Yadawerîyekanî 18î març, rojî sallyadî komuney parîs û şurakanî kurdistan
Hejên
16î Azarî 2013
Herçende min le rojanî raperrîn û serdemî serhelldan û têkişkanî “bzûtnewey şurayî kurdistan”da, le herêmî kurdistanda nebûm, bellam becorêk le corekan beşêkbûm lew bzûtneweye. Katêk ke têkişkanî bzavî çekdarî û awarebûn êmey kirde penaberî nêw ordûgekanî wllatanî dewruber, bwarî zortir aşnabûnim be bzûtnewey cemawerîy û xebatî cemawerîy û şorrşî komellayetî bo rexsa û be dabrranim le bzavî çekdarîy, asoyî bîrkirdnewem frawantir û xwêndnewem bo mêjûy bzûtnewe cora û corekan pereysend û helm bo rexsa, ke lew barewe boçûnî taybetî xom bepêy têgeyîştin û pêgeyîştinî xom, perepêbdem.
Weha seretayek bû, bû be handerm bo karkirdin û çalakî lenêw penaberan û bangewazkirdin bo pêkhênanî şuray serbexoyî penaberanî xoyan û puçellkirdnewey hewllî bekrêgîrawan û şurakanî komarî îslamî êran, ke be aşkra û nhênî le rêgey rewte îslamîyekanî nêw urdûgekanî penaberanda, komarî îslamî deysepandin û deykirdne demrastî xellkî. Herçende hewll û koşşî min û hawrrêkanim berencamêkî away bedesteweneda, bellam hîç kat ta katî gerranewem bo herêmî kurdistan, destberdarî pagende û hewilldan bo weha şurayek nebûm û hawkatî pagendekirdnim bo rêkixrawe û yekêtî cemawerîy krêkaranî kurexane û kîşawerzî, berdewam karm leser huşyarîy kesekanî duruberm lebarey bzûtnewey cemawerîy û karayî serbexobûnî û rollî le bedîhatnî daxwazîyekanî penaberanda, dekrid.
Gerranewem bo herêmî kurdistan, hawkatî dengdanewey rexnekanî îrecî azerîn [endamî frakisyonî komunîzmî kargerîy nêw partî komunîstî êran (hka) û dwatir yekêk le damezrêneranî partî komunîstî kargerîy êran (hikka) û partî komunîzmî krêkarîy ‘îraq (hikk’)] bû. Ewdem tewawî layengranî rewtî komunîzmî krêkarîy, be hemû hêz û twanayanewe, le hewllî xotekandin le tozugerdî rojanî raperrîn bûn û raperrînyan ta radey begalltegirtin û be çetegerîy çwandin û le baştirîn barda xoyan watenî be “hellçûnî tallangeraney cutyarîy” deçwand û hemûyan bepêçewaney êstawe, ke xerîkî norebrrêykirdin û xokirdne rolley raperrîn û qaremansazîyn, kewtibûne nkollîkirdin lewey ke beşdar ya layengirî weha raperrînêkî serbexoy cemawerîy bûbin. Tenya yek şit nkollîyan lênedekrid, ewîş hewilldan û pagendeyan bû le rojanî paş (raperrîn)da bo şura krêkarîyekan, herçende eweş be heman wre û lêbrrawîy ewsayanewe nebû, paradoksî şanazîy rojanî raperrîn û peşîmanî û redûkewtinî rexne aydyolocîyekey (îrecî azerîn), bûbuwe barî granî serşanyan û le şerredendûkî siktarîstîyan letek layengranî şuray xellkîda, zmanî kulkirdbûn.
Bellam bo min, ke pênase û lêkdanewey xomim bo raperrînî cemawerîy hebû, hegîz bedem ew sûkayetî û galltekirdnanewe pênekeynîm, ke raperrînyan be tallanî û rawrût deçwand û hergîzîş cutyarîybûnî hîç raperrînêkim be kemîy nezanî û wek ewan cutyaranim be naşorrşigêrr nawnebrid. Her le duwemîn rojî peywestibûnim be rêkixrawî (rewtî komunsit)ewe, hestim be cyawazîy boçûnim, betaybet lemerr raperrîn û lêkdanewe dûr le ketwarîyekanî (îrecî azerîn) letekyanda kird, lêrea naçme nêw qullayî ew babete, çunke le [yadawerîy û ezmûnekanî rojanî çepayetîm]da frawantir lew barewe rûnkirdnewe dedem.
Paş daxistnî binkey rewtî komunîst û pûçellbûnewey birryarî rewkirdnî hemû endamanî ew rêkixrawe bo henderan, bone û sallyadekanî 8 û 18î azar û yekî ayar û ….tid bûne sekoyek bo pagendey rêkixraweyî û aydyolocî. Paş şkistî bzavî şurayî û daxistnî binkekanî rewtî komunîst, yadî 18î azar duwemîn merasîm bû, ke çepî dehênayewe ڼêw meydan û be komellgey denasandewe. Bo min yadî (komuney parîs), ştêkî taze û naaşna nebû, hemû sallêk letek radyo komelle û le rêy bername taybetekanî lew rojeda, aşnay beserhat û rûdawekan û edebyatî ew sallyadebûm, ewey ke bo min nwê bû, hem beşdarîkirdnî çalakaney xom bû lew sallyadeda û hem beşdarîykirdnim bû le yadî “bzûtnewey şurayî” herêmî kurdistanda, ke deytwanî becorêk xozge û efsûsekanim bo beşdarîkirdin lew bzûteneweda, ketwarîy bkatewe. Bew bonewe, hezimdekrid lew rojeda be hemû bûnêkmewe, twana û wzem bo ew yade bxemegerr.
18î azarî 1992 slêmanî
Be weha amadeyyekewe, beşdarî yadî 18î azar; sallyadî “rojî komune” û sallyadî “bzûtnewey şurayî” le kurdistanim kird. Ew kat ezmûnî çalakî û amadekarîyman zor kem bû, paş merasîmî 8î azar; rojî cîhanî jnan, ewe duwemîn merasîm bû, ke amadekarîman bo dekrid, dabeşkar û cyakirdnewey destekanî amadekarîy learadanebû, hendêkman xerîkî pagende û amadekirdin û zyadkirdin û bllawkirdnewey plakart û bangihêştkirdnî cemawer bûn, hendêkî dîkeş xerîkî amadekirdnî şanoyî û srûd bûn û ewanî dîke wek pîşey hemîşeyî rêkixrawey ramyarîy xerîkî xoamadekirdin bûn bo wtardan.
Min hem le grupî srûdutinda hebûm û hem leber nexoşbûnî hawrrêyek le provey şanoyyekeda beşdarbûm. Herweha pêş amadekarîy merasîmeke, sernûserî yekêk le govarekanî ew deme, daway wergêrranî şanonamey [ “ne bo dengdan / na bo rîfrandom”, nûsînî bêrtolld brêşt]î le zmanî fasîyewe, lêkirdim û mnîş paş mandûbûnêkî zor û wek yekemîn wergêrranî deqî farsî, tewawimkird, bellam bedaxewe, herçende dwatir benawî xoyanewe bllawyankirdewe, be minyan gut “wergêrraneket çak nîye”. Eger be başî lebîrimmabêt, wabzanim her ew deqe şanoyye bû, ke tîpe şanoyîyeke [bedaxewe dillnyanîm, ke aya têpî şanoy ayar bû ya tîpî şanoy nîna] bo yadî 18î azar provey dekrid.
Bellê ew roje bo min, hatnedî xewnêkî dêrîn bû, ke le serzemînî raperrînî 7î azarî 1991da lew rojeda dwa peyam û srûdî komunarekanî parîs be gwêy hawçînekanimda bçirpênîn û le yadî “bzûtnewey şurayî kurdistan”da ew dengane bênnewe serşano. Rojêk, ke hergîz wêne û yadawerîyekanî çonyetî karkirdin û lexobridûîy ew rojaney hawrrêyan û naderbestî û wênakirdnî naketwarîyaney em rojanem beyekewe bo konakrênewe. Wêrray yadawerîye xoşekanî ew roje, dengibrran û brîndarbûnî dengejîm le katî witnî srûdî “hawrrêyanî gyanbextikrû ; berrêze gyanbazîtan “, ke behoy zallnebûnî hawrrêkanî tenîştmewe beser honrawe û awazekeyda, naçarbûm, bo pirrkirdnewe û berizkirdnewey dengî ewan, min fretir denghellbirrim, eme buwe hoy têkçûnî dengejêm bo hemîşe.
Bellê ew roje dillxoşî û wreberzîy û bujanewe ballî beser gişt ew hawrrêyaneda wek yek ceste û yek deng û yekixwast kêşabû, ewaney ke emrro weremî partayetî serapayanî tenîwe û kirdûnî be hezar û yek parçewe û her çend kesêkyan le beramberkêy desellat û nawbangixwazaneda, part û rêkixraw û grupêkyan qutkirduwetewe û kes amadey gwêgirtin le kesî dîke nîye û her kese xerîkî debenginîşandanî beramberekeyetî, ke le rastîda eger debengîyek le aradabêt, ewa tenya ew siktarîzm û desellatixwazîye partîyeye, ke ballî beser hoş û bîrkirdnewey zorbeyanda kêşawe û hawrrêyanî dwênêy kirduwete dujminî sersextî emrroy yekdî.
Rojgarêk ke komunîstixwazekan, partî pollayînyan nebû û beser komelêk rêkixraw û deste û korr û komellî cyawazda dabeşbûbûn, hemuwan le bereyekeda wek boçûne cyawazekanî awezêk û bûnêk (cesteyek/ kesêk) derdekewtin, bellam emrroke paş ewey ke be fermanî serûy xoyan le partêkda twanewe, bûne xawenî derzenêk partî leyekçû bellam tînûy xwênî yekdî. Katêk wênekanî paş tewawbûnî merasîmî 18î azarî 1992 dehênmewe pêşçawm, ke hemuwan sererray cyawazîy boçûn û têrramanyan, bellam le keşêkî hawrrêyane û zanyarîyixwazanewe xerîkî miştumrribûn, bedaxewe natwanim bo hîç kesêkî bselmênim, ew kesaney ke lewêda bûn, her ewanen, ke emrro le kayey part û lîderçyetî û hellpey plewpaye û nawbangda ta bîneqaqa nuqmî kultûr û bîrkirdnewey borcwazîyane bûn û lebrî retkirdnewey serwerîy borcwazî kurd, gleyî lêdeken û xerîkî amojgarîykirdnînî, ke çon serokî baş û mîrayetî baş û partî baş û parêzerî dêmokrasî parlemanî û serwerîy yasakeyan bin!
18î azarî 1993 hewlêr
Le hewlêr bepêçewaney slêmanîyewe, wek pêşîney merasîmekanî pêşûtir, ber le mangêk kewtînexo û bangewazman bo kobûnewey giştî gişt çalakan û beşdarî û pêkhênanî komîtey merasîmî 18î azarî 1993î hewlêr kird, wek hemû carêk hawrrêyanî rêkixrawe ramyarîyekanî dîke (rewtî komunîst û yekêtî xebatî komunîzmî krêkarî û sernicî krêkar) û rêkixrawe cemawerîyekanî wek hawrrêyanî yekêtî bêkaran û komelley awarekan û hawrrêyanî kanunî huner û edebyatî şebeng û deste û korr û komellekanî dîke û take soşyalîst û nzîkekanî ew rêkixraw û korr û komellane, le kobûnewey yekemda beşdarîyankird, le hawrrêyanî beşdar [ îsma’îl (azad arrman), cemal çawşîn, ‘ebdulrahman mewlûd, goran ‘ebdulllla, şapûr ‘ebdulqadir, qabîl, ehmed paşa, dlêr, aram ‘elî, ce’fer ‘elî, nalle hesen, hîwa, bextyar, bexîtyar (krêkarî kareba), soran kerîm, hîwa kerîm, rêbwar mîdhet, mame kerîm, kawe hesen, min û komellêkî dîke hawrrê] bedaxewe tenya nawî emanem lebîrmawe. Lem kobûneweda bepêy amadeyî û xobexşîy kesekan dabeşkar kra û lêjnekanî encamdanî karekan pêkhênran û rojî kobûnewey serperşitîkaranî lêjnekan dyarîkran û her lêjneş serxetî karekanî xoy destinîşankirdin.
Eger behelledaneçûbim, ew danîştneman le binkey kanûnî huner û edebyatî şebeng wate şwênî pirrvey tîpî şanoy mijde ya le binkey yekêtî bêkaran, encamda. Wek carekanî dîke, min kewtmewe lêjney hunerî û lêjney pagende û bllawkirdnewey plakart û rageyandin, herweha wek nwênerî lêjney xocêy rêkixrawî rewtî komunîst, leberewey rêkixrawekey ême beşî aşkray hebû, girtin û molletwergirtnî holl bo merasîmeke be ême spêrdra û mnîş ew dawakarîyey komîtey merasîmekem be nwênerî beşî aşkrawî rêkixrawekeman le hewlêr geyand û ewîş lewe dillnyay kirdmewe, ke bêxem bim û ewe karî ewe û zû encamîdekat û namey morkraw bo wergirtnî molletî dezgey asayîş, amadedekat û bexoy cêbecêydekat.
Herçende nakokî bîrkirdnewe û boçûn û şêwazî kar û hellsukewtman letek rêkixrawekanî dîkeda, cyawaz bû û sûke gumanêkim lewe hebû, ke kareke encamnedat, bellam lewlaşewe birrwam bexom dehêڼa, be xomim degut “birrwanakem ta ew radeye kar û pirse giştîyekan û kare hawbeşekan bkate qurbanî nakokî kesîy û boçûnî kesîy”.
Ême endamanî lêjnekan, roj be roj karekanman encamdan û hawrrê azad arrman otomebêlekey xistbuwe pênaw encamdanî karekanman û bexoyşî harîkarman bû. Lew rojaneda nzîkayetî û hawrrêyetîyekî weha ballî beser peywendî hendêkmanda kêşabû, ke bo kesanî derewey ew sê rêkixrawe, asannebû, bzanêt kê le kam rêkixraweda endame û cyawazîy rêkixraweyîman çîye. Betaybet nêwan ême hawrrêyanî (hewzey şiqqe) letek hawrrêyanî yekêtî xebatî komunîzmî krêkarî (aram ‘elî), sernicî krêkar (ce’fer ‘elî û bextyarî krêkarî kareba) û hawrrêyan azad arrman û cemal çawşîn û hawrrêyanî gyanbextkirdû şapûr û qabîl û komelêk xwêndkarî zanko, hênde germugurr bû, wek xêzanêkî gewreman lhatbû. Pertûkifroşîyekey ême sereta beramber asayîş û berdem qella û dwatir beramber sînema krîstall, bûbuwe binkey kobûnewey gişt çepekan û yekdî bînînyan.
Rojî 18î azar, katêk ke be otomebêlekey hawrrê (azad arrman), kerestekanî merasîmekeman birdne hollî roşnibîrîy cemawer, lewê pasewanî holleke pêygutîn, ême agadarnekrawîn û bebê molletî asayîş botan nîye merasîm bken. Qseyekî awa wek fîşekêk bû, be hemûmanewe nra, em, lewî deprisî û ew, lemî deprisî “çon mollet wernegîrawe” û ” ew deygut, meger ême yekemcarmane merasîm bkeyn, bo ştî wanebuwe” û hemûşyan rûy demyan le min dekirdewe ” meger birryar nebû, to ew kare encambdeyt”. Mnîş herçend le kobûnewe heftaneyyekanî pêşûy merasîmekeda lewe agadarm kirdbûnewe, ke lîprisrawekeman bellênî dawe bexoy ew kare encambdat û be mnî gutuwe “pêwîstnakat, to xeyallî xot bewewe xerîkbkeyt û min ew kare encamdedem”. Dîsanewe dramewe ber rêjney pirsyar “meger êwe le lêjney xocêy hewlêr û beşî aşkray rêkixraweketanda pêkewe karnaken û çon le karekanî yekdî agadarnîn?” dîsanewe naçarbûm bllîm hawrrêyan, bedaxewe min mallî ew hawrrêye nazanim leberewey ta êstake bo ême aşkra nîye, herçinde bexoy lêprisrawî beşî aşkray rêkixrawekekane!
Paş maweyek çawerê maynewe, dwacar naçarbûyn, [eger bebaşî lebîrimmabêt] hawrrêyek letek hawrrê azad arrman be otomebêlkekey çûn bo mallî lêprisraw û lewêwe çûbûne asayîş û hatnewe û lêprisraw û molletekeyan letek xoyan hêna. Lem sateda ke ewan hatnewe, nzîkey 20 xulekî bo ew katey, ke bo destipêkî merasîmeke dyarîmankirdbû, mabû. Herçon bû, be pelepel, wexo kewtîn û merasîmekeman berpakrid. Hawrrêy lêprisraw be pêkenêkî destkirdewwe wtî “xo dîtan bebê min hîçtan bo nakrêt”, lew kateda seyrêkî mnî kird û hawrrêyanî beşdar le komîtekeda lewe têgeyîştin, ke hawrrêy lêprasraw amancdarane wergirtnî molletekey dwaxistuwe û be minyan gut ” eger bmanzanyaye, beramber be to nakokî heye, ewa bexoman daway namey morkrawî rewtman bo wergirtnî molleteke lêdekrid û tûşî em derdîserîye nedebûyn”.
Bo min, em merasîme dû ezmûnî têdabû, yekem qsekey hawrrê (.. H-k) endamî beşî aşkray rêkixrawî rewtî komunîst le slêmanî bo selma, ke deygût “eger detewêt guyg lêbgrin û be pleyekî beriztir bgeyt, pêwîste dest bekllaweketewe bigrît”. Mnîş lew kesane bûm, ke kllawêkim nemabû ta destîpêwebgrim, duwem, ewaney hellpey pişt maykrofon û berdem kamêrayan bû, be hemû şêweyek deyanuyist çitbûnî xoyan bselmênin. Hellbete em kare, seretay djayetîkirdnî min bû, le zorbey çalakîyekanda û dwatir le merasîmî yekî ayarî 1993da tarradey djayetî û gerpêfrostin û derperrandin, naçaryankirdim berew akrê mlî rêge bigrim. Herweha bergirtin be berpakirdnî merasîmî rojî cîhanî mindallan ke le sallî 1993da, pêşnyar û îdey min bû, lelayen lêprisrawî beşî aşkray rêkixrawekemanewe, ke rêkxistinî şarekanî rewtî komunîst rezamendî leser dabû û herweha bergirtin be kobûnewe û xopîşandanî narrezayetî beramber sûtandinî petûkxaney raperrîn le ranye, ke nzîkey 50 kes leser bangewazî ême [hawrrêyanî şuqe û hawrê azad (bjar) benawî lêjney xocêy hewlêrî rewtî komunsit, beyannamey szawarkirdin û bangewazman bo kobûnewey gişt azadîxwazanî hewlêr derkirdbû û kobûnewekeman le gillkend berpakrid. Dwatir le gêrranewey yadawerîyekanimda benawî [yadawerîy û ezmûnekanî rojanî çepayetîm], be wirdî deçme ser zor babetî dîkey şarawey ew rojane.
Xwênerî hêja, eme kurtey yadawerîyekanî min bûn, lemerr merasîmî sallyadî komuney parîs û bzûtnewey şurayî; 18î azarî 1992 û 1993. Dekrêt zor layenî dîkey ew çalakîyane û helluyistgîrîyekanî ewdeme, bo hawrêyanêkî dîke sernicrrakêştir bûbin û bew hoyewe le yadaweyî minda tomar nebûbin ya lebîrm nemabin, mayey dillxoşîye, eger hawrrêyanî beşdar û calakî ew rojane qollî lêhellmalln û letek êmeda yadawerîyekanyan beşbkenewe. Dawaylêburdin dekem, ke le hendêk cêgeda naçarbûm, zyatir leser ştekan bwestim ya roşinkirdnewey zyatir bdem, taweku bitwanim wênayekî roşintir bxeme berçawî ew xwênere azîzaney, ke lew sateda amade û beşdarnebûn û agayan lew pirsane nebuwe. Herweha ew katîş wek êsta min djî plewpayey rêkixraweyî bûm û wek seretayyek (mebdeêk) retimdekirdewe û retîdekemewe û endambûnim le lêjney xocêy rêkixrawî rewtî komunîstda, tenya leber dawakarîy û sûrbûnî hawrrêyanim [mame kerîm, rêbaz, rêbwar mîdhet, soran kerîm, hîwakerîm, sîrwan ‘elî (endamanî hewzey şuqe)] razîbûm. Bedaxewe bepêçewaney çawerrwanî ew hawrrêyanewe, nek her razîbûnî min, nebuwe hoy baştirkirdnî peywendî ême letek lêprisrawî beşî aşkray rewt le hewlêr û rêkxistinî nhênî şarekan, bellku buwe hokarî tundutîjbûnewey djayetî dû hawrrêy rêkixraweyman bo min, ke le derewey apartman (şiqqe)key ême dejyan.
Bo xwêndnewey yadawerîyekanî 8î azar; rojî cîhanî jnan, kirteleser em bestere bken: www.hezheen.tk