Hejên
*24î sêptemberî 2010
Beşî şeşem
Krêkaran û komunîzm
Komunîzm cge lewey bzavêkî hizrîy û felsefîye.. Sîstem û qonaxî dwarojî mrovayetîyşe, le rûy ramyarîyşewe le serdemî êsta ke rjêmî çewsênerî sermayedarîy balladeste; xebatêkî kollnederaney çînayetîye le layen komunîstekan be giştîy û komunîste krêkarekan be taybetîy bo geyiştin be sosyalîzm, cîhanbînîy markisîzmîş le çwarçêwey pêkhate serekîy û binçîneyyekanîda le paş riskanî qonaxî sermayedarîy; awaker û şêwey bûne komellayetîyekey û çray roşinkerewey rêgey karwanî xebatekeyetî. L36
Em peregrafe, dekrêt be pênaseyekî layengrane dabnêyn û hîç ergumêntîk nîye, ke piştrastî pagendekanî bkat, çunke ême le qonaxî dwarrojda nîn û naşzanîn, çone û sîstemekey çon debêt û ew fermandane, ketwarîy nîye. Herweha kotayî peregrafeke le rûy darriştnewe narroşnî û hellnepêkrawî drustkirduwe. Eger selmêndrawî mêjûîy be ergumênt werbigrîn, ewa hem îde komunîstîyekan begşitî û hem markisîzm wek çwarçêweyekî dyarîkrawî ew komunîzme le praktîkda berencamî pêçewaney pagendekanyan bedestewe dawe. Hellbete eme le çendîn wllatî cyawaz û sat û şêwazî cyawaz û pyadegerîy cyawazda. Emeş bo ewe degerêtewe, ke hemû bernameyekî amadekraw, hemû hizrêkî be aydyolocîkraw, letek gorran û daxwazîye zîndû û berdewamgorrawekanî jyanda dekewête nakokîyewe, herwek markisîzm ke wek bername û çwarçêweyekî aydyolocî letek geşe û wîst û azadî û çawerrwanî û tenanet letek xudî mîkanîzm û hêzekanî berhemhênanda kewte nakokîyewe û dwacar gewretrîn hêzî ruxandinî împratorî û dîktatorîye partîye benaw prolîtarîyekanî, her ew krêkar û zehmetkêşane bûn, ke le nêwneteweyî yekemewe newe le dway newe, part le dway part pagendey nwênerayetîyan dekrid û deken.
Ewey ke le peregrafî dwatirda nûser pêywaye, ke ewe helley partekan û paşînanî hizrî markisîstî buwe, ke nateba û şkistixwardû buwe, bepêçewanewe min pêmwaye, lewêweye, ke markisîzm birrway bewe heye, ke komunîstekan, leber ewey ke derkî berjewendî krêkaran deken, bew pêyeş debne raber û çawsaxîyan. Emeş gewretrîn nakokî bîrî markisîstîye, le katêkda ke krêkaran be gewretrîn û karatrîn û şorsigêrtirîn hêz dadenêt, keçî erkî rizgarbûnyan be komunîstekan despêrêt û dwatrîş berêwebirdnî komellgey dahatûş bewan û be bûnî dewlletî destebjêrî komunîst despêrêt. Hawkat her le êstawe bernameyek denûsêtewe û deykate pertûkî pîroz û komellgey pê le çwarçêwe dedat, bemcore ewe komellge nîye, wek pêkhateyekî zîndû û berdewam le gorranda ke kêllgey taqîkirdnewey her aydyayeke, bellku bernameyekî pêştir amadekraw û mirdû dekate kêllgey taqîkirdnewey guncawî komellge û her ştêk lew çwarçêweye derçû û zyad û kemî bû, ewa meqestî aydyolocya daydepaçêt, wek lew nmûnaneda rûy da, ke xudî nûser basî kirdûn.
Be boçûnî min bzûtnewekan, îdî herçî bin; soşyalsîtî ya nasîwnalîstî ya ayînî ya hunerî, ewa le rewtî xebatî rojane û berdewamda, drustî û nadrustî aydyakanî nawyan taqîdekenewe û bername û planekanî le xwêndnewey ezmûnekanda bedest dehênin. Emeş retkirdnewey aydyolocya degeyênêt, ke gyanî markisîzme. Çunke aydyolocya wate mergî jyan û hizrîş wate muturbebûnî aydyakan be jyan û hzir û tîorî, berhemî ezmûnekanî mrovayetîn nek pêçewanekey.
Raste nûserîş pencey xistuwete ser ew griftane, bellam ew bo xetabarî part û fllane serkirdey degêrêtewe. Eger sernicî ketwarî griftekan bdeyn, debînîn, bo aydyolocyabûnî markisîzm û pertûke pîrozkrawekanî degerêtewe, ke tûşî dugmatîzmyan kirduwe.
Rastîyekey le serapay peregrafekanda nûser be berdewamî “hizrî nwêy komunîstî” dûbare dekatewe, bellam dyarî nakat, ke ew hizre le kam serubendî mêjûyyewe serîhelldawe û pantayî bûunî le kwêdaye aya mebestit le rexnekanî xoyetî le komunîzmî klasîk û wek pêşnyarêk benêwî “komunîzmî nwê” arastey dekat ya ew hizre nwêye ewrroke hêlêkî ramyarîy cîhanîye û bzûtnewegelêkî zîndû xerîkî praktîzekirdnînî?
Ta ewendey min têgeyiştbim, mebestî nûser xudî boçûnekanî xoyetî, egîna min hîç bzûtneweyekî komunîstî hellgirî têrrwanîne markisîstîyekan nanasm, ke hawboçûnî nûser bêt û paşmawey bzavî komunîstî le cîhanda xerîkî bitsazîyye le keleserî markis û enclis û lênîn û stalîn û mau tsî tong ta degate mensûrî hîkmet lay hîkmetîstekanî êran û kurdistan.
Bemcore min awa em têkiste dexwênmewe, ke pyahelldan û nasandinî bernameyekî dîke bêt, ke ême neynasîn û lewey komunîzmî baw, cyawaz bêt. Eger mebestî le komunîzmî nwê serxetgelêk nîn, ke xoy amajeyan pêdekat, ewa drusttir bû, ke xudî ew serçaweman pêbnasênît, ke xoy basî dekat, wate “hizrî komunîstî nwê”.
Bellam hergîz hênde xoşbawerraneş lêyan narrwanê ke detwanin le hemû kat û barêkda be pêy pêwîst parêzgarîy le yekgirtûîy û şorrşigêrrîy û dillsozîy xoyan bken L37
Em risteye, lebarî zmanewanîyewe, pêwîstî be risteyekî pêçewane heye, ke bedwayda bêt, çunke ewe degeênêt, ke le hendêk barda “natwanin le hemû kat û barêkda be pêy pêwîst parêzgarîy le yekgirtûîy û şorrşigêrrîy û dillsozîy xoyan bken”. Bellam ewe roşn nekrawetewe, ke pêwîste çî bken û lew baraneda ke xoyan natwanan, kê firyadrresîyane?
Dwacar nûser serî le boçûnekanî nêw nêwteweyî yekemî karl markis û layengranî derdeçêtewe, ke komunîstekanyan bo em erke destinîşan dekrid. Bellam ketwar eweman pêdelêt ke hemû çîn û twêjekan eger be rêwşiwên û karayî û rollî xoyan le komellgeyekda huşyar bin, ewa detwanin jyan weha araste bken, ke deyixwazn. Wek ewey ke borcwakan û wirde-borcwakan le êstada deyken. Ya be watayekî dîke, eger zorîney çewsawan, xohuşyarî û rêwşiwênî çînayetî xoyan le komellgeda bzanin û qursayî beşdarîyan le berhemhênan û xizmetguzarî û berrêweberayetîda bzanin, ewa wellananî em sîsteme asanîtrîn karêke, ke mrovî çewsawe detwanêt be xebatî harîkaraney letek hawçînekanî, pêyhestêt. Sermayedaran û deselatdaran bew hemû twana abûrîy û teknolojîy û serbazîy û rageyandneyanewe, ke heyane, leberdem mangirtnî çend hefteyî krêkaranî şarewanî (kenasan)da gîrode debin û bogen deken, çi bgat be mangirtnî giştî krêkaranî gwastnewe û aw û kareba û nexoşxanekan û sopermarkêtekan û hî dîke. Pêkhatey komullgey çînayetî le tirrkellekî efsaney ayînekan lemerr bumelerze deçêt, ke her tekanêkî huşyaraney çîne berhemhênerekan, be asanî wêranî dekat. Tenya xohuşyarbûnewey çewsawekan msogergerî kotayîhatnî serkut û nayeksanî û nadadwerîyye. Çunke sîsteme çînayetîyekan berhemî destî xudî mrovin û gorrîn û wellananîşyan, karî ew kesaneye, ke le nahuşyarîda em sîstemeyan leser piştî koyletî xoyan rayangirtuwe.
Le layekî dîş ke sermayedarîy rjêmêkî pirr ajawe û nacêgîre.. L38
Bellam bedaxewe, ketwar pêçewaney emeye û sermayedarî hênde cêgîre, ke nek tenya borcwakan û wirde borcwakan weha nîşan deden, ke kotayî mêjuwe, nek tenya krêkaran û zehmetkêşanî nahuşyar birrwayan be şyawî wergoranî komellgey çînayetî (henûkeyî) nîye, bellku zorêk lewaney ke pagendey komellgey naçînayetî be têrwanînî markisîstî deken, natwanin komellgey naçînayetî (soşyalîstî) bebê dewllet û rîşsipêtî destebjêrî xoyan û kutek û zincre plewpayey berrêweberayetî û pêkhatnî quçkeyî wêna bken û her wênayek ke bo komellgey soşyalîstî leberçawî degrin, her kupîkirdnewe û mîkyackirdnî komellgey çînayetî henûkeyye. Herwek çon darîjeranî pertûke ayînyekanî wek torat û încîl û quran neyantwanîwe wênay beheşt beder le wêney komellgekanî ew katî xoyan bken, herwaş markisîstekan natwanin wênay komellgey naçînayetî bebê dewllet û raberîy xoyan bken û her boçûnêk wawetir le têrrwanînî xoyan bo komellgey soşyalîstî birrwat, ewa be xeyallî tawanbarî deken. Leberewe be pêçewaney boçûnî nûserewe, ta ew katey take bindestekan amadebin, mil be karî krêgirte û serwerî kesanî dîke bden, ewa sîstemî sermayedarî cêgîr û parêzraw debêt û le twanayda debêt, ke beser qeyranekanîda zall bêt û perrupîney sîstemekey bkatewe û her bew pêyeş, bedaxewe ta ew katey zorîne degene ew birrwaye, ke sermayedarî şyawî bergegirtin nîye û çîtir natwanrêt le sayda bjêt, komellgey naçînayetî tenya xewnî xoşî hemû araste û balle soşyalîstekan debêt û demênêtewe.
le katî berangijbûneweşda çendîn dyarde û gorrankarîy naasayî ke borcwakan rastewxo bacî lepênawda deden dênête ara bo ewey ew rêwşiwên û wze û twanaye hizrîy û ramyarîye çînayetîyaney ke be corêkî xorrsikîy lenêw krêkaranda hen û hizrî komunîstî piştyan pêdebestê.. Hellgêrrtewe û bo djayetîkirdin û lebarbirdnî bzaveke bekaryanbihênê. L38
Ewey ke ew goçane cadûyye dedate destî borcwakan, layene nakokekanî xudî komunîzmî markisîstîye letek sruştî xebat çînayetî bo çêkirdnî komellgey naçînayetî; part ke amrazî lêkdabrran û destegerîy nêwan krêkaran û zehmetkêşane û le takî ser be çîn û twêjî komellayetîyewe deyankate endamî grupî serû-çîn û nakomellayetîy û leser bnemay aydyolocî rêkyan dexatewe û letek hawçînekanyan ke hzir û aydîyayekî dîkeyan heye, deyankate dujmin û le rîzî xebatî rojaneda leyek dayandebrrêt, markisîzm part le serûy hemû rêkixrawe çînayetîye sruştî û şorşigêrrekanî krêkaran û zehmetkîşanewe dadenêt; dewllet ke ragir û amrazî rêkxistinî komellgey çînayetîye, deykate goçanî cadûîy binyatnanî komellgey naçînayetî û nawendêtî bernamerrêjî û milkeçî nawçe û herêm û kemayetî û rêkixrawe xocêyyekanî komellge, dekate gwêrayellî destebjêrî serwer.., eme bêcge lewey ke le brî ewey mitmaney twanadarîy çewsawan bo xorrizgarî û xobirryardan û xoxebatkirdin û xoberrêweberî û xomuxtarî le take bindest û stimdîdekanî komellge zîndû bkatewe û le brî mamostayî bebê mamostayî rayanbihênît, keçî deçête serixwanî raxraw û amadey borcwakan û pêkhate hîrarşîyekanî wek part û dewllet û deyanparêzêt û pasaw bo pêwîstibûnyan dehênêtewe.
Emane tomet nîn, ke min ya kesanî dîke bo markisîzmî drust bken, bellku serencamî ezmûnkirdnî hemû corekanî markisîzmin; le corî kawtiskîzmewe ta lênînîzm û stalînîzm û xroşovîzm û mayoîzm û kastroîzm û xoceyîzm, ke le zor wllat û kîşwer û serdem û komellgey ast cyawazda fermanrrewayyan kird û bêcge le nehametî û bedbextî zyatir bo çîn û twêje prolîtêrekan, hîçî dîkeyan berhem nehêna.
Le beramber ewaneşda, ke pagendey ewe deken; ewane hemû ladan bûn le markisîzm û peywendîyan be komunîzmewe nebuwe, hênde bese bpirsîn, başe çi rexneyektan le bnema hizrî û praktîkîyekanî ew rewtane heye? Ta çende mîrayetî, dîktatorî, destebjêr, nawendeêtî û bernamerrêjî abûrîy û zorî dîke, ke berhemhênerî ew qerequşyane bûn û le sayey modêlî markisîstîy komunîzimda, rûy dêmokratî parlemanî û bazarazadîyan spî kirdewe, retdekenewe?
Le hemankatîşda ne xoy bew xellkane mandû bka ke natwanin weku komunîstêk le rîzekanî xebat û jyanî rojaneyanda hengaw bnên nexoşî bew xellkane çîrr bkatewe ke be her cor û şêwazêk heye bûnete komunîst û legell sadetrîn dyarde û werçerxanî drrindaney sermayedarîy sard debnewe yan be hoy mandûbûn û betemendaçûnyan dûçarî nexoşîy rastirrewîy û dogmatîstîy û ladan debin û debne bar beser bzaveke, le layekî dîş eger bbînê zorbey zorî krêkaran neyantwanîbê hênde hoşyar bibnewe ke komunîzm baştirîn û take rewtêke bo serkewtin û rizgarîy ewan le sermayedarîy û rjême çewsênerekey L38-39
Lêreda pêwîste amaje bewe bdem, ke serdêrr bas le krêkaran û komunîzm dekat, nek le komunîzm û krêkaran. Tenatet eger basî barî duwemîşî bkirdaye, ewa dîsanewe em peregrafe hîç peywendî be basekewe nedebû. Çunke ewey nûser lêreda basî lê kirduwe, ramyarîkirdnî desteyek ya rêkixrawêkî ramyarîye nek xebatî şorrşigêraney çînayetî krêkaran. Çunke le xebatî çînayetîda amanc berewpêşbirdnî xebatî rojane û arastekirdnîyetî berew tenhellçînîn be sîsteme çewsênereke, nek xoxerîkirdin be bjardinî takekanewe. Bjarkirdnî takekan, erkî parte ramyarîyekane, wek ewey le kongrekanî paş şorrşî oktober, partî soşyalîdîmukratî rusye û leser destî xudî lênîn û le partî nawgoraw be (komunîst)da leser destî stalîn û dwatrîş mau tsî tong û polpot û lay xoşman leser destî mensûrî hîkmet encam dra. Eme peywendî be xebat û krêkaranewe nîye, tenya mîkanîzmî plewpaye parastinî destebjêrêkî serwerî naw parte komunîstekane û bes.
Bew core hizrî nwêy komunîstî tenya û tenya xoy be rêbazî sercem komunîstan be taybetîyş komunîste krêkarekan dezanê .. Herwa nexoy be xawenî xebatî abûrîy krêkaran dezanê ke ber lew û le derewey ew her hebuwe û ta komellgey çînayettîş mabê her demênê.. Nexoy be rêbazî ew krêkarane dezanê ke be hoy sextîy ew jyane kulemergîyey ke sermayedarîy boy drust kirdûn ta deşmirn natwanin le naxewe komunîzm pesnid bken û hersî bken.. Serencam ferhengî dwakewtuwane û djemroyî sermayedarîyan hellgirtuwe, wate tenya rêbazî komunîstekane be bê hîç cwayezîyek û komunîstibûnî rêbwaranîşî pê le hemû ştêk gringitre. L39
Herçende serapay em têrrwanîne retdekemewe, bellam xom lewe debwêrm û tenya pirsyarêk araste dekem, aya em hizre nwêye û komunîste hellgrekanî, [ke le hîç serdemîkda tenanet le komellgeyekîşda ke xewnî pêwe debînin, nabne zorayetî komellge û tenanet zorayetî naw krêkaranîş, ezmûnekan emeyan nîşandawe] le komellgekeyda ke daydemezrênin û berrêwey deben, çî lew krêkarane deken, “ ke ke be hoy sextîy ew jyane kulemergîyey ke sermayedarîy boy drust kirdûn ta deşmirn natwanin le naxewe komunîzm pesnid bken û hersî bken” ? Ey ew komunîstaney ke bawerrîyan be “hizrî nwêy komunîstî” nîye, çî? Dwacar komunîstekan, kên, nûser çi şunasêkî komellaytîyan bo dyarî dekat? Ey eger lew komellgeda berhellsitî bername û birryarekanî “hizrî komunîstî nwê” kra, wellamyan çî debêt? Azadî be narrazîyan debexşêt ya serkewtîyan dekat? Be watayekî dîke, eger le herêmî kurdistanda “hizrî komunîstî nwê” twanî komellge bigrête dest û sîstemekey pyade bkat û … tid, bellam le şarezûr, xellkî [mebest le xellkî zorîneye] xwazyarî komellgeyekî îslamî bûn û le germyan xwazyarî komellgeyekî piştbestû be bazarazad û sîstimî parlemanî bûn û le horaman xellkî xwazyarî xoberêweberayetî û herewezî enarkî bûn û le badînan xellkî xwazyarî yekgirtnewe letek herêmî bakûrî ya xoraway kurdistan bûn, le weha barêkda wellam û hellwêstî fermanrrewayanî komunîst le beramber her yek lew birryar û wîstane, çî debêt?
Xwêneranî hêja, ew beşaney hêllyan bejêrda kêşrawe, le pertûkî “gorran û wergoran” wergîrawn û bo asankarî û cyakirdneweyan, min hêllm bejêrda kêşawn. Bo xwêndnewey pertûkeke, serdanî em bestere bken:http://emrro.com/goranuwergoran.htim