Eger pêmanwabêt, wellamekanî ême tewaw û dwa derkî mrovayetîn, ewa xerîkîn le xoman btêk sazdekeyn. Herweha eger pêmanwabêt, ew sîstemî rêkxistney komellge, ke ême xebatî bo dekeyn, dwayîn çawerrwanî û geşeyeke, ke mrovayetî pêydegat, ewa dîsanewe xerîkîn pûçgerayyekî dî le teputozî powçgerayyekanî dîke, çêdekeynewe. Soşyalîzm beheştêk nîye le asmanekanewe daygrîn û le perrawî efsanekanda bîdozînewe û modêrnîzey bkeyn, soşyalîzm xewnî mrovî zînduwe û be praktîkî şorrşigêrrane ketwarîy debêtewe û serkewtinîşî le kultûrbûyinda debêt, bebê ewe, le xeyallî goşegîrane û fentazî aydyalîstane bewlawetir nabêt.
Hejên
Beşî hewtem
Meseley hîcab û desellatî îslamîyekan, êwe kemtir qsey leser deken?
Serpoş û corekanî poşak, peywendîyan be hez û xwast û wîstî takekanewe heye, min kwêxay hîç kes nîm û mafî ewem nîye, ke be kes bllêm sert dapoşe ya serpoşeket frrêde, bellam katêk ke kesêk ya grupêk ya desellatêk byewêt beser kesêk ya beşêkî komellgeda poşînî poşak ya nepoşînî bsepînêt, wek her serkutgerîyekî dîkey serweran, sersextane djayetîydekem. Herweha min lew birrwayedam serpoşîn û nepoşîn natwanin binne pêwaney azadî û azadîxwazîy kesêk. Dekrêt jnêk çi be zor û ya be arezûy xoy serpoş leserî bpêçêt û radîkaltirîn azadîxwaz bêt, herwa boy heye jnêk çi be xwastî xoy û çi be zor xoy rûtibkatewe û koneperistrîn kes bêt. Lêreda dû nmûne bo selmandinî boçûnekem dehênmewe:
Yekem, jnanî yemen û mîsr û tunis û surye dekeme nmûne, ke le raperrînekanda beşdarîyan dekrid û motorî bzûtin û radîkallbûnî raperrînekan bûn. Eger sernicî druşmekanî jnanî beserpoşî yemen û pyawanî bêserpoşî ew wllate bdeyn, debînin radîkalîzm û amadeyî şorrşigêraney jnan zor le pyawan zyatir bû û bigre le jnanî bêserpoş şorrşigêrranetir leser şeqamekan bûn. Hellbete leberewe na, ke serpoşyan beserewe bû, bellku leberewey bezorî jnanî zehmetkêşî çîn û twêjekanî xwarewey komellge bûn. Bellam le beramberda jnanî xwêndwar û pledar, ke bêserpoşn, wek sruştî çîn û twêjekeyan parêzgar û dûreperêz û naderbest bûn. Lem barewe, birrwanakem wêney jnanî çadirpoşî yemen, ke çend rojêk berdem zîndanî paytextî ew wllateyan girtbû, taweku hawrregeze jurnalîstekeyan lew zîndaneda rizgarbken, be asanî le hoşî zorînemanda sirrdrabêtewe.
Duwem, eger xorrûtkirdnewe pêwerî azadîxwazîy buwaye, bew corey ke çepekan û hendêk le nasîwnalîstekan pagendey deken û wêney jnanî sfurî caran wek pêşkewtin be berawridî êstay komellge dexenerrû, debû jnanî sêksifroşxanekan azadîxwaztirîn û pêşirrwanî bzavî yeksanî û jin û pyaw buwayen, bellam bepêçewanewe le barey maf û azadî û xorrizgarîyewe, kemderkitrîn twêjî jnan pêkdehênin û xwartir lew aste temaşay xoyan deken, ke ayînyekan boyan dyarîkridûn. Eger jnanî serpoşpoşî ayîndar ta astî darayî pyawekey xoy kem bbînêt, ewa jnanî herdem rûtelley sêksifroşxane û rabwardingekanî dîke, ta astî kallabûnî her roje le bazarda kêbrrikêy xistnerrûy xoyan wek kallay xwazrawî pyawan û heracxane, xoyan kemtir temaşadeken û denwênin.
Leberewe, min her awa ke le birryarî sepandinî rûpoşda faşîzmî mezhebîyaney pyawan debînim, her awaş le birryarî qedexekirdnî rûpoşda, faşîzmî sêkîwlarîstekan debînim. Her dû bereke xerîkin le serûy wîst û azadî takewe birryardeden û heze mezhebîyekanyan giştgîrdekenewe, leberewe hîç cyawazîyek lenêwan sûkayetî demheraşêkî îslamîst be jnanî xonepoş û sûkayetî demheraşêkî nasîwnalîst û skîwlarîst be jnanî xopoş nîye û herdûkyan dû dîwî yek aydyay faşîstîn; birryardanî ramyaran le serûy wîstî takewe !
Le barey beşî duwemî pirsyarekewe [desellatî îslamîyekan], enarkîyekan nek her desellatî îslamîyekan retdekenewe, bellku mafî desellatdarbûn be xoyan û be kesî dîkeş naden û djayetî hemû desellatêk deken, çi desellatî mizgewt û kenîse û klîsa û têmpillekan bêt ya desellatî parlemantarekan û fîlosofekan bêt. Çunke desellatî serûxellkî hî her kes û layenêk bêt, her xizmet be berjewendî çînêkî balladestî abûrîy û komellayetî dekat û îslamîş wek mezheb, aydyolocyay serwerî çînayeteyye !
Eger mebestîş le kemî bekarbirdnî wajey îslamî û “hîcab” bêt, ewa hokarekey bo ewe degerrêtewe, ke enarkîyekan djî hemû sepandinêkin beser takekesda û azadî tak be bnemay azadî komellge dezanin û azadî takîş tenya le frrêdanî serpoşda kurtnakenewe, bellku frawantir û wawetir le têrranînî çepekan û dewlletgera benaw soşyalîstekan, hemû pirsêkî komellayetîy komellge be azadî û azadbûnî takewe debestnewe û komellgey azad tenya le azadî hemû takekanda wênadeken; azadî bewatay serbexobûnî abûrîy û ramyarîy û kultûrîy û komellayetîy tak. Enarkîyekan qse le retkirdnewey desellatî çînayetî deken, ke hem desellatî îslamîyekan û hem desellatî parlemanî destebjêr û teknokratekan û hem desellatî parte pêşrrewe komunîstekanîş degrêtewe. Awa ke le cyatî destewajey fermandarîy [hkumetî] “nasîwnalîstî” û “qewmî û “‘eşîretî”, destewajey desellat û fermandarîy bocwazî bekardeben, her awaş le cyatî desellatî îslamîyekan, desellatî borcwazî û çînayetî bekardeben.
Cyawazîyeke lewedaye, ke to le rwangeyekî çepîyewe, retkirdnewey desellat û fermandarîy û dewlletî îslamî û cêgirtnewey be desellat û fermandarîy û dewlletî parte çepekan be soşyalîzm bbînît, emeş bew serencamet degeyênêt, ke druşmî nehêştin û qedexekirdnî serpoş û cêgirtnewey fermandarîy îslamî be fermandarîy sêkîwlarîstî, be şorrş û gorranî şorrşigêrrane bzanît. Emeş boxoy rêgrêkî gewreye leberdem dîtnî ew dîwî druşme brîqedarekan, ke faşîstîbûnî sepandinî serpoş û qedexekirdnî serpoş û yekîbûnî nêwerrokî çînayetî desellat û fermandarîy û dewlletî ayînî û sêkîwlarîstîye û wawetir leweş, eweye ke dewlletî sêkîwlayistî brîtîye le yasayîkirdin û dunyayîkirdnî sêkuçkey desellatî (xwa – kenîse – paşa), nek cyakirdnewey ayîn le berrêweberayetî komellge, wek ewey çepekan pagendey bo deken.
Ew rêkixrawaney ke to basîyan dekey, çi zemanetêk heye ke be derdî ewaney pêştir neçin?
Pirsyarêkî gelêk drust û herdem pêwîst û becêye, çunke betenya cyawazbûn benaw û pagendekirdnî ştekan, nakate cyawazî le mîkanîzmî kar û şêwazî rêkxistinda, bellku amadeyî xohuşyarîy û xoçalakî û xoêkxerîy endamanî ew rêkixrawane debête msogergerî ewey ke ew rêkixrawane wek rêkixrawe quçkeyyekan, lelayen kemayetîyekî betwana û destemogerewe, destemo û kontrillnekrên. Eme bewatay pêwîstî pêdagirtin leser rollî çarenûssazaney mîkanîzmekanî xorrêkxistin û şêwazî xoçalakî û xokarayî gişt endamanî pêkhênerî rêkixraweke dêt, bewey ke rêkixrawekan le cyatî piştbestin be birryarî serewe û nêwendîy kar, beko-hellsengandin û beko-birryardan û beko-cêbecêkirdin le kobûnewe giştîyekanda dekene mîkanîzmî bergirtin le xosepandin û fermandan û zallbûnî destebjêre ramyarpîşekan.
wek dezanîn, hemû rêkxistêkî aydyolocî û ramyarîy leser ew bnemayey, ke hoş/ tîorî be hokar û drustkerî bzûtnewekan debînêt, xobexo pêwîstî be nêwendgerayî bo rêkxistin û karkirdin û birryardan û cêbecêkirdnî karubare partîyekanî heye, nêwendgerayyeş pêwîstî be şwane/ raber le lûtkeda heye û şwaneş pêwîstî be komelle paşrrew û milkeçêkî zmanlus û frîwder bo ragirtnî xoşbawerran heye. Be heman şêweş rêkixrawe benaw cemawerîye paşkokanî dewllet û part xobexo kopîkirdnewey heman pêkhatey qûçkeyî û rêkxistinî seruxwar û plebendîy karubarekan û çalakîyekan û biryarekan debin, ke le serdemî serhelldanî partî soşyaldêmokratî allmanewe ta serdemî bolşevîkekan û ta em serdemey parte hîkmetîstekanî êran û ‘îraq, her hewll û bzûtnewe û rêkixrawêk, ke leber naamadeyî xohuşyarîy endaman û xokarayî çalakanî redûy parte ramyarekankewtibêt, ewa hengaw be hengaw lawazbûn û destemobûnî lelayen part û rêkixrawe ramyarîyekanewe teşenepêdrawe û dwacar wek her şaneyek ya komîteyekî partîy destîbeserdagîrawe û wek amraz bo bedîhênanî daxwazîy û hezekanî destey serweranî part [nûsîngey ramyarîy, komîtey nêwendî û komîtey rêkxistin û lêjne xocêyekanî part] bekarbrawe û debrên. Lem barewe nmûne zorn, her le sallanî pencakanî sedey raburduwewe le sayey zallbûnî ramyarîyekanî (hiş’)da ta dehey newedî sedey raburdû le sayey zallîwunî ramyarîyekanî rewtî komunîzmî kargerîyî, bînerî çendîn bzûtnewey cemawerîy û komellayetî bûyn, ke be hoy hejmûnî ew dû rewtewe lebarbrawn û xesêndrawn û dwacar letek têkişkanî xoyan, rêkixrawe cemawerîyekanîşyan berew têkişkan birdûn.
Rêkixrawey xobexoyî cemawerîy wek sruştîtrîn yekêtî çînayetî çîn û twêje prrolîtêrekan, herdem le beramber hewllî destemokaraney partekan û kes û destebjêre ramyarekanda kardaneweyan nîşandawe û yekemîn hengawî ew kardaneweye ewe buwe, ke serbexoyî çînayetî xoy le hejmûnî desellat û rîformîzm bparêzêt û hawkat be derkkirdnî amanc û peybirdin be handerekanî hewllî xotêhellqurtandinî part û rêkixrawe ramyarîyekan le xebatî cemawerîyda bo be ramyarîykirdnî xebate abûrîy û komellayetîyekey, xebatkaran û çalakanî xohuşyarî rêkixrawe cemawerîyekan hewllî dabrrandin û destkotakirdnî ramyaran û partekanyan dawe.
Hellbete leberewey ke destemobûn û paşkobûn û sazişkarîy tenya zemîne ya hokarî derekîyan nebuwe, pirseke lêreda û bem dû bergirtne kotayînehatuwe, çunke xudî take rêkixrawekanî nêw ew rêkixrawane wek her takêkî dîke le sîstem û rêkxistinî pêkhate qûçkeyyekanda perwerdebuwe, eme bo xoy drustkerî zemîney nêwxoyîye bo serhelldanî heman araste û hejmûn. Em hokare sernicî çalakan û xebatkaranî rêkixrawekanî bo bergirtin be hejmûnî desellat û partekan lew rêgeyewe rakêşawe û naçar be bîrkirdnewe le hellweşandnewey pêkhate qûçkeyyekan û hênanearay mîkanîzimgelêkî rêgir le drustibûnewey plebendî û pêgey ser û xwar û rêkxistinî qûçkeyî, kirduwe. Her em pêdawîstîye buwe, ke le beramber pabendîyî aydyolocî û hêllî ramyarîyda, leser bnemay berjewendî hawbeşî çînayetî û daxwazîye abûrîy û komellayetîyekan rêkixrawe serbexo cemawerîyekan pêkhênrawn û le beramber kobûnewey daxrawî nwêneran û serokanî rêkixrawekanda, kobûnewey giştîy gişt endaman, le beramber rêkxistinî qûçkeyî serkirdayetî û nêwendî û serokayetîda, rêkxistinî asoyî lik û beş û korr û komellekan û yekgirtneweyan leser bnemay beşdarîy hemuwanî û dengdanî giştî leser pirsekan le kobûnewey giştîda pêşnyarbuwe.
Em bnemayane danrawî hîç kesêk nîn, bellku berencamî ezmûngîrîy xebatî çînayetîy çîn û twêje prrolîtêrekanin û enarkîstekanîş be pêdagirtnewe û pabendîy leser serbexoyî xebatî çînayetî û nasînî ew xebate be taqe sengerî şorrşî komellayetî çewsawan, herdem pagendey em şêwaze le rêkxistin [xorrêkxistinî çîn û twêje prrolîtêrekan dûr le destitîwranî ramyaran û partekan û desellat], bekarbirdnî ew mîkanîzmane le xebat û çalakîda [birryardan leser pirsekan û çareser û daxwazîyekan le kobûnewe giştîyekanda], pêdagrîy le xebatî rastewxo [mangirtin û xonîşandan û baykotkirdin û destbeserdagirtnî ktupirr û nayasayî] û nanêwendîyane [nasêntrallîyane] birryardan û çalakî her beş û lkêkî rêkixraweke ya fêdrasyon û konfêdrasyonî rêkixrawekan be peyrrukirdnî em bnemaye “xocêy çalakî bke û sertaserîy û cîhanî bîrbkerewe” ..tid deken û bewe le arastekanî dîkey nêw bzûtnewey soşyalîstî cyadekrênewe, betaybet le dewlletgera û desellatixwaze benaw soşyakîstekan !
Eme ew bnemayanen, ke enarkîyekan pêdagrîyan leser deken û be bnemay karî enarkosendîkalîstî nasrawn. Eger serincibdeyn, debînîn, ew şêwazî rêkxistin û çalakîye cemawerîyey ke lesereweda hatuwe, xobexo le henawî xoyda hellgirî mîkanîzmekanî bergirtin le serhelldanewey pêkhatey çînayetî [qûçkeyî] û dzekirdin û teşekirdnî rîformîzm û bîrokrasî û helpersitî destebjêrîyaney ramyarîye. Herweha rêkixrawe cemawerîye serbexokan, tenya amrazî encamdanî çalakî û derbrrînî narrezayetî û bedestihênanî daxwazîyekî katîy nîn, bepêçewanewe yekêkî dîke le cyawazîye here bneretîyekanyan, eweye ke fêrgey perwerdekirdnî mrovî nwê [mrovî soşyalîstî azadîxwaz]n, wate ew rêkixrawane amancyan le çakirdnî jyanî rojane û helumercekanî kar wawetir derrwat û arasteyekî şorrşigêraneyan heye.
Hellbete msogerîy pabendmanewey ew rêkixrawe be serbexoyî û xebatî şorrşigêrranewe, pêş ewey komelêk bnema û mîkanîzm dabînî bken, be xobîrkirdnewe û xorrêkxistin û xoçalakî û xobirryardan û xoxemxorîy endamanîyewe peyweste.
Aya êwe desellatî şurayîtan nawêt, îdî cyawazyatin legell komonîstekan çîye?
Lêrda ber lewey bêllm nexêr, pêwîste ewe bllêm, ke bedaxewe le bedesellatgeyîştinî bolşevîkekan bem lawe, ew destewajeye û ew çemke şêwênrawe û letek desellatî nêwendîy parte komunîstekan û pêkhatey hîrarşyaney desellatekeyan yeksankrawe, eme lekatêkda ke sovyêtekanî rusya û komunekanî parîs bo amancêkî dîke ledaykbûn û zadey pêge û ketwarêkî dîkey tewaw cyawaz le partayetî û amance ramyarîyekan bûn. Bedaxewe her hewllêk bo parrastinî ew amance le paş sallî 1918ewe serkutkrawe û dyartirînî ew hewllane bo xoberrêwerayetî sovyêtî, yaxîbûnî şorrşigêranî kroniştat û mangirtnî krêkaranî pitrograd bû le sallî 1921da, ke lelayen bolşevîkekanewe xelltanî xwênkran.
Eger mebestî êweş xoberrêwerayetî sovyête azadekan bêt leser bnemay yekgirtnî fîdratîvane le astêkî frawantirda, ewa hîç cyawazî letek xoberrêwerayetî herwezeyye azadekanî enarkîyekanda nabêt û nek enarkîyekan djayetî naken, bellku parêzgarîşî lêdeken. Bellam ewey ke bolşevîkekan benawî sovêtekanewe kirdyan, lay min hîç cyawazî letek soşyalîzmekey partî be’sî ‘erebî ‘îraq ya surye nebuwe û nîye. Be bellgeşewe bêcge lewey ke bnemay abûrîy û rêkxistinî komellge û peywendîyekanî berhemhênan û şêwazî dabeşkirdnî herdûkyan her be darabûnî dewllet û krêgirteyî çîn û twêje prolîtêrekan û cêgirtnewey desellatdarîy çînî borcwazîy buwe lelayen partewe, herweha wek xom, katêk ke letek kese betemene ruse komunîstekanda qsemkirduwe û basî sîstemî abûrîy û rollê dewllet û şêwazî kar le sayey desellatî be’sda kirduwe, destbeçî gutûyane lelay êmeş her awabû. Min dezanim em rastîye zor talle û bo zorrêk le komunîstekan betaybet markisîst-lênîstekan bîstînî asannîye û helldeçin, bellam bellge mêjûîyyekan deyxenerrû, ke le sallî 1918ewe komîtekanî karxane û sendîka krêkarîye serbexokan û şurakan kenaregîrkrawn û baştirîn nmûneş le kardanewe û berengarîy serkutkarîyekanî bolşevîkekan, mangirtnekanî krêkaranî pitrograd û raperrînewey şuraxwazekanî krroniştat bûn, ke lelayen leşkirî sûrî bolşevîkekanewe komellkujkikran û le zîndanekan û urdûgekanî karî zoremêkda lenêwbran.
Hellbete grifteke her leweda nîye, ke bolşevîkekan çî bûn û çîyankirduwe, bellku grifteke lewe wawetir û gewretre, bewey hêşta kesanêk hen, ke lejêr dêwcamey destewajey “desellatî şurayî”, “hkumetî krêkarîy” û “dewlletî soşyalîstîy”da drêje be heman djeşorrşîyek deden, ke bolşevîkekan le raperrînî 1917 û rûdawekanî dwatirda girtyaneber. Ewey ke amancî bzûtnewey şurayî 1905 ta 1921 bû, desellat nebû benawî şurakanewe, rêkxistinî sêntralîstîyaney komellge nebû benawî şurakanewe, bellku “xoberrêweberayetî şurayî” bû lelayen şurakanewe û berrêwebirdnî her gund û gerrek û şar û karxane û şwênekanî dîke bû lelayen şuray xoyanewe û yekgirtnewey berrêweberayetîyekanî ew şurayane bû le astêkî sertaserîyda, dûr le destitêwerdanî part û ramyaran, wate komellayetîykirdnewey berrêwebirdnî komellge. Her em bnema û asoyye bû, ke xebatî herewezîyekanî okranya û mangirtnekanî krêkaranî pitrograd û raperrîwanî krroniştatî pêkewe grêdedayewe. Wek debînît, îdî cyawazîyek le nêwanyanda le arada nîye, herwek çon le serkutkirdin û komellkujkirdnîşyanda lelayen bolşevîkekanewe be fermanî lênîn û trotsikî, hîç cyawazîyek nebû û nekra, krêkaranî mangirtûy pitrograd û raperrînewey şurakanî krroniştat û berengarîy herewezîyekanî okranya weku yek krane dardestî dujmin û weku yek lelayen leşkirî sûrewe drane ber destrrêjî gulley partî pêşrrew û fermandarîyekey [hkumetekey] !
Çewsawanî komellge [çîn û twêje prrolîtêrekan] hewllî qutkirdnewey desellat û fermandarîy û dewllet benawî xoyanewe naden, çunke hem amancî xebat û şorrşe komellayetîyekeyan lenêwbirdnî pêgey abûrîy û komellayetîy jêrdestaney xoyane wek çînêkî koylekraw û hem amancyan komellayetîykirdnewey berhemhênan û dabeşkirdin û berrêwebirdnî komellgeye, wate dabînkirdnî yeksanî desellat ya hebûnî mafî beşdarî le karubare komelayetîyekanda bo hemû danîştuwan. Weha prosêsêk pêwîstî be desellatî serûxellkî, pêşrrewîy destebjêrrî ramyar û partekan, be mîratbirdnî fermandarîy û dewllet le borcwakanewe nîye, bellku rêk bepêçewanewe pêwîstîyan be berengarîy her hewllêke, ke dexwazêt cêgey bazarî azad be bazarî daxraw, darayî taybet be darayî dewlletî, frepartîy be takpartîy, parleman be şuray nêwnidîy part û ramyaran û teknokrat û berrêweberan, dîktatorîy borcwazîy be dîktatorîy partîy benawî prrolîtaryawe, bigrêtewe !
Leberewe, enarkîstekan djayetî sext û berdewamî ew pagende desellatixwaz û ramyarîyane deken, ke benawî şura û komun û komunîzmewe dexwazn komellgey çînayetî leser modêlêkî dîkey rêkxistinî çînayetî rêkbxenewe, bo ew mebeste djayetî hemû hewllêkî nêwindgerayane û hemû rêkxistinêkî û qûçkeyyane deken û ew djayetîye be beşêk le xebat djî sîstem û serwerîy çênayetî dezanin.