beşî sêyem:
enarko-sendîkalîzm, eger wşe be wşe bîkeyne kurdî, ewa be watay sendîkalîzmî djeserwerî dêt, eger wirdîşî bkeynewe, ewa wate rêkixrawbûnî krêkaran û beşe çewsawekanî komellge leser bnemay serbexoyî le sîstemî rêkixrawey quçkeyî serewixwarî sendîka û rêkixrawe paşkokanî parte ramyarîyekan û desellat. wate bergirtin be orustokrasî krêkarî û berperçdanewey hewllekanî desellat û desellatixwazan ke benawî berjewendî giştî û çînî krêkarewe encamyan deden, wate serbexoyî çewsawan le hejmûnî abûrîy û ramyarîy û mîdyayî serweran, wate hewllêk bo gêranewey wîst (îrade) bo mrovî çewsawe bo birryardan leser çarenûsî xoy û welananî rollî myancîgerane (wasîtegerayane)î destebjêr û ramkaranî nêwparleman, eweş be ellternatîvî bexohatnemeydan û bexobiryardan û bexoberrêwebirdin. emeş leser bnemay pirsyarêkî zor sade serî helldawe “min bo detwanim berhem bhênim, min bo detwanim nokerî serweran bkem, min bo detwanim serkutgerîn desellatî dunya brruxênim, bellam katêk ke dête ser birryardan û berrêwebirdin, bo debêt be kesanî trî hîç lebarda nebûy bispêrm û byankeme serwerî xom? em pirsyare sadeye, em wellame sade be dway xoyda dehênêt “min herwa ke detwanim berhem bhênim, awaş detwanim dabeşî bkem, herwa ke detwanim brruxînim, awaş detwanim çyêy bkemewe û berrêweberî xom bim. bellam be şêwazêk, ke çîtir rollî destebjêr û nwêneran û ramkaran pêwîst nabêt û takî azadendêş pêwîstî be şwaney ramkar nabêt, ta der û mallî pêbkat!
aya, bêcge le rwangey djeserwerî, em têrrwanîne hîç ajawe û xeyallîbûnî têdaye? pirsyar eweye, boçî nûser hanay bo destewaje û pênasey amadekrawî kesanî naendêşmend birduwe?
“anarkîzmî hawçerx – weku le pêşewe amajeman bokird – be heman rêçkey rêbaze konekeda derrwatewew le helumercî şkistî sosyalîzm û werçerxanî be sermayedarîy dewlletî û paşan hereshênanî leberdem sermayedarîy bazarrî azadda kellkî wergirtuwew her be heman têzekanî pêşînanî xoyanewe mlimlanêy komonîzmî markis deken .“
lêreda pêwîst bû, ke nûser hellwêsteyekî leser ew pênaseye bo ezmûnî şorrşî oktober bkirdaye ya xoy lew base nedaye, çunke pencey xistuwete ser seredawêk, ke zorêk le marksîstekan xoyan lêy ladeden, ewîş şkistî bzavî soşyalîstîye nek soşyalîzm! pirsyar eweye ke leser destî kê? kê berew sermayedarî werîçerxand û kê zemîney hereshênanî wek çepkegulêk le 1918-1989 xiste ser mêzî îdologekanî sermayedarî? kêbûn ewaney ke înternasdyonallî yekemda, le şorrşî 1917da, le raperrînewey 1921î krroniştat da, le sovîyetekanî 1918î allman da le 1936 îspanyada, le 1956î hengaryada, xewnekanî soşyalîstixwazanî xoşbawerr be bolşevîzmyan xiste ser çekmey nawende sermayedarîyekan?
“anarkîzmî serdem yek hizb yan rêkixraw yan pêkhateyekî înternasyonalîstî nîye . le nêw anarkîstekanda meylî cyacya leser mesele cyacyakanî bzûtnewey krêkarî heye , wate yek rêbazî yekgirtûy nîye . legell eweşda rewtêkî çalakî nêw wllate ewrupayyekanew bûnêkî waqî’îyan le bzûtnewey krêkarîda heye û , le bzûtnewey dje rasîzimda rollêkî dyaryan heye .“
nûser le xamey (ce’ferî resa)we enarkîzm denasêt, boye pêywaye ke rojgarêk hebuwe, ke enarkîzm part ya yek partî hebûbêt. enarkîzm [azadîxwazî, djeserwerî, dje destebjêrî, dje şwaneyî, dje raberî] le hîç serdemêkda partî nebuwe û layengrî part nebuwe, ta partekey cîhanî ya nasîwnallî bêt. herwa satêk le mêjûy em rewte hizrîyeda peyda nabêt, ke le qallbî part drabêt, awaş satêk le mêjuwekeyda bedî nakrêt, ke nêwneteweyî nebûbêt. binçîney kar û bîrkirdnewey enarkî emeye “xocêy çalakî bke û cîhanî bîr bkerewe”, wate enarkîyek eger bo hefteyek be geştuguzarîş bçîte gund ya şar û wllatêkî tir, ewa lew hefteda wek xellkî ew şwêne çalakî dekat û hîç şunasêkî neteweyî û nîştmanî û ayînî û reng û aydyolocî nîye, le her şwênêkîş bêt, her cîhanî bîr dekatewe. ewey enarkîzm arastey cyacyay tîdaye, yekem nîşaney zîndûbûnî ew hizreye û duwem nîşanderî cyawazî nêwan azadî hriz û peyrewgerî aydîlocyaye. enarkîzm hizre û hizrîş geşe dekat û şyawî gorrane, aydîlocyaş peyrew (mijhib)ew djî her gorran û tazegerîyeke û dogme. enarkîzm her le seretawe wek praktîk le komellge konekanda şêwe û şêwazî cyawazî le xogirtuwe û dwatrîş wek hzir le layen bîryaranîyewe şêwey corawcorî le xogirtuwe û ballî bo hemû bwarekanî jyan hawîştuwe. bellam ewey ke nûser be cyawazî debênît, cyawazî nîye, bellku amadeyî meydanîye; bo nmûne enarkîyekî sewz û enarko-sendîkalîstêk ya enarkîyekî hawsêkisgera û enarko- fêmînîstêk nek nakok beyek nîn, bellku wek pencey destêk tewawgerî yektrin û bebê bûnî her yek le lkekanî, enarkîzm natewaw û nîwe mirdû debêt.
pêwîste em xalle lelayen enarkîste nopakanî kurdistanewe be roşnî derk bikrêt, enarkîzm le brî zîndanîkirdnî jyan û bzav le dogmî aydîlocya û çwarçêwey partda, be frerrengîyekeyewe muturbe be jyan debêt û dwacar yek amanc hemûman le sengerêkda kodekatewe, ewîş zîndûkirdnewey gyanî (xobirryardan û xocêbecêkirdin û xobîrkirdnewe û xoberrêwebirdin)e le takekanda, ke serwerî çînayetî be drêjayî hezaran sall le takekanda kuştuyetî û be myancîgerî û şwaneyî destebjêr û partekanî cêgey girtuwetewe.
“anarkîzmî îmrro – egerçî leser heman pêgey cûtyarîy nêw çînî krêkarî sedey rabirdû danemezrawe – bellam leser regî çînayetî wirdeborijwazî rwawew xoy ragirtuwew amance abûrî û syasîyekanî em çîne naumêdu narrazîye derdebrrêt . balladestîy sermayedarîy cîhanî û tundtirbûnewey çewsandnewew drrindeyyek ke sermayedarî beser em cîhaneyda sepanduwew , syasetî kontrollkirdnî serbazîyane bo cîhan , wek tewawkerî syasetî cîhanîbûnewey abûrîy sermayew desellatî syasî borijwa lejêr perdey dîmukrasî û mafî mrovda , em syasetane rêbazî anarkîstî serdemî goşegîrtir kirduwew le tenûrey têze anarkîstîye konekanda gêjdexon û cîhanî dewruberyan – herwek pêşînanyan – belêllî û awejû debînin . „
herwek le ştekanî tirda letek marksîstekanda dekewîne nakokîyewe, awaş le dyarîkirdnî pênasey wirdeborijwazîda dekewîne nakokîyewe. pêş ewe hez dekem biprism, boç debêt paş sed û ewende sall hîşta taqe marksîstêk neytwanîwe le callcallokekanî aydîlocya rizgarî bêt û bo tenya carêk le xoy bpirsêt, paş ew hemuwe rûdawe xemnakane û derkewtnî ew hemû naketwarîyaney marksîstekan, errê katî ewe nehatuwe le xoman bpirsîn wirdeborcwazî çîye û çi de’bayekî efsunawîye?
wirdeborcwazî, çînêkî dyarîkrawî komellayetî xawen pêgey abûrîy nîye, bellku arasteyekî narrazî naw komellgey çînayetîye, ke çareserekan le çwarçêwey snûrekanî heman serwerîda debînêt. çunke be ray min çîn û twêjekanî derewey krêkaran, ke serwer nîn, naçne xaney borcwazî ya wirdeborcwazîye. bellku tenanet beşêk le berrêweberan û dardestekanî trî serweran, le çwarçêwey heman sîstemda krêkirten, wate xawenî xoyan nîn. ewey ke lay marksîstekan, mamosta û cutyar û pîşeger û xwêndkar û diktor û parêzer, debne wirdeborcwa, lay min berhemî renc û karî xoyan dexon, îtir ew kare berhemêkî madî hebêt ya hoşî, hîç le berhemhênerbûnyan nagorrît û le sayey serwerî çînayetîda ewanîş krêgirten. le beramberda lay min wirdeborcwazî wate têrrwanîn û arasteyek, ke natwanêt le derewey snûrekanî komellgey çînayetîyewe dunyayyekî tir bebê çewsanewe û kuştubirr û serwerî wêna bkat û naçar destewdamênî rîforimkirdnî serwerî debêt û hîway be dillnerimkirdnî serweran ya le baştrîn barda pêwaye ke eger xoy le cêy serweranî henûkeyî, serwer bêt, ewa komellge azad û yeksan debêt û le sayey sozî wîda bo mrovayetî, dadperwerî komellayetî berpa debêt!
aya eme krrokî hemû balle marksîstekan (soşyal-dêmokrat û bolşevîk) nîye? aya ewe ewan nîn, ke soşyalîzm (hawbeşîkirdnewe) be dewlletîkirdnewey kertekanî berhemhênan û kêllge û xanûbere û şeqamekan û tepollkekan le sayey serwerî xoyanda debînin, ewey le rusye û blokî ewrupay xorhelatî û asya û efrîka pêyhestan?
wirdeborcwazî, wate têrraman û araste û xwastî hawterîb letek borcwazîda, her ewey ke le rusye ruyda, wirdeborcwazî narazî le paşayetî rusye û xwazyarî pêşkewtnî rusye wek wllatanî pîşesazî ewsa be pêşrrewî bolşevîkekan, twanî serwerî çînayetî le srrînewe rizgar bkat û le şêwey deselatî take partêkda rêkîbxatewe û heman mşexorî (borcwazî) û heman desellatî serûxellkî û heman sîstemî nayekanî komelayetî cêbkatewe û le brî soşyalîzekirdnî kertekan û kêllgekan û saman û dahatî komellge, hestan be dewlletîkirdnî û cêgirtnewey tzarekan be seranî part û gêrranewey berterîyekanî caran, bellam emcar le brî ewey bo xanewadeyek bin, xistinyane xizmet xêzanêkî gewretir, ke parte. aya eme tropkî ballakirdin û taqîkirdnewey rêgeçarekanî wirdeborcwazî nebûn?
aya dekrêt nûser bo êmey rûn bkatewe, çon hewll bo kontirٶlî karxanekan le layen krêkaranewe, dabeşkirdin û hawbeşkirdnî zewîyekan, komellayetîykirdnewey berhemhêan û berêwebirdin û dabeşkirdin, ke le hemû serdemekanda amancî enarkîyekan buwe, deçête xaney têrrwanînî wirdeborcwazîyewe û dewlletîkirdin û serwerî part û dîktatorî cenrrallekanî part û koyletî çînekanî trî komellge bo seranî part, deçête xaney azadî û yeksanbûn, ya ew destewajane eweta qseyekin û be zarî (markis û lênîn) da hatûn û serincdan û wirdbûnewe lêyan û berawirdkirdinyan be rûdawekan û karkirdî enarkîyekan le şorşekanda deçête xaney bve û ladan le ayîne dunyayyekeyan?!
eger birryar bêt wirdeborcwazî çînêk bêt, ewa tenya çepekan ke benêwî soşyalîzmewe desellat dexwazn, detwanin ew çîne bin û eger layengîrî le manewey serwerî çînayetî wek tak le derewey çînî serwer bûnî hebêt û tenya hezêk bêt, ewa partî raber û pêşrrewî bolşevîkekan, be kirdewe û be girtneber û be karbirdnî hemû twanay sîxurî û serbazî û zîndan û gullebaranî bekomell û kuştubrî şar û gundan, be hemû twanayekîyewe serwerî çînayetî beser komellgey raperrîwî rusye û şorişgêrranî rusyeda sepandewe!
taêstake be drêjayî temenî sîstemî sermayedarî bo carêk nemandîwe û nemanbîstuwe le hîç goşeyekî dunyada dewllet û wlatêk hebêt, ke wirdeborcwazî berrêweberî bêt ya bllên lem hellbjardneda wirdeborcwazî deselatî girtuwetedest. bepêy locîk eger wirdeborcwazî çînî komellayetî bêt, ewa debû le mawey çende sededa û lew hemû cenge cîhanî û raperrîn û şorş û ruxan û kudetayaneda rûybdaye, bo carêk wirdeborcwazî wek çînêkî komellayetî xawen pêgey abûrî û ramyarîy, bbuwayete serwer û desellatdar!
bellam wirdeborcwazî wek arasteyekî deselatixwazîy destebjêrêkî ramyarî xorrêkxistû le partda, ke tîrwanînî bo goran û rêkxistnewey komellge natwanêt le derewey xulgey serwerî çînayetî û dîktatorî çînayetî bêt, le têkişkanî desellatî serwerî tzarekanda twanî be frîwdanî krêkaran û benawî ewanewe desellat bigrêtedest û her benêwî xudî krêkaranewe bzavî soşyalîstî serkut bkat û komellge le sayey desellatekeyda bkate zîndanêkî gewre bo krêkaran! dîsanewe naçarm biprism, kameye soşyalîzmî wirdeborcwazî; efsaney dewletî baş û krêkarî ya hewilldan bo şkandnî payekanî serwerî û hawbeşîkirdin û herewezîkirdnî komellge lederewey pêkhate quçkeyyekanî serwerî?
“anarkîstekan peywendî nêwan rîform û şorrş nabînin û yeklayene seyrî her layenêkyan deken . peywendîy dyalêktîkî nêwan geşekirdin û şorrş le kirdarî peresendnî komellayetîda nabînin , boye yekseru rastewxo bê pêşekî pêwîst û sazkirdnî xebatî syasî rêkixraw û şorrişgêrraney çînî krêkar deyanewêt le çawtrûkandnêkda komonîzm bêtedî . bername lelay ewan her yek bernameye ewîş bernamey ( şorrşî komonîstî ) ye , bernamey hellweşandnewey sîstmî sermayeye be yek gurzu serhelldanî komoneyekî cîhanîye . bernamey lanî kem le şorrişda refz deken û be bernamey rîformî borijwazî le qellem deden . „
lêreda serincî xwêner bo ewe radekêsm, ke nûser pêçewaney ştî narrewa danepallî enarkîstekan, lêreda be pêçewanewe be zyaderrewî tometbarîyan dekat. eme bo xwênerî wirya becêdehêllm.
lay enarksîstekan leser ew bnemayey, ke xoyan be waneder û şwaney çewsawan nazanin, herwaş lew birwayeda nîn, ke şorrş bombayek bêt û le katjêrî sfirda le demî raberanewe firrdrête komellge û bteqêtewe. şorrş lay enarkîstekan wate çalakî û xebatî rastewxoy her roje, ke tenya bnos û berhemhênerî huşyarî şorrişgêrraney çewsawane û sengînîkirdnî ew huşyarîye belay helgêrranewey komellgey çînayetîda, debête xallî kotayî; be watayekî tir enarkîyekan (xebatî abûrîy) ewey ke marksîstekan be rîformî nêw deben, be sengerî ketwarî û rasteqîney krêkaranî dezanin û xebatî rastexo (Direct Action) tenya şêwazî ew xebate û rêkixrawe cemawerîye serbexokan be take çwarçêwey sruştî û guncawî ew xebate dezanin û hemû hengawêkî şorrişgêrrane û serbexoy ew xebate le derewey birryarî serweran û parte ramkarekan, be beşêk le şorrş dadenên û şorrş lay ewan koy ew xebate û serkewtnîyetî.
ştêkî tir ke pêwîste roşn bikrêtewe, eweye ke xebat berhemî fêrkarîy aydyolocyaney seranî part nîye, xebat ew koşşeye, ke şeydayîman bo azadî û pêdawîstî jyan û manewe besermanda deysepênêt û deykate hokarêk bo rizgarbûn, nek ewey ême wek robot lelayen kesanêkewe fêrî xebat û xwardin û xewbînîn bikrêyn. herweha enarkîyekan xwazyarî şorrşî komunîstî [bew watayey marksîstekan] nîn, bellku xwazyarî komellgey enarkî (soşyalîstî)n.
min nazanim nûser le kwêda ewey xwênduwetewe, ke enarkîyekan bernameyan heye û ew bernameyeş (bernamey şorrşî komunîstî )ye? bellam bepêy ew serçawaney ke nûser destnîşanî kirdûn, ewa ew grupî komunîstî înternasîwnalîst, ke grupêkî marksîstin û le partayetîda pêşbirrkê letek (lênîn)da deken û marksîzmîşyan geyanduwete pley ayînêkî dunyayî, be enarkîst têgeyiştuwe û emeş yekêke lew bedbextîyaney ke dogmî marksîzm wek aydyocya buwete hokarî ewey ke marksîstêkî kurdistan, marksîstêkî brîtanî lê bbête enarkîst!
min wek enarkîyekî emrro, nek bawerrm behîç bernameyekî amadekraw nîye, her hewllêk le layen destebjêrêkewe bo dyarîkirdnî arastey bzûtnîk ke hêşta rûynedawe, be aydyalîzm debînim û ewey pêywaye detwanêt rêrrew bo kesanî tir dyarî bkat, serî le dillsozîyekanî pêşewa [stalîn û hîtler û sedam]ewe derdeçêt, ke xoy naçar debînêt, komellge û xewnî mrovekan wa le qallb bdat, ke letek çwarçêwey bername û aydyolocyakeyda bguncêt. eger be heman pêwerî marksîstî em qsaney min be ladan le enarkîzm debînît, tkaye serincî ew wteyey bakunîn “her kesêk, bo paş şorrş plan û nexşe dabrrêjêt, koneperiste” bde û înca peyamî lêburdin bo grupe hawaydyalocyakey xot bnêre, ke stemêkî zort lêkirdin û ewanî marksîstit lêgorawe be enarkîst!
enarkîyistekan tenya bernamey layenîkem retnakenewe, wek debînît, bername begiştî retdekenewe. çunke enarkîstekan ne rabern û ne fêrkar û ne firyadrres û frîşte, enarkîyekan cengawerî gumnawî korrî xebatin û le şwênî xoyan û le korî xebatî rojaneda qse deken û kar û çalakî gerekêkî ewlatir be xudî nîştecêyanî ewênderê despêrrîn, herwek le komunekanî okranya û herewezîyekanî îspanyada pêyhestan û yekemîn cengawer û berengarîgerî dujmin, yekemîn cutyar û krêkarî destpêşxerî, karge û kêllgekan, bellam dwabirryarderî karubarekan. wate tewaw pêçewaney bolşevîkekan, ke dwayîn cengawer û dwayîn krêkar û cutyar, bellam yekemîn mşexorr û yekemîn birryarder û yekemîn serkutger bûn!
“anarkîstekanî îmrro meseley dewllet le bnerretewe retdekenewew dewllet be pêwîst nazanin . ewan birrwayan wehaye ke her byanûyek bo pêwîstbûnî dewllet lejêr sayey çînî krêkarda bhênrêtewe , dewllet le dewlletbûn naxat , wek dellên : dewllet amrazekanî bekarhênanî desellatî serkutgeraney xoy her dewêt û polîs , lejêr sayey sîstmî borijwazîda bêt yan sîstmî prrolîtarî , her polîse .“
eger enarkîstekan mebest le kesanêk bin, ke lêrrew lewê têrrwanînî xoyan tomarkirduwe, ewa her le (wîlyam doduyn)ewe ta emrro dewllet be hemû şêwekanîyewe retdekeynewe, eweş ke pêmanwaye dewllet le destî minda bêt ya le destî flane mela û nasîwnalîst û sermadarda, hîç le krroke çînayetîyekey nagorrêt, îtir le emrroda wek pêş şorrşî 1917 hîç pêwîstman be miştumirr û bîrlêkirdnewe û bellge hênanewe nîye, tenya ewende bese blêyn, eger aydyolocya bwarî têgeyiştin lew rastîyaney ême deyanlêyn nadat, fermûn serincî hengawî brayekanî xotan bden, bzanin dewlletekey êwe rûy dewlletî ewekanî trî spî nekirduwe? bzanin çon xellkî rusye û rumanya be destî xoyan hawaydyolocîyekanî êweyan le deselat hênaye xwarewe, aya ewe cêy pirsyar nîye, bpirsîn axo ewe çî bûbêt, way le krêkarêkî rusî kirdbêt, bes bemercêk le zîndanî bolşevîkekan bête derewe, amadebêt ten be leşifroşî û tilyakifroşî û bêkarî û bêlaneyî û şerrukuştarekanî dunyay sermayedarî bdat, herwek çon ‘îraqîyekan amadebûn çeplleyan bo leşkrî dagîrkarî emerîkî lêden, bes bemercêk lew dîktatore rizgaryan bbêt!
aya eme drustî ew wte enarkîyaneman bîrnaxatewe, ke dellêt “yeksanî le sayey dewlletda brîtîye le yeksanî zîndanyanêk le poşak û xwardin û hatuçoy rarrewekanî zîndan” ya ewey ke dellêt “yeksanî bebê azadî koyletîye û azadîş bebê yeksanî behrekêşî”?[7]
[7] التحرریة/ الافکار المحوریة للتحرریة/ کرە الدولة (٢)، دانییل گرین، ترجمة: جورج سعد، حداثة CNT-AIT ، ص
Comments are closed.