Skip to content
گفتوگۆی خەیاڵكردی ماركس و باكونین
وه‌ك ده‌زانین، په‌یوه‌ندی نێوان ‘ کارل هاینریش مارکسKarl Heinrich Marx ‘ و ‘ میخایل ئه‌لێکساندرۆڤیچ باکونین Mikhail Aleksanderovich Bakounine ‘ وه‌ك دوو که‌سێتی ناسراوی نێو بزووتنه‌وه‌ی سۆشیالیستی و به‌دیاریکراوی نێونه‌ته‌وه‌یی یه‌که‌م زۆر دژوار و پڕناکۆکی بوو.
ئه‌م گفتوگۆ خه‌یاڵکرده، که هیچکات ڕووینه‌داوه، یه‌که‌م جار له ڕادیۆ (BBC)ی له‌نده‌ن له ئۆکتۆبه‌ری 1962 له‌لایه‌ن ‘ مۆریس کرانستۆن Morris Cranston ‘ بڵاوکراته‌وه، هه‌روه‌ها له دێسه‌مبه‌ری هه‌مان ساڵدا له گۆڤاری ‘ ئه‌نارکی –Anarchy ‘ له له‌نده‌ن چاپکرا و دواتر وه‌رگێڕدرایه سه‌ر زمانی ئیسپانی و له چه‌ندین گۆڤاردا له پاریس و ئه‌مه‌ریکای باکوور و خواروو بڵاوکراته‌وه.
هانده‌ری وه‌رگێڕانی ئه‌م گفتوگۆیه [ که به‌ڕاده‌یه‌ك مشتومرێکی هزری له‌خۆگرتووه و کورتییه‌ك له ناکۆکییه هزرییه‌کانی ئه‌و دوو که‌سێتییه و ته‌نانه‌ت ئاراسته جیاوازه‌کانی نێو نێونه‌ته‌وه‌یی یه‌که‌م ده‌خاته ڕوو] بۆ ئه‌و نائاگابوونه یا به‌هه‌ڵه‌گه‌یشتنه ده‌گه‌ڕێته‌وه، که له‌نێو بزاڤی سۆشیالیستیی کوردستان و ناوچه‌که‌دا، له‌مه‌ڕ ناکۆکییه‌کانی نێو نێونه‌ته‌وه‌یی یه‌که‌م و جیاوازییه‌کانی مارکسیزم و ئه‌نارکیزم زاڵه، ئه‌وه‌ش بۆ زاڵی مارکسیزم-لێنینیزم وه‌ك ئایدیۆلۆجیایه‌ك و پاگه‌نده‌ی پارت و ڕێکخراوه چه‌په‌کان، که هاوته‌ریب له‌ته‌ك پاگه‌نده ژاراوییه‌کانی میدیای ده‌سه‌لاتداران دیوی ڕاسته‌قینه‌ی ناکۆکییه‌کان و ئاراسته و بنه‌ماکانی هزری ‘ ئه‌نارکیستی ‘یان شێواندووه و باڵێکی گه‌وره‌ی نێونه‌ته‌وه‌یی یه‌که‌م، که بزووتنه‌وه‌ی کرێکاری خوارووی ئۆروپا بوو، شێواندووه‌ته دوژمنی چینایه‌تی خودی کرێکاران و به دژه‌پڕۆلیتێری و ورده‌بۆرژوازییانه‌یان ناواندووه. ئه‌مه له کاتێکدا که ئه‌زموونه‌کانی شۆڕشی ١٩١٧- ١٩٢١ی ئۆکتۆبه‌ر و شۆڕشی ئیسپانیا ١٩٣٦ – ١٩٣٩، ئه‌وه‌یان سه‌لماندووه، که دوژمنی چینایه‌تی چه‌وساوان به‌گشتی و کرێکاران ئه‌وانه‌ن و ئه‌وانه بوون، که له‌ژێر دروشمی بریقه‌داری هه‌ڵخڕێنه‌رانه‌دا ده‌سه‌ڵاتخوازیی خۆیان به‌سه‌ر کۆمیته‌ی کارخانه‌کان و ئه‌نجومه‌ن(سۆڤیێت)ه‌کانی کرێکاران و سه‌ربازان و ده‌ریاوانان له شۆرشی ١٩١٧دا سه‌پاند و له هه‌نگاوی دووه‌مدا کارخانه‌کانیان له‌ژێر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی کرێکاران ده‌رکێشا و کۆمیته‌کانیان هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه و ئه‌نجومه‌نه‌کانیان که‌ناره‌گیرکرد و به‌ڕێوه‌بردنی کۆمه‌ڵگه‌یان له ده‌سه‌ڵاتی پارته‌که‌یاندا کورتکرده‌وه، بۆ جێبه‌جێکردنی ئه‌م پلان و پیلانانه‌ش، دنه‌دانی گیانی ده‌سته‌گه‌ری (سکتاریزم) و پڕکردنه‌وه‌ی زیندانه‌کان و گوله‌بارانی به کۆمه‌ڵی شۆڕشگێڕه پێشه‌نگه‌کانی شۆرش و دروستکردنی ده‌زگه‌کانی سیخوڕی و تۆقاندن، پێویستی بێچه‌ندوچوونی ئه‌و سه‌رکوته بوون.
سه‌رکوتی شۆڕشی ئۆکتۆبه‌ری ١٩١٧ له ڕوسیه له‌لایه‌ن سۆشیالیسته ده‌سه‌لاتخوازه‌کانه‌وه، ته‌نیا به کوشتن و ڕاونانی سۆشیالیسته دژه‌سه‌روه‌ره‌کان [ کۆمه‌ڵکوژی ڕاپه‌ڕیوانی کرۆنشتات و دژه‌خونی له جوتیاره کۆمونخوازه‌کانی ئۆکرانیا و .. تد] کۆتایی نه‌هات، به‌ڵکو حه‌فتا ساڵ بزاڤی سۆشیالیستی له سه‌رتاسه‌ری دونیادا کرده قوربانی به‌رژه‌وه‌ندییه ناپڕۆلیتێرییه‌کانی دیکتاتۆریی پارت و جه‌نڕاڵه‌کانی ئیمراتۆری ئه‌و پارته و
زه‌مینه‌خۆشکردن بۆ ئه‌و دڕندایه‌تییه‌ی نه‌زمی نیئۆلێبڕالیزم، که ئه‌وڕۆکه مرۆڤی تائاستی دڕنده دابه‌زاندووه و کار له‌سه‌ر ڕۆبۆتکردنی مرۆڤ ده‌کات.
ئه‌گه‌ر به‌وردی سه‌رنجی ئه‌زموونی ڕاپه‌ڕینه‌کانی ده‌وروبه‌ری خۆمان له‌وانه ڕاپه‌ڕینه‌کانی ١٩٧٩ی ئێران و ١٩٩١ی عیراق بده‌ین، ئه‌وا ئه‌وه‌یان سه‌لماندووه، که دوژمنانی بزاڤی سۆشیالیستی پاش سه‌رمایه‌داران، ئه‌وا ده‌سته‌گه‌را و ئایدیۆلۆجیاگه‌رانن، که بێجگه له شکست و پرشوبڵاوی و شه‌ڕی لابه‌لایی و ده‌سه‌لاتخوازانه‌ی گروپه ڕامیارییه‌کان، ھیچ یدیكە به‌رهه‌مناهێنن و له به‌رامبه‌ریشدا ده‌بنه هۆی به‌هیزکردنی ده‌سه‌لاتی دوژمنانی چینایه‌تیمان و گیرکردنی بزووتنه‌وه‌که له کایه پاشکۆییه‌کانی ڕێکخراوه زه‌رده‌کان و به‌فێڕۆدانی وزه‌ی شۆڕشگێڕانه‌مان له‌پێناو ده‌ستاوده‌ستپێکردنی ده‌سه‌لات له پارت و پارله‌مانێکه‌وه بۆ دیکتاتۆریی پارتێك به‌نێوی کرێکاران و سه‌رجه‌م چه‌وساوان. دواجار دوورخستنه‌وه‌مان له ئامانجی کۆتایی، که سه‌رنگونکردنی سه‌روه‌ری چینایه‌تی و ڕۆنانی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی سۆشیالیستیی ئازاده.
بەكورتی ئامانج له‌م وه‌رگێڕانه، کردنه‌وه‌ی ده‌رگه‌یه به‌ڕووی جیاوازی بۆچوون و ڕه‌خنه، هاندانی هاوڕێیان بۆ هه‌ڵدانه‌وه‌ی ڕاستییه شاراوه‌کانی بزاڤی سۆشیالیستی و هه‌ڵخڕاندنی بزاڤێك له‌سه‌ر پایه‌کانی خۆبیرکردنه‌وه و خۆبڕیاردان و خۆجێبه‌جێکردن، بزاڤێك دوور له شوانه‌یی ڕامیاره پیشه‌ییه‌کان و ڕابه‌رایه‌تی پارت و سه‌روه‌ری ده‌سه‌ڵاتخوازان.