Şewî yekemî nwandinî ‘ çayka ‘ leser Şanoy hunerîy Mosko
Nemirovich-Danchenko*
w. le Farsîyewe” Hejên
Dwacar hejdehemî dêsemberî 1898 hate bero. Le hollekeda xellkêkî wa berçawnakewn. Şanoyîkey çêxov hollekey pirrnekirduwe. ‘ mîzansin – placing on stage / Mise-en-sicène ‘î perdey yekem zor nwêkarî têda bû. Bepêy nûsînekey nûser rêgeyek benawerrastî textî şanoda têdeperrî, sekoyek le kotayî textekeda kotayî be rêgeke dehêna, leberamber sekukeda perdeyek hellwasrabû. Eme dîmenêke ke ‘ konistantîn ‘î têda derdekewêt. Katêk ke em perdeye ladedrêt, deryaçe û mangeşew berçawdekewn. Le her şanoyekî bawda debû kursî dabnirên, taweku ekterekan leseryan danîşn, bellam ême qenefeyekî gewre û drêjman le pêşewey şanokeda danabû. Lelay çepî şanowe bnedarêk ke debû ‘ maşa ‘ leserî danîşêt, danrabû û kemêk ewlatir kursîyekî dîke. Leser kursîyekey pêşewey şanoke, ew ekteraney, ke debû nwandinî şanoke seyirbken, pişt le cemawer dadenîştin.
Leberewey mangeşew le pişt perdey sekokeye, ser şano tarîke. Hem tarîkî û hem kesanêk ke leser şano danîştibûn, bêzarîyekî frey berrêxsit. Gallteyan pêdekridîn û be twanc û lome be gemjeyan dadenayn, bellam lewlawe kesanêk ke şanoyîyekeyan wek ketwarêk ke lejyanî asayîda rûdedat debînî, lem rastîye çêjyan werdegrit, ewey ême demanuyist bedestyanhêna. Em şêwazey rollbînîn sakarîy û sadeyî berhemdehêna. Eme heman şit bû, ke ême demanuyist. Paşan mangeşew şanoy roşinkirdewe. Eme keşêkî taybetî şewêkî hawîney debexşî, ekterekan zor hêwaş deçûne rêwe û le katî qsekirdnîşda behîç corê zoryan le xoyan nedekrid. Leserxo dedwan, leberewey şano jyanî têda aram bû. Derbrrînî ştekan hêwaş û hawkatî bêdengî bû. Em bêdengîyane dewruberêkî asayîyan bedîdehêna û riste natewawekan drêjeyan pêdedra û têda tewawdekran. Bew watayey hestî kesayetîyekan ke bederbrrînî natewaw dehatne serizman le bêdengîda kotayîyan dehat û bew corey ke ekter hestîpêdekrid, bo bîneran degwêzrayewe.
Serşano bere bere çrrîyekî taybetî bexowe degrit. Xallêk ke
Debêt pencey bo rabkêşm, eweye ke şte lawekîyekan le şanoda gringîyekî zoryan heye. Bo nmûne ‘ maşa ‘ dermanî helldemjî (anifye), poşakî reşî poşîwe, wşe dûbare dekatewe, qsekanî sade, bellam pirrwatan û … gişt emane wa le bîner deken, ke be wiryayî gwê radêrêt û bem şêwe bebê ewey bexoy bzanêt, dekewête jêrkarayî dîmeneke. Wirde wirde ewey ke le hollî şanodaye lebîrdekrêt. Awa dête berçaw ke şengî şewî hawîn û qsey natewaw û bêdengî, cadûyan lêkirduwe. Katêk ke le derbrrînî kesayetîyekanda, hest bederdêkî şarawe dekrêt û qsekan kotayîyan pêdêt, bîner waqûrrmaw çawî brrîwete textî şano.
Leser textî şanoy ême ştêk rûyda, ke maweyek bû hogranî şano arezûyan dekrid: jyanêkî ketwarîy nek şanoyî. Be boçûnî ême trisnaktirîn beş, rollgêrranî ‘ nîna ‘ bû le perdey yekemda. Ew debû leser sekoke rollbigêrrêt : leser sekoke danîştuwe, leber roşnayî mangeşewda roçuwe û qsekanî bem coren :
– … mrovekan … hellokan … gyanleberan … karayîyan heye ?
Katêk ke em şanoyye le pitrisborg çuwe ser şano, em beşe bîneranî xiste pêkenîn. Bellam min gumanim nebû lewey ke em beşe honerane û cwane, be şêwazêk ke le nîşandanîda bekarman hênabû, bew corey ke debêt bbêt, deçête pêşewe; hîç karayîyekî galltecarrî yan werrsîy le bînerda drustnakat.
Paşan giftugoy nêwan dayk û kurreke ke zor tundutîje le bînerda karayî dadenêt û deyurujênêt, komekî em şêwaze beyarmetî bêdengî car be car le qullayî gyanî kesanêk ke le hollekeda kobûbûnewe, kney dekrid û ewan nzîkîyekî zortiryan lenêwan xoyan û dîmenekeda hestipêdekrid. Weha bû, ke bîner perêşanî û narrezayetîyekanî lexoyda bedîdekrid.
Katêk ke ‘ maşa ‘ le kotayî şanokeda be raz û janewe be diktor ‘durn ‘î gut :
” yarmetîm bde, egîna karêk dekem ke petî jyanim bipçrêt ” û bedem giryanewe le nzîk kursîyeke, berdebête ser zewî, şepolêk hellçûn hollekey dagrit.
Perde dadrayewe – rûdawêk rûydabû, ke her de sall yek car le dunyay şanoda rûdedat.
Paşan le perdey sêyemewe weha şeydayî û hellçûnêk beser hollekeda zallbû, ke çendîn car ekterekan hatne serşano. Paş kotayî perdey sêyem, hîç yek le bîneran le holleke neçûne derewe, hemû westabûn û hurayan dekêşa … tewaw gîrmixwarduwe, em nameye ke beyanî heynî destimpêkirduwe, êstake ke dûşemeye twanîm tewawî bkem. Çwar roj molletim wergirt, bo ewey bitwanim bxewm.
Gişt ekterekan baş rollyandegêrra, tenya ‘ nîna ‘ barekey dillgîrnebû, eweş xetay stanîslavsikî bû, çunke berrastî gêjî kirdbû. Sereta pêygut wek kîjêkî ladêy rollbigêrrê … min turrhibûm û gutim barêkî honeraney sakar bexowe bigrêt baştre … leber em hoye gîّji bûbû …
‘ durn ‘îş hêştake neçuwete kewllî kesayetî beserhateke. Em kese mrovêkî berz û xwêndeware û çalake… lem ruwewe rollgêrranî kesayetî ew karêkî asan nîye. (Makyaj) zor başbû. Kotayî şanoyîyeke zor baş derhatbû.
Bîneran berradeyek bêdeng bûn, detgut kes le hollekeda nîye. Dengdanewey em şanoyîye serapay moskoy dagirtuwe. Xawenî şanokanî dîke tînûy xwênmin, le rastîda berhemeket weha derhatuwe, ger xot bîbînî waqturrdemênêt… min lerradebeder dillxoşm, le dûrewe le amêzt degrim.
Key ‘ lale Wanya ‘ denêrît.
Nêmîruvîç Dançênko
**************
* nêmîrruvîç dançinko [berrêweberî şanoy hunerî mosko]
Wergêrranî le rusyewe : şahîn sirkîsyan
Wergîraw le
فصل تئاتر. ساڵی دووهم. پاییز و زستانی ٩٨- ١٩٩٩
: