Nazm Hîkmet baştir bnasîn
Regî Honrawekanî min le Xxakî Serzemînimdaye
Nazm Hîkmet
w. le Farsîyewe : Hejên
Beşî şeşem
Nazm hîkmet bîrî lêkirdewe, ke lewe zyatir natwanêt bergey em steme bigrêt. Ew çak deyzanî, ke azadbûnî ew wate azadbûnî hezaran zîndanî ramyarîy dîke, ke le zîndane corawcorekanî wllatda bendikrabûn …
Hîçkam le narrezayetîyekan, beyanname, têlegraf û namegelêk, ke le gişt layekî cîhanewe herwek lafaw berrûy seranî turkye’da hellyandekrid, karayyan danenabû. Letaw ewe nazm hîkmet birryarîdabû, dwaştêk ke boy mawetewe, le rêy azadî xoy û hezaran zîndanîda bîbexşêt: wate gyanî !
Hellbete debêt bgutrêt “nîwey gyanî!”, çunke lem dwazde salleda sererray piştêşe û wi lawazî sîyekanî û azarî larreşe syatalcî Sciatalgia, tûşî nexoşî dllîş bûbû. Sererray gişt ewaneş, ew birryarîda le xwardin manbigrêt : yan azadbûn yan mirdin !
Lem serdemeda, nazm hîkmet le zorbey wllatanî dunyada tewaw nasrawbû. Le turkyeş rojnamewanan satêk lêy naaganebûn û çapkrawekan hemû rojê hewallêkî tazey ewyan bllawdekirdewe.
Nazm hîkmet wêrdî ser zmanan bû. Hemuwan xwazyarî azadbûnî ew bûn. Êstake îdî boy sax bûbuwewe, ke le mawey em dwazde salleda bergey çi stemêkî kuşindey girtuwe.
Nazm hîkmet raygeyand, ke le rojî 8î aprîllî1950’we le xwardin mandegrêt û nûsî ke em karey ew hergîz le encamî naumêdîyewe nîye, bellku bo bedestihênanî mafî xoyetî û herwa drêjeydayê, ” gyanî tenya ştêke, ke detwanêt bewperî arezuwewe lerrêy xoy û kesanî dîkeda bîbexşêt …”.
Babetî lexwardinmangirtnî nazm le çapkrawekanda bllawkrayewe û gişt layengranî ewî peşêwkird û ray giştî dunyay wrujand. Carêkî dîke lafawî tîlegraf û namey narrezayetî berew seranî dewlletî turkye le her çwarlay dunyawe hellîkrid. Lelayekî dîkeyşewe layengranî nazm û herwaş lêprisrawan beşêweyek deyanuyist ber be mangirtin le xwardinî ew bigrin. Layengranî nazm, peşêwî gyanî ew bûn û deyanzanî ke ew nexoşe û twanay bergegirtnî ew karey nîye. Seranî wllatîş deyanuyist ber be wrujanî xellk bigrin.
Be şêwazî corawcor wîstyan ew le birryarekey paşgez bkenewe û carêkî dîkeyş behîwayekî bêbnema ew lepşit dîwarî zîndan rabgrin. Bellam nazm leser birryarî xoy sûrbû û le heman rojda ke pêştir raygeyandibû, destîdaye mangirtin le xwardin …
Lexwardinmangirtnî nazm nek tenya boçûnî giştî turkyey djî kesanêk, ke em honere azadîxwaze, ke be şanazî edebyatî hawçerxî turk û bawkî honrawey turkî dejmêrdra, zîndanîkirdbû, wrujand, bellku xellkî zorêk le wllatanîş letaw ew hemge stem û nadadwerîyey ke seranî dewlletî turkye beramber em honere gewreye rewayandebînî, turrekrid … Dewllet û ramyarkaranî wllat bere bere şllejan. Şalyarî dadwerîy destbecê lêkollerewanî narde zîndanî burse û hewllyanda be bellêndanî droyne, ew le biryarekey paşgezbkenewe. Bellam nazm gwêy be hewllekey neda. Naçar, dewllet raygeyand, leberewey ke nazm hîkmetî honer betundî nexoşe û pêdawîstîyekanî çareserkirdnî le zîndanî burse’da nîn, deygwêzrêtewe bo êstanbul. Zîndanyanî zîndanî burse, ke ‘nazm’yan zor xoşdewîst û be “babe” bangyandekrid, bem hewalle peşêwan. Ewan neyandewîst, herwa be asanî “babe” ledestibden. Le karbedestanî dewlletî dillnyanebûn û detirsan, ke lenêwîbern. Xerîkbû zîndanyanî burse hellçin. Leberewe karbedestanî dewllet lejêr çawdêrîyekî zorda, nîweşew benhênî nazm’yan le zîndanî burse derkird û gwastyanewe bo êstanbul. Le êstanbul destbecê ewyan le nexoşxane pirr amêrekan xewand. Nazm berhellsitîdekrid û amadenebû mangirtin le xwardnekey bişkênêt. Diktor û şarezayan çawyanpêkewt û raportyan nûsî, ke zor nexoşe, barî sîyekan û dllî zor xrape û boy heye gyanî ledestibdat. Nazm deyzanî, ke mirdnî ew bo dujimnekanî metrisîdare, leberewe dillbestey mirdin bûbû û gwêy lew raportane şilnebû û beşêweyekî bêçenduçun, mlî be manewe û xewtin le nexoşxane nededa û amadey çareserkirdinnebû û dawaykird herçî zûtir bîgêrrnewe zîndan. Serencam desellatdaran naçarbûn, bîbene yekêk le zîndanekanî êstanbul …
Xatû ‘celîle’ daykî nazm hîkmet, ke tarradeyek bînayî ledestdabû û le xemî kurre azadîxwazekeyda le barî asayî kemêk pîrtir dehateberçaw, bo rizgarkirdnî kurrekey ke le yazdehemîn rojî mangirtin le xwardnekeyda bêhoşkewtibû û le gyanellanda bû, leser pirdî benawbangî ‘ galatay’ danîşt û rojûy rageyand û bo rizgarî ew wajoy kodekirdewe. Xellk le dewrî em jne cergisûtawe, kobûnewe û leser pirdeke qereballxîyekî seyr peydabû. Polîs ewîşyan girtyan birdyane polîsxane, bellam paş çend satêk (sa’etêk) bo pêşgirtin be wrujanî zyatrî xellk, azadyankird.
Bellam bo sbeynêy ew roje, urhan welî , ektay ref’et û melîh cewdet, sê honerî benawbang û xoşewîstî xellk, bo rizgarkirdnî gyanî nazm hîkmet sê roj rojûyan rageyand … Lem kateda hellbjardin destîpêkrid. Leberewe ta pêkhênanî encumenî taze û pesendkirdnî yasay lêburnî giştî, debû çawerrwanbikrêt. Leser daxwazî pêdagraney zorêk le nûseran û honeran û hunermendan û roşnibîranî wllat, betaybet komelle xellkêkî zor le layengranî, nazm amadebû beşêwey katî mangirtnekey lexwardin bişkênêt.
Serencam hellbjarn kra û partî dîmukrat desellatî girtedest, paş pêkhênanî parleman, pêşnyarî lêburdinî giştî çuwe berdem parleman. Carêkî dîke dujimnanî nazm destewestan nemanewe û xallyêkyan xiste yasay lêburdinî giştîyewe, ke bepêy ewe kesanêk, ke bepêy bendî (94)î yasay szadanî serbazîy gîrabûn, ber lêburdin nekewn û eme bewatay panizde (15) sallî dîke le zîndandarragirtnî nazm hîkmet, bû. Bellam narrezayetîyekan carêkî dîke zyad û zyadtir pereyansend û dwacar be naçarîy xallêkî dîkeyan xiste yasawe, ke weberkewtuwanî ew bendeş dû leser sêy szakeyan debexişra û nazm ke syazde sallî le bîst û heşt sall zîndan beserbirdbû, serencam rojî 15î cunî 1950 be dllêkî nexoş û sî lawazwe lepşit şurey asnînî zîndan hateder. Hawserekey mnewer, le tewawî em maweda bo satêk wçanî nedabû. Yek sallî tewaw le şarî burse nîştecê bûbû û lem gişte maweda ta ew cêyey, ke desturekanî zîndan bwaryan deda, çawdêrîy û agadarîy hawserekey dekrid.
Zindanyanî zîndanî burse, çi ewaney ke leser bnemay lêburdinî giştî azad bûbûn û çi ewaney ke çend sall lemawey zîndanî bûnekeyan daşkabû, bellam hêştake debû le zîndan bmênnewe, be şadî û dillxoşîyekî bêwênewe le dewrî nazm kobûbûnewe û beboney azadbûnî ewewe, cejnyan degêrra.
Nazm’îş wek gişt zîndanîye azadbuwekan paş çend roj kewte gerran le dûy kar. Deyuyist kar bkat û xercî xoy û hawser û korpekeyan ke berrêwebû, peydabkat. Ew çend zmanî dezanî. Le zîndan sallehay sall karî ristin û çnînî kirdbû û lem kareda bûbuwe westa. Bellam ewaney ke le tewawî em sallaneda neyanhêştibû gewretrîn honerî turk henaseyekî asûde hellkêşêt, carêkî dîke leser rêy ew komelêk rêgrîy nedîtraw û dîtrawyan danan.
Ew le rwangey ewanewe tawanbar bû, egerçî ber lêburdinî giştî kewtibêt yan na, debû dengî ew kipbkrêt, çunke hendêk gwêçke bergey bîstinî dengî ewyan nedegrit. Nazm lem derge û lew dergey deda, amadebû her karêk bkat, taweku tenya bitwanêt xercî jyanî xoy û hawser û mnallî dabînbkat. Îdî tenya arezûy ew ewe bû, ke mallêkî giçke bekrêbgirêt û be arezû û xwastî xoy bîrrazênêtewe û paş sallanêk le zîndan û derbederî be asudeyyewe le tenîşt hawser û mnallekeyda bjî û xerîkî karî edebî û honrawe û şanonûsîn bêt. Rojanêkî durudrêj le dûy kar gerra, bellam kes amadenebû, kar bew bdat. Le hemûy xraptir, ewey ke hêşta polîs le dûy bûn, bo her şwênêk derroyişt, çend polîsî nhênî le dûy bûn.
Dwacar le heman kompanî fîlimsazîda, ke pêş zîndanîykranî, karî lê dekrid, twanî karêk peydabkat. Herçende dahatêkî kemî hebû, bellam beramber bem çakeyey berrêweberanî kompanîyeke supasguzar bû, ke wêrabûyan kar bew bden. Lew kompanîyeda sînaryoy denûsî, xerîkî karî dublac bû û le amadekirdnî fîlmekanda çawdêrîydekrid, bellam birryarbû behîç şêweyek le hîç kwêyekî ew fîlmaneda nawî ew nebirdrêt. Nazm bem merce razîbû. Paşnîwerrwan mandû û nîwegyan lekar degerrawe û le tenîşt hawserekî mnewer, hîlakî rojgarî lebîrî xoy debirdewe û bo sawayek ke le dahatûyekî nzîkda ledaykdebû, planî daderrêja û car car hawelle nzîkekanî wek ”abdîn dnîw’î nîgarkêş, ‘se’îd fayq’ nûserî benawbang û ‘ektay ref’et’î honer dehatne dîdenî û çend sat pêkewe dadenîştin û lebarey huner û edebyat qsewbasyandekrid.
Serencam mnewer, kurrêkî bû. Nazm hemîşe be xzim û hawellanî degut : ke mnewer kurrêkî bo ew debê û pêştir nawîşî nabû ‘memet’ … Serencam memet ledaykbû. Şadî nazm lerradebeder bû. Em pyawe, em mrove ke dunyay be honrawey cwan û payedarîyewe dagirtbû, bextewerî bewatay ketwarîy, paş ew hemuwe renc û kwêrewerîye bêejmarane, ke lew nêwende bçûke xêzanîyey bedestîhênabû. Be şadîyekî lerradebeder û wi be şanazîy bawkanewe lebarey memet’we dedwa. Mafî xoy bû, çil û no sall le temenî deguzera û taze bûbû be bawk.
Nazm deyzanî ke deyanewêt em xoşîye giçkeyey, ke paş sallanêk le zîndan û derbederî bedestîhênabû, lêybistênin. Deyzanî ke hemîşe çawdêrîydeken, deyzanî ke çawerrêy byanûyekî bçûkin, bellam ew hemû twanay xoy dexistegerr, taweku byanûyek nedate dest dujimnanî. Çunke betemabû le wllatekeyda le tenîşt xêzanekeyda bjî û îdî be hîç şêweyek amadenebû, ewey ke bedestîhênawe, ledestîbdat. Bellam …
Rojêk karbedestêkî fermangey serbazgîrîy le degey mallekey deda û dawa le nazm dekat, ke herçî zûtir xoy bo encamdanî xizmetî serbazîy bnasênêt. Nazm hîkmet bawerrînedekrid, ke le temenî penca sallîda ewyan bo xizmetî serbazîy byewêt. Bêcge leweş, ew ke kolêcî hêzî deryayî tewawkirduwe û maweyekîş le hêzî deryayîda xizmetîkirduwe. Herçon bû, sbeynêy ew roje gişt birrwanamekanî û raporte pzîşkîye corawcorekan lebarey nexoşî dill û lawazî sîyekanî û azarî larreşe syatalcî Sciatalgia, letek xoy birdnîye fermangey serbazgîrî û çend sat letek karbedestanî byanûgîr miştumirrdekat, roşnîdekatewe û basîdekat. Bellam hewllekey bêsûddebêt. Tenanet şwênî xizmetkirdnekeşî pêştir amadekrabû; le şwênêkî dûrdest û aw û hewa nacorî wllat ! Nazm pêşnyardekat, ke pzîşkî serbazîy bîbînêt. Pzîşk bewridî deypişknêt û dûbedû pêydellêt ” to bem barewe ke hete, nîw sat leber xoretaw buwestît, mirdint msogere ! Bellam çîbkem, ke debêt le raportekemda bnûsim, ke tendrustît zorbaşe ! “
Îdî eme le twanay ew bederbû. Behîç şêweyek natwanrêt em pîlane puçellbikrêtewe û behîç şêweyekîş natwanrêt bergey bgîrdirêt. Lew kateda nazm rûdawî kuştinî ‘sebahedîn ‘elî’ bîrkewtewe ; nûserî benawbang, ke dwacar be fêll û telleke leser snûrî bulgarya lekatî hellhatinda kuştyan ! Nazm kewte bîrkirdnewe : ‘sebahedîn ‘elî’yan ewende xiste jêr fşarewe, taweku naçarbû rabkat û serencam leser snûrî turkye- bulgarya bedestî yekêk le nokeranyan kuştyan û awayan nîşanda, ew kesey ke letekîda buwe, leber çawbrrîne parewpûl, ewî kuştuwe …. Nazm emey bexeyalldahat, neka êstake bo ewîş weha pîlanêkyan darriştbêt? To bllêy em care wîstibêtyan be şêweyek ew lenawbern. Her çend şewêk lewewpêş, ke leser karewe bo mallewe degerrayewe, xerîkbû be otomobêl bejêrîyewe bken … ew rojane hawellanî dûr û nzîkî agadaryandekirdewe û pêdagrane dawayanlêdekrid ke agadarî xoy bêt … nazm hestî bemetrisî kirdbû … herdem merg bo ew le boseda bû … em car deyanuyist bîbene serbazî û lew nawçe aw whewa xrapeda sengumî bken. Ewan bebaşî deyanzanî, ke ew nexoşe ! Barî dill û sîyekanî corêke, ke lew nawçeda çend roj zyatir najî.