî xoyanewe, pêşwazî lêbken, egîna le hemû layekewe tûşî serkone û twancilêdan debûn“.
Bellam letek eweşda markis komunî parîs wek pêşekî “dîktatorî prolîtarya” yaddekatewe. Bem core ew le serdeme cyawazekanda têrrwanînî cyawaz lem barewe derdebrrêt. Le ”manîfêstî komunîst”da wek mîrayetî nêwendî û şorrşigêrrane lebarey “dîktatorîy prolîtarya”we dedwêt, ke twanay pyadekirdnî soşyalîzmî heye, bellam le ‘cengî nêwxoyî’da leber lenêwbirdnî ‘dewllet’ raperrînî komun gring denrixênêt.
Pirseke bo ême zor roşne. ” dîktatorîy prolîtarya” wate desellatdarîy mîrayetî lelayen partêkî dyarîkrawewe. Le binçîneda dîktatorîy brîtîye le desellatî partêk nek çînêk, leberewe lebnerretewe djî “dîktatorîy prolîtarya”în û her behoy em bellge sade û roşnewe, çunke ême djî mîrayetîn. Eger mebest le dîktekirdnî prolîtarya be çîne darakan û kotayî desellatî ewan û berrêwebirdin û girtnedestî tewawî dezge gringekanî komellge le destî xoyda bêt; ême nek her djî nîn, bellku be hemû hêz û amraze guncawekan piştîwanî lêdekeyn. Weha têrrwanînêk nêwneteweyî fîdrasyonekanî dje otorîte, le demî kongrey xoyda le sallî 1872 le suyisra le ‘bernamey sant aymîr’ pesend kra û birryarî leser dra.
Ême wek neyaranî mîrayetî natwanîn piştîwanî derbrrînî wek “dewlletî şorrşigêrrane” bîn. Dewllet hemîşe koneperiste û her kes ew pirse pêşnyardekat, le binçîne şorrşigêrrîyekan tênegeyiştuwe. Her amrazêk bo karêk çêkrawe. Be amrazekanî asingerî natwanrêt ddan derbikêşrêt û be dindankêşî pzîşkîş natwanrêt asingerî bikrêt. Leberewey ke dewllet amrazî zallkirdnî komellêke beser cemawerî berînî xellkda, natwanrêt organî azadkirdnî cemawer bêt. Ewe dîktekirdin le serewerra nîye, bellku serencamî akisyone şorrşigêrrîyekanî cemawerî krêkaranin, ke lepênaw azadîda hengawdenên. Kesêk ke xwazyarî “dîktatorî prolîtarya”ye û pagendey dewlletî şorrşigêrr dekat, lerrastîda leberamber şorrşî komellayetîda rawestawe. Lenêwan şorrşî komellayetî û lenêwçûnî dewllet û dîktatorî dewlletîyda cyawazîyekî zor û aşkra heye. Rêgey sêyemîş nîye, îdî her kes çî bixwazêt, azade û detwanêt lenêwan em duwaneda hellbijêrêt.
Min çendîn car lem barewe dwawm, ke parte çepekan lerrastîda, hewllî destemokirdnî hêzî xebatî abûrîyan hebuwe û letek ewey ke druşmî encumen (sovyet*)îy û xebatî encumenî berizdekenewe, bellam lebnerretda zemîne bo zallbûnî xoyan lenêw encumenekanda amadedeken, ke eme lebnerretewe letek rwangey encumenîyda nakoke. Rwangey encumenîy bemebestî westanewe leberamber ramyarîye abûrîy, komellayetîy û ramyarîyekanî dewllet hatûnete arawe. ‘ san sîmon Saint-Simon’ lem barewe awa boçûnî xoy formolle dekat “cêyek ke hunerî mîrayetîkirdin beser xellkda şwênî xoy be hunerî berrêwebirdnî ştekan dedat”. Em bîrkirdneweye herçende lelayen şorrşî rusyewe dengîdayewe, maweyekî zor ber lewe hebuwe û ezmûnikrabû. Bepêçewaney dje oturîteyî nêwneteweyî Krêkaranewe, ke em rwangeyey lela pesendibû, hemû parte ramyarîyekan djî rwangey encumenîy bûn. ‘lênîn Lenin’ raberî bolşevîkekanî rusye le sallî 1905da awa welamî encumenekanî pitrisborg dedatewe ” sîstemî encumenî kone û perrpûtbuwe û partî ême natwanêt piştîwanî lêbkat”. Belam ewrroke helumerc, bolşevîkekanî naçarkirduwe, ke layengirî ” ew şêwaze kon û perrpûte”bin. Sruştîye ke ewan le dahatûda sîstemî encumenî bgorrn be dewlletî encumenî û gyanî bîrukrasyaney xoyan lenêwîda muturbe bken; prisgelêk ke letek bîrkirdnewey encumenîyda hîç nzîkîyekyan nîye (û. Farsî: rudollf roker le sallî 1919da sîstemî henûkeyî rusye – serdemî sovyetî caran-î pêşbînî kirdbû). Le kongrey nêwneteweyî le ‘bazll’î suyisra le sallî 1869da pirsî erkî mêjûy sendîkakanî pêşnyarkird û bedrêjî xistîye berlêdwan û pirsurra. Rwangey soşyaldîmukratekanî allmanya, ke bûnî sendîkakanî tenya le çwarçêwey sîstemî sermayedarîda bepêwîst dezanî, lewêda betewawî retkrayewe. Rwangey giştî pêywabû, ke grupe xebatkare abûrîyekan, erkî binyatnanî soşyalîzm û komellayetîykirdinyan leestogirtuwe. Bakunîn û kesanî dîke le ballî çepî dje otorîtey nêwneteweyî yekemda, sendîkayan wek çeq û pêkhênerî bnerretîy soşyalîzm nawdebrid û bepêçewaney layengranî rwangey soşyalîzmî dewlletîyewe, pêdagrîyan leser encumene krêkarîyekan dekrid û tenanet destewajey “encumene krêkarîyekan” lew kateda baw bû û le kongrekanî dwatirda bekardebra. Egerçî em rwangeye maweyekî zor lêdwanî lebarewe nekra û qsey leser nekra, eweş leber şkistî komunî parîs û bzavekanî espanya û îtalya û wllatanî dîke bû, ke krêkaran naçar be paşekşêyekî taradeyek drêjmawe bûn. Dwatir carêkî dîke le bzave sendîkalîstîyekan û rêkxistne encumenîyekan û rêkixrawe encumenîyekanda serîhelldayewe û le destûrî karî rojaneyanda cêgîrbû. Şêwey pêkhatnî awaye: le her şar û gerrekêkda, krêkaran rêkixrawe pîşeyyekanî xoyan pêkdehênin. Sendîkay giştî xocêy (mihlî), ke le rêkixrawe pîşeyye krêkarîyekan pêkhatuwe, le xocêyda pêkdêt. Lerrastîda em nêwende krêkarîye, şwênêke bo rageyandin û perwerdey soşyalîstî, rêkxerî mangirtin û hawpiştî kirdeyye. Her nêwendêkî krêkarî beşêke le fîdrasyonî wllat û zemîney bnerretî encamdanî akisyon û çalakîye hawbeşekane.
şêwey duwemî rêkxistin, rêkixrawî pîşeyye. Wate hemû krêkarêk le katêkda ke endamî sendîkay xocêyye, lelayekî dîkeyşewe endamî sendîkay pîşeyyey karekey xoşyetî û bem core letek krêkaranî hawkarîda le sertaserî wllatda le hawpiştîdaye. Bem core rêkixrawekanî krêkaranî mîtal, dartaşî, barkirdin û gwastnewe û ewanî dîke pêkdên. Bem pêye le dahatûda serkewtinî em rêkixrawane detwanêt, pêkhatey komellge bgorrêt û lepênaw komellayetîykirdinda têbkoşêt. Her nêwendêkî krêkarîy le şwênî nîştecêbûn û çalakî xoyda, berrêweberayetî xanubere, xwardin, poşak û kerestekanî dîke degrête estoy xoy. Lelayekî dîkewe nûsîngey amarî nêwendî krêkarî le xistnerrûy kemî û zyadîyekan têdekoşêt û be harîkarî fîdrasyonî sertaserî nêwendî krêkarî, le dabînkirdnî pêdawîstîyekan û pirrkirdnewey kemukurrîyekan û dabeşkirdnî kereste amadekan letek nêwende krêkarîyekanî dîkeda destbekardebin. Bem core zemîney berhemhênan be bernameyek lebardekrêt, le katêkda nêwende krêkarîyekan pirsî bekarbirdin, xanû û xwardemenî çareserdeken; rêkixrawe pîşeyyekan pirsî berhemhênan degirne esto û berewpîşewey deben.
Bem core, komelayetîykirdnî berhemhênan û bekarbirdin û dabeşkirdnî kerestekan le xwarewera bo serewe (le xocêwe bo sertaser), lelayen xudî cemawerî krêkaranewe encamdedrêt û lelayekî dîkewe [bepêçewaney wênagerîy zorêk le çepekan ke pagendegerî dewlletîkirdnî pîşesazî û ştekanî dîken] be bedewlletîkirdnî amrazekanî berhemhênan, soşyalîzm nayêtedî, bellku sîstemî sermayedarî dewlletî ke yekêk le xraptirîn şêwekanî behrekêşî mrovekane, serhelldedat. Leber em hoye, ême sendîkalîstekan xwazyarî komelayetîkirdneweyn, ewîş le xwarewerra bo serewe û lelayen sendîka û organekanî ewanewe, wate nêwende krêkarîyekan û fîdrasyonekanyan û rêkixrawe pîşesazîyekanewe.
Pirsêkî dîke, ke debêt derbibirrdrêt, eweye ke komelayetîkirdnî berhemhênan letek bedestewegirtnî berhemhênan cyawazî heye. Komellayetîykirdin be watay allugorrî rîşeyî û bnerretîye le nezmî sermayedarîda, eger ewrroke xoşguzeranî bo hemuwan le arada nîye, leber bêtwanayî ême nîye, bellku lebereweye ke berhemhênan ledestî sermayedardaye û ew dyarîger û çawdêrîgeryetî. Lelayekî dîkewe debêt peywendî nadrustî nêwan pîşesazî û Kiştkarî û nakokî nêwan karî hoşî û karî bazûîy lenêwbibrêt. Pirseke leser ewe nîye, ke berhembihênîn, taweku pêdawîstîman dabînbikrêt, bellku debêt lepênaw bedîhênanî şwênî kar û jyanî nwê, dahênanî mrovekan perepêbdirêt û karkirdin boyan xoşî û çêjbexiş bêt. Eme erkî êmeye, ke ewrroke zemîney weha komellge û bîrkirdneweyek bxeyne ber bas û lêkollînewe û peygîrane û kollnederane bo dozînewey rêgeçarey têbkoşîn. Eme tenya rêgey perwerdey soşyalîstîye. Ewe helley markisîstekane ke têrrwanînekanî ême be xeyallî dadenên û lem araste hizrîyeda tênakoşn. Soşyalîzm xobexo serhellnada; bruskeyek nîye le prrêkda serapay sîstemî sermayedarî lenêwberêt. Herweha nabêt tenya pişt be hellumerce abûrîyekan bbestirêt û çawerrêy hatnî rojî bellêndraw danîşîn. Debêt xoman amadebkeyn, taweku bzûtnewe komellayetîyekan xaflligîrman neken û lebîrnekeyn ke bo çerxandinî rewrrewî rojgar, wîstî ême pêwîste.
Hellbete şayanî base, ke bzavî êmeş le kemukurrî bedernîye. Çill sall perwerdey soşyaldîmukrasyane, hemû core wzeyekî aferêner û twana û lêhatûîy karî le krêkaran senduwe. Soşyalîzm buwe be negorr (dogim)êkî wişkhellhatû. Gyanî partpersitî û karî partîyane, bzavekey le mengenedawe, leberewe her core bîrkirdneweyekî nwê belenêwçûn szaware. Bzavî soşyaldîmukrasî allmanya heman ew tawananey beramber soşyalîzm encamda, ke klîsay pap leberamber mesîhyet pêyhesta. Leberemeye ke bzavî ême ewrroke letek gîrugriftî bêejmar rûberruwe.
Pirsêkî dîke, rusye û şorrşî ewêye, ke serdaranî pagende deken: lewê hewallîk le sendîka û bzavî sendîkalîstî nîye û tenya bedahênanî parte ramyarîyekan, cûllanewekan seryanhelldawe û rêkixrawe karxaneyyekan lejêrr çawdêrî rastewxoy dewlletda erkekanyan encamdeden. Ew serdarane agayan le ketwarekan û peresendinî cûllanewekan nîye. Lerrastîda ewe sendîka û komîtekanî karxanekan bûn, ke cûllanewekanyan hellxirrand. Tewawî bernamey komellayetîykirdin lelayen sendîka û rêkixrawe xebatkarekanî krêkaranewe darrêjra û dest be pyadekirdnî kra. Bolşevîkekan ber le desellatgirtnedest, leberamber encumene (şura) krêkarîyekanda kardaneweyan nîşanneda. Ewe enarkîstekan û sendîkalîstekan bûn, ke le encumen (şura)kanda serqallî karî kara û serkewtuwane bûn. Ewe hawrrêyanî ême bûn le rêkixrawî “gulus turuda”da ke xoyan be enarkosendîkalîst nêwbird û xizmetguzarîy zor û zebendeyan encamda, bebê harîkarî hêze şorrşigêrrekan, hîç kat bolşevîkekan twanay bedestewegirtnî desellatyan nebû. Herweha heman sendîkay rusye, ewrroke ledway La Vie Ouvrière û bûnî sendîkay şorrşigêrraney nêwneteweyye. Le rusye ewe partekan nebûn, bellku ewe sendîka krêkarîyekan bûn, ke helumercyan bo soşyalîzm lebarkird. Geşey xêra û berçawî rjêmî ‘komarî encumenîy rusye’şi serencamî çalakî cemawerî krêkarane, nek dahênanî aferêneraney takekesêk ya kesanêk. Egerçî xizmetguzarîyan zore, bellam cutyaranî rusîye, ke komellêkî zyatir le 128 milyon kesî pêkdehênin, rollêkî berçawyan le serkewtinî şorrişda hebû. Cutyarêk ke dû leser sêy zewîyekeyan dagîrkirdbû û henûke paş şorrş dûbare buwetewe bexawenî, dezanêt ke lebarî serkewtinî djeşorişda dûbare zewîyekey lêdesênnewe. Leberewe behemû twanayekîyewe le xebat djî djeşorrişda beşdardebêt. Eme bellgeyekî aşkraye, ke serkewtinî şorrş beser djeşorrişda roşindekatewe. Bellgeyek ke bedaxewe lelayen zorêkewe leberçawnagîrêt.
Têrrwanînî ême lemerr partî bolşevîk, heman berxurdî êmeye beramber parte soşyalîstîyekanî dîke. Ême betewawî hêzmanewe piştîwanî le şorrşî rusye djî djeşorrş dekeyn. Bellam nek leberewey ke ême bolşevîkîn, bellku leberewey ke ême şorrşigêrrîn. Egîna le bwarî dîkeda ême rêgey xoman degrîneber, çunke betundî pêdagrî leser bawerrekanî xoman dekeyn. Lem barewe debêt eweş bllêyn, lênîn ke hemîşe djî sendîkalîstekan bû, le dwa kongrey ‘komîntêrn’da le mosko raygeyand, ke sendîkalîstekan xebatkaranî çînayeytî başbûn û debêt harîkarîyan bikrêt. Bellam têrrwanînî ême lem barewe heman têrrwanîne, ke hemû carêk ramangeyanduwe, çunke hêştake layengranî bolşevîkekan le allmanya sersextane drêje be ceng djî sendîkalîstekan deden.
ewan pêyanwaye, ke kartî birdneweyan le destdaye. Çunke bepêy pagendey ewan desellatî abûrî bebê desellatî ramyarî natwanrêt bedestewebgîrdirêt. Boye pêwîste lepêşda pênasey desellatî ramyarî bkeyn. Desellatî ramyarî brîtîye le supa, dezgey polîs, dadwerî û hîdîke. Bellam nabêt lebîrbkeyn ke em dezge berêweberîye ta katêk lecêy xoy demênêtewe, ke çîne darakan amraze abûrîye pêwîstekanyan ledestdaye. Lew katewey ke desellatî abûrîy dekewête destî krêkaran îdî tewawî desellatî ramyarî çîne serwerkan gringî xoy ledestdedat. Katêk ke krêkaran karxanekan, kargekan û hîdîke dexene jêr berrêweberayetî xoyan; îdî sruştîye, ke dezgekanî mrovkujî û karxanekanî çeksazî lekardekewn û ew dezge serkutgeraneyey djeşorrşyan ledestderdeçêt.
Amancî ême bedestewegirtnî desellat nîye, bellku bedestewegirtnî zemîn û kêllge, karxane û kargekane. Eme yekêke le erke gringekanî sendîkalîstekan, ke em bîrkirdneweye lenêwan krêkaranda perepêbden. Ême sendîkalîstekan bepêçewaney tometekanî kesanî dîkewe, nek behîç şêweyek xwazyarî lêkdabrran û pirrşubllawî nêwan krêkaran nîn, bellku hewllî yekêtî kar û bedîhênanî hawpiştî frawan û giştîyn. Rêk be pêçewaney şêwazî karî parte ramyarîye pirşubllawkanewe, ke zorîney çalakî xoyan bo xebat djî yektirî û drustkirdnî sendîkay taybet bexoyan [ lew rêgeyewe lêkdabrran le nêwan krêkaranda drustdeken] heye. Ba sernicî ferense bdeyn; ber le yekgirtnî parte soşyalîstekan, heşt ya no grupî partîy hebûn, ke betundî djî yekdî çalakyandekrid. Her partêkîş sendîkayekî taybet bexoy drustkirdbû û bem core twanay çalakî hawbeşî prolîtaryay ferense lenêwbrabû. Ta ewey ke dwacar krêkaran daçllekan (behoşhatnewe) û ramyarkaranyan lenêwan xoyan kirderewe û rêkixrawî xebatkaraney abûrîy xoyan payerrêjîykird.
Ta êre hewllimda, binçîne û bnaxey tîorî sendîkalîzm roşinbkemewe, îdî retkirdnewe ya lêwergirtnî le estoy xudî hawrrêyandaye.
Kurtey baseke, sendîkalîstekan bawerryan be xebatî rastewxo heye û piştîwanî hemû core çalakî û akisyonêkî cemawerîy, ke lepênaw lenêwbirdnî
Sîstemî pawangerîy (monopoll) abûrîn, ke leberamber çalakî sendîkayîda dewestêt. Erkî sendîkalîstekan brîtîye le perwerdekirdnî kultûrîy û roşnibîrîy cemawer û hawahengkirdnî çalakyan le sendîka û rêkixrawe xebatkarîye abûrîyekanyanda, be mebestî encamdanî çalakî rastewxo (lewane destbeserdagirtnî karxane, mangirtnî giştî û …) û rizgarî le çing sîstemî krêgirteyî û mîrayetî hawçerx. Ême amadey hemû core çalakîyekî hawbeş letek şorrşigêrre rastgokanî dîkeyn bemebsitî xebatî hawbeş djî djeşorrş, bellam hîç kat serbexoyî xoman ledestnadeyn.
Hawrrê ‘ kron ‘ babetêkî xistweterrû, ke pêwîste lêreda awrrî lêbdirêtewe. Ew dellêt “detwanrêt cemawer behoy dîktatorîyewe perwerdebkirên”. Eme rwangeyekî seyre. Min zor car lew barewe dwawm , ke dîktatorî û fêrkarî û rahênan wek aw û agir wan. Ême djî hemû core fêrkarî û perwerdekirdnêkî tundutîjaneyn, fêrkarî wate fêrbûnî azadane, fêrkarî wate bawerr. Perwerde û fêrkarî djî hemû core dîktatorîyekin. Mrovayetî lewêda heye, ke mrov azadane û serbexo bîrbkatewe û karbkat.
Kron dellêt “mangirtnî giştî betenya bes nîye û debêt ledûy bedestewegirtnî desellatî ramyarîyewe bîn û herwa ke le şorşî rusyey sallî 1905da rûyda”. Pêwîste ewe bllêm, ke be başî agadarî ew rudawane hem, ke rûyandawe. Şorrşî 1905 rêk her leber hebûnî partekan bû, ke şkistî hêna, wate pirsêk ke kron wek bellgeyek djî têrrwanînekanî ême bekarîdehênêt. Şorrş lewê hemû rêkxistne dewlletî û berrêweberîyekanî destilênedraw hêştewe û xoy bedway berrêwebirdinyanewe bû. Serencam katêk ke djeşorrş gerrayewe, hemû dezge serkutgerekanî cemawer destilênedraw dûbare kewtnewe jêrrrikêfî. Baştirîn bellge bo bûnî partekan û xrapkarîyekanyan yaxîbûnî dû gelekeştî deryay reşn. Katêk ke deryawananî keştî potmikîn û keştîye cengîyekanî dîke yaxîbûn û desellatyan girtedest, serugwêlakî serdaranî partî peydabû û daway çalakî hawbeşyankird û lew kateda bû, ke pagende û tometekan destyanpêkrid. Hemû kesêkî dîkeyan be djexun (xyanetkar) dadena û serencam yekêk le baştirîn helekan ledestçû.
Mataçinko yekêk le çalakanî serekî yaxîbûneke dwatir le lenden çonyetî rudawekey bo gêrraynewe û be enarkîstekanewe peywestibû. Çunke le partekan begşitî bêzarbû. Rêk lewêda ke be xoşbawerrîyewe hewilldedrêt dezgey desellatî dewlletî le cêy xoyda bmênêtewe, ta dwatir sûdî lêwerbigîrêt; bew core rêge bo djeşorrş xoş û lebardekrêt.
Cutyaranî ferensî serapay pêkhatekanî sîstemî derebegayetî (fîodallî)yan lenêwbird. Dwatir leşkrekanî orupa, ferenseyan dagîrkird û tenanet paşayekîşyan le parîs hellbjard, bellam hîç kat neyantwanî dûbare sîstemî derebegayetî serlenwê çêbkenewe. Çunke serepay pêkhatey derebegayetî lebnerretewe wêrankrabû. Kesêk ke xwazyarî cêgîrkirdnî dezgey dîktatorî dewlletîye, lerrastîda xizmet be djeşorrş dekat. Rêk lêreda (allmanya), lewêweye ke şorrş sîstemî abûrîy û ramyarîy negorrîwe; layengranî paşayetî be xoşhallîyewe çawerrêy rojî bellêndrawn.
Kron dellêt “dîktatorî pêwîste taku pîşegeran û karnasan bgerrênewe ser karekanî xoyan”. Lêreşda şorrşî rusye nmûneyekî başe. Hîç dîktatorêk neytwanî şarezayan û teknîkkaran bgêrêtewe ser karî xoyan. Ta ewey ke lênîn mlî be pêdanî krêy dawakrawyan bdat û bem core ewan geranewe ser karî xoyan. Dîktatorî twanay gorrînî bawerrekanî cemawerî nîye. Nabêt lebîr bkeyn, ke şorrş brîtîye le serlenwê ledaykbûnewey gelêk be arastey morrall û roşnibîrîy nwê. Bebê allugorrî bnerretî û jêrxanîy le binçîneda şorrş wata û têgeyiştnêk bedestewenadat. Tundutîjî nek her karêkî şorrşigêrrane nîye, bellku karêkî koneperistaneşe. Şorrş serencamî allugorrî qull le bîrkirdnewey mrovekan û geyiştinyan be hoşyarî nwêye; nek desellatî destkirdî çek. Kesanêk ke pêyanwaye, detwanin leberamber em mîkanîzme gewre cengîyeda betenya çekdarane pêbnêne meydanî karewe, behelledaçûn. Çunke debne hoy xwênrrêjîyekî bêsûd. Min djî tundutîjîm, leberewey ke djî dewlletim. Çunke lerrastîda dewllet wate bercestebûnî tundutîjî rêkixraw. Bellam debêt eweş bllêm, ke tundutîjî wek amrazî parêzgarîkirdin lexo retnakemewe, eger le helumercêkda besermanda bsepênrêt, debêt pena bo tundutîjî berîn, leber ewey ke min djî xokujîm.
bellam destbirdin bo xebatî çekdarane û kudetagerane û serencam helrrexsandin bo dujmin bo berpakirdnî germawî xwên, taktîkêkî helleye, ke hîç kat piştîwanî lê nakeyn. Hellbete bedaxewe ême zorman dîtuwe, ke kesanêk qsey zilyan lebarey xebatî çekdarîyewe kirduwe, bellam le satî pêwîstda winbûn û karekeyan xistuwete ser şanî kesanî dîke.
Kron dellêt ” nabêt ême tenya bedway xebatî abûrîyewe bîn, bellku debêt pel bo xebatî ramyarîş bhawêyn”. Eme heman şte, ke ême deyllêyn. Bellam ême djî çalakî parlemanîn, egîna her core xebatêk ke le xizmetî hemuwanda bêt, cêsernicî êmeşe. Mangirtnî giştî boxoy xebatî ramyarîşe û herwa pagendeşe djî mîlîtarîzm. Sendîka wate çalakî ramyarî. Sendîkalîzm amancêkî ramyarîy gewrey xistuwete berdem xoy. Lenêwbirdnî dewllet, hellweşandnewey serwerî mrov beser mrovewe û hellweşandnewey dezgekanî bîrokrasî. Kron pagendey ewe dekat, ke nêwendêtî (sentralîzm) le partî komunîstda corêkî dîkeye. Nexêr! Nêwendêtî, her nêwendêtîye. Leber em hoyeye, ke ême tenanet pirse madîy û darayyekanî xoşman nêwendî nekirduwetewe û xezêney nêwendî lenêwmanda bûnî nîye. Sendîkalîstêk, fêdralîstîşe û min eweşî dexeme ser, ke şorrşigêrrêk debêt fîdralîstîş bêt. Kesêk ke xwazyarî sîstemî dewlletîye, le huşyarîyewe bêt ya nahuşyarîyewe ewa xizmet be konepersitî dekat. Eger pagendey ewe deken ke cemawer nahuşyar, xoperistin û be dway pirsî madîyewen; debêt eweş butrêt kesanêk ke le lutkey birryardan her lem desteyen û lebereweye ke ême xwazyarî lenêwçûnî desellatdarîn.
* Sovyet ya sovyetekan rêkxistinî dij be rêkxistinî plebendî serewe bo xwarewe “Hierarchiy”în, guncawtirîn wajey hawwata le zmanî kurdîda bo em waje nakurdîye, “encumen”e, encumen le dengdanî rastewxoy xellkda pêkdêt û lelayen dengderanewe hellbijêrdrawanî neşyaw, ladenrên. Bem core debînîn, encumen (sovyet) le nêwerrokda watayek pêçewaney watay (şura)î îslamî debexşêt, ke têyda dengder ya hellbijêrer lenêwan kesanêkî pêştirdyarîkraw bepêy merce binçîneyyekanî îslam, ke leser bnemay serwerî xwa û koylayetî mrov “Hierarchiy” darêjrawn, tenya mafî hellbjardinî le nêwan xrap û xraptirda heye. Cêy xoyetî ke soşyalîstekan le bekarbirdnî ew wajaneda wirdekarbin û lasayî û xatirxatrokêy çepekanî wllatanî drawsê neken. (Û.kurdî)
Normal
0
false
false
false
MicrosoftInternetExplorer4
پێشەنگانی سۆشیالیستهکانیفهرهنسه لهبەرئەوەیکه له بزاڤی‘ژاکۆبینی‘یهوه هاتبوونهدهر،خۆبهخۆلهوئاراسته هزرییهدادهگیرسانهوه.بابۆفوبزاڤه شۆڕشگێڕانهکهیلهڕاستیداخوازیاریدیکتاتۆریشۆڕشگێڕانه له فهرهنسه بوونوئاراستهیکۆمونیزمێکیکشتوکاڵیانههبوو.بزاڤهکانیدواتریش[ لهتهكبوونیکهسانیوهكباریسوبلانکی«LouisBlanc»له ڕابهرایهتییهکهیدا]درێژهیانبهمپێشینەیەداومارکسوئهنگلستێڕوانینهکانیخۆیانلهمبارهوه،وهرگرت.بهمجۆره بیرۆکهی “دیکتاتۆریپڕۆلیتاریا“گهشهیکردوله مانیفێستیکۆمونیستداخرایهڕوو.بهڵامپاشڕاپهڕینی‘کۆمونیپاریس‘له ساڵی١٩٧٩دامارکسبهتێڕوانینێكیدیكەگهیشت.ئەوناچاربهگرنگیدانبه دهستکهوتهکانیکۆمونیپاریسبوو،چونکه “لایهنه میرایهتییهکانیانیلهنێوبرد”بهڵامئهمگۆڕانهیله ڕوانگهدا،تهواوئازادانه ودڵخوازانه ئهنجامنهدا.باکونیندهنووسێت:“دهستهکوتهکانیکۆمونیپاریسهێنده لێدهرانه بوون،که تهنانهتمارکسیستهکانیشلهبهرامبهریداسهریڕێزیانبۆدانهواند؛چونکهتهواویتێڕوانینهکانیئهوانیخستبووه زبڵدانهوه وبه پێچهوانهیلۆجیکیخۆیانناچاربوونبهوهیبهرنامهیشۆڕشگێڕانهیکۆمونبکهنه ئامانجیخۆیان.کاراییشۆڕشگێڕانهیڕاپهڕینیکۆمون،مارکسیستهکانیناچارکردبه پێچهوانهیخواستیپێشووییوههستیخۆیانهوه،پێشوازیلێبکهن،ئهگیناله ههموولایهکهوه تووشیسهرکۆنه وتوانجلێداندهبوون“.
بهڵاملهتهكئهوهشدامارکسکۆمونیپاریسوهكپێشهکی“دیکتاتۆریپرۆلیتاریا“یاددهکاتهوه.بهمجۆره ئەوله سهردهمه جیاوازهکانداتێڕوانینیجیاوازلهمبارهوه دهردهبڕێت.له ‘‘مانیفێستیکۆمونیست“داوهكمیرایەتینێوهندیوشۆڕشگێڕانه لەبارەی “دیکتاتۆرییپرۆلیتاریا“وەدهدوێت،که توانایپیادهکردنیسۆشیالیزمیههیه،بهڵامله‘جهنگینێوخۆیی‘دالهبهرلهنێوبردنی ‘دهوڵهت‘ڕاپهڕینیکۆمونگرنگدهنرخێنێت.
پرسهکه بۆئێمه زۆرڕۆشنه.”دیکتاتۆرییپرۆلیتاریا”واته دهسهڵاتدارییمیرایەتیلهلایهنپارتێکیدیاریکراوهوه.له بنچینهدادیکتاتۆرییبریتییه له دەسهڵاتیپارتێكنهكچینێك،لهبهرئهوه لهبنهڕهتهوه دژی“دیکتاتۆرییپرۆلیتاریا“ینوھەر بههۆیئهمبهڵگه ساده وڕۆشنهوە،
Binçînekanî sendîkalîzm
Pêşeganî soşyalîstekanî ferense leberewey ke le bzavî ‘jakobînî’yewe hatbûneder, xobexo lew araste hizrîyeda degîrsanewe. Babof û bzave şorrşigêrranekey lerrastîda xwazyarî dîktatorî şorrşigêrrane le ferense bûn û arastey komunîzmêkî kiştukallyan hebû. Bzavekanî dwatrîş [ letek bûnî kesanî wek barîs û blankî “Louis Blanc” le raberayetîyekeyda] drêjeyan bem pêşîneyeda û markis û englis têrrwanînekanî xoyan lem barewe, wergirt. Bem core bîrokey “dîktatorî prrolîtarya” geşey kird û le manîfêstî komunîstda xrayerrû. Bellam paş raperrînî ‘komun î parîs’ le sallî 1979da markis betêrrwanînêkî dîke geyişt. Ew naçar be gringîdan be destkewtekanî komunî parîs bû, çunke “layene mîrayetîyekanyanî lenêwbird” bellam em gorraney le rwangeda, tewaw azadane û dllixwazane encamneda. Bakunîn denûsêt: “destekutekanî komunî parîs hênde lêderane bûn, ke tenanet markisîstekanîş leberamberîda serî rêzyan bo danewand; çunke tewawî têrrwanînekanî ewanî xistbuwe zbilldanewe û be pêçewaney locîkî xoyan naçar bûn bewey bernamey şorrşigêrraney komun bkene amancî xoyan. Karayî şorrşigêrraney raperrînî komun, markisîstekanî naçar kird be pêçewaney xwastî pêşûîy û hestî xoyanewe, pêşwazî lêbken, egîna le hemû layekewe tûşî serkone û twancilêdan debûn“.
Bellam letek eweşda markis komunî parîs wek pêşekî “dîktatorî prolîtarya” yaddekatewe. Bem core ew le serdeme cyawazekanda têrrwanînî cyawaz lem barewe derdebrrêt. Le ”manîfêstî komunîst”da wek mîrayetî nêwendî û şorrşigêrrane lebarey “dîktatorîy prolîtarya”we dedwêt, ke twanay pyadekirdnî soşyalîzmî heye, bellam le ‘cengî nêwxoyî’da leber lenêwbirdnî ‘dewllet’ raperrînî komun gring denrixênêt.
Pirseke bo ême zor roşne. ” dîktatorîy prolîtarya” wate desellatdarîy mîrayetî lelayen partêkî dyarîkrawewe. Le binçîneda dîktatorîy brîtîye le desellatî partêk nek çînêk, leberewe lebnerretewe djî “dîktatorîy prolîtarya”în û her behoy em bellge sade û roşnewe,
چونکه ئێمه دژیمیرایهتین.ئهگهرمهبهستله دیکتهکردنیپرۆلیتاریابه چینه داراکانوکۆتاییدهسهڵاتیئهوانوبهڕێوهبردنوگرتنهدهستیتهواویدهزگه گرنگهکانیکۆمهڵگه له دهستیخۆیدابێت؛ئێمه نهكھەردژینین،بهڵکوبه ههمووهێزوئامرازه گونجاوهکانپشتیوانیلێدهکهین.وههاتێڕوانینێكنێونهتهوهییفیدراسیۆنهکانیدژه ئۆتۆریته،له دەمیکۆنگرهیخۆیداله ساڵی١٨٧٢له سویسراله ‘بهرنامهیسانتئایمیر‘پهسهندکراوبڕیاریلهسهردرا.
ئێمه وهكنهیارانیمیرایەتیناتوانینپشتیوانیدهربڕینیوهك“دهوڵهتیشۆڕشگێڕانه“بین.دهوڵهتههمیشه کۆنهپهرسته وههرکهسئهوپرسه پێشنیاردهکات،له بنچینه شۆڕشگێڕییهکانتێنهگهیشتووه.ههرئامرازێكبۆکارێكچێکراوه.به ئامرازهکانیئاسنگهریناتوانرێتدداندهربکێشرێتوبه دندانکێشیپزیشکیشناتوانرێتئاسنگهریبکرێت.لەبەرئەوەی که دهوڵهتئامرازیزاڵکردنیکۆمهڵێکه بهسهرجهماوهریبهرینیخهڵکدا،ناتوانرێتئۆرگانیئازادکردنیجهماوهربێت.ئهوه دیکتهکردنله سهرهوهڕانییه،بهڵکوسهرهنجامیئاکسیۆنه شۆڕشگێڕییهکانیجهماوهریکرێکارانن،که لهپێناوئازادیداههنگاودهنێن.کهسێكکه خوازیاری“دیکتاتۆریپرۆلیتاریا“یه وپاگهندهیدهوڵهتیشۆڕشگێڕدهکات،لهڕاستیدالهبهرامبهرشۆڕشیکۆمهڵایهتیداڕاوهستاوه.لهنێوانشۆڕشیکۆمهڵایهتیولهنێوچوونیدهوڵهتودیکتاتۆریدهوڵهتییداجیاوازییهکیزۆروئاشکراههیه.ڕێگهیسێیهمیشنییه،ئیدیههرکهسچی بخوازێت، ئازادە ودهتوانێتلەنێوان ئەم دووانەدا ههڵبژێرێت.
منچهندینجارلەم بارەوە دواوم،که پارته چهپهکانلهڕاستیدا،ههوڵیدهستهمۆکردنیهێزیخهباتیئابوورییانههبووه ولهتهكئهوهیکه دروشمیئهنجومهن(سۆڤیهت*)ییوخهباتیئهنجومهنیبهرزدهکهنهوه،بهڵاملهبنهڕهتدازهمینه بۆزاڵبوونیخۆیانلهنێوئهنجومهنهکاندائامادهدهکهن،که ئهمه لهبنهڕهتهوه لهتهكڕوانگهیئهنجومهنییداناکۆکه.ڕوانگهیئهنجومهنییبهمهبهستیوهستانهوه لهبهرامبهرڕامیارییه ئابووریی،کۆمهڵایهتییوڕامیارییهکانیدهوڵهتهاتوونهته ئاراوه.‘ سانسیمۆنSaint-Simon‘لهمبارهوه ئاوابۆچوونی خۆی فۆرمۆڵه دهکات“جێیهكکه هونهریمیرایهتیکردنبهسهرخهڵکداشوێنیخۆیبه هونهریبهڕێوهبردنیشتهکاندهدات”.ئهمبیرکردنهوهیه ههرچهنده لهلایهنشۆڕشیڕوسیهوه دهنگیدایهوه،ماوهیهکیزۆربهرلهوه ههبووه وئهزموونکرابوو.بهپێچهوانهیدژه ئۆتوریتهیینێونهتهوهیی
çunke ême djî mîrayetîn. Eger mebest le dîktekirdnî prolîtarya be çîne darakan û kotayî desellatî ewan û berrêwebirdin û girtnedestî tewawî dezge gringekanî komellge le destî xoyda bêt; ême nek her djî nîn, bellku be hemû hêz û amraze guncawekan piştîwanî lêdekeyn. Weha têrrwanînêk nêwneteweyî fîdrasyonekanî dje otorîte, le demî kongrey xoyda le sallî 1872 le suyisra le ‘bernamey sant aymîr’ pesend kra û birryarî leser dra.
Ême wek neyaranî mîrayetî natwanîn piştîwanî derbrrînî wek “dewlletî şorrşigêrrane” bîn. Dewllet hemîşe koneperiste û her kes ew pirse pêşnyardekat, le binçîne şorrşigêrrîyekan tênegeyiştuwe. Her amrazêk bo karêk çêkrawe. Be amrazekanî asingerî natwanrêt ddan derbikêşrêt û be dindankêşî pzîşkîş natwanrêt asingerî bikrêt. Leberewey ke dewllet amrazî zallkirdnî komellêke beser cemawerî berînî xellkda, natwanrêt organî azadkirdnî cemawer bêt. Ewe dîktekirdin le serewerra nîye, bellku serencamî akisyone şorrşigêrrîyekanî cemawerî krêkaranin, ke lepênaw azadîda hengawdenên. Kesêk ke xwazyarî “dîktatorî prolîtarya”ye û pagendey dewlletî şorrşigêrr dekat, lerrastîda leberamber şorrşî komellayetîda rawestawe. Lenêwan şorrşî komellayetî û lenêwçûnî dewllet û dîktatorî dewlletîyda cyawazîyekî zor û aşkra heye. Rêgey sêyemîş nîye, îdî her kes çî bixwazêt, azade û detwanêt lenêwan em duwaneda hellbijêrêt.
Min çendîn car lem barewe dwawm, ke parte çepekan lerrastîda, hewllî destemokirdnî hêzî xebatî abûrîyan hebuwe û letek ewey ke druşmî encumen (sovyet*)îy û xebatî encumenî berizdekenewe, bellam lebnerretda zemîne bo zallbûnî xoyan lenêw encumenekanda amadedeken, ke eme lebnerretewe letek rwangey encumenîyda nakoke. Rwangey encumenîy bemebestî westanewe leberamber ramyarîye abûrîy, komellayetîy û ramyarîyekanî dewllet hatûnete arawe. ‘ san sîmon Saint-Simon’ lem barewe awa boçûnî xoy formolle dekat “cêyek ke hunerî mîrayetîkirdin beser xellkda şwênî xoy be hunerî berrêwebirdnî ştekan dedat”. Em bîrkirdneweye herçende lelayen şorrşî rusyewe dengîdayewe, maweyekî zor ber lewe hebuwe û ezmûnikrabû. Bepêçewaney dje oturîteyî nêwneteweyî
کرێکارانهوه،که ئهمڕوانگهیهیلەلاپهسهندبوو،ههمووپارته ڕامیارییهکاندژیڕوانگهیئهنجومهنییبوون.‘لێنینLenin‘ڕابهریبۆلشهڤیكەکانیڕوسیه له ساڵی١٩٠٥دائاواوهلامیئهنجومهنهکانیپترسبۆرگدهداتهوه “سیستەمیئهنجومهنیکۆنه وپهڕپووتبووه وپارتیئێمه ناتوانێتپشتیوانیلێبکات”.بهلامئهوڕۆکه ههلومهرج،بۆلشهڤیکهکانیناچارکردووه،که لایهنگری“ئهوشێوازه کۆنوپهڕپووته“بن.سروشتییه که ئهوانله داهاتووداسیستەمیئهنجومهنیبگۆڕنبه دهوڵهتیئهنجومهنیوگیانیبیروکراسیانهیخۆیانلهنێویداموتوربه بکهن؛پرسگهلێكکه لهتهكبیرکردنهوهیئهنجومهنییداهیچنزیکییهکیاننییه (و.فارسی:ڕودۆڵفڕۆکهرله ساڵی١٩١٩داسیستەمیههنووکهییروسیه –سهردهمیسۆڤیهتیجاران–یپێشبینیکردبوو).له کۆنگرهینێونهتهوهییله ‘بازڵ‘یسویسراله ساڵی١٨٦٩داپرسیئهرکیمێژوویسهندیکاکانیپێشنیارکردوبهدرێژیخستییه بهرلێدوانوپرسوڕا.ڕوانگهیسۆشیالدیموکراتهکانیئاڵمانیا،که بوونیسهندیکاکانیتهنیاله چوارچێوهیسیستەمیسهرمایهداریدابهپێویستدهزانی،لەوێدا بهتهواویڕهتکرایهوه.ڕوانگهیگشتیپێیوابوو،که گروپه خهباتکاره ئابوورییهکان،ئهرکیبنیاتنانیسۆشیالیزموکۆمهڵایهتییکردنیانلهئەستۆگرتووه.باکونینوکهسانیدیكەله باڵیچهپیدژه ئۆتۆریتەی نێونەتەوەیی یەكەمدا، سهندیکایانوهكچەق و پێكھێنەریبنهڕهتییسۆشیالیزمناودهبردوبهپێچهوانهیلایهنگرانیڕوانگهیسۆشیالیزمیدهوڵهتییەوە،پێداگرییانلهسهرئهنجومهنه کرێکارییهکاندهکردوتهنانهتدەستەواژهی“ئهنجومهنه کرێکارییهکان“لهوکاتهداباو بوووله کۆنگرهکانیدواتردابهکاردهبرا.ئهگهرچیئهمڕوانگهیه ماوهیهکیزۆرلێدوانی لەبارەوە نهکراوقسهیلهسهرنهکرا،ئەوەش لهبهرشکستیکۆمونیپاریسوبزاڤهکانیئهسپانیاوئیتالیاووڵاتانیدیكەبوو،که کرێکارانناچاربه پاشهکشێیهکیتارادهیهكدرێژماوە بوون.دواترجارێکیدیكەله بزاڤه سهندیکالیستییهکان وڕێکخستنه ئهنجومهنییهکانوڕێکخراوه ئهنجومهنییهکانداسهریههڵدایهوه وله دهستووریکاریڕۆژانهیانداجێگیربوو.شێوهیپێكهاتنیئاوایه:له ههرشاروگهڕهکێکدا،کرێکارانڕێکخراوه پیشهییهکانیخۆیانپێكدههێنن.سهندیکایگشتیخۆجێی(محلی)،که له ڕێکخراوه پیشهییه کرێکارییهکانپێکهاتووه،له خۆجێیداپێكدێت.لهڕاستیدائهمنێوهنده کرێکارییه،شوێنێکه بۆڕاگهیاندنوپهروهردهیسۆشیالیستی،ڕێکخهریمانگرتنوهاوپشتیکردهییه.ههرنێوهندێکیکرێکاریبهشێکه له فیدراسیۆنیوڵاتوزهمینهیبنهڕهتیئهنجامدانیئاکسیۆنوچالاکییه هاوبهشهکانه.
Krêkaranewe, ke em rwangeyey lela pesendibû, hemû parte ramyarîyekan djî rwangey encumenîy bûn. ‘lênîn Lenin’ raberî bolşevîkekanî rusye le sallî 1905da awa welamî encumenekanî pitrisborg dedatewe ” sîstemî encumenî kone û perrpûtbuwe û partî ême natwanêt piştîwanî lêbkat”. Belam ewrroke helumerc, bolşevîkekanî naçarkirduwe, ke layengirî ” ew şêwaze kon û perrpûte”bin. Sruştîye ke ewan le dahatûda sîstemî encumenî bgorrn be dewlletî encumenî û gyanî bîrukrasyaney xoyan lenêwîda muturbe bken; prisgelêk ke letek bîrkirdnewey encumenîyda hîç nzîkîyekyan nîye (û. Farsî: rudollf roker le sallî 1919da sîstemî henûkeyî rusye – serdemî sovyetî caran-î pêşbînî kirdbû). Le kongrey nêwneteweyî le ‘bazll’î suyisra le sallî 1869da pirsî erkî mêjûy sendîkakanî pêşnyarkird û bedrêjî xistîye berlêdwan û pirsurra. Rwangey soşyaldîmukratekanî allmanya, ke bûnî sendîkakanî tenya le çwarçêwey sîstemî sermayedarîda bepêwîst dezanî, lewêda betewawî retkrayewe. Rwangey giştî pêywabû, ke grupe xebatkare abûrîyekan, erkî binyatnanî soşyalîzm û komellayetîykirdinyan leestogirtuwe. Bakunîn û kesanî dîke le ballî çepî dje otorîtey nêwneteweyî yekemda, sendîkayan wek çeq û pêkhênerî bnerretîy soşyalîzm nawdebrid û bepêçewaney layengranî rwangey soşyalîzmî dewlletîyewe, pêdagrîyan leser encumene krêkarîyekan dekrid û tenanet destewajey “encumene krêkarîyekan” lew kateda baw bû û le kongrekanî dwatirda bekardebra. Egerçî em rwangeye maweyekî zor lêdwanî lebarewe nekra û qsey leser nekra, eweş leber şkistî komunî parîs û bzavekanî espanya û îtalya û wllatanî dîke bû, ke krêkaran naçar be paşekşêyekî taradeyek drêjmawe bûn. Dwatir carêkî dîke le bzave sendîkalîstîyekan û rêkxistne encumenîyekan û rêkixrawe encumenîyekanda serîhelldayewe û le destûrî karî rojaneyanda cêgîrbû. Şêwey pêkhatnî awaye: le her şar û gerrekêkda, krêkaran rêkixrawe pîşeyyekanî xoyan pêkdehênin. Sendîkay giştî xocêy (mihlî), ke le rêkixrawe pîşeyye krêkarîyekan pêkhatuwe, le xocêyda pêkdêt. Lerrastîda em nêwende krêkarîye, şwênêke bo rageyandin û perwerdey soşyalîstî, rêkxerî mangirtin û hawpiştî kirdeyye. Her nêwendêkî krêkarî beşêke le fîdrasyonî wllat û zemîney bnerretî encamdanî akisyon û çalakîye hawbeşekane.
شێوهیدووهمیڕێکخستن،ڕێکخراویپیشهییه.واته ههمووکرێکارێكله کاتێکداکه ئهندامیسهندیکایخۆجێییه،لهلایهکیدیكەیشهوه ئهندامیسهندیکایپیشهییهیکارهکهیخۆشیهتیوبهمجۆره لهتهكکرێکارانیهاوکاریدالهسهرتاسەریوڵاتداله هاوپشتیدایه.بهمجۆره ڕێکخراوهکانیکرێکارانیمیتال،دارتاشی،بارکردنوگواستنهوه وئهوانیدیكەپێكدێن.بهمپێیه له داهاتووداسهرکهوتنیئهمڕێکخراوانه دهتوانێت،پێکهاتهیکۆمهڵگه بگۆڕێتولهپێناوکۆمهڵایهتییکردنداتێبکۆشێت.ههرنێوهندێکیکرێکارییله شوێنینیشتهجێبوونوچالاکیخۆیدا،بهڕێوهبهرایەتیخانوبەرە،خواردن،پۆشاكوکهرهستهکانیدیكەدهگرێته ئەستۆیخۆی.لهلایهکیدیكەوه نووسینگهیئامارینێوهندیکرێکاریله خستنهڕوویکهمیوزیادییهکانتێدهکۆشێتوبه هاریکاریفیدراسیۆنیسهرتاسهرینێوهندیکرێکاری،له دابینکردنیپێداویستییهکانوپڕکردنهوهیکهموکوڕییهکانودابهشکردنیکهرهسته ئامادهکانلهتهكنێوهنده کرێکارییهکانیدیكەدادهستبهکاردهبن.بهمجۆره زهمینهیبهرههمهێنانبه بهرنامهیهكلهباردهکرێت،له کاتێکدانێوهنده کرێکارییهکانپرسیبهکاربردن،خانوووخواردهمهنیچارهسهردهکهن؛ڕێکخراوه پیشهییهکانپرسیبهرههمهێناندهگرنه ئهستۆو بەرەوپیشهوهی دهبهن.
بهمجۆره،کۆمهلایهتییکردنیبهرههمهێنانوبهکاربردنودابهشکردنیکهرهستهکانله خوارهوهرابۆسهرهوه (لە خۆجێوە بۆ سەرتاسەر)،لهلایهنخودیجهماوهریکرێکارانهوه ئهنجامدهدرێتولهلایهکیدیكەوه[بهپێچهوانهیوێناگهرییزۆرێكله چهپهکانکه پاگهندهگهریدهوڵهتیکردنیپیشهسازیوشتهکانیدیكەن]به بهدهوڵهتیکردنیئامرازهکانیبهرههمهێنان،سۆشیالیزمنایێتهدی،بهڵکوسیستەمیسهرمایهداریدهوڵهتیکه یهکێكله خراپترینشێوهکانیبههرهکێشیمرۆڤهکانه،سهرههڵدهدات.لهبهرئهمهۆیه،ئێمه سهندیکالیستهکانخوازیاریکۆمهلایهتیکردنهوهین،ئهویشله خوارهوهڕابۆسهرهوه ولهلایهنسهندیکاوئۆرگانهکانیئهوانهوه،واته نێوهنده کرێکارییهکانوفیدراسیۆنهکانیانوڕێکخراوه پیشهسازییهکانهوه.
پرسێکیدیكە،که دهبێتدهرببڕدرێت،ئهوهیه که کۆمهلایهتیکردنیبهرههمهێنانلهتهكبهدهستهوهگرتنیبهرههمهێنانجیاوازیههیه.کۆمهڵایهتییکردنبه واتایئاڵوگۆڕیڕیشهییوبنهڕهتییەله نهزمیسهرمایهداریدا،ئهگهرئهوڕۆکه خۆشگوزهرانیبۆههمووانله ئارادانییه،لهبهربێتواناییئێمه نییه،
şêwey duwemî rêkxistin, rêkixrawî pîşeyye. Wate hemû krêkarêk le katêkda ke endamî sendîkay xocêyye, lelayekî dîkeyşewe endamî sendîkay pîşeyyey karekey xoşyetî û bem core letek krêkaranî hawkarîda le sertaserî wllatda le hawpiştîdaye. Bem core rêkixrawekanî krêkaranî mîtal, dartaşî, barkirdin û gwastnewe û ewanî dîke pêkdên. Bem pêye le dahatûda serkewtinî em rêkixrawane detwanêt, pêkhatey komellge bgorrêt û lepênaw komellayetîykirdinda têbkoşêt. Her nêwendêkî krêkarîy le şwênî nîştecêbûn û çalakî xoyda, berrêweberayetî xanubere, xwardin, poşak û kerestekanî dîke degrête estoy xoy. Lelayekî dîkewe nûsîngey amarî nêwendî krêkarî le xistnerrûy kemî û zyadîyekan têdekoşêt û be harîkarî fîdrasyonî sertaserî nêwendî krêkarî, le dabînkirdnî pêdawîstîyekan û pirrkirdnewey kemukurrîyekan û dabeşkirdnî kereste amadekan letek nêwende krêkarîyekanî dîkeda destbekardebin. Bem core zemîney berhemhênan be bernameyek lebardekrêt, le katêkda nêwende krêkarîyekan pirsî bekarbirdin, xanû û xwardemenî çareserdeken; rêkixrawe pîşeyyekan pirsî berhemhênan degirne esto û berewpîşewey deben.
Bem core, komelayetîykirdnî berhemhênan û bekarbirdin û dabeşkirdnî kerestekan le xwarewera bo serewe (le xocêwe bo sertaser), lelayen xudî cemawerî krêkaranewe encamdedrêt û lelayekî dîkewe [bepêçewaney wênagerîy zorêk le çepekan ke pagendegerî dewlletîkirdnî pîşesazî û ştekanî dîken] be bedewlletîkirdnî amrazekanî berhemhênan, soşyalîzm nayêtedî, bellku sîstemî sermayedarî dewlletî ke yekêk le xraptirîn şêwekanî behrekêşî mrovekane, serhelldedat. Leber em hoye, ême sendîkalîstekan xwazyarî komelayetîkirdneweyn, ewîş le xwarewerra bo serewe û lelayen sendîka û organekanî ewanewe, wate nêwende krêkarîyekan û fîdrasyonekanyan û rêkixrawe pîşesazîyekanewe.
Pirsêkî dîke, ke debêt derbibirrdrêt, eweye ke komelayetîkirdnî berhemhênan letek bedestewegirtnî berhemhênan cyawazî heye. Komellayetîykirdin be watay allugorrî rîşeyî û bnerretîye le nezmî sermayedarîda, eger ewrroke xoşguzeranî bo hemuwan le arada nîye, leber bêtwanayî ême nîye,
بهڵکولهبهرئهوهیه که بهرههمهێنانلهدهستیسهرمایهداردایه وئهودیاریگهروچاودێریگهریهتی.لهلایهکیدیكەوه دهبێتپهیوهندینادروستینێوانپیشهسازیو
کشتکاریوناکۆکینێوانکاریهۆشیوکاریبازووییلهنێوببرێت.پرسهکه لهسهرئهوه نییه،که بهرههمبهێنین، تاوەكو پێداویستیماندابینبکرێت،بهڵکودهبێتلهپێناوبهدیهێنانیشوێنیکاروژیانینوێ،داهێنانیمرۆڤهکانپهرهپێبدرێتوکارکردنبۆیانخۆشیوچێژبهخشبێت.ئهمه ئهرکیئێمهیه،که ئهوڕۆکه زهمینهیوههاکۆمهڵگه وبیرکردنهوهیهكبخهینه بهرباسولێکۆڵینهوه وپهیگیرانه وکۆڵنهدهرانه بۆدۆزینهوهیڕێگهچارهیتێبکۆشین.ئهمه تهنیاڕێگهیپهروهردهیسۆشیالیستییه.ئهوه ههڵهیمارکسیستهکانه که تێڕوانینهکانیئێمه به خهیاڵیدادهنێنولهمئاراسته هزرییهداتێناکۆشن.سۆشیالیزمخۆبهخۆسهرههڵنادا؛بروسکهیهكنییه له پڕێکداسهراپایسیستەمیسهرمایهداریلهنێوبهرێت.ههروههانابێتتهنیاپشتبه ههڵومهرجه ئابوورییهکانببهسترێتوچاوهڕێیهاتنیڕۆژیبهڵێندراودانیشین.دهبێتخۆمانئامادهبکهین،تاوهکوبزووتنهوه کۆمهڵایهتییهکانخافڵگیرماننهکهنولهبیرنهکهینکه بۆچهرخاندنیڕهوڕهویڕۆژگار، ویستیئێمه پێویسته.
ههڵبهته شایانیباسه،که بزاڤیئێمهشله کهموکوڕیبهدهرنییه.چڵساڵپهروهردهیسۆشیالدیموکراسیانه،ههمووجۆره وزهیهکیئافهرێنهروتواناولێهاتووییکاریله کرێکارانسهندووه.سۆشیالیزمبووه به نهگۆڕ(دۆگم)ێکیوشكههڵهاتوو.گیانیپارتپهرستیوکاریپارتییانه،بزاڤهکهیله مهنگهنهداوه،لهبهرئهوه ههرجۆره بیرکردنهوهیهکینوێبهلهنێوچوونسزاواره.بزاڤیسۆشیالدیموکراسیئاڵمانیاههمانئهوتاوانانهیبهرامبهرسۆشیالیزمئهنجامدا،که کلیسایپاپلهبهرامبهرمهسیحیهتپێیههستا.لهبهرئهمهیه که بزاڤیئێمه ئهوڕۆکه لهتهكگیروگرفتیبێئهژمارڕووبهڕووه.
پرسێکیدیكە،ڕوسیه وشۆڕشیئهوێیه،که سهردارانیپاگهنده دهکهن:لهوێههواڵیكله سهندیکاوبزاڤیسهندیکالیستینییه وتهنیابهداهێنانیپارته ڕامیارییهکان،جووڵانهوهکانسهریانههڵداوه وڕێکخراوه کارخانهییهکانلهژێڕچاودێریڕاستهوخۆیدهوڵهتدائهرکهکانیانئهنجامدهدهن.ئهوسهردارانه ئاگایانله کهتوارهکانوپهرهسهندنیجووڵانهوهکاننییه.لهڕاستیدائهوه سهندیکاوکۆمیتهکانیکارخانهكانبوون،که جووڵانهوهکانیانههڵخڕاند.تهواویبهرنامهیکۆمهڵایهتییکردنلهلایهنسهندیکاوڕێکخراوه خهباتکارهکانیکرێکارانهوه
bellku lebereweye ke berhemhênan ledestî sermayedardaye û ew dyarîger û çawdêrîgeryetî. Lelayekî dîkewe debêt peywendî nadrustî nêwan pîşesazî û
Kiştkarî û nakokî nêwan karî hoşî û karî bazûîy lenêwbibrêt. Pirseke leser ewe nîye, ke berhembihênîn, taweku pêdawîstîman dabînbikrêt, bellku debêt lepênaw bedîhênanî şwênî kar û jyanî nwê, dahênanî mrovekan perepêbdirêt û karkirdin boyan xoşî û çêjbexiş bêt. Eme erkî êmeye, ke ewrroke zemîney weha komellge û bîrkirdneweyek bxeyne ber bas û lêkollînewe û peygîrane û kollnederane bo dozînewey rêgeçarey têbkoşîn. Eme tenya rêgey perwerdey soşyalîstîye. Ewe helley markisîstekane ke têrrwanînekanî ême be xeyallî dadenên û lem araste hizrîyeda tênakoşn. Soşyalîzm xobexo serhellnada; bruskeyek nîye le prrêkda serapay sîstemî sermayedarî lenêwberêt. Herweha nabêt tenya pişt be hellumerce abûrîyekan bbestirêt û çawerrêy hatnî rojî bellêndraw danîşîn. Debêt xoman amadebkeyn, taweku bzûtnewe komellayetîyekan xaflligîrman neken û lebîrnekeyn ke bo çerxandinî rewrrewî rojgar, wîstî ême pêwîste.
Hellbete şayanî base, ke bzavî êmeş le kemukurrî bedernîye. Çill sall perwerdey soşyaldîmukrasyane, hemû core wzeyekî aferêner û twana û lêhatûîy karî le krêkaran senduwe. Soşyalîzm buwe be negorr (dogim)êkî wişkhellhatû. Gyanî partpersitî û karî partîyane, bzavekey le mengenedawe, leberewe her core bîrkirdneweyekî nwê belenêwçûn szaware. Bzavî soşyaldîmukrasî allmanya heman ew tawananey beramber soşyalîzm encamda, ke klîsay pap leberamber mesîhyet pêyhesta. Leberemeye ke bzavî ême ewrroke letek gîrugriftî bêejmar rûberruwe.
Pirsêkî dîke, rusye û şorrşî ewêye, ke serdaranî pagende deken: lewê hewallîk le sendîka û bzavî sendîkalîstî nîye û tenya bedahênanî parte ramyarîyekan, cûllanewekan seryanhelldawe û rêkixrawe karxaneyyekan lejêrr çawdêrî rastewxoy dewlletda erkekanyan encamdeden. Ew serdarane agayan le ketwarekan û peresendinî cûllanewekan nîye. Lerrastîda ewe sendîka û komîtekanî karxanekan bûn, ke cûllanewekanyan hellxirrand. Tewawî bernamey komellayetîykirdin lelayen sendîka û rêkixrawe xebatkarekanî krêkaranewe
داڕێژراودهستبه پیادهکردنیکرا.بۆلشهڤیکهکانبهرله دهسهڵاتگرتنهدهست،لهبهرامبهرئهنجومهنه (شورا)کرێکارییهکانداکاردانهوهیاننیشاننهدا.ئهوه ئهنارکیستهکانوسهندیکالیستهکانبوون،که له ئهنجومهن(شورا)کانداسهرقاڵیکاریکاراوسهرکهوتووانه بوون.ئهوه هاوڕێیانیئێمه بوونله ڕێکخراوی “گولوستورودا“داکه خۆیانبه ئهنارکۆسهندیکالیستنێوبردوخزمهتگوزارییزۆروزهبهندهیانئهنجامدا،بهبێهاریکاریهێزه شۆڕشگێڕهکان،هیچکاتبۆلشهڤیکهکانتوانایبهدهستهوهگرتنیدهسهڵاتیاننهبوو.ههروههاههمانسهندیکایڕوسیه،ئهوڕۆکه لهدوایLaVieOuvrièreوبوونیسهندیکایشۆڕشگێڕانهینێونهتهوهییە.له ڕوسیه ئهوه پارتهکاننهبوون،بهڵکوئهوه سهندیکاکرێکارییهکانبوون،که ههلومهرجیانبۆسۆشیالیزملهبارکرد.گهشهیخێراوبهرچاویڕژێمی‘کۆماریئهنجومهنییڕوسیه‘شسهرهنجامیچالاکیجهماوهریکرێکارانه،نهكداهێنانیئافهرێنهرانهیتاکهکهسێكیاکهسانێك.ئهگهرچیخزمهتگوزارییانزۆره،بهڵامجوتیارانیڕوسییە،که کۆمهڵێکیزیاترله ١٢٨ملیۆنکهسیپێكدههێنن،ڕۆڵێکیبهرچاویانله سهرکهوتنیشۆڕشداههبوو.جوتیارێكکه دوولهسهرسێیزهوییهکهیانداگیرکردبوووههنووکه پاششۆڕشدووباره بووهتهوه بهخاوهنی،دهزانێتکه لهباریسهرکهوتنیدژهشۆرشدادووباره زهوییهکهیلێدهسێننهوه.لهبهرئهوه بهههمووتوانایهکییهوه له خهباتدژیدژەشۆڕشدابهشداردهبێت.ئهمه بهڵگهیهکیئاشکرایه،که سهرکهوتنیشۆڕشبهسهردژهشۆڕشداڕۆشندهکاتهوه.بهڵگهیهكکه بهداخهوه لهلایهنزۆرێکهوه لهبهرچاوناگیرێت.
تێڕوانینیئێمه لهمهڕپارتیبۆلشهڤیك،ھەمانبهرخوردیئێمەیە بەرامبەر پارته سۆشیالیستییهکانیدیكە.ئێمه بهتهواویهێزمانهوه پشتیوانیله شۆڕشیڕوسیه دژیدژهشۆڕشدهکهین.بهڵامنهكلهبهرئهوهیکه ئێمه بۆلشهڤیکین،بهڵکولهبهرئهوهیکه ئێمه شۆڕشگێڕین.ئهگیناله بواریدیكەدائێمه ڕێگهیخۆماندهگرینهبهر،چونکه بهتوندیپێداگریلهسهرباوهڕهکانیخۆماندەكەین.لهمبارهوه دەبێت ئهوهشبڵێین،لێنینکه ههمیشه دژیسهندیکالیستهکانبوو،له دواکۆنگرهی‘کۆمینتێرن‘داله مۆسکۆڕایگهیاند،که سهندیکالیستهکانخهباتکارانیچینایهیتیباشبوونودهبێتهاریکارییانبکرێت.بهڵامتێڕوانینیئێمه لهمبارهوه ههمانتێڕوانینه، که ههمووجارێكڕامانگهیاندووه،چونکه هێشتاکه لایهنگرانیبۆلشهڤیکهکانله ئاڵمانیاسهرسهختانه درێژه به جهنگدژیسهندیکالیستهکاندهدهن.
darrêjra û dest be pyadekirdnî kra. Bolşevîkekan ber le desellatgirtnedest, leberamber encumene (şura) krêkarîyekanda kardaneweyan nîşanneda. Ewe enarkîstekan û sendîkalîstekan bûn, ke le encumen (şura)kanda serqallî karî kara û serkewtuwane bûn. Ewe hawrrêyanî ême bûn le rêkixrawî “gulus turuda”da ke xoyan be enarkosendîkalîst nêwbird û xizmetguzarîy zor û zebendeyan encamda, bebê harîkarî hêze şorrşigêrrekan, hîç kat bolşevîkekan twanay bedestewegirtnî desellatyan nebû. Herweha heman sendîkay rusye, ewrroke ledway La Vie Ouvrière û bûnî sendîkay şorrşigêrraney nêwneteweyye. Le rusye ewe partekan nebûn, bellku ewe sendîka krêkarîyekan bûn, ke helumercyan bo soşyalîzm lebarkird. Geşey xêra û berçawî rjêmî ‘komarî encumenîy rusye’şi serencamî çalakî cemawerî krêkarane, nek dahênanî aferêneraney takekesêk ya kesanêk. Egerçî xizmetguzarîyan zore, bellam cutyaranî rusîye, ke komellêkî zyatir le 128 milyon kesî pêkdehênin, rollêkî berçawyan le serkewtinî şorrişda hebû. Cutyarêk ke dû leser sêy zewîyekeyan dagîrkirdbû û henûke paş şorrş dûbare buwetewe bexawenî, dezanêt ke lebarî serkewtinî djeşorişda dûbare zewîyekey lêdesênnewe. Leberewe behemû twanayekîyewe le xebat djî djeşorrişda beşdardebêt. Eme bellgeyekî aşkraye, ke serkewtinî şorrş beser djeşorrişda roşindekatewe. Bellgeyek ke bedaxewe lelayen zorêkewe leberçawnagîrêt.
Têrrwanînî ême lemerr partî bolşevîk, heman berxurdî êmeye beramber parte soşyalîstîyekanî dîke. Ême betewawî hêzmanewe piştîwanî le şorrşî rusye djî djeşorrş dekeyn. Bellam nek leberewey ke ême bolşevîkîn, bellku leberewey ke ême şorrşigêrrîn. Egîna le bwarî dîkeda ême rêgey xoman degrîneber, çunke betundî pêdagrî leser bawerrekanî xoman dekeyn. Lem barewe debêt eweş bllêyn, lênîn ke hemîşe djî sendîkalîstekan bû, le dwa kongrey ‘komîntêrn’da le mosko raygeyand, ke sendîkalîstekan xebatkaranî çînayeytî başbûn û debêt harîkarîyan bikrêt. Bellam têrrwanînî ême lem barewe heman têrrwanîne, ke hemû carêk ramangeyanduwe, çunke hêştake layengranî bolşevîkekan le allmanya sersextane drêje be ceng djî sendîkalîstekan deden.
ئهوانپێیانوایه،که کارتیبردنهوهیانله دهستدایه.چونکه بهپێیپاگهندهیئهواندهسهڵاتیئابووریبهبێدهسهڵاتیڕامیاریناتوانرێتبهدهستهوهبگیردرێت.بۆیه پێویستەلهپێشداپێناسهیدهسهڵاتیڕامیاریبکهین.دهسهڵاتیڕامیاریبریتییه له سوپا،دهزگهیپۆلیس،دادوهریوهیدیكە.بهڵامنابێتلهبیربکهینکه ئهمدهزگه بهرێوهبهرییه تاکاتێكلهجێیخۆیدهمێنێتهوه،که چینه داراکانئامرازه ئابوورییه پێویستهکانیانلهدهستدایه.لهوکاتهوهیکه دهسهڵاتیئابوورییدهکهوێته دهستیکرێکارانئیدیتهواویدهسهڵاتیڕامیاریچینه سهروهرکانگرنگیخۆیلهدهستدهدات.کاتێكکه کرێکارانکارخانهکان،کارگهکانوهیدیكەدهخهنه ژێربهڕێوهبهرایهتیخۆیان؛ئیدیسروشتییە،که دهزگهکانیمرۆڤکوژیوکارخانهکانیچهکسازیلهکاردهکهونوئهودهزگه سهرکوتگهرانهیهیدژهشۆڕشیانلهدهستدهردهچێت.
ئامانجیئێمه بهدهستهوهگرتنیدهسهڵاتنییه،بهڵکوبهدهستهوهگرتنیزهمین و كێڵگە،کارخانه وکارگهکانه.ئهمه یهکێكه له ئهرکه گرنگهکانیسهندیکالیستهکان،که ئهمبیرکردنهوهیه لهنێوانکرێکارانداپهرهپێبدهن.ئێمه سهندیکالیستهکانبهپێچهوانهیتۆمهتهکانیکهسانیدیكەوه،نهكبەھیچ شێوەیەك خوازیاریلێكدابڕانوپڕشوبڵاوینێوانکرێکاراننین،بهڵکوههوڵییهکێتیکاروبهدیهێنانیهاوپشتیفراوانوگشتیین.ڕێكبه پێچهوانهیشێوازیکاریپارته ڕامیارییه پرشوبڵاوکانهوه،که زۆرینهیچالاکیخۆیانبۆخهباتدژییهکتریودروستکردنیسهندیکایتایبهتبهخۆیان[ لهوڕێگهیەوه لێکدابڕانله نێوانکرێکاراندادروستدهکهن]ههیه.باسهرنجیفهرهنسه بدهین؛بهرله یهکگرتنیپارته سۆشیالیستهکان،ههشتیانۆگروپیپارتییههبوون،که بهتوندیدژییهکدیچالاکیاندهکرد.ههرپارتێكیشسهندیکایهکیتایبهتبهخۆیدروستکردبوووبهمجۆره توانایچالاکیهاوبهشیپرۆلیتاریایفهرهنسه لهنێوبرابوو.تائهوهیکه دواجارکرێکاران داچڵەكان (بەھۆشھاتنەوە) وڕامیارکارانیانلهنێوانخۆیانکردهرهوه وڕێکخراویخهباتکارانهیئابوورییخۆیانپایهڕێژییکرد.
تائێره ههوڵمدا،بنچینه وبناخهیتیئۆریسهندیکالیزمڕۆشنبکهمهوه،ئیدیڕهتکردنهوه یالێوهرگرتنیله ئهستۆیخودیهاوڕێیاندایه.
کورتهیباسهکه،سهندیکالیستهکانباوهڕیانبه خەباتیڕاستهوخۆههیه وپشتیوانیههمووجۆره چالاکیوئاکسیۆنێکیجهماوهریی،که لهپێناولهنێوبردنی
ewan pêyanwaye, ke kartî birdneweyan le destdaye. Çunke bepêy pagendey ewan desellatî abûrî bebê desellatî ramyarî natwanrêt bedestewebgîrdirêt. Boye pêwîste lepêşda pênasey desellatî ramyarî bkeyn. Desellatî ramyarî brîtîye le supa, dezgey polîs, dadwerî û hîdîke. Bellam nabêt lebîrbkeyn ke em dezge berêweberîye ta katêk lecêy xoy demênêtewe, ke çîne darakan amraze abûrîye pêwîstekanyan ledestdaye. Lew katewey ke desellatî abûrîy dekewête destî krêkaran îdî tewawî desellatî ramyarî çîne serwerkan gringî xoy ledestdedat. Katêk ke krêkaran karxanekan, kargekan û hîdîke dexene jêr berrêweberayetî xoyan; îdî sruştîye, ke dezgekanî mrovkujî û karxanekanî çeksazî lekardekewn û ew dezge serkutgeraneyey djeşorrşyan ledestderdeçêt.
Amancî ême bedestewegirtnî desellat nîye, bellku bedestewegirtnî zemîn û kêllge, karxane û kargekane. Eme yekêke le erke gringekanî sendîkalîstekan, ke em bîrkirdneweye lenêwan krêkaranda perepêbden. Ême sendîkalîstekan bepêçewaney tometekanî kesanî dîkewe, nek behîç şêweyek xwazyarî lêkdabrran û pirrşubllawî nêwan krêkaran nîn, bellku hewllî yekêtî kar û bedîhênanî hawpiştî frawan û giştîyn. Rêk be pêçewaney şêwazî karî parte ramyarîye pirşubllawkanewe, ke zorîney çalakî xoyan bo xebat djî yektirî û drustkirdnî sendîkay taybet bexoyan [ lew rêgeyewe lêkdabrran le nêwan krêkaranda drustdeken] heye. Ba sernicî ferense bdeyn; ber le yekgirtnî parte soşyalîstekan, heşt ya no grupî partîy hebûn, ke betundî djî yekdî çalakyandekrid. Her partêkîş sendîkayekî taybet bexoy drustkirdbû û bem core twanay çalakî hawbeşî prolîtaryay ferense lenêwbrabû. Ta ewey ke dwacar krêkaran daçllekan (behoşhatnewe) û ramyarkaranyan lenêwan xoyan kirderewe û rêkixrawî xebatkaraney abûrîy xoyan payerrêjîykird.
Ta êre hewllimda, binçîne û bnaxey tîorî sendîkalîzm roşinbkemewe, îdî retkirdnewe ya lêwergirtnî le estoy xudî hawrrêyandaye.
Kurtey baseke, sendîkalîstekan bawerryan be xebatî rastewxo heye û piştîwanî hemû core çalakî û akisyonêkî cemawerîy, ke lepênaw lenêwbirdnî
سیستەمیپاوانگهریی(مۆنۆپۆڵ)ئابوورین،که لهبهرامبهرچالاکیسهندیکاییدادهوهستێت.ئهرکیسهندیکالیستهکانبریتییه له پهروهردهكردنیكولتووریی و ڕۆشنبیریی جهماوهروهاوئاههنگکردنیچالاکیانله سهندیکاوڕێکخراوه خهباتکارییه ئابوورییهکانیاندا،به مهبهستیئهنجامدانیچالاكی ڕاستهوخۆ(لهوانه دهستبهسهرداگرتنیکارخانه،مانگرتنیگشتیو…)وڕزگاریله چنگسیستەمیکرێگرتهییومیرایهتیهاوچهرخ.ئێمه ئامادهیههمووجۆره چالاکییهکیهاوبهشلهتهكشۆڕشگێڕه ڕاستگۆکانیدیكەینبهمهبستیخهباتیهاوبهشدژیدژهشۆڕش،بهڵامهیچکاتسهربهخۆییخۆمانلهدهستنادهین.
هاوڕێ‘ کرۆن ‘بابهتێکیخستوهتهڕوو،که پێویسته لێرهدائاوڕیلێبدرێتهوه.ئهودهڵێت “دهتوانرێتجهماوهربههۆیدیکتاتۆرییهوه پهروهردهبکرێن“.ئهمه ڕوانگهیهکیسهیره.منزۆرجارلهو بارەوە دواوم،که دیکتاتۆریوفێرکاریوڕاهێنانوهكئاو وئاگروان.ئێمه دژیههمووجۆره فێرکاریوپهروهردهکردنێكیتوندوتیژانهین،فێرکاریواته فێربوونیئازادانه،فێرکاریواته باوهڕ.پهروهرده وفێرکاریدژیههمووجۆره دیکتاتۆرییهکن.مرۆڤایهتیلهوێدا ھەیە،که مرۆڤئازادانه وسهربهخۆبیربکاتهوه وکاربکات.
کرۆندهڵێت “مانگرتنیگشتیبهتهنیابهسنییه ودهبێتلەدوویبهدهستهوهگرتنیدهسهڵاتیڕامیارییهوه بینوههرواکه له شۆرشیڕوسیهیساڵی١٩٠٥داڕوویدا“.پێویسته ئهوه بڵێم،که به باشیئاگاداریئهوڕوداوانه ھەم،که ڕوویانداوه.شۆڕشی١٩٠٥ڕێكههرلهبهر ھەبوونیپارتهکانبوو،که شکستیهێنا،واته پرسێكکه کرۆنوهكبهڵگهیهكدژیتێڕوانینهکانیئێمه بهکاریدههێنێت.شۆڕشلهوێههمووڕێکخستنه دهوڵهتیوبهڕێوهبهرییهکانیدهستلێنهدراوهێشتهوه وخۆیبهدوایبهڕێوهبردنیانهوه بوو.سهرهنجامکاتێكکه دژهشۆڕشگهڕایهوه،ههموودهزگه سهرکوتگهرهکانیجهماوهردهستلێنهدراودووباره کهوتنهوه ژێرڕکێفی.باشترینبهڵگه بۆبوونیپارتهکانوخراپکارییهکانیانیاخیبوونیدووگهلهکهشتیدهریایڕهشن.کاتێكکه دهریاوانانیکهشتیپۆتمکینوکهشتییه جهنگییهکانیدیكەیاخیبوونودهسهڵاتیانگرتهدهست،سهروگوێلاکیسهردارانیپارتیپهیدابوووداوایچالاکیهاوبهشیانکردولهوکاتهدابوو،که پاگهنده وتۆمهتهکاندهستیانپێکرد.ههمووکهسێکیدیکهیانبه دژهخون (خیانەتكار)دادهناوسهرهنجامیهکێكله باشترینههلهکانلهدهستچوو.
Sîstemî pawangerîy (monopoll) abûrîn, ke leberamber çalakî sendîkayîda dewestêt. Erkî sendîkalîstekan brîtîye le perwerdekirdnî kultûrîy û roşnibîrîy cemawer û hawahengkirdnî çalakyan le sendîka û rêkixrawe xebatkarîye abûrîyekanyanda, be mebestî encamdanî çalakî rastewxo (lewane destbeserdagirtnî karxane, mangirtnî giştî û …) û rizgarî le çing sîstemî krêgirteyî û mîrayetî hawçerx. Ême amadey hemû core çalakîyekî hawbeş letek şorrşigêrre rastgokanî dîkeyn bemebsitî xebatî hawbeş djî djeşorrş, bellam hîç kat serbexoyî xoman ledestnadeyn.
Hawrrê ‘ kron ‘ babetêkî xistweterrû, ke pêwîste lêreda awrrî lêbdirêtewe. Ew dellêt “detwanrêt cemawer behoy dîktatorîyewe perwerdebkirên”. Eme rwangeyekî seyre. Min zor car lew barewe dwawm , ke dîktatorî û fêrkarî û rahênan wek aw û agir wan. Ême djî hemû core fêrkarî û perwerdekirdnêkî tundutîjaneyn, fêrkarî wate fêrbûnî azadane, fêrkarî wate bawerr. Perwerde û fêrkarî djî hemû core dîktatorîyekin. Mrovayetî lewêda heye, ke mrov azadane û serbexo bîrbkatewe û karbkat.
Kron dellêt “mangirtnî giştî betenya bes nîye û debêt ledûy bedestewegirtnî desellatî ramyarîyewe bîn û herwa ke le şorşî rusyey sallî 1905da rûyda”. Pêwîste ewe bllêm, ke be başî agadarî ew rudawane hem, ke rûyandawe. Şorrşî 1905 rêk her leber hebûnî partekan bû, ke şkistî hêna, wate pirsêk ke kron wek bellgeyek djî têrrwanînekanî ême bekarîdehênêt. Şorrş lewê hemû rêkxistne dewlletî û berrêweberîyekanî destilênedraw hêştewe û xoy bedway berrêwebirdinyanewe bû. Serencam katêk ke djeşorrş gerrayewe, hemû dezge serkutgerekanî cemawer destilênedraw dûbare kewtnewe jêrrrikêfî. Baştirîn bellge bo bûnî partekan û xrapkarîyekanyan yaxîbûnî dû gelekeştî deryay reşn. Katêk ke deryawananî keştî potmikîn û keştîye cengîyekanî dîke yaxîbûn û desellatyan girtedest, serugwêlakî serdaranî partî peydabû û daway çalakî hawbeşyankird û lew kateda bû, ke pagende û tometekan destyanpêkrid. Hemû kesêkî dîkeyan be djexun (xyanetkar) dadena û serencam yekêk le baştirîn helekan ledestçû.
ماتاچنکۆیهکێكله چالاكانیسهرهکییاخیبوونهکه دواترله لهندهنچۆنیهتیڕوداوهکهیبۆگێڕاینهوه وبه ئهنارکیستهکانهوه پهیوهستبوو.چونکه له پارتهکانبهگشتیبێزاربوو.ڕێكلهوێداکه به خۆشباوهڕییهوه ههوڵدهدرێتدهزگهیدهسهڵاتیدهوڵهتیله جێیخۆیدابمێنێتهوه،تادواترسوودیلێوهربگیرێت؛بەو جۆرە ڕێگه بۆدژهشۆڕشخۆشولهباردهکرێت.
جوتیارانیفهرهنسیسهراپایپێکهاتهکانیسیستەمیدهرهبهگایهتی(فیئۆداڵی)یانلهنێوبرد.دواترلهشکرهکانیئۆروپا،فهرهنسهیانداگیرکردوتهنانهتپاشایهکیشیانله پاریسههڵبژارد،بهڵامهیچکاتنهیانتوانیدووباره سیستەمیدهرهبهگایهتیسهرلهنوێچێبکهنهوه.چونکه سهرهپایپێکهاتهیدهرهبهگایهتیلهبنهڕهتهوه وێرانکرابوو.کهسێكکه خوازیاریجێگیرکردنیدهزگهیدیکتاتۆریدهوڵهتییه،لهڕاستیداخزمهتبه دژهشۆڕشدهکات.ڕێكلێرهدا(ئاڵمانیا)،لهوێوهیه که شۆڕشسیستەمیئابوورییوڕامیاریینهگۆڕیوه؛لایهنگرانیپاشایهتیبه خۆشحاڵییهوه چاوهڕێیڕۆژیبهڵێندراون.
کرۆندهڵێت“دیکتاتۆریپێویسته تاکوپیشهگهرانوکارناسانبگهڕێنهوه سهرکارهکانیخۆیان“.لێرهشداشۆڕشیڕوسیه نموونهیهکیباشه.هیچدیکتاتۆرێكنهیتوانیشارهزایانوتهکنیککارانبگێرێتهوه سهرکاریخۆیان.تائهوهیکه لێنینملیبه پێدانیکرێیداواکراویانبداتوبهمجۆره ئهوانگهرانهوه سهرکاریخۆیان.دیکتاتۆریتوانایگۆڕینیباوهڕهکانیجهماوهرینییه.نابێتلهبیربکهین،که شۆڕشبریتییه له سهرلهنوێلهدایکبوونهوهیگهلێكبه ئاراستهیمۆڕاڵوڕۆشنبیریینوێ.بهبێئاڵوگۆڕیبنهڕهتیوژێرخانییله بنچینهداشۆڕشواتاوتێگهیشتنێكبهدهستهوهنادات.توندوتیژینهكھەر کارێکیشۆڕشگێڕانه نییه،بهڵکوکارێکیکۆنهپهرستانهشه.شۆڕشسهرهنجامیئاڵوگۆڕیقوڵله بیرکردنهوهیمرۆڤهکانوگهیشتنیانبه هۆشیارینوێیه؛نهكدهسهڵاتیدهستکردیچهك.کهسانێكکه پێیانوایه،دهتواننلهبهرامبهرئهممیکانیزمه گهوره جهنگییەدا بهتهنیاچهکدارانه پێبنێنه مهیدانیکارەوە،بهههڵهداچوون.چونکه دهبنه هۆیخوێنڕێژییهکیبێسوود.مندژیتوندوتیژیم،لهبهرئهوهیکه دژیدهوڵهتم.چونکه لهڕاستیدادهوڵهتواته بهرجهستهبوونیتوندوتیژیڕێکخراو.بهڵامدهبێتئهوهشبڵێم،که توندوتیژیوهكئامرازیپارێزگاریكردنلهخۆڕهتناکهمهوه،ئهگهرله ههلومهرجێکدابهسهرماندابسهپێنرێت،دهبێتپهنابۆتوندوتیژیبهرین،لهبهرئهوهیکه مندژیخۆکوژیم.
Mataçinko yekêk le çalakanî serekî yaxîbûneke dwatir le lenden çonyetî rudawekey bo gêrraynewe û be enarkîstekanewe peywestibû. Çunke le partekan begşitî bêzarbû. Rêk lewêda ke be xoşbawerrîyewe hewilldedrêt dezgey desellatî dewlletî le cêy xoyda bmênêtewe, ta dwatir sûdî lêwerbigîrêt; bew core rêge bo djeşorrş xoş û lebardekrêt.
Cutyaranî ferensî serapay pêkhatekanî sîstemî derebegayetî (fîodallî)yan lenêwbird. Dwatir leşkrekanî orupa, ferenseyan dagîrkird û tenanet paşayekîşyan le parîs hellbjard, bellam hîç kat neyantwanî dûbare sîstemî derebegayetî serlenwê çêbkenewe. Çunke serepay pêkhatey derebegayetî lebnerretewe wêrankrabû. Kesêk ke xwazyarî cêgîrkirdnî dezgey dîktatorî dewlletîye, lerrastîda xizmet be djeşorrş dekat. Rêk lêreda (allmanya), lewêweye ke şorrş sîstemî abûrîy û ramyarîy negorrîwe; layengranî paşayetî be xoşhallîyewe çawerrêy rojî bellêndrawn.
Kron dellêt “dîktatorî pêwîste taku pîşegeran û karnasan bgerrênewe ser karekanî xoyan”. Lêreşda şorrşî rusye nmûneyekî başe. Hîç dîktatorêk neytwanî şarezayan û teknîkkaran bgêrêtewe ser karî xoyan. Ta ewey ke lênîn mlî be pêdanî krêy dawakrawyan bdat û bem core ewan geranewe ser karî xoyan. Dîktatorî twanay gorrînî bawerrekanî cemawerî nîye. Nabêt lebîr bkeyn, ke şorrş brîtîye le serlenwê ledaykbûnewey gelêk be arastey morrall û roşnibîrîy nwê. Bebê allugorrî bnerretî û jêrxanîy le binçîneda şorrş wata û têgeyiştnêk bedestewenadat. Tundutîjî nek her karêkî şorrşigêrrane nîye, bellku karêkî koneperistaneşe. Şorrş serencamî allugorrî qull le bîrkirdnewey mrovekan û geyiştinyan be hoşyarî nwêye; nek desellatî destkirdî çek. Kesanêk ke pêyanwaye, detwanin leberamber em mîkanîzme gewre cengîyeda betenya çekdarane pêbnêne meydanî karewe, behelledaçûn. Çunke debne hoy xwênrrêjîyekî bêsûd. Min djî tundutîjîm, leberewey ke djî dewlletim. Çunke lerrastîda dewllet wate bercestebûnî tundutîjî rêkixraw. Bellam debêt eweş bllêm, ke tundutîjî wek amrazî parêzgarîkirdin lexo retnakemewe, eger le helumercêkda besermanda bsepênrêt, debêt pena bo tundutîjî berîn, leber ewey ke min djî xokujîm.
بهڵامدهستبردنبۆخهباتیچهکدارانه وکودهتاگهرانه وسهرهنجامههلڕهخساندنبۆدوژمنبۆبهرپاکردنیگهرماویخوێن،تاکتیکێکیههڵهیه،که هیچکاتپشتیوانیلێناکهین.ههڵبهته بهداخهوه ئێمه زۆرماندیتووه،که کهسانێكقسهیزلیانلهبارهیخهباتیچهکدارییهوه کردووه،بهڵامله ساتیپێویستداونبوونوکارهکهیانخستووهته سهرشانیکهسانیدیكە.
کرۆندهڵێت“ نابێتئێمه تهنیابهدوایخهباتیئابوورییهوه بین،بهڵکودهبێتپهلبۆخهباتیڕامیاریشبهاوێین“.ئهمه ههمانشته،که ئێمه دهیڵێین.بهڵامئێمه دژیچالاکیپارلهمانین،ئهگیناههرجۆره خهباتێكکه له خزمهتیههموواندابێت،جێسهرنجیئێمهشه.مانگرتنیگشتیبۆخۆیخهباتیڕامیاریشه وههرواپاگهندهشەدژیمیلیتاریزم.سهندیکاواته چالاکیڕامیاری.سهندیکالیزمئامانجێکیڕامیارییگهورهیخستووهته بهردهمخۆی.لهنێوبردنیدهوڵهت،ههڵوهشاندنهوهیسهروهریمرۆڤبهسهرمرۆڤەوەوھەڵوەشاندنەوەی دهزگهكانیبیرۆکراسی.کرۆنپاگهندهیئهوه دهکات،که نێوهندێتی(سهنترالیزم)له پارتیکۆمونیستداجۆرێکیدیكەیه.نهخێر!نێوهندێتی،ههرنێوهندێتییه.لهبهرئهمهۆیهیه،که ئێمه تهنانهتپرسه مادییوداراییهکانیخۆشماننێوهندینهکردووهتهوه وخهزێنهینێوهندیلەنێوماندا بوونینییه.سهندیکالیستێك،فێدرالیستیشه ومنئهوهشیدهخهمه سهر،که شۆڕشگێڕێكدهبێتفیدرالیستیشبێت.کهسێكکه خوازیاریسیستەمیدهوڵهتییه،له هوشیارییهوه بێتیاناهوشیارییهوه ئهواخزمهتبه کۆنهپهرستیدهکات.ئهگهرپاگهندهیئهوه دهکهنکه جهماوهرناهوشیار،خۆپهرستنوبه دوایپرسیمادییهوهن؛دهبێتئهوهشبوترێتکهسانێكکه له لوتکهیبڕیاردانههرلهمدهستهیهنولهبهرئهوهیه که ئێمه خوازیاریلهنێوچوونیدهسهڵاتدارین.
*سۆڤیهتیاسۆڤیهتهکانڕێکخستنیدژبه ڕێکخستنیپلهبهندیسهرهوه بۆخوارهوه «Hierarchy»ین،گونجاوترینواژهیهاوواتاله زمانیکوردیدابۆئهمواژه ناکوردییه،«ئهنجومهن»ه،ئهنجومهنله دهنگدانیڕاستهوخۆیخهڵکداپێكدێتولهلایهندهنگدهرانهوه ههڵبژێردراوانینهشیاو، لادهنرێن.بهمجۆره دهبینین،ئهنجومهن(سۆڤیهت)له نێوهڕۆکداواتایهكپێچهوانهیواتای(شورا)یئیسلامیدهبهخشێت،که تێیدادهنگدهریاههڵبژێرهرلهنێوانکهسانێکیپێشتردیاریکراوبهپێیمهرجه بنچینهییهکانیئیسلام،که لهسهربنهمایسهروهریخواوکۆیلایهتیمرۆڤ«Hierarchy»دارێژراون،تهنیامافیههڵبژاردنیله نێوانخراپوخراپترداههیه.جێیخۆیهتیکه سۆشیالیستهکانله بهکاربردنیئهوواژانهداوردهکاربنولاساییوخاترخاترۆکێیچهپهکانیوڵاتانیدراوسێنهکهن.(و.كوردی)
bellam destbirdin bo xebatî çekdarane û kudetagerane û serencam helrrexsandin bo dujmin bo berpakirdnî germawî xwên, taktîkêkî helleye, ke hîç kat piştîwanî lê nakeyn. Hellbete bedaxewe ême zorman dîtuwe, ke kesanêk qsey zilyan lebarey xebatî çekdarîyewe kirduwe, bellam le satî pêwîstda winbûn û karekeyan xistuwete ser şanî kesanî dîke.
Kron dellêt ” nabêt ême tenya bedway xebatî abûrîyewe bîn, bellku debêt pel bo xebatî ramyarîş bhawêyn”. Eme heman şte, ke ême deyllêyn. Bellam ême djî çalakî parlemanîn, egîna her core xebatêk ke le xizmetî hemuwanda bêt, cêsernicî êmeşe. Mangirtnî giştî boxoy xebatî ramyarîşe û herwa pagendeşe djî mîlîtarîzm. Sendîka wate çalakî ramyarî. Sendîkalîzm amancêkî ramyarîy gewrey xistuwete berdem xoy. Lenêwbirdnî dewllet, hellweşandnewey serwerî mrov beser mrovewe û hellweşandnewey dezgekanî bîrokrasî. Kron pagendey ewe dekat, ke nêwendêtî (sentralîzm) le partî komunîstda corêkî dîkeye. Nexêr! Nêwendêtî, her nêwendêtîye. Leber em hoyeye, ke ême tenanet pirse madîy û darayyekanî xoşman nêwendî nekirduwetewe û xezêney nêwendî lenêwmanda bûnî nîye. Sendîkalîstêk, fêdralîstîşe û min eweşî dexeme ser, ke şorrşigêrrêk debêt fîdralîstîş bêt. Kesêk ke xwazyarî sîstemî dewlletîye, le huşyarîyewe bêt ya nahuşyarîyewe ewa xizmet be konepersitî dekat. Eger pagendey ewe deken ke cemawer nahuşyar, xoperistin û be dway pirsî madîyewen; debêt eweş butrêt kesanêk ke le lutkey birryardan her lem desteyen û lebereweye ke ême xwazyarî lenêwçûnî desellatdarîn.
* Sovyet ya sovyetekan rêkxistinî dij be rêkxistinî plebendî serewe bo xwarewe “Hierarchiy”în, guncawtirîn wajey hawwata le zmanî kurdîda bo em waje nakurdîye, “encumen”e, encumen le dengdanî rastewxoy xellkda pêkdêt û lelayen dengderanewe hellbijêrdrawanî neşyaw, ladenrên. Bem core debînîn, encumen (sovyet) le nêwerrokda watayek pêçewaney watay (şura)î îslamî debexşêt, ke têyda dengder ya hellbijêrer lenêwan kesanêkî pêştirdyarîkraw bepêy merce binçîneyyekanî îslam, ke leser bnemay serwerî xwa û koylayetî mrov “Hierarchiy” darêjrawn, tenya mafî hellbjardinî le nêwan xrap û xraptirda heye. Cêy xoyetî ke soşyalîstekan le bekarbirdnî ew wajaneda wirdekarbin û lasayî û xatirxatrokêy çepekanî wllatanî drawsê neken. (Û.kurdî)
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:”Table Normal”;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-parent:””;
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin:0cm;
mso-para-margin-bottom:.0001pt;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:10.0pt;
font-family:”Times New Roman”;
mso-ansi-language:#0400;
mso-fareast-language:#0400;
mso-bidi-language:#0400;}
