Carol Ehirlich
Û. Le farsîyewe
Beşî yekem:
Grîman to jnêkî le komellgeyekî sermayedarîda. Le gişt layêkewe serqallît: kar, lîstî bjardin, hawser (ya hawserî pêşîn), wane û xwêndgey mnallan, karî nêwmall, cwan bûn, naşîrînî, meyserbûn, meysernebûn (corêk le piştigwê xistin) û … Eger lemerr hemû emane û ewey çon letek yek pêkhatûn û guncawn û ewey debêt çi ştêk bgorrdirêt, bîrt kirduwetewe û bo derbrrînî babete serekîyeke be dway wajegelêkda degerrêy, egerî ewe heye ”fêmînîzmî soşyalîstî” bxeyterrû.1
Hemû nîşanekan eme piştrast dekenewe, ke ”rabûn”î zorêk le jnan leberamber griftî hellawardinî regezî, fêmînîzmî soşyalîstî wek rêgeçareyek leberçaw degrin. Ewrroke ”soşyalîzm” (le nmûne sernicrrakêşe corawcorekanîda) bo zorêk le xellk nasrawe, çunke qsey frey bo kirdin pêye: awirrdanewe le kargeran, xerwarêk le tîorîye şorrşigêrrekan, ke xellkî detwanin piştyan pê bbestin ( çi xwêndbinyanewe ya neyanxiwêndibnewe) û weha nmûnegelêkî berdest le wlatanî pîşesazîykraw, ke be şîweyekî cyawaz le wlate yekgirtuwekanî emerîka û hawpeymananî binyatinrawn.
Bo zorêk le fêmînîstekan, soşyalîzm lew ruwewe ke bellênî kotayîhênan be nayeksanî abûrîy be jnanî karger dedat, sernicrrakêşe. Letek eweşda, soşyalîzm le hemankatda le beramber kallbûnewey rwange radîkallekanî xoy hellwêst werdegrêt, bew beşe le jnan ke pêyanwaye lêkdaneweyekî tewaw fêmînsitî natwanêt gişt nayeksanîyekan bigrêtewe, bellênî têrrwanînêkî kraweter dedat.
Bem pêye bepêy ew bellgane, jnan bîr lewe dekenewe ke aya ”fêmînîzmî soşyalîstî” wek rwangeyekî ramyarî, bekellk dêt ya na. Lewe deçêt fêmînîste soşyalîstekan hem awezgîr û hem radîkall bin; layenî kem ewendey bzanrêt zorbeyan le beramber dawî sazan û xopersitî, ke jmareyekî berçawî jnan têy dekewn, hestêkî nerêyî behêzyan heye.
Bo zorêk le ême ke kemtir xeyallîyn, wênakirdnî xêllî amazon, be supayek le jnanî behêzî xêll, ke berew awabûnî xor bcengin, lewaneye naketwarî û bêsûd bêt. Babetêkî peygîranetir, grîmaney hoşîy zall beramber be xwawende gewrekan û nîşanekanî dîkey hawcorpersitî, cadû, bangkirdnî gyane. Min wek fêmînîstêk ke xemî gorrînî pêkhatey komellgeme, em babete bêzyan nabînim.
Babetî yekem: zyatir le çwar sed (400) jin le aprîlî 1976da çûne bostin, taweku le konifransî gyanîy jnan (women’si spiritualitiy conference) ke beşêkî zorî bo lêkollînewe lew babetaney baskran terxan krabû, beşdarîyan kird. Aya nedekra wzey srudekan, ke cêgey dwayîn awazekanî serkewtinyan degirtewe û kargegelî fêrbûnî semay zig û berpakirdnî boney ayînî mangane, le karêkî baştir û jnanetirda xerc bikraye?
Babetî duwem: layenî kem bepêy rageyandinî rojnameyekî fêmînîstî, desteyek le jnanî leşifroş (sêksifroş) hewllyan da ke (Susan Saxe) le zîndan derken. Eger ewan rastgoyane pêyanwabû, ke weha karêk ew azad dekat, kewate begşitî le ketwaryeweye ke le fşarekanî komellgey pyawsalarewe dûr bûn. Herweha eger birryar bû , ke ewe gallteyekî dillxoşker bêt, ey boçî hîç kes bewe pênakenêt?
Metrisîyek ke lelayen rîformîzmewe herreşe le hogrî jnan dekat, le yarîyekanî bangkirdnî gyan fre gewretre. Min dezanim ke ”rîformîst” derbrrînêke detwanrêt le zor rêgewe bekar bibrêt, ke hîçkamyan ne berrêzn û ne ewendeş besûd. Be giştî bo derbrrînî nyazpakî tak, ya bo derbrrînî ewey her core çalakîyekî ramyarî çun yek, bê nirxe, leber ewey ke karî ramyarî le xudî xoyda şyawî allugorre. Le welamda, hendêk le fêmînîstekan be şêweyekî bawerrpêhênerane deryanxistuwe, ke core drustekanî rîform detwanin bzavêkî radîkall binyat bnên.2
Bem şêwe hendêk le hellwêstigîrîyekanî rîformîstekan wzey jnan be fîrro deden, çawerwanî allugorrî gewre drust deken û lewêwe ke naytwanin, frîwderane û têkderaneye. Baştirîn (ya xraptirîn) nmûne, têkoşanî hellbjardnekane. Hendêk le soşyalîstekan lejêr karayî nîşanegelî”pêşkewtinî hengaw be hengaw” dekewne em dawewe. To natwanît be amrazî naazadîxwazane xot azad bkeyt. Hellbjardinî grupêk le ramyarkaran (çendî xuşkaneş bêt) bo berêwebirdnî rêkixrawe kone bêkellkekan, ke dwacar êwe berêwe deben, ştêk nabaêyte pêşewe. Katêk ke rêkixrawî nîştmanî kobûnewey zorîney jnan(National Organization of Women’si Majoritiy Caucus) ballî gewrey ew rêkixrawe be heman amrazgel ke ramyarîyekanî hellbjardin deygirneber, dawa le jnan dekat, ke peyrrewî lewan (le derçûn le rewtî bnerretî şorrş) bken, hemuwan le qulayîda, çi ewey ke pêştir hebuwe û çi eweyş ke henûke heye, ro deçin.
Şêwekanî hellbijradin dawgelêkî aşkray rojanen. Tenanet hendêk le naradîkallekan fêrbûn dûreperêzyan lê bken. Ştêkî zîrekaney dîke, derkewtinî sermayedarîyye le lêjnekanî twanay abûrî jnanda. Bo nmûne torrî abûrîy fêmînîstî (Feminist Economic Network) leberçaw bigrin. Em nawe be asanî detwanêt frîwtan bdat. Le rwalletda torrêk bû le çalakîye bazirganîye cêgrewekan be mebestî labirdnî sermayedarî le rêgey pêkewenanî abûrî xobesêtî bo jnan. Eme bawerrêkî frîwderaneye. Letek eweşda yekemîn projey gewre (FEN) le eprîlî 1976da le dîtorît (Detroit) krayewe. Be bjardinî sallane 100 dolar wek abûney endametî, jnanî endam deyantwanî le melewangey taybetî mele bken, le barî taybetîda xwardnewe bxonewe û le le komellêk le kogakanda be daşkandnewe ştumek bikrrin. FEN Be fermanberanî xoy bo her katjêrêk kar 2.5 dolarî debjard. Lawra brawn, berêweberî FEN em hengawey be ”seretay şorrşî abûrî jnane” nawbird.3
Lew katewey ke lezgey ”şorrş” bew telleke konewe ( şêwe hellbjardnekan û sermayedarî)ewe nrawe, wajey şorrş pêçewane buwetewe. Cêy sersurrman nîye, bo zorêk le jnan ke nayanewêt leşifroş, cengaweranî seretayî, sînator ya giçke sermayedar bin, belam deyanewêt le binyatnanî komellgeyekî allugorr kirdûda, hellawerdne regezîyekan kotayî pêbhênin, ballî enarkîstîy fêmînîzm bkene serçawey zulallî şorrş. ”fêmînîzmî enarkîstî” deytwanî çwarçêweyekî tîorî be pît bxaterrû, bellam zorêk le fêmînîstekan tenanet nawîşyan nebîstuwe ya egerîş bîstibêtyan behelle wek rêkixrawî hawpiştî pyawanî narincokhawêjyan leberçaw girtuwe.
Fêmînîzmî soşyalîstî, buwete xorakî komellêk le rêkxistne ramyarîyekan, lelayekewe le grupe çepe sunetîyekanewe, grupgelî wek partî komunîstî şorrşigêrr (Revolutionary Communist Partiy) ya heman yekêtî şorrşigêrî pêşû (Revolutionary Union), yekêtî oktober (October League) û partî kargeranî cîhanî (International Partiy Workers) nzîke û hendêk car amêteyan buwe, ke jnanêkî fre kemyan têdaye. Lelayekî dîkewe, jnanêkî zor berew rêkxistne hellbjardinîye çewtuçewêllekan, ke lelayen grupe çepe nwêye tazeserhelldawekanî wek bzûtnewey nwêy emêrîkayî (New American Movement) ya le rêgey yekêtîgele serbexokanî jnanewe, rakêş dekrên.
Fêmînîste soşyalîstekan nwêyekan destyan dawete bangewazêkî peygîr û şyawî derkkirdin bo peywestibûnî jnanî bêlayen be rîzekanî xoyanewe. Le beramberda, grupe çepe kone perrgîrekan bîrokey pêkewekarkirdnî jnanî harregezbaz, cyaxwazekan û pêkhate corawcorekanî dîke û fêmîniste nawazekan letek mîratbere resenekanî markis, trotsikî (herçend trotsikîstekan şyawî leberçawgirtin nîn), stalîn û mawo be şêweyekî giştî, retdekenewe. Zorbeyan bîrokey perjane ser gişt pirsekanî jnan lelayen bzavî jnanî serbexowe, retdekenewe. Be têrrwanînî ewan, em bzave taybete be jnanî borcwa (dzêwtirîn wajey markîstekan), ke sergermî “karî xoyan”ni û eme “çînî karger dabeş dekat”. Çunke bepêy bnemay têrrwanînî bawyan, lenaw çînî kargerda, mêşk lawaztirîn kesan hen. Hendêkyan hestêkî hêstiryaneyan beramber jnanî hawrregezbaz (Lesbian) heye: dyartirînyan (yekêtî oktober) û (partî komunîstî şorrşigêrr)n, ke hellbet tenya emane nebûn. Lem ramyarîyeşda wek zorêkî dîke, hêllî dje jnanî harregezbazî wlatanî komunîstî degîrdirêteber. Bo nmûne partî komunîstî şorrşigêrr (R.C.P) le sallekanî seretay 1970da, le beyannameyekda ( ke bo rojanî pêş pêkhatnî part degerrêtewe ,katêk ke hêşta yekêtî şorrşigêrrî caran bû) boçûnekanî xoy bllawkirdewe û lewêda raygeyand hawrregezbazan “le qullayî zelkawî bogen û nizmîy borcwazîda roçûn” û azadî hawrregezbazan “djî çînî karger û djî şorrşe”. Hîçkam le grupe çepe konekan letek em pirseda, ke jnan le derewey çwarçêwey prolîtaryaş lejêr fşardan, beasanî boyan qutnadrêt. Hellbete ”çînî krêkar pêşrrewe” boxoy çemkêkî sernicrrakêşe: le kêşmekêşe henûkeyyekanî nêwan çepekanda em çemke le kargeranî berhemhênerewe destipêdekat, ta degate her kesêk ke hêzî karî le beramber krêyekda defroşêt ya herkesêk ke guzeranî be kesanî dîkewe bestrabêtewe. Eme nzîkey hemûman degrêtewe. ( Dey başe, eger leseda newedî danîştwanî dewllete yekgirtuwekanî emrîka pêşrrewn, boçî taêstake şorrş rûynedawe?)
Fêmînîste soşyalîstekan nwêyekan le hemû rêgeyekî dahêneranewe hewilldeden hesteyekî nawendîy le bîrkirdnewey markisîst- lînînîst pêkbihênin, le emrroda bîparêzn û be fêmînîzmî radîkallî xoyanewe muturbey bken. Hendêkcar serencamî naasayî letek xoyda dehênêt. Le culay 1975da, jnanî bzûtnewey nwêy emrîkayî û jmareyek le grupe serbexokan, yekemîn konifransî nîştmanî (sertaserî)yan lemerr fêmînîzmî soşyalîstî xoyan best. Betaybet ewey ke beşêweyekî frawan lebareyewe pagende nekrabû, belam hemuwan le dîtnî zorî komellî jnan (zyatir le şessed kes û jmareyekî fretrîş gerabûnewe) ke deyanewîst pşûy kotayî heftey 4î culay le (Yellow Sipring )î ohayo beser bern, seryan surrmabû.
Bexwêndnewey deqî wtarekanî konifranis û herweha boçûngelî corawcor ke lelayen jnanî amadewe nûsrabûn, 4 rûn nîye ke wênakirdnî rêkxeranî konifranseke le xistnerûy nawnîşaneke “fêmînîzmî soşyalîstî” çî buwe. Binçînekanî yekparçeyî ke pêş konifranseke amade û rêkixraw bûn dû şityan degirte xo, ke herdem letek fêmînîzmî radîkall dehatnewe û le rastîda nîşanderî bîruboçûnî tewaw nakok be rwangey soşyalîstîyn. Binçîney yekem dellêt : “ême pêdawîstî bûnî bzûtnewe serbexokan derk dekeyn û lenêw bzavî şorrşigêrraneda piştîwanîyan lê dekeyn”. Binçîney duwem dellêt “ême dan beweda denêyn, ke corekanî fşar, çe nejadî, çînayetî, regezî, ya hawrregezbazî[jnan/ û.k] letek yek serukaryan heye û xebat bo azadbûn lejêr ew fşaraneda, debêt pêkewe û be harîkarî encam bidrêt”. Binçîney sêyem, tenya pence bo ewe radekêşêt ”fmînîzmî soşyalîstî sitratîjêke bo şorrş” û çwaremîn binçîne bangewazkirdne bo dyalogkirdin ”be nêwerrokî têkoşan û yekêtîyewe”.
Hellbete, eme têkelleyekî bawerrnekerdenîye le komellêk bnemay sernicrrakêş- lîstêke ke be kirdewe bangewazî hemuwan dekat. Bellam katêk fêmînîste soşyalîstekan, be şêweyekî serekî lepênaw bzavî jnanî serbexoda debêt û katêk ke dellên stemî çînayetî yekêke le serkutgerîyekanî dîke, nek gringtir le ewanî dîke, îdî (bew core ke rexnegranî markisîst dellên) çîdîke eme be soşyalîzm dananrêt.
Sererray eweş, fêmînîste soşyalîstekan ta kotayî rê hawrray bernamekanî fêmînîzmî radîkall nîn. Eger hawrra buwayên, debû em bnemayey dîkeyş qbull bken ke : pêkhate na- quçkeyyekan bo kirdey (praktîkî) fêmînîstî pêwîstin. Hellbete girtneberî eme bo hendêk le soşyalîstekan zor sexte. Bellam eme ewe degeyênêt, ke fêmînîzmî radîkall letek yekêk le corekanî enarkîzm zor nzîktre ta letek soşyalîzm. Ew coreş, enarkîzmî komellgera (herweha be enarkîzmî komungeraş nasrawe) nek letek corekanî dî wek takgera ya enarko – kapîtalîst.
Eme bo ew fêmînîstaney ke letek bnema enarkîstîyekan aşnan, babetêkî taze nîye. Bêcge le hejmarêkî kem le fêmînîstekan. Eme şyawî têgeyiştne, ke enarkîzm lenêwan rojnamegerîy bed û perdepêdrawîda şêwênrawe. Eger fêmînîstekan letek enarkîzm aşna buwayên, weha peygîrane wek amrazêk bo xebat djî stemî cênderî neyanderrwanîye soşyalîzm. Fêmînîstekan naçarn, beramber her tîorîyekî komellayetî ke be komellêk raber û peyrrewgerewe lkêndrawe, gumanî xrab bken, ewe gring nîye ke ew pêkhate nawendgerayîye ta çi endazeyek hewilldedat dêmokratane reftar bkat. Jnanî hemû çînekan, hemû nejadekan û hemû barekanî jyan, demêke be xwastî kotayîhênan be zallbûn geyîyiştûn, ke çîdîke amade nîn cêge raberanî henûkeyî be desteyekî dîke bgirnewe. Ême dezanîn ke desellat le destî kêdaye û (kemokeyekî nawaze nebêt) ke le ême nîye.
Zorêk le fêmînîstanî enarkîstî hawçerx roşnayyan xistuwete ser peywenîyekanî nêwan enarkîzmî komellgera û fêmînîzmî radîkall. Layn farow (Lyinne Farrow) lem barewe wtuyetî: fêmînîzm ewe kirdeyî dekatewe, ke enarkîzm bangewazî bo dekat. Pêgî koringer (Peggiy Kornegger) lew birrwayedaye, ke ” salanêke fêmînîstekan çi le tîorî û çi le kirdarda be şêweyekî naagane enarkîstin”. Herweha marya leytin(Marian Leighton) radegeyênêt, ”amancî xopallawtin le fêmînîstî radîkalewe bo fêmînîzmî enarkîstî, xoy le xoyda hengawêkî gewreye le berewpêşbirdnî huşyaraney tîorîda. 5
Ême xomuxtarî binyat denêyn We build autonomiy
Rewtî herdem rû le geşey djebaw The process of ever growing syinthesis
Bo hemû gyanleberêk. For every living creature
Ême bllawdekeynewe We sipread
Xobexoyî û dahênan Spontaneitiy and creation
Ême fêr debîn xoşî azadî We learn the joys of equalitiy
Xoşî peywendî Of relationishipis
Bebê zallbûn Without dominance
Lenêw xuşkanda. Among sisters
Ême zallbûn helldeweşêninyewe We destroy domination
Le hemû şêwekanîda. In all itis formis
Em srûde le rojnamey fêmînîstî radîkall ”ewe min nîm xoşewîstim”6 derkewt, ke serdêrrî hemû laperrekanî ”kotayî be plewpaye bhênin” dexate rû. Herçende nîşanîy rojnameyekî enarkîst (ya enarko-fêmînîst)î lê nedrabû, bellam peywendîyekan dyarn. Ew rojname bellgeyek bû leser bzavî azadîbexşî jnan le salanî seretay bujaneweyda, herwa eme heman krokî behadare, ke eger têkelley fêmînîste soşyalîstekan, rîşe dabkutêt; eger peristnî xudawend ya netewey jnanî hawrregezbaz, jnan bbene ser ew birrwayey, ke pêşwazî le şêwe tazekanî zallbûn (dominance) û mildan pêy bken ya tenanet bexoyan berpay bken, le dest deçêt.
Perawêzekan:
1. BArbara Ehrenreich, “What is Socialist Feminism?”, Win Magazine, June 3, 1976, p.4.
2. THe best of these argumentis I’ve encountered are “Socialist Feminism; A Sitrategiy for the Women’si Movement”, biy the Hiyde Park Chapter, Chicago Women’si Liberation Union, 1972; and Charlotte Buncih, “The Reform Tool Kit”, Quest, 1:1, Summer 1974, pip.37-51.
3. REportis biy Polly Anna, Kana Trueblood, C. COrday and S. TUftis, The Fiftih Estate, May, 1976, pip. 13, 16. THe ” revolution” failed: FEN and itis club shut down.
4. PEople who are interested in reading reportis of the conference will find them in almost every feminist or socialist newispaper that appeared in the montih or so after July 4tih. SPeeches biy Barbara Ehrenreich, Michelle Russell, and the Berkeley-Oakland Women’si Union are reprinted in Socialist Revolution, No. 26, October-December 1975; and the speech biy Charlotte Buncih, “Not for Lesbianis Onliy”, appears in Quest, 2:2, Fall 1975. A Thirtiy-minute audiotape documentary is available from the Great Atlantic Radio Conispiraciy, 2743 Mariyland Avenue, Baltimore, Mariyland 21218.
5. FArrow, “Feminism as Anarchism”, Aurora, 4, 1974, p.9; Kornegger, “Anarchism: The Feminist Connection”, Second Wave, 4: 1, Sipring 1975, p.31; Leighton, “Anarcho-Feminism and Louise Michel”, Black Rose, 1, April 1974, p. 14.
6. DEcember, 1, 1970, p.11.
Bo xwêndnewey serçawe îngilîzîyekey :
Hittp://wwiw.anarcha.org/salliydaritiy/CarolEhirlich.htim
Em babete le saytî (xuşe) wergîrawe û bedaxewe çend salle le arada nemawe. Le wergêranîda bo ser zmanî kurdî, letek deqe îngilîzîyekey berawrid krawe.