Brêşt û Stalîn
w. le Farsîyewe : Hejên
Bêrtolld brêşt ledwa mangekanî jyanîda, çwar honrawey djî stalîn nûsîn, ke ta maweyekî zor kes lebareyanewe agadarnebuwe, le “kunifrasî encumenî nîwneteweyî brêşt “da ke sallî (1979) le emrîka bestra, bîrurray giştî agadarî sê lew honrawane bû.
Bo yekemîn car tewawî honrawekanî ke le serdemî jyanîda û dway mirdnîş blawnekrabûnewe, sallî (1982) be dû komelle honrawe le allmanya bllawkranewe.
Sallî (1983) cîmzilî lîwn le wtarêkda lejîr nawî “brêşt û stalîn, dwayn wtey honer”, gorranî boçûnekanî brêşt lebarey stalîn’we dayeber bas û kewte lêkdanewey çwar honrawekey .
Ewey lexwarewe deyixwênînewe wergêranêkî kurtey wtarekeye. ( Û. Farsî(
Paş bestinî kongrey bîstemî partî komunîstî yekêtî sovyet le sallî (1956)da û perde hellmallînekanî xroşuv lebarey stalîn’ewe, brêşt lejêr fşarî lêdanêkî tundî gyanî lem perde hellmallînewe, kewte dûbare hellsengandinî endîşekanî xoy lebarey stalîn’ewe, becorêk ke lewe bedwawe, lenêw komellî dostanîda ‘stalîn’î be “celadî şayistey gel” nêwdebrid.
Brêşt le sallekanî 1932 ,1935,1941û 1955da serdanî yekêtî sovyetî kird. Ew serdanîyane lewda karayî pozetîvyan dana. Bellam lebarey xudî stalîn, tenanet pêş bestinî kongrey bîstem, boçûnekanî tenya puzetîq nebown û letek ewey stalîn’î be nmayanî hîway çewsawekan dezanî, bellam kêşî kesayetî stalîn û xobezilgirtnî ewî dedaye ber rexne.
Rengdanewey em rexnane le hendêk le berhemekanî brêşt ‘da detwanrêt bedîbkirêt. Bo nmûne lekurte kupley “rîzgirtin le ‘ne.en’ stalîn “, le pertûkî dastanekanî mîtî (me-ti ), bo brêşt sûdbexşî stalîn gringe : ‘mî tî’ wtî “hendêk lew baweredan, ke ‘ nî în stalîn ‘ le hendê karda mruvî besûde, em babete bo ewane zor gringe, hendêkî dîke pêyanwaye, ke ew mrovêkî bêwîneye gewretrîn mrove, weku xwaye.”
Herweha lewaneye em babete bo destey duwem, wek ew gringîye bêt, ke babetî yekem bo destey yekem heyetî. Em honrawane peywendyekî nepsaweyan pêkewe heye. Brêşt lem honrawaneda drrindeyî û kêşî kesayetî û berizkirdnewey stalîn ta pley xwawendî weber hêrşî rexnekanî xoy dedat.
Ew layengranî stalîn ta astî “peristyaran” dehênîte xwarewe û rollyan lem boareda nîgetîv debînêt.
Stalîn be tzar berawurddekat û naznaw û nawnîşangelêk, ke “pyahellderanî” bewyan dabûn : “xorî gelan”, “fêrgerî gewreyî cîhan”, “hoşmend” û “şagridî lînîn” dedate ber tane û twanc.
Le honrawey duwemda “amîrekan”, ke nîşanderî pîşesazîybûnewey wllatî sovyet’e û mebest le “serkewtinî drewşawe” serkewtne beser faşîzm’da.
Herweha ewey ke herdûkyan be deskewt û xizmetguzarî stalîn zanrawun. Brêşt be piştbestin be perdehellmallînekanî kongrey bîstem, em benaw xizmetane dexate jêr pirsyarewe. Çunke lem kongreda, xroşov, stalîn besepandin û drrindeyî û tundutîjî nek tenya rêgrî gewre leser rêy raberî lêzananey cengî yekêtî sovyet’da bû, bellku rêgrî gewrey pêşkewtinî komellayetî û pîşesazî û abûrîy wllatîş bû . Le beşî yekemî honrawey çwaremda, brêşt pence bo tîorî zanay cîntîkî sovyetî lîsinko – Lyisisnko radekêşêt, ke bepêy têrrwanînî ew hewilldeden le naw nawçe sardekanî sîbîrya, genim berhembihênin.
Lêreda carêkî dîke babetêkî dûbare dîthgorrê, ke leyekêk le honrawekanî pêşûtrîda benawî “perwerdekirdnî herzin”, pêştir pêşnyarkrabû û lewêda brêşt rêz le hewllekanî lîsinko degrêt.
Lîsinko hewllîdeda, tewawî lêkolînewekanî xoy le bwarî cîntîk’da letek boçûne tengibînîyekanî stalîn’da lebarey zanistewe bguncênêt, ke lem ruwewe lêkolînewekanî sovyet le bwarî cîntîk’da deyan sall dwakewtin. Aya brêşt katêk honrawey çwarem lesallî (1956)da dehonêtewe le tewawî em pirsane agadarbû? Beher hall lîsinko lewêda nwêner û sîmbulî yekêk le kese milkeçekane. Brêşt lem honraweda, serincman bo em xalle radekêşêt, ke bokarêkî awa, nek tenya yek lêkolerewe, bellku lêkoler û şarezayanî zor pêwîstin. Bewatayekî dîke, bo binyatnanî komellgeyekî soşyalîstî pêwîst be harîkarî û komekî cemawerîy çîn û tuyjekanî gel heye. Herweha le beşî duwemî em honraweda, mebestî brêşt le bekarhênanî wajey “amar” piştbestne bew wteyey xruşçuf ke stalîn deygut ” betenyayî detwanêt hemû biryarekanî bdat û tenya pêwîstî beamargîran heye”.
Brêşt em wteyey stalîn bem core dedate ber twanc, ke be djî xudî ew bekarîdebat û raydegeyênêt, ke ” kesekanî jêr sayey raberî, lanîkem bûnyan behoy amarewe hestipêdekrêt û debîndirên”.
Herweha le rastîda ewe cemawerî xellke, ke le barey ewewe, ke debêt çî bikrêt, be hengawnan yan hengawnenanî, birryar bdat nek yek kes betenya.
Lêreda mebest le hellsengandinî mîjûîy stalîn nîye û behoy winbûnî faktekanewe, natwanrêt bem kare hestîn. Bellam debêt oturîtey ew bexatrî qerebûkirdnî zyanekanî olgubûnî ew, lenêwbibrêt. (Û. Farsî : k. Ruzdar)